Υπάρχουν λέξεις και φράσεις που προσδιορίζουν μια ολόκληρη εποχή. Αποτελούν, τρόπον τινά, τον θεμελιώδη κώδικα επικοινωνίας που θεσπίζει η εξουσία για να καταστήσει σαφές το μήνυμά της και να ασκήσει, όσο πιο ανεμπόδιστα μπορεί, την ηγεμονία της.

Από το 1974 ώς τις μέρες μας, το βασικό λεξιλόγιο των Ελλήνων πολιτικών είναι φτιαγμένο στα μέτρα τους. Πρόκειται για ιδιαίτερες εκφράσεις, συμβολικές αναφορές και νεολογισμούς που καθόρισαν αποφασιστικά τον κυρίαρχο, κατά πολλούς ξύλινο, πολιτικό λόγο της μεταπολίτευσης. Βασικά χαρακτηριστικά του, η ιδεολογική αμφισημία των λεγομένων και η εσκεμμένη ασάφεια του περιεχόμένου τους.

Πρωθυπουργοί (ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Κ. Μητσοτάκης, ο Κ. Σημίτης και ο Κώστας Καραμανλής), στελέχη κομμάτων και υπουργοί έπαιξαν τον πιο σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελλειπτικού δημόσιου λόγου.

Σε γενικές γραμμές, οι πολιτικοί επιχειρούν να προσαρμόσουν τα δεδομένα στις απόψεις τους, προσδίδοντας κύρος στις επιλογές τους. Οταν στριμώχνονται από τις εξελίξεις προτιμούν να κρυφτούν, όμως, πίσω από λεκτικές ακροβασίες, διφορούμενες ερμηνείες και ευρηματικά γλωσσικά τεχνάσματα. Αποποιούνται σχεδόν πάντα τις ευθύνες τους, διαστέλλουν την ερμηνεία των λέξεων και εισάγουν νεοπαγείς γλωσσικοπολιτικούς όρους, οι οποίοι άλλοτε ξαφνιάζουν με την αοριστία και άλλοτε εξοργίζουν με την κυνικότητά τους. Στη συντριπτική πλειονότητά τους, συνδυάζουν την πολιτική τους ικανότητα με την αλαζονική δύναμη που τους δίνει η άσκηση της εξουσίας.

Από την «ετεροχρονισμένη ΑΤΑ» του ΠΑΣΟΚ έως το «πάγωμα των μισθών» της Ν.Δ., το «mea culpa» του Α. Παπανδρέου και την «υποτίμηση των σκανδαλωδών πραγμάτων του Βατοπεδίου» του Κώστα Καραμανλή, τον διαχρονικό «κοινωνικό αυτοματισμό», τη διαπλοκή και τους «νταβαντζήδες», ο ελλειμματικός πολιτικός λόγος, έστω και με τις αναγκαίες παραλλαγές, δείχνει να έχει ιστορική συνέχεια.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές από τις φράσεις-κλειδιά που σημάδεψαν τον μεταπολιτευτικό λόγο (σεμνά και ταπεινά, κουμπάροι, νόμιμο και ηθικό, παραπλανηθέντες υπουργοί, θα μας πάρουν με τις πέτρες) καταγράφηκαν μόλις την τελευταία περίοδο της Ν.Δ., γεγονός που υποδηλώνει τη γενικότερη αποτυχία του παλαιού συστήματος εξουσίας να διαχειριστεί την αμηχανία που του προκάλεσαν οι συνεχείς αποτυχίες και τα σοβαρά λάθη του.

Οι συντάκτες του ιδιόμορφου αυτού πολιτικού λεξικού, αποτύπωσαν σ’ αυτό όλη την πορεία του μεταπολιτευτικού γίγνεσθαι. Πολλές από τις φράσεις τους έδειξαν ν’ αντέχουν στο χρόνο. Ξεπέρασαν την προσωρινή επικοινωνιακή τους χρησιμότητα, έγιναν σημείο αναφοράς και επηρεάζουν μέχρι σήμερα την πολιτική ζωή του τόπου.

Οι ερχόμενες εκλογές φέρνουν και πάλι στο προσκήνιο τον τρόπο με τον οποίο οι σημερινοί διαχειριστές της εξουσίας ασκούν την τέχνη του πολιτικού λόγου. Με αφορμή και τα ντιμπέιτ, όπου ακούστηκαν παλιές και νέες εκφράσεις, επιλέξαμε τα πιο γνωστά λήμματα του λεξιλογίου αυτού, σ’ ένα λεκτικό «φλας μπακ» που συμπυκνώνει, ανάμεσα στα άλλα, και το αισθητικό αποτέλεσμα των τελευταίων 35 χρόνων της πολιτικής ιστορίας μας.

Το Α και το Ω των μπαλκονιών
Α ιθεροβάμων: μπήκε στο πολιτικό λεξικό από τον Α. Παπανδρέου. Αφορούσε εσωκομματικούς αντιφρονούντες και σημαίνει αυτόν που περπατά στα σύννεφα…
ακουμπάμε τους τρομοκράτες: η φράση του τότε υπουργού Α. Δροσογιάννη (1985) έμεινε στην ιστορία όχι γιατί ήταν αλήθεια, αλλά ως ανεπιτυχής άσκηση τόνωσης ηθικού. Κάτι άλλο ακουμπούσαν προφανώς…

αλλαγή: κεντρικό πολιτικό σύνθημα που σηματοδότησε τον βαθύτερο κοινωνικό μετασχηματισμό της μεταπολίτευσης. Ταυτίστηκε με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία.

αναδόμηση: την καθιέρωσε ο Α. Παπανδρέου ως πιο εύηχη και πολιτικώς ορθή εκδοχή του ανασχηματισμού.

ανήκομεν εις την Δύσιν: φράση εθνικού ετεροπροσδιορισμού από τον αείμνηστο Κ. Καραμανλή. Ο Α. Παπανδρέου απάντησε με τη φράση-σύνθημα «Η Ελλάδα ανήκει στους Ελληνες».

αντάρτης: δημοσιογραφικός όρος για τους διαφωνούντες βουλευτές κυβερνώσας (συνήθως) παράταξης.

ανφέρ: πράξη πολιτικώς ανήθικη. Τη χρησιμοποίησε ο Κ. Μητσοτάκης για να περιγράψει τη συμπεριφορά των ελληνικών κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης απέναντι στον Κ. Γλίξμπουργκ!

απέραντο φρενοκομείο: η εικόνα της Ελλάδας κατά τον αείμνηστο Κ. Καραμανλή, στα τέλη της δεκαετίας του ’80

αρχάγγελος της κάθαρσης (κατ’ άλλους της αποστασίας): αφορά το ίδιο πρόσωπο (Κ. Μητσοτάκης), ανάλογα την οπτική γωνία του καθενός.

αρχιερέας της διαπλοκής: φράση που ο σημερινός πρωθυπουργός απέδωσε, ως φιλοφρόνηση, στον προκάτοχό του Κ. Σημίτη

αυθαίρετο, αν το δηλώσεις μπορείς να το σώσεις: πολιτική νομιμοποίησης των αυθαιρέτων επί Τρίτση (1983) τα οποία, χωρίς να δηλώνονται, ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια.

Β αρόνος: τίτλος κομματικής ευγένειας για παλαίμαχα και συνήθως ισχυρά, ακόμα, πολιτικά τζάκια.

βυθίσατε το «Χόρα»: φράση του Α. Παπανδρέου για το τουρκικό πλοίο θαλασσίων ερευνών. Ταυτόσημο εν πολλοίς με την εξωτερική πολιτική της χώρας.

Δ εν δικαιούσθε διά να ομιλείτε: άποψη που διατύπωσε το 1985 ο Μένιος Κουτσόγιωργας, για να δικαιολογήσει την προεκλογική πολιτική της σύγκρουσης των «δύο κόσμων» (δηλαδή του φωτός, που εκπροσωπούσε το ΠΑΣΟΚ, και του σκότους, όπου ανήκε η Ν.Δ).

δεν θέλω ου: φράση πολιτικής ευπρέπειας του Γ. Ράλλη το 1981. Οι συγκεντρωμένοι πάντως εξακολουθούν να αποδοκιμάζουν τους πολιτικούς αντιπάλους.

δημιουργική λογιστική: χρησιμοποιήθηκε για να συκοφαντήσει τα οικονομικά αποτελέσματα των κυβερνήσεων Σημίτη, ως προϊόντα λογιστικών μαγειρεμάτων. Είχε προηγηθεί ωστόσο η δημιουργική αριθμητική του Κ. Μητσοτάκη για τις αυξήσεις στους μισθούς: 1+1=14%.

διαπλοκή: να έχεις τηλεόραση, εφημερίδες και εταιρείες με δουλειές του Δημοσίου και κανείς να μην τολμά να σε αγγίξει (βλ. και τον όρο «νταβατζήδες»).

δωράκι: συνώνυμο της μίζας. Προέρχεται από τη φράση «είπαμε να κάνει ένα δωράκι στον εαυατό του, αλλά όχι και 500 εκατ. δρχ.», που φέρεται (ατεκμηρίωτα λένε πολλοί) να είπε ο Α. Παπανδρέου για στέλεχος ΔΕΚΟ.

Ε δώ και τώρα: έκφραση του Α. Παπανδρέου, δηλωτική (κατά τον ίδιο) της ανυπομονησίας των μαζών για δράση και αλλαγή.

έθεσεν εαυτόν εκτός κόμματος: ο κομψός τρόπος του Α. Παπανδρέου να αναγγέλλει τις διαγραφές, καθιερώθηκε έκτοτε ως πολιτικά ορθός απ’ όλο το πολιτικό σύστημα.

είμαστε έθνος ανάδελφον: η αγωνία της εθνικής μοναξιάς από τον Χρ. Σαρτζετάκη.

είστε το κράτος: διαβεβαίωση του Κ. Μητσοτάκη προς τους αστυνομικούς, οι οποίοι προφανώς την πήραν σοβαρά.

εισαγγελέας: εμφανίζεται συνήθως στη φράση «να πάτε ό,τι στοιχεία έχετε για σκάνδαλα στον εισαγγελέα». Την επέβαλε η κυβέρνηση Σημίτη και την υιοθέτησε πλήρως η Ν.Δ. Για τους αδαείς, συνοδεύεται από γενικόλογες εκφράσεις του τύπου «όλα στο φως», «το μαχαίρι στο κόκαλο».

εκσυγχρονισμός: η πολιτική προμετωπίδα των κυβερνήσεων Σημίτη. Ταυτίστηκε με δεξιά, σοσιαλδημοκρατική στροφή. Σήμερα σπάνια χρησιμοποιείται.

εμπιστοσύνη: λεκτική αυτοεπιβεβαίωση της πολιτικής αξιοπιστίας των κομμάτων (π.χ. ΠΑΣΟΚ, δύναμη εμπιστοσύνης). Απαντά επίσης κατά κόρον στη φράση «έχω εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη», την οποία επαναλαμβάνουν ως Ευαγγέλιο όσα πολιτικά στελέχη βρεθούν κατηγορούμενα (αφού όλα υποστηρίζουν ότι είναι θύματα πολιτικής σκευωρίας βεβαίως…).

έξω πάμε καλά: φράση δηλωτική της φανερής δυσαρμονίας μεταξύ κακής εσωτερικής κατάστασης και καλής εξωτερικής εικόνας της χώρας (Κ. Καραμανλής ο πρεσβύτερος). Χρησιμοποιείται ωστόσο και ευρύτερα.

ετεροχρονισμένος: ουδέτερος όρος που παραπέμπει σε άγρια λιτότητα, όταν σχετίζεται με την (μη) καταβολή της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής (κυβερνητική πολιτική ΠΑΣΟΚ, 1985). Σύγχρονη κυνική εκδοχή του, το «πάγωμα μισθών» της κυβέρνησης Καραμανλή.

Ζ αρντινιέρα: συνώνυμο του μεμονωμένου περιστατικού αστυνομικής βίας. Χαρακτηριστικό «δείγμα» της πάγιας αστυνομικής πρακτικής. Συνοδεύεται πολύ συχνά από εποστρακισμούς σφαιρών, θανάτους ανύποπτων πολιτών και ατιμωρησία των δραστών-αστυνομικών.

ζιβάγκο: ενδυματολογική πρόταση πολιτικού ριζοσπαστισμού της δεκαετίας του ’70. Την εισήγαγε ο Α. Παπανδρέου αλλά κράτησε λίγο.

Η θικό και νόμιμο: ο Γ. Βουλγαράκης ταύτισε τις δύο έννοιες, δίνοντας νέο νόημα στις αξίες της πολιτικής.

Θ α μας πάρουν με τις πέτρες: πρόβλεψη του Γιώργου Παπανδρέου μετά τις αποκαλύψεις του σκανδάλου Ζίμενς, που επιβεβαιώθηκε εν μέρει τον περασμένο Δεκέμβριο με την εξέγερση των νέων.

θεσμός είναι μόνο ο κυρίαρχος λαός: η πρωτότυπη απάντηση του Α. Παπανδρέου στους διώκτες του, το 1989.

θυρωρός: σύμβολο κοινωνικής αναγνώρισης και καταξίωσης τη δεκαετία του ’80. Εμεινε στην ιστορία από την παροιμιώδη φράση του Γ. Κατσιφάρα: «Αν δεν ήταν ο Α. Παπανδρέου, δεν θα μας ήξερε ούτε ο θυρωρός της πολυκατοικίας μας».

Κ άθαρση: προσδιόρισε τη περίοδο του σκανδάλου Κοσκωτά και των ειδικών δικαστηρίων που ακολούθησαν. Κατ’ άλλους, ταυτίζεται απολύτως με το «βρώμικο ’89».

κάθετα: ΠΑΣΟΚ νεολογισμός για την απόλυτη διαφωνία.

καμένη γη: τα άδεια ταμεία που άφησε πίσω της η Ν.Δ. το 1981 για να πλήξει την «αλλαγή».

Καραμανλής ή τανκς: η φράση-δίλημμα του Μ. Θεοδωράκη το 1974 θεωρήθηκε από πολλούς τότε εκβιαστική. Τελευταία ο Ευ. Στυλιανίδης επανέλαβε ως φάρσα μάλλον το εκσυγχρονισμένο δίλημμα Καραμανλής ή χάος, για να εισπράξει από την Αννα Διαμαντοπούλου την απάντηση Καραμανλής ίσον χάος. Η εξίσωση του χάους…

κασέτα: Εξωθεσμική απειλή για κάθε επίορκο δημόσιο λειτουργό. Γνωστές έχουν μείνει οι «κασέτες της ΚΥΠ» και του Μ. Τριανταφυλλόπουλου, ενώ τελευταία κάνουν θραύση και τα ροζ dvd.

κοινωνικός αυτοματισμός: εισήχθη από το ΠΑΣΟΚ (Δ. Ρέππας) για να επεξηγήσει και να παρακινήσει φαινόμενα εμφύλιας αντίδρασης κοινωνικών ομάδων απέναντι σε άλλες. Εκτοτε τον επικαλούνται, ως λύση ή απειλή, όλες οι στριμωγμένες εξουσίες.

κοριός: βασικό εργαλείο άσκησης πολιτικής. Από την εποχή του Τόμπρα και των ΚΑΦΑΟ, ώς τον άρχικοριό Χ. Μαυρίκη, τον στρατηγό Γρυλλάκη και τη Vodafone, οι υποκλοπές στην Ελλάδα ζουν και βασιλεύουν.

κουμπάροι: πραγματικοί κουμπάροι που παίζουν τους κομματικούς και κρατικούς «μεγαλοπαράγοντες» για ίδιον όφελος (;). Εγιναν γνωστοί πρόσφατα στην υπόθεση ΜΕΒΓΑΛ-Επιτροπής Ανταγωνισμού.

κωλόσπιτο: η ροζ βίλα του Ανδρέα Παπανδρέου και της Δ. Λιάνη στην Εκάλη, διά στόματος Ε. Γιαννόπουλου: «Ε, δεν θα μας ρίξουν για ένα κωλόσπιτο».

Λ οχαγός: άτυπο κομματικό αξίωμα που προσδιορίζει μεσαία σε θέση και ηλικία στελέχη. Απαντά και στα δύο μεγάλα κόμματα. Το κίνημα των «λοχαγών» στήριξε τον Κ. Σημίτη αλλά και τον σημερινό πρωθυπουργό στην αρχηγία.

Μ αζί: λέξη κλειδί της μεταπολίτευσης για τον προσδιορισμό αλλά και την υφαρπαγή της λαϊκής συναίνεσης (π.χ. «μαζί θα προχωρήσουμε»). Συνηθίζεται ώς τις μέρες μας.

μεσάζοντες: από βδέλλες των αγροτών του κάμπου μεταπήδησαν σε πιο κυριλέ δουλειές (π.χ. εξοπλιστικά, προμήθειες του Δημοσίου κ.ά).

mea culpa: μεγαλόψυχη επίδειξη αυτοκριτικής από τον Α. Παπανδρέου μετά το Νταβός. Σημαίνει «λάθος μου» στα λατινικά. Πρόσφατα ο Κ. Καραμανλής, κάνοντας σκληρή αυτοκριτική, έφτασε στο σημείο να παραδεχθεί ότι υποτίμησε το Βατοπέδι!

μηδενική ανοχή (εννοείται κατά της διαφθοράς): θα μπορούσε να είναι το πιο σύντομο ανέκδοτο της κυβέρνησης Καραμανλή.

μη προνομιούχοι: η ευρεία κοινωνική συμμαχία που ανέδειξε το 1981 σε πλειοψηφικό ρεύμα το ΠΑΣΟΚ.

μπάνια του λαού: ο Α. Παπανδρέου τα χαρακτήρισε ιερά, για να αποφύγει εκλογές καλοκαιριάτικα. Εκτοτε η ρήση απέκτησε διαχρονική αξία και καθολικό σεβασμό.

Ν έο: επιθετικός προσδιορισμός του απόλυτου κενού. Χρησιμοποιείται κυρίως όταν δεν έχει κανείς τίποτα ουσιαστικό να πει: π.χ. Νέα Ελλάδα, νέα αρχή, νέα διακυβέρνηση, νέο ξεκίνημα.

νταβατζήδες: ήρθε στην επιφάνεια από τη φράση «δεν θα ανεχθούμε να κυβερνούν αυτό τον τόπο 5 νταβατζήδες και 6 συντεχνίες», την οποία φέρεται να είπε το 2004 ο Κ. Καραμανλής σε βουλευτές του, τρώγοντας σουβλάκια στου Μπαϊρακτάρη. Θα μπορούσε να είναι η απάντηση στο all time classic ερώτημα του θείου του: «Μα επιτέλους, ποιος κυβερνά αυτό τον τόπο;». Στιγματίζει τα γνωστά φαινόμενα διαπλοκής, αν και 5 χρόνια μετά δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη πόσοι και ποιοι είναι τελικά οι νταβατζήδες…

ντολμαδάκια της Μαρίκας: γαστρονομικό συνώνυμο της συγκυβέρνησης Τζαννετάκη (Ν.Δ. – ΣΥΝ).

Ξ επούλημα: Η εκποίηση δημόσιας περιουσίας από το αντίπαλο κόμμα.

Ο ικοσκευή: έχει δύο ερμηνείες. Προσδιορίζει την κινητή περιουσία του Γλίξμπουργκ που βγήκε κρυφά από το Τατόι επί Μητσοτάκη, αλλά και τις οικοσκευές-δώρα της Ζίμενς σε πολιτικά πρόσωπα.

Π αραπλανηθείς υπουργός (ενίοτε και πρωθυπουργός): νέα μορφή ιδιότυπης πολιτικής και ποινικής ανευθυνότητας των πολιτικών προσώπων. Ο όρος ανήκει στον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Γ. Σανιδά.

πολιτική ευθύνη: άγνωστης ετυμολογίας και περιεχομένου φράση για το ελληνικό πολιτικό σύστημα, όπου υπουργοί και πρωθυπουργός θεωρούνται περίπου αδαείς και παντελώς ανεύθυνοι άνθρωποι.

πράσινη ανάπτυξη: οικονομική πολιτικλή νέου, οικολογικού τύπου. Λανσάρεται τα τελευταία χρόνια από τον Γ. Παπανδρέου.

πρωθυπουργός: απαντά κυρίως στο σύνθημα «είσαι και θα είσαι ο πρωθυπουργός» και στη φράση «έναν πρωθυπουργό τον στέλνεις σπίτι του, όχι στο ειδικό δικαστήριο», η οποία αποδίδεται στον Κων. Καραμανλή (θείο), την περίοδο των παραπομπών του Α. Παπανδρέου.

Ρ ετιρέ: συμβολική περιγραφή προνομιούχων στρωμάτων του Δημοσίου (Α. Παπανδρέου).

Σ κληρό ροκ: μεγάλη σε ένταση πολιτική αντιπαράθεση. Χρησιμοποιήθηκε από τον Κ. Λαλιώτη.

σε δέκα χρόνια θα το έχουμε ξεχάσει: φράση του Κ. Μητσοτάκη το 1991 για το όνομα Μακεδονία. Δηλωτικό της γενικότερης αμηχανίας του πολιτικού συστήματος να λύσει εδώ και 20 χρόνια το ζήτημα.

σεμνά και ταπεινά: κλασικό μότο των δύο τελευταίων κυβερνήσεων Καραμανλή σε θέματα ηθικής τάξεως και συμπεριφοράς. Πώς λέμε «καμία σχέση»!

σκάνδαλο-σκανδαλολογία: αφορά υποθέσεις κλοπής δημόσιας περιουσίας και παραβατικής συμπεριφοράς από πολιτικά πρόσωπα. Η σημασία της εξαρτάται ωστόσο από την οπτική και την πολιτική ένταξη του καθενός. Τελευταία ο Κώστας Καραμανλής, μετά το Βατοπέδι, εισήγαγε την ηπιότερη παραλλαγή «σκανδαλώδη πράγματα».

Τ α δικά μας παιδιά: οι ημέτεροι που προσλαμβάνονται σε Δημόσιο και ΔΕΚΟ. Μετά το ΑΣΕΠ ονομάζονται και «συμβασιούχοι».

τεμαχισμός-τιμάριο: αφορά το ΠΑΣΟΚ, που κατά τον ιδρυτή του «δεν τεμαχίζεται, δεν τιμαριοποιείται».

τρένο: ταυτίστηκε σημειολογικά με το ΠΑΣΟΚ. Εξού και η φράση «όποιος διαφωνεί, να κατέβει από το τρένο». Στη Ν.Δ χρησιμοποιούν συνήθως το βουκολικότερο παράδειγμα του μαντριού («Οποιος μείνει έξω από το μαντρί τον τρώει ο λύκος»).

Τσοβόλα δώσ’ τα όλα: φράση του Α. Παπανδρέου σε προεκλογική συγκέντρωση του 1989 στο Περιστέρι. Αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της ακατάσχετης προεκλογικής παροχολογίας, αν και στην πράξη δεν δόθηκαν πολλά…

Υ πευθυνότητα-σοβαρότητα: την επικαλούνται οι πολιτικοί, μόνο όταν βρεθούν σε δύσκολη θέση.

Φ ούσκα: συνώνυμο της απάτης του Χρηματιστηρίου, για την οποία ουδείς πλήρωσε. Ταυτίσθηκε επίσης με τις λέξεις λαμόγια, αεριτζήδες, παπαγαλάκια.

φως στο τούνελ (ή και έξοδος από το τούνελ): αγαπημένη φράση όλων των υπουργών Οικονομίας, σε περιόδους επιβολής άγριας λιτότητας.

Χ ρονοδιάγραμμα: εγκαθιδρύθηκε στο πολιτικό λεξιλόγιο ως χρονικό πλαίσιο απομάκρυνσης των αμερικανικών βάσεων, που τελικώς παρέμειναν. Εκτοτε χρησιμοποιείται για κάτι που σίγουρα δεν πρόκειται να συμβεί…

χρονοντούλαπο (της ιστορίας): ευρηματική έκφραση του Α. Παπανδρέου για τον σκουπιδοντενεκέ…

Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΖΕΡΒΑ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ