H περιγραφή δραματικών ωρών που έζησε η Κύπρος και τα παράλληλα γεγονότα στην Αθήνα συνδυάζονται με τον συχνά ύποπτο ρόλο του στρατηγού Γρίβα, ο οποίος έχει κατηγορηθεί ως καρδιά της συνωμοσίας που δημιούργησε την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, το «μαξιλάρι» για την προώθηση των σχεδίων της απριλιανής χούντας. Αναγνωρίζοντας λάθη του ο τέως βασιλεύς αναφέρεται και στο θέμα των βασιλικών επιστολών εναντίον του Γεωργίου Παπανδρέου, για να αποκαλύψει ότι εκτός του (αυλικού αξιωματούχου) K. Χοϊδά στη συγγραφή των επιστολών έλαβε μέρος και ο Π. Κόκκας, τότε εκδότης της εφημερίδας «Ελευθερία», που υπεστήριζε σε όλες τις δραστηριότητές του τον κ. K. Μητσοτάκη.

6. Ο Μακάριος, η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και οι επιστολές

Τα σκοτεινά παρασκήνια της Αποστασίας του 1965, που οδήγησε τη χώρα στην απριλιανή δικτατορία, αναβιώνουν μέσα από την αφήγηση των γεγονότων εκείνης της εποχής από τον τότε βασιλέα Κωνσταντίνο. Στο πλαίσιο της συνέντευξής του που δημοσιεύεται σε συνέχειες καθημερινώς από «Το Βήμα», ο τέως βασιλεύς αποκαλύπτει πώς φθάσαμε στην κρίση του Ιουλίου 1965 με τη σύγκρουση βασιλέως και πρωθυπουργού.

H περιγραφή δραματικών ωρών που έζησε η Κύπρος και τα παράλληλα γεγονότα στην Αθήνα συνδυάζονται με τον συχνά ύποπτο ρόλο του στρατηγού Γρίβα, ο οποίος έχει κατηγορηθεί ως καρδιά της συνωμοσίας που δημιούργησε την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, το «μαξιλάρι» για την προώθηση των σχεδίων της απριλιανής χούντας. Αναγνωρίζοντας λάθη του ο τέως βασιλεύς αναφέρεται και στο θέμα των βασιλικών επιστολών εναντίον του Γεωργίου Παπανδρέου, για να αποκαλύψει ότι εκτός του (αυλικού αξιωματούχου) K. Χοϊδά στη συγγραφή των επιστολών έλαβε μέρος και ο Π. Κόκκας, τότε εκδότης της εφημερίδας «Ελευθερία», που υπεστήριζε σε όλες τις δραστηριότητές του τον κ. K. Μητσοτάκη.

– Θυμάστε το καλοκαίρι του ’64 και την κρίση με την Τουρκία;

«Θυμάμαι. Ηταν μια μέρα του Ιουλίου του ’64. Κατά τις 3.30 το απόγευμα και ενώ είχα ξαπλώσει, με ειδοποιεί ο Χοϊδάς ότι ο πρωθυπουργός ήθελε να επικοινωνήσω μαζί του.

“Τι συμβαίνει;” τον ρωτώ. Μου απάντησε ότι σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες υπήρχε ενδεχόμενο να εμπλακούμε σε πολεμική ρήξη με την Τουρκία. Αμέσως τηλεφώνησα στον πρωθυπουργό, ο οποίος μου είπε ότι ήταν σε συμβούλιο στο γραφείο του στη Βουλή και συζητούσαν πώς θα αναχαιτισθεί η τουρκική αεροπορία πάνω από την Κύπρο. Τότε, για πρώτη φορά και τελευταία, του ζήτησα αν μπορούσα να παραβρεθώ στη σύσκεψη. Δέχθηκε ευχαρίστως. Παρόντες ήσαν, αν θυμάμαι καλά, ο πρωθυπουργός, ο υπουργός Εθνικής Αμύνης, ο υπουργός Εξωτερικών, ο υπουργός Συντονισμού, ο υφυπουργός Εθνικής Αμύνης και οι αρχηγοί των Ενόπλων Δυνάμεων. H όλη συζήτηση περιεστρέφετο στο πώς θα ήταν δυνατή η αναχαίτιση της τουρκικής αεροπορίας. Είχε ήδη, πριν από τη σύσκεψη, δοθεί εντολή για την απογείωση δύο αεροσκαφών και από τη συζήτηση που επακολούθησε έγινε αντιληπτό ότι τα αεροσκάφη είχα σταλεί για να κάνουν εμφάνιση στην Κύπρο, χωρίς την άδεια του πρωθυπουργού ή δική μου ενημέρωση. H εντολή είχε δοθεί από τον τότε υφυπουργό Εθνικής Αμύνης M. Παπακωνσταντίνου, για να μη, όπως ισχυριζόταν, φέρει την ευθύνη ο πρωθυπουργός, ο οποίος είχε εξοργισθεί. Με τον αρχηγό της Αεροπορίας είχα τον εξής διάλογο απ’ ό,τι θυμάμαι:

“Από πού θα απογειωθούν τα αεροπλάνα;”.

“Από την Κρήτη και τη Ρόδο, Μεγαλειότατε”.

“Σε πόση ώρα θα φθάσουνε στον εναέριο χώρο της Κύπρου;”.

“Σε 40 λεπτά”.

“Πόση ώρα θα διαρκέσει η αναχαίτιση;”.

“Πέντε-έξι λεπτά”.

“Πού θα προσγειωθούν τα αεροπλάνα;”.

“Οσα προλάβουν θα επιστρέψουν στη Ρόδο, άλλα θα προσγειωθούν στον Λίβανο και ορισμένα θα πέσουν στη θάλασσα”. Εμεινα έκπληκτος και τότε ο πρωθυπουργός απευθυνόμενος στους παρευρισκομένους είπε:

“Ηταν ανάγκη, κύριοι, να έρθει ο βασιλεύς σε αυτή την αίθουσα για να μάθω την αλήθεια;”».

– Τις διαβουλεύσεις με τον Μακάριο εκείνο το καλοκαίρι τις θυμάστε;

«Ηρθε ο Μακάριος, νομίζω μια μέρα του Αυγούστου του 1964, και θυμάμαι ότι πήγε το απόγευμα να επισκεφθεί τον πρωθυπουργό στο Καστρί. Επρόκειτο δε μετά να έρθει στα ανάκτορα για εθιμοτυπική επίσκεψη. Κατά τις 8.00 το βράδυ μού τηλεφωνεί ο πρωθυπουργός και μου λέει:

“Με συγχωρείτε πολύ που σας κρατάμε τόση ώρα, αλλά είναι αδύνατον να συνεννοηθώ με τον Μακάριο. Δεν συμφωνεί σε τίποτα. Πείστε τον, παρακαλώ”. Είχα τότε την αίσθηση ότι εγκυμονούσε μεγάλους κινδύνους για την Ελλάδα μια ενδεχόμενη πολεμική σύρραξη με την Τουρκία, χωρίς μάλιστα να έχουμε ευθύνη, αφού στην Κύπρο οι εξελίξεις ήταν σχεδόν ανεξέλεγκτες. Οταν ήρθε στα ανάκτορα ο Μακάριος ήτανε πολύ στεναχωρημένος με τον πρωθυπουργό. Είχε το παράπονο ότι η Ελλάς δεν συμπαραστέκεται στους Κυπρίους. Του εξήγησα ότι συμφωνώ με τη θέση της Ελλάδος διότι δεν μπορούσαμε να εμπλακούμε σε σύγκρουση με την Τουρκία καθ’ ην στιγμή δεν είχαμε κανένα έλεγχο πάνω στα γεγονότα της Κύπρου. Γύρω από το θέμα αυτό είχαμε μια μακρά και ζωηρή συζήτηση.

“Μακαριότατε” του λέω κάποια στιγμή “έχω την εντύπωση ότι τα επόμενα χρόνια θα συναντήσετε πολλούς πρωθυπουργούς και υπουργούς στην Ελλάδα. Αλλοι θα σας λένε την αλήθεια, άλλοι όχι. Θέλω να ξέρετε ένα πράγμα: Δεν θα σας πω ποτέ ψέματα. Θα πρέπει όμως να αντιληφθείτε ότι δεν εξυπηρετείται το συμφέρον της Ελλάδος με μια οιασδήποτε μορφής εμπλοκή με την Τουρκία, εκτός εάν είναι αναγκαίο για την άμυνα της χώρας”.

Του ζήτησα να δεχθεί την πρότασή του και ο Μακάριος, ο οποίος ήταν πολύ εκνευρισμένος, μου λέει:

“Εφόσον τοποθετείται το πρόβλημα κατ’ αυτόν τον τρόπο, δέχομαι”. Και τότε του θέτω την ερώτηση:

“Δηλαδή, εάν οι Μεγάλες Δυνάμεις συμφωνήσουν με το σχέδιο αυτό, εσείς θα το υποστηρίξετε, θα το υπογράψετε;”.

“Θα το υπογράψω” μου απάντησε. Τον συνόδευσα μέχρι την πόρτα, τον αποχαιρέτησα και έφυγε. Από εκείνη την ημέρα ο Μακάριος και εγώ γίναμε δύο πολύ καλοί φίλοι και πρέπει να τονίσω ότι μου συμπαραστάθηκε σε όλες τις δύσκολες στιγμές της ζωής μου. Μόλις έφυγε ο αρχιεπίσκοπος τηλεφώνησα στον πρωθυπουργό, ο οποίος με ρώτησε τι έγινε. Του απάντησα ότι ο Μακάριος συμφώνησε.

“Τι είπατε, Μεγαλειότατε;”.

“Συμφώνησε” του επανέλαβα. Και αμέσως ο πρωθυπουργός με ρωτά:

“Μπορώ να κατέβω τώρα στο γραφείο σας;”.

“Βεβαίως, σας περιμένω”. Ηταν ήδη 9.00-9.30 το βράδυ. Μου ζήτησε να έρθει μαζί με τον Στ. Κωστόπουλο, που ήταν τότε υπουργός των Εξωτερικών, και τον Π. Γαρουφαλιά, που ήταν υπουργός Εθνικής Αμύνης. Τους μετέφερα όλη τη συζήτηση που είχα με τον Μακάριο και ο πρωθυπουργός μού λέει:

“Αυτό είναι θαύμα. Τι θα κάνουμε τώρα;”.

“Δεν έχω ιδέα” του απαντώ.

“Εσείς μου ζητήσατε να τον πείσω, τον έπεισα, από ‘κεί και πέρα θα πρέπει να αποφασίσετε το επόμενο βήμα”.

“Εχετε καμιά ιδέα;” με ρωτά.

“Κάτι περνάει απ’ το μυαλό μου: Να στείλουμε μήνυμα στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών εξηγώντας του τι έχει γίνει και να ζητήσουμε να υποστηρίξει τις θέσεις της Ελλάδας”, και προσθέτω: “Κύριε πρωθυπουργέ, απ’ ό,τι κατάλαβα ο Μακάριος θα πάει στην Αίγυπτο. Αν πρόκειται να γίνει μια συμφωνία, θα πρέπει να γίνει τις επόμενες τρεις ημέρες, αλλιώς θα χάσουμε και τον Μακάριο και τη συμφωνία!!!”. Φοβόμουνα ότι θα τον μετέπειθε ο Νάσερ.

“Συμφωνώ απολύτως. Θα συντάξουμε τηλεγράφημα” μου λέει ο Γ. Παπανδρέου. Και τότε επακολούθησε το εξής χαρακτηριστικό: ο πρωθυπουργός κάθησε στο γραφείο μου, πήρε μια μπλε κόλλα χαρτί με το K. και το στέμμα και άρχισε να συντάσσει το τηλεγράφημα που θα απηύθυνα στον πρόεδρο των ΗΠΑ. Αφού έγραψε όλο το κείμενο με το χέρι, έβαλε την υπογραφή μου: “Κωνσταντίνος B'”.

Μας διάβασε το κείμενο, συμφώνησαν οι Γαρουφαλιάς και Κωστόπουλος, το έστειλε στο υπουργείο Εξωτερικών και αφού μεταφράστηκε διαβιβάστηκε στον Τζόνσον, τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, ο οποίος όμως έκανε τρεις εβδομάδες να απαντήσει. Στο μεταξύ, όπως είχα προβλέψει, ο Μακάριος είχε αλλάξει γνώμη. Δυστυχώς έχω χάσει αυτό το χειρόγραφο-ντοκουμέντο, αν και ήταν στο γραφείο μου όταν έφυγα από την Ελλάδα».

– Τον Τζων Σωσσίδη τον είχατε γνωρίσει εκείνη την περίοδο;

«Αμυδρώς. Την εποχή εκείνη ήταν διπλωματικός σύμβουλος του πρωθυπουργού. Ηξερα ότι έπαιξε ουσιαστικό ρόλο».

Το 1965 ξεσπάει η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Κάποιοι κατηγορούν τον Ανδρέα Παπανδρέου ότι συγκροτούσε μία συνωμοτική στρατιωτική οργάνωση με βάση την Κύπρο. H υπόθεση και η επιμονή του Κωνσταντίνου να προχωρήσει η ανάκριση οδήγησαν στην τελική σύγκρουσή του με τον Παπανδρέου, σε σχέση με το ποιος έπρεπε να είναι ο υπουργός Αμυνας, που θα είχε και την πολιτική ευθύνη για τις έρευνες.

– Με τον Γαρουφαλιά είχατε κάποιες σχέσεις ιδιαίτερες εκείνη την περίοδο;

«Οχι. Γνώρισα τον Γαρουφαλιά όταν έγινε υπουργός και είχα πολύ καλές σχέσεις μαζί του, όπως επίσης με τον Κωστόπουλο, τον Ζίγδη, τον Μπακατσέλο και τους άλλους υπουργούς…».

– H πρώτη φορά που αρχίζει να υπάρχει μια σκιά στις σχέσεις σας με τον πρωθυπουργό είναι η ιστορία τού «Ασπίδα»;

«Ναι, νομίζω ο “Ασπίδα” ήταν η πρώτη σκιά στη σχέση μας».

– Τι μάθατε σ’ αυτή την ιστορία, πόσο σοβαρή σας φαινόταν τότε;

«Σύμφωνα με πληροφορίες που έφθαναν από την Κύπρο, είχαν παρατηρηθεί ύποπτες κινήσεις ορισμένων αξιωματικών του στρατού με στόχο να οργανωθεί εκτροπή στο στράτευμα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εφέρετο ότι ήταν ο εμπνευστής αυτών των κινήσεων. Πάντως ήταν ξεκάθαρο σ’ εμένα ότι δεν μπορούσαμε να ελέγξουμε την ακρίβεια αυτών των πληροφοριών».

– Δεν είπατε στον Αρναούτη να ψάξει κάτι;

«Οχι, πώς να ψάξει. Σε τέτοιες περιπτώσεις διενεργείται ανάκριση από τα αρμόδια όργανα».

– Σας φαινόταν όμως μια σοβαρή ιστορία.

«Αυτή την εντύπωση είχα σχηματίσει».

– Και η απειλή, ο κίνδυνος ποιος ήταν;

«Να εκδηλωθεί συνωμοσία στο στράτευμα. Είχα υπόψη μου ότι στο παρελθόν υπήρχε ο ΙΔΕΑ, και ότι είχε παρουσιασθεί κάποτε σοβαρή αναταραχή στο Πεντάγωνο. Ανυποχώρητη θέση του πατέρα μου ήταν ότι ο στρατός έπρεπε να παραμένει έξω από την πολιτική. Τόσο ο βασιλεύς Παύλος όσο και εγώ δεν επιτρέπαμε στους αρχηγούς των Ενόπλων Δυνάμεων να απευθύνονται σ’ εμάς για πολιτικά θέματα. H αρχή μας ήταν: Εξω από το στράτευμα η πολιτική. Βεβαίως είχαμε παρεξηγηθεί και είχε δημιουργηθεί η εντύπωση ότι επιδιώκαμε τον έλεγχο του στρατού. Αυτό δεν ήταν αλήθεια, αλλά δεν είχαμε τη δυνατότητα να αποδείξουμε το αντίθετο. Εναντιώθηκα σ’ αυτό που ονομάσθηκε “Ασπίδα”, όπως εναντιώθηκα και στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου».

– Θυμάστε την πρώτη φορά που συζητήσατε με τον Παπανδρέου για το θέμα αυτό;

«Δεν θυμάμαι…».

– Αυτό αρχίζει ουσιαστικά τον Μάρτιο του ’65.

«Είχα λάβει πολλές επιστολές από τον Γρίβα, ο οποίος διετείνετο ότι υπάρχει συνωμοσία».

– Εσείς αισθάνεσθε ότι εκείνη την εποχή υπήρχαν άνθρωποι στο δικό σας περιβάλλον που κινδυνολογούσαν; Λένε ότι ο Χοϊδάς αντιμετώπιζε τα πράγματα με εισαγγελικό τρόπο. Μπορεί να ήταν πιο απόλυτος απ’ ό,τι θα έπρεπε ως σύμβουλος;

«Υπήρχαν φήμες και πληροφορίες για συνωμοσία στο στράτευμα. Ηταν ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα. Δεν μπορώ να πω ότι ο Χοϊδάς ή κάποιοι άλλοι αντιμετώπιζαν τα πράγματα με εισαγγελική νοοτροπία. Ανησυχούσα διότι δεν ήθελα καμιάς μορφής συνωμοσία στο στράτευμα. Θα είχα γίνει έξαλλος αν είχα πληροφορηθεί την προετοιμασία του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου και θα είχα παρέμβει δυναμικά για να το αποτρέψω».

– H ανησυχία αυτή δημιουργήθηκε από πληροφορίες που έρχονταν από τρίτους.

«Ο Γρίβας ήταν η βασική πηγή των περισσοτέρων πληροφοριών ότι εξυφαίνεται η συνωμοσία στο στράτευμα».

– Τον Μάρτιο του ’65 υπάρχει μια συζήτηση που είχατε τότε με τον επιτετραμμένο της αμερικανικής πρεσβείας Ανσουτζ, όπου εσείς λέτε ότι θα προτιμούσατε να ήταν ο Στεφανόπουλος πρωθυπουργός, γιατί θα ήταν πιο συνεννοήσιμος σ’ αυτά τα θέματα. Σας περνούσε από το μυαλό ως σκέψη αυτό;

«Θα πρέπει να σας πω ότι ουδόλως εκτιμούσα τον Ανσουτζ. Ηταν ατυχία η αντικατάσταση του Λαμπουίζ, ο οποίος ήταν σοβαρός και θετικός. Πάντα είχα την αίσθηση ότι δεν μπορούσα να εμπιστευτώ τον Ανσουτζ. Είχα φθάσει στο σημείο να ζητήσω από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ την απομάκρυνσή του από την Ελλάδα με τη σύμφωνη γνώμη του τότε υπουργού των Εξωτερικών. Ηταν λάθος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ να αφήσουν να ασκεί καθήκοντα πρέσβη ο Ανσουτζ για μεγάλο χρονικό διάστημα».

Ο Κωνσταντίνος στέλνει μία σειρά εξαιρετικά σκληρών και αυστηρών επιστολών στον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου αμφισβητώντας το δικαίωμά του να ορίζει υπουργό Αμυνας της δικής του επιλογής. Ως σήμερα δεν έχει διευκρινισθεί ποιοι ακριβώς ήταν οι συντάκτες εκείνων των περίφημων επιστολών.

– Οταν ξεσπάει το θέμα της απομάκρυνσης του Γαρουφαλιά, εσείς πόσο γρήγορα καταλαβαίνετε ότι είναι πολύ σοβαρό;

«Κατάλαβα ότι ήταν σοβαρό το θέμα όταν διάβασα στις εφημερίδες ότι αντιστέκομαι στην απομάκρυνση του Γαρουφαλιά. Κανένας δεν μου είχε ζητήσει να υπογράψω διάταγμα για την απομάκρυνσή του. Θυμάμαι ότι πήρα στο τηλέφωνο τον πρωθυπουργό, μερικές εβδομάδες πριν από την κρίση, και τον ρώτησα:

“Μου έχετε ζητήσει την απομάκρυνση του Γαρουφαλιά;”.

“Οχι, δεν υπάρχει τέτοιο θέμα” μου απάντησε».

– Αυτό εσείς πώς το ερμηνεύετε;

«Εκείνη την εποχή υπήρχε μια τρομακτική ένταση. Δεν γνωρίζω γιατί έγιναν όλα αυτά, νομίζω όμως ότι είχα σωστά προβλέψει πως κάποιοι επεδίωκαν να συγκρουσθώ με τον Γ. Παπανδρέου. Τα γεγονότα είναι γνωστά. Πρέπει όμως να σας ομολογήσω ότι διέπραξα λάθη. Πρώτον: Δεν έπρεπε ποτέ να είχα απευθύνει στον πρωθυπουργό εκείνες τις επιστολές. Δεύτερον: Δεν έπρεπε ποτέ να εμπλακώ τόσο γρήγορα σε διαφωνία με τον Γ. Παπανδρέου. Τρίτον: Επρεπε να καταβάλω μεγαλύτερες προσπάθειες για να τον πείσω να μην παραιτηθεί».

– Τις επιστολές, οι οποίες είναι κρίσιμες, ποιος τις έγραψε;

«Βασικά ο K. Χοϊδάς με τη δική μου συμπαράσταση, και πιστεύω πως στη σύνταξή τους είχε παίξει ρόλο και ο Π. Κόκκας, που ήταν φίλος του Χοϊδά».

– Αρα, μπορεί να υποθέσει κανείς, και ο Μητσοτάκης;

«Μπορείτε να κάνετε αυτή την εκτίμηση, αλλά δεν έχω τέτοιο δεδομένο. Ο ίδιος ο Κόκκας αργότερα μου ομολόγησε ότι είχε συμβάλει στη σύνταξη των επιστολών».

– Ο Αρναούτης;

«Ο Αρναούτης ήταν παρών όταν με τον Χοϊδά συντάσσαμε τις επιστολές αλλά δεν είχε καμιά συμμετοχή».

– Οταν διαβάζατε αυτές τις επιστολές δεν καταλαβαίνατε ότι μπαίνατε σε ένα αδιέξοδο;

«Ναι. Κυρίως μετά τη δεύτερη επιστολή. Την πρώτη επιστολή ο πρωθυπουργός την είχε αποκαλέσει πατριαρχική. Ηταν λάθος μου».

– Κάποιοι λένε ότι, αν ήταν κάποιος άνθρωπος κοντά σας από το περιβάλλον του πατέρα σας, ενδεχομένως θα είχαν σταματήσει αυτές οι επιστολές. Το έχετε σκεφθεί ποτέ αυτό;

«Οχι».
ΒΗΜΑ

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.