Στις 14 Οκτωβρίου, σε ομιλία της στο Economic Club της Νέας Υόρκης, η αμερικανίδα υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον προανήγγειλε τον λεγόμενο άξονα των Ηνωμένων Πολιτειών προς την Ασία, ανακοινώνοντας ότι «το στρατηγικό και οικονομικό κέντρο βάρους του κόσμου μετατοπίζεται ανατολικά». Οι παρατηρήσεις της αποτελούν τμήμα μιας πρόσφατης προσπάθειας των ΗΠΑ να επαναβεβαιώσουν το ρόλο τους ως μια δύναμη στην περιοχή του Ειρηνικού ωκεανού, ως μια απάντηση στις ανησυχίες των κρατών της Ασίας και του Ειρηνικού σχετικά με την άνοδο της Κίνας και την μακροπρόθεσμη δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή.

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα θα ενισχύσει το μήνυμα αυτό αργότερα μέσα σε αυτό το μήνα, όταν θα επισκεφθεί διάφορες ασιατικές πρωτεύουσες και θα φιλοξενήσει ως οικοδεσπότης τη συνεδρίαση του Φόρουμ Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας – Ειρηνικού (APEC) στη Χαβάη. Κεντρικό ρόλο σε αυτή την περιφερειακή πολιτική παίζει το εμπόριο: έχοντας ήδη πετύχει την έγκριση από το Κογκρέσο της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών μεταξύ ΗΠΑ και Κορέας, ο Ομπάμα επιδιώκει να πακτώσει τον οικονομικό ρόλο των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ασία με την οριστικοποίηση του Συμφώνου Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership agreement ή αλλιώς ΤΡΡ), ένα σύμφωνο ελεύθερου εμπορίου το οποίο επί του παρόντος είναι αντικείμενο διαπραγματεύσεων μεταξύ Αυστραλίας, Μπρουνέι, Χιλής, Μαλαισίας, Νέας Ζηλανδίας, Περού, Σιγκαπούρης, Ηνωμένων Πολιτειών και Βιετνάμ.

Όταν ολοκληρωθούν οι διαπραγματεύσεις, η συμφωνία TPP θα φέρει τους εισαγωγικούς δασμούς για τις συναλλαγές ανάμεσα στις χώρες του Συμφώνου κοντά στο μηδέν εντός μιας δεκαετούς περιόδου. Εκτός από τα παραδοσιακά εμπορεύματα που περιλαμβάνονται σε προηγούμενες τέτοιες συμφωνίες, το TPP θα καλύψει τις υπηρεσίες, την πνευματική ιδιοκτησία, τις επενδύσεις και τις κρατικές επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων τομέων. Δεδομένης της επεκτατικότητάς του, ο εκπρόσωπος των ΗΠΑ, Ron Kirk, την χαρακτήρισε ως ένα Σύμφωνο του «εικοστού πρώτου αιώνα» που θα οδηγήσει στην άνθηση του περιφερειακού εμπορίου.

Αλλά αν το TPP ήταν να παραμείνει ως έχει από πλευράς συμμετεχόντων – χωρίς την ένταξη της Ιαπωνίας – η συμφωνία δεν θα πετύχει το οικονομικό όφελος που πολλοί ελπίζουν ότι θα φέρει. Τα κράτη που μετέχουν στο TPP αναλογούν μόνο στο 6% του αμερικανικού εμπορικού όγκου, περίπου όσο και το εμπόριο των ΗΠΑ μόνο με την Ιαπωνία. Η Ιαπωνία αποτελεί σημαντικό εισαγωγέα αμερικανικών προϊόντων και υπηρεσιών, ιδίως δε ακριβών προηγμένης τεχνολογίας προϊόντων, όπως κινητήρες τζετ, ψηφιακά ελεγχόμενες εργαλειομηχανές και προϊόντα βιοτεχνολογίας. Και σε αντίθεση με το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ με την Κίνα, το οποίο αυξάνεται απότομα, το εμπορικό έλλειμμα με την Ιαπωνία μειώνεται σταθερά. Η Ουάσιγκτον τα καταλαβαίνει όλα αυτά, και έχει ζητήσει τη διεύρυνση του TPP ώστε να συμπεριλάβει την Ιαπωνία. Ο Clayton Yeutter, πρώην εκπρόσωπος εμπορίου των ΗΠΑ, και ο δικηγόρο με ειδικότητα το διεθνές εμπόριο, Jonathan Stoel, έγραψαν πρόσφατα στην εφημερίδα Wall Street Journal ότι με την συμμετοχή της Ιαπωνίας, «το εμπόριο στην περιοχή Ασίας-Ειρηνικού θα εκτοξευθεί. Θα μπορούσε εύκολα να τριπλασιαστεί ή να τετραπλασιαστεί».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ήταν πάντα τόσο ένθερμες σχετικά με τις αμερικανο-ιαπωνικές εμπορικές σχέσεις. Η ιδέα μιας αμερικανο-ιαπωνικής συμφωνίας ελεύθερων συναλλαγών προτάθηκε για πρώτη φορά από τον πρέσβη των ΗΠΑ στην Ιαπωνία Mike Mansfield στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά, λόγω φόβων περί ιαπωνικής οικονομικής υπεροχής, λίγοι στις Ηνωμένες Πολιτείες εξέτασαν την ιδέα στα σοβαρά. Το Τόκιο την απέρριψε επίσης, κυρίως λόγω του ότι οι οικονομικές προοπτικές της την εποχή εκείνη επικεντρώνονταν στο διεθνές πολυμερές εμπόριο και όχι στις περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες.

Όλα αυτά έχουν αρχίσει να αλλάζουν. Ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ουίλιαμ Μπερνς, δήλωσε στο Τόκιο τον Οκτώβριο ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα «χαιρέτιζαν το ενδιαφέρον της Ιαπωνίας στο Σύμφωνο ΤΡΡ, αναγνωρίζοντας, βέβαια, ότι η απόφαση της Ιαπωνίας να επιδιώξει ένταξη στο Σύμφωνο αυτό θα ληφθεί με βάση τις δικές της προσεκτικές εκτιμήσεις των προτεραιοτήτων της και των συμφερόντων της». Από την πλευρά του, το Τόκιο φαίνεται ότι είναι έτοιμο να συμμετάσχει στις συνομιλίες. Η Ιαπωνική συμμετοχή στο Σύμφωνο είναι στο τραπέζι των συνομιλιών από τον Οκτώβριο του 2010, όταν ο τότε πρωθυπουργός Naoto Kan και ο υπουργός Εξωτερικών, Seiji Maehara, το επικύρωσαν. Φυσικά, όλα τα εμπορικά ζητήματα «πάγωσαν» το Μάρτιο του 2011 λόγω της τριπλής καταστροφής από τον σεισμό, το τσουνάμι και την πυρηνική κρίση. Αλλά το Τόκιο πέρασε τους τελευταίους μήνες δοκιμάζοντας το κλίμα, και ο πρωθυπουργός Yoshihiko Noda αναμένεται να ανακοινώσει αυτή την εβδομάδα ότι η Ιαπωνία θα συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις.

Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της Ιαπωνίας για το Σύμφωνο TPP πηγάζει από τρεις παράγοντες. Πρώτα είναι ο φόβος που δημιουργεί η συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών των ΗΠΑ με τη Νότια Κορέα. Η εξαγωγική βιομηχανία της Ιαπωνίας έχει από καιρό ανησυχήσει για τα σχεδόν πανομοιότυπα με τα δικά της κορεατικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές. Η πρόσβαση της Σεούλ στους αμερικανούς καταναλωτές πρόκειται μόνο να αυξηθεί μόλις το Σύμφωνο ΤΡΡ μπει σε εφαρμογή.

Το δεύτερο στοιχείο είναι η φθίνουσα πολιτική επιρροή των ιαπωνικών γεωργικών συμφερόντων. Αυτά τα συμφέροντα εδώ και πολύ καιρό αντιτίθενται σε μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή φοβούνταν ότι οι μικρής κλίμακας και υψηλής προστασίας αγροτικές εκμεταλλεύσεις της Ιαπωνίας θα κατέρρεαν από τις χαμηλότερες τιμές των γεωργικών εισαγωγών. Όμως, ο αγροτικός τομέας αντιπροσωπεύει σήμερα λιγότερο από το 1,5% του ΑΕΠ της Ιαπωνίας, κάτι που σημαίνει επίσης μια δραματική μείωση της απασχόλησης στην γεωργία. Η ανάγκη για ανοικοδόμηση της οικονομίας στον απόηχο των καταστροφών του Μαρτίου ενίσχυσε τις εκκλήσεις για μεταρρύθμιση του απαρχαιωμένου γεωργικού τομέα της Ιαπωνίας. Αυτό ομαλοποίησε το δρόμο για τους ιάπωνες εξαγωγείς, με επικεφαλής την επιχειρηματική κοινοπραξία Keidanren, να προωθήσουν την ατζέντα τους υπέρ της φιλελευθεροποίησης του εμπορίου.

Ο τελευταίος παράγοντας είναι ο νέος δυναμισμός της εξωτερικής πολιτικής της Κίνας. Ένα πρώτο δείγμα ήταν αναβίωση το 2010 των απαιτήσεων του Πεκίνου επί των νήσων της Θάλασσας της Νότιας Κίνας, ένα θέμα που έχει ταράξει τις σχέσεις μεταξύ της Κίνας και των γειτόνων της από τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Το 2002, η Κίνα και οι γείτονές της στην Ένωση Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας συμφώνησαν να επιλύσουν τις αξιώσεις σε πολυμερές επίπεδο, αλλά η Κίνα αργότερα επέμεινε σε διμερείς διαπραγματεύσεις με κάθε ένα γείτονα ξεχωριστά. Ο υπουργός Εξωτερικών της Κίνας υποστήριξε εκείνη την εποχή ότι «η Κίνα είναι μια μεγάλη χώρα και οι άλλες χώρες είναι μικρές χώρες, και αυτό είναι απλώς γεγονός».

Η Ιαπωνία αντιμετώπισε το κύριο βάρος της κινεζικής επιθετικότητας τον Σεπτέμβριο του 2010, όταν μία κινεζική μηχανότρατα εμβόλισε ένα από τα σκάφη του ιαπωνικού Λιμενικού Σώματος. Όταν η Ιαπωνία συνέλαβε τον καπετάνιο της τράτας, το Πεκίνο απαίτησε από την Ιαπωνία να ζητήσει συγγνώμη και να απελευθερώσει τον καπετάνιου, ενώ ταυτόχρονα σταμάτησε τις εξαγωγές ζωτικών μετάλλων από σπάνιες γαίες προς την Ιαπωνία. Ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Maehara, χαρακτήρισε την αντίδραση της Κίνας ως «υστερική». Τώρα, ως ένας κεντρικός παίκτης στην κυβέρνηση Noda, είναι μεταξύ των πιο δημοφιλών πολιτικών της Ιαπωνίας. Σε μια πρόσφατη ομιλία του στην Ουάσινγκτον, αντανακλώντας τις εκτιμήσεις του Τόκιο, εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με το πώς η άνοδος της Κίνας «μεταβάλλει την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή».

Τέτοιες δηλώσεις δείχνουν ότι η Ιαπωνία έχει διανύσει μεγάλη απόσταση από το σημείο που ήταν το 2009, όταν ο πρώην πρωθυπουργός Γιουκίο Χατογιάμα προέτρεψε την Ιαπωνία να ενταχθεί περισσότερο στην Ασία και να υιοθετήσει μια πολιτική «ίσων αποστάσεων» μεταξύ Πεκίνου και Ουάσινγκτον. Αντί γι’ αυτό, η κυβέρνηση Noda ενίσχυσε τους ήδη στενούς δεσμούς της με την Ουάσιγκτον, και πολλοί Ιάπωνες ισχυρίζονται τώρα ότι η Ιαπωνία πρέπει να συμμετάσχει στην άνθηση του εμπορίου μεταξύ των δύο πλευρών του Ειρηνικού ώστε να ξεφύγει από την οικονομική στασιμότητα των τελευταίων δύο δεκαετιών. «Η Ιαπωνία πρέπει να αξιοποιήσει την ενέργεια της περιοχής Ασίας-Ειρηνικού», είπε ο Noda σε μια συνεδρίαση του Δημοκρατικού Κόμματος της Ιαπωνίας τον Αύγουστο, «και να την χρησιμοποιήσει για την οικονομική της ανάκαμψη».

Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Τόκιο, John Roos, πρόσφατα παρατήρησε ότι η ένταξη της Ιαπωνίας στο Σύμφωνο TPP θα ήταν μια «αλλαγή παιχνιδιού». Έχει δίκιο. Η συμμετοχή της Ιαπωνίας στο Σύμφωνο εμπορίου μεταξύ των δύο πλευρών του Ειρηνικού θα είναι μια νίκη επί της αρχής για ένα ανοικτό σύστημα ελεύθερου εμπορίου. Επιπλέον, όπως ένας σύμβουλος του πρωθυπουργού Noda δήλωσε νωρίτερα αυτό το μήνα, η συμμετοχή του Τόκιο στις διαπραγματεύσεις για το TPP θα βοηθήσει την Ιαπωνία να «εδραιώσει ένα στρατηγικό περιβάλλον που δίνει την εντύπωση στην κίνα ότι η Ιαπωνία είναι μια ισχυρή χώρα που δεν μπορεί να εκφοβιστεί». Τα έθνη της περιοχής δεν χρειάζεται να υποκύψουν σε μια αναπόφευκτη κυριαρχία της Κίνας στον Ειρηνικό. Ένα Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού που θα αποτελείται από την Ιαπωνία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία, και τις άλλες μικρότερες οικονομίες αντιπροσωπεύει μια πιο υγιή εναλλακτική – μία προοπτική που οι ρεαλιστές θα αναγνωρίσουν ως ένα βήμα προς μια κλασική ισορροπία δυνάμεων.

Πρωτότυπο: http://www.foreignaffairs.com/articles/136647/bernard-k-gordon/the-trans…
Copyright © 2002-2010 by the Council on Foreign Relations, Inc.