Του Βασίλη Κοψαχείλη, Διεθνολόγου
Όλοι εμείς που ασχολούμαστε σοβαρά με τις Διεθνείς Σχέσεις, την γεωπολιτική, την γεω-οικονομία και την γεω-επιχειρηματικότητα, τα διεθνή συμφέροντα, τους συσχετισμούς δυνάμεων, τις στρατηγικές επιδιώξεις, την ιστορία και την ισχύ των κρατών, μάθαμε σήμερα ότι είμαστε απλά … ηλίθιοι. Επίσης μάθαμε ότι καλός επιστήμονας – που του δίνεται μάλιστα βήμα και προβολή – είναι εκείνος ο οποίος δεν εκφέρει κανένα επιστημονικό λόγο, τα επιχειρήματά του έχουν ισχύ «Κορανίου» και αντιμετωπίζει τον αντίλογο με αφορισμούς και προσβλητικά επίθετα αντί των επιχειρημάτων.
Τέλος, μάθαμε ότι η χώρα μας, όντας ανήμπορη να αποφασίσει μόνη της το πώς θα αναγράφεται στο εξής το φρέσκο γάλα, είναι απόλυτα ικανή να ανακηρύξει μονομερώς Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) μη λαμβάνοντας υπόψη της τον διεθνή παράγοντα. Στην τελευταία διαπίστωση θα έκανα και την επισήμανση  ότι τους υδρογονάνθρακες από τα βάθη των θαλασσών τους βγάζουν τα … ευχολόγια και όχι οι εταιρείες εξόρυξης, οι συμφέρουσες τιμές και η διαθέσιμη τεχνολογία.
Αφορμή για τις παραπάνω διαπιστώσεις στάθηκε η ημερίδα που οργανώθηκε στις 10 Απριλίου, 2014 από το Ίδρυμα Νομικών Μελετών Καθηγητή Ηλία Κρίσπη και Αναστασίας-Σαμαρά Κρίσπη σε συνεργασία με τη Σχολή Εθνικής Άμυνας, με θέμα «Η Ενεργειακή και Στρατηγική ΑΟΖ στην Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο. Νομικές και Γεωπολιτικές Θεωρήσεις».
Ομιλητές ήταν ο Δρ. Νίκος Λυγερός, ο Δρ. Ηλίας Κονοφάγος, ο Ομότιμος Καθηγητής Αντώνιος Φώσκολος, ο Καθηγητής Αντώνης Μπρεδήμας, ο Καθηγητής Άγγελος Συρίγος, ο Καθηγητής Πέτρος Σιούσουρας και τέλος ο Δρ. Βενιαμίν Καρακοστάνογλου.
Οι απόψεις του Δρ. Νίκου Λυγερού ήταν οι αναμενόμενες, δηλαδή ως πολυδιαφημισμένος μαθηματικός, φυσικός, ποιητής και άνθρωπος με υψηλό IQ, ανέπτυξε τον ένα, από τους πολλούς τρόπους, υπολογισμού της ΑΟΖ και στη συνέχεια με «επιθετικό» ύφος μας έκανε μια ανάλυση του διεθνοπολιτικού ζητήματος της ΑΟΖ σε κανονικές συνθήκες εργαστηρίου ωσάν να μιλάμε για πείραμα φυσικής σε εργαστήριο Λυκείου. Μας είπε επίσης ότι στο ζήτημα καθορισμού Ελληνικής ΑΟΖ δεν έχουν κανένα λόγο ούτε οι άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες ούτε χώρες σαν τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και άλλες μεγάλες δυνάμεις. Εμείς θα το κάνουμε γιατί έχουμε έννομο συμφέρον και οι άλλοι απλά θα το δεχθούν ως τετελεσμένο. Τέλος, «στόλισε» όσους ακολουθούν μια πιο προσεκτική προσέγγιση των διεθνών μας σχέσεων ως «ραγιάδες».
Την σκυτάλη πήρε ο Ομότιμος Καθηγητής Αντώνιος Φώσκολος ο οποίος είπε ότι τόσα χρόνια λέγαμε ότι δεν έχουμε Υ/Α στην Ελλάδα διότι δεν έχουμε ανθρώπους που να ξέρουν από Υ/Α (προφανώς ο κύριος Καθηγητής εξαιρεί τον εαυτό του). Επίσης μας παρουσίασε για ακόμη μία φορά τις υποθέσεις εργασίας του ως επιστημονικές βεβαιότητες, χωρίς να παραθέσει όμως έστω ένα επιστημονικό στοιχείο τεκμηρίωσης των ισχυρισμών του (μας έδειξε ωστόσο διαφάνειες με θεωρητικές προσεγγίσεις επί του ζητήματος από την γνωστή σε όλους Wikipedia).
Τόσο ο κύριος Φώσκολος όσο και ο κύριος Λυγερός έφερναν συνεχώς ως παράδειγμα την Κύπρο, η οποία ναι μεν προχώρησε και σε ΑΟΖ και σε γεωτρήσεις, κανείς όμως δεν έθιξε το τι συνέβη το Φθινόπωρο του 2013 στην Κύπρο και τι ακόμη ετοιμάζεται να υποστεί η μαρτυρική νήσος.
Σε ερώτηση του γράφοντος προς τον κύριο Φώσκολο σε τι βάθος βρίσκονται οι Υ/Α που αναφέρει και αν υπάρχει διαθέσιμη τεχνολογία ή αν τα κοιτάσματα αυτά κρίνονται ως οικονομικά εκμεταλλεύσιμα, η «επιστημονική» του απάντηση ήταν ότι «ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι έχουμε Υ/Α και ότι τα επόμενα 30 χρόνια θα εισπράξουμε τουλάχιστο 150 δίς ευρώ» και ότι εκείνος πιστεύει τον πρωθυπουργό. Πάντως οι σύμβουλοι του Προέδρου Ομπάμα ακόμα γελάνε με τα ίδια στοιχεία που, δυστυχώς, ο Έλληνας πρωθυπουργός τους μετέφερε στο τελευταίο του ταξίδι στην Ουάσιγκτον. Βλέπετε εκείνοι ξέρουν αυτό που λέει η «πιάτσα» των πετρελαίων «ότι ξέρεις τι έχεις μόνο όταν μπει το τρυπάνι και τρυπήσει».
Ο Δρ. Ηλίας Κονοφάγος, άνθρωπος σοβαρός με σημαντική εμπειρία στα ΕΛΠΕ, αρκέστηκε σε μία «ασφαλή» και εμπεριστατωμένη τεχνική ανάλυση για το ζήτημα της εξόρυξης, των αγωγών και των συμβάσεων παραχώρησης.
Οι κύριοι Μπρεδήμας και Καρακοστάνογλου παρουσίασαν το νομικό πλαίσιο του ζητήματος το οποίο τεκμηρίωσαν και με παραδείγματα από περιπτώσεις άλλων χωρών που όμως στην ουσία ακύρωναν την απολυτοσύνη των θέσεων που εξέφρασε ο κύριος Λυγερός επιβεβαιώνοντας την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών τρόπων υπολογισμού μιας ΑΟΖ.
Τέλος, στο διεθνοπολιτικό κομμάτι, την κατάσταση προσπάθησαν να την βάλουν στην πραγματική της διάσταση οι διεθνολόγοι καθηγητές Συρίγος και Σιούσουρας, όμως και εκείνοι απέφυγαν μία ρεαλιστική προσέγγιση καταλήγοντας σε πατριωτικές κορώνες στερούμενες ισχυρών ιστορικών και διεθνοπολιτικών επιχειρημάτων.
Χαίρομαι δε που άκουσα επιτέλους ότι δεν θα πρέπει να ελπίζουμε σε μία Ευρωπαϊκή ΑΟΖ υπό την προστασία της ΕΕ, διότι πρώτον δεν υπάρχει νομική βάση για δημιουργία Ευρωπαϊκής ΑΟΖ και δεύτερον αν προκύψουν ζητήματα υπεράσπισης της Ελληνικής ΑΟΖ απλά θα πρέπει μόνοι μας να βγάλουμε το «φίδι από την τρύπα».
Η ημερίδα είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον για εμένα προσωπικά. Είδα σε πλήρη ανάπτυξη την «επιστημοσύνη» θέσεων που αφήνεται να διαρρέει ότι ασκούν επιρροή και στο Μέγαρο Μαξίμου. Είναι απόψεις πολιτικά και διεθνοπολιτικά επικίνδυνες που μπορεί να οδηγήσουν την πολιτική μας ηγεσία σε λάθος αποφάσεις και την χώρα σε μεγάλες περιπέτειες για πολλές δεκαετίες ίσως και για πάντα.
Όσα βιώνει ο τόπος μας από το 2008 μέχρι σήμερα μας δείχνουν ότι οι διεθνείς σχέσεις είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αποτελούν συζήτηση των απανταχού καφενείων ή αντικείμενο συζήτησης μεταξύ εμμονικών «μάγων-επιστημόνων» και επαγγελματιών πατριωτών. Η σοβαρή παρουσία της χώρας στην παγκόσμια σκακιέρα εξασφαλίζεται από ανθρώπους με πατριωτική ευθύνη και συνείδηση, απόλυτα επιστημονικό λόγο, βαθιά γνώση και εμπειρία των διεθνών συσχετισμών και από ρεαλιστικές μακρόπνοες εθνικές στρατηγικές.
Ποια η Πραγματική Διάσταση του Θέματος
Πέρα από την κριτική για αυτά που ακούσαμε στην ημερίδα, ας δούμε ποια είναι η πραγματική διάσταση του ζητήματος της ΑΟΖ. Σε πολύ γενικές γραμμές, όταν μιλάμε για Ανεξάρτητη Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) ουσιαστικά μιλάμε για μία ανοικτής θαλάσσης ζώνη οικονομικής εκμετάλλευσης που το εύρος της φτάνει έως τα 200 ναυτικά μίλια από τις κατοικήσιμες (δηλαδή με οικονομική δραστηριότητα) ακτές μιας χώρας. Εάν τα 200 ν.μ. της μιας χώρας «μπαίνουν» μέσα στα 200 ν.μ. μιας άλλης χώρας τότε ακολουθείται ως όριο η μέση γραμμή.
Η όλη συζήτηση λοιπόν έχει να κάνει με τη δυνατότητα ενός κράτους να εκμεταλλευτεί οικονομικά ότι υπάρχει κάτω και εντός της θαλάσσιας αυτής ζώνης.
Πιο συγκεκριμένα, για την χώρα μας αυτό που ενδιαφέρει είναι η υποθαλάσσια εκμετάλλευση και λιγότερο τα δικαιώματα αλιείας. Υπάρχουν πολύ ισχυρές ενδείξεις και σοβαρές υποθέσεις εργασίας που συγκλίνουν ότι πιθανότατα έχουμε σημαντικά αποθέματα Υ/Α αλλά και άλλων ορυκτών σε υποθαλάσσια στρώματα εντός της πιθανολογούμενης Ελληνικής ΑΟΖ.
Επίσης το ζήτημα μιας Ελληνικής ΑΟΖ έχει και ευρύτερη διεθνοπολιτική σημασία για τα Ελληνικά συμφέροντα. Μία ανακήρυξη και οριοθέτηση Ελληνικής ΑΟΖ θα συμπλήρωνε τον ενιαίο γεωπολιτικό και γεω-οικονομικό χώρο από τα ενεργειακά πεδία της Νοτιοανατολικής Μεσογείου (Ισραήλ – Κύπρος αλλά και Αίγυπτο και Λίβανο) προς τις Ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας μέσω Ελλάδας.
Άρα η σημασία μιας Ελληνικής ΑΟΖ είναι κομβική για τα ευρύτερα διεθνοπολιτικά συμφέροντα του Ελληνισμού. Αυτό το «χαρτί» δεν πρέπει να το «κάψουμε». Πρέπει να το χειριστούμε με σύνεση και να υπολογίζουμε πάντα στους διεθνείς συσχετισμούς. Το να ετοιμαζόμαστε να ρίξουμε αυτό το «χαρτί» στο τραπέζι την ώρα που η χώρα μας έχει εύθραυστο ειδικό βάρος στις διεθνείς σχέσεις είναι τουλάχιστο αυτοκτονικό και από οικονομική και από διεθνοπολιτική σκοπιά.
Ήδη, η πολύ συζήτηση επί του θέματος έχει κάνει ζημιά στα συμφέροντα της χώρας. Άρχισαν να αντιλαμβάνονται με τρόμο, διάφορα κέντρα στο εξωτερικό με αντίθετα συμφέροντα, ότι μια Ελληνική ΑΟΖ θα καταστήσει την Ελλάδα πολύ μεγάλη χώρα – οπότε σχεδόν αυτόματα έχουν ενεργοποιηθεί, από διάφορες κατευθύνσεις, σχέδια αντίδρασης και ανατροπής. Άρα έχουμε χάσει το κρίσιμο στοιχείο του αιφνιδιασμού. Ένα πρόσθετο σημαντικό στοιχείο είναι ότι δεν υπάρχουν κατάλληλα μέσα και μηχανισμός ελέγχου μιας Ελληνικής ΑΟΖ. Αποτελεί αξίωμα στις Διεθνείς Σχέσεις, ότι είναι κάτι δικό σου όταν μπορείς να το κρατήσεις και να επιβάλλεις την κυριαρχία σου σε αυτό και εναντίον οποιουδήποτε την αμφισβητήσει. Με άλλα λόγια το ζήτημα δεν είναι τόσο νομικό. Είναι πρώτα και πάνω από όλα ζήτημα πολιτικής βούλησης ολόκληρης της πολιτικής ηγεσίας του τόπου, είναι ζήτημα στρατηγικής και ετοιμότητας μέσων και μηχανισμών να την επιβάλλουν και ενδεχομένως να την υπερασπιστούν.
Τι Δεν λένε οι «Επαγγελματίες Πατριώτες»
Οι επαγγελματίες λοιπόν πατριώτες αντί να συμβάλλουν προς την κατεύθυνση του συνετού στρατηγικού σχεδιασμού και των χαμηλών τόνων που απαιτούνται σε τέτοιου είδους εγχειρήματα προκειμένου να υπάρξουν οι αναγκαίες και ικανές συνθήκες πραγμάτωσης μιας Ελληνικής ΑΟΖ που θα μας βρει έτοιμους να αντιμετωπίσουμε τις όποιες αντιδράσεις που σίγουρα θα προκύψουν, επιλέγουν τη δημαγωγία αποκρύπτοντας σημαντικές αλήθειες.
Πρώτον, εάν υπήρχε πραγματική πολιτική βούληση να βγάλουμε και να εκμεταλλευτούμε τους σύμφωνα με τις ενδείξεις Υ/Α που διαθέτουμε θα είχαμε ήδη ξεκινήσει από εκείνα τα κοιτάσματα που βρίσκονται στην ξηρά και από εκείνα που βρίσκονται εντός των 6 ναυτικών μιλίων που αύριο το πρωί αν θέλουμε μπορούμε να ξεκινήσουμε με ερευνητικές γεωτρήσεις. Θα είχαμε ήδη φέρει τις εταιρείες στην Ελλάδα και σιγά-σιγά θα επεκτείναμε το γεωγραφικό εύρος των αδειοδοτήσεων. Αλλά τις εταιρείες θα τις είχαμε φέρει και ήδη θα παίζαμε το ρόλο μας στον παγκόσμιο ενεργειακό χάρτη. Πάλι καλά που κάτι καταφέραμε με τον Πρίνο.
Δεύτερον, τους Υ/Α τους βρίσκουν και τους εκμεταλλεύονται οι πετρελαϊκές εταιρείες. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν βρίσκονται ούτε με υποθέσεις εργασίας ούτε με ευχολόγια. Χρειάζονται πολύμηνες έρευνες με σεισμικά, αδειοδοτήσεις και γεωτρήσεις ώστε από τις υποθέσεις εργασίας να περάσουμε σταδιακά σε ενδείξεις και στη συνέχεια να πάμε σε εκτιμήσεις που θα οδηγήσουν σε γεωγραφικές συντεταγμένες τοποθέτησης ερευνητικών τρυπανιών και τότε και μόνο τότε θα αρχίσουμε να μιλάμε για νούμερα. Σε ότι αφορά την οικονομική τους εκμετάλλευση αυτή είναι συνάρτηση των αποθεμάτων, του κόστους της επένδυσης (βάθος, διαθέσιμη τεχνολογία, εξοπλισμός, περιβαλλοντικοί όροι), των διεθνών τιμών Υ/Α, της ποιότητας του κοιτάσματος (αν έχει μεγάλη ή μικρή συγκέντρωση σε θειάφι), κλπ.
Τρίτον, ο χρόνος για το Ελληνικό κράτος μπορεί να είναι απεριόριστος. Για τις πετρελαϊκές εταιρείες όμως δεν είναι. Πρέπει το κράτος να έχει έτοιμο μηχανισμό με έμπειρους τεχνοκράτες των Υ/Α και τα απαραίτητα στοιχεία να υποδεχθεί τις πετρελαϊκές εταιρείες και να τρέχει γρήγορα τις διαδικασίες προκειμένου να εισπράξει το συντομότερο δυνατό έσοδα για τα κρατικά ταμεία. Κάτι τέτοιο – στην πράξη – δεν υπάρχει σήμερα.
Τέταρτο, η χώρα παρά τις υπέρογκες αμυντικές δαπάνες που έκανε την προηγούμενη δεκαετία υπολείπεται σημαντικά σε στρατηγική, δομή και μέσα για την υπεράσπιση μιας ενδεχόμενης Ελληνικής ΑΟΖ. Σε μία τέτοια εξέλιξη το βάρος της ευθύνης πέφτει στο λιμενικό όπου μόνο κατ’ όνομα λειτουργεί και ως ακτοφυλακή. Άρα η εμπλοκή του Π.Ν. θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, όμως μόνο με πολυδάπανες φρεγάτες και χωρίς αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας δεν κάνεις έλεγχο ΑΟΖ.
Πέμπτο, σύμφωνα με μελέτες του Ελληνικού Ινστιτούτου Υδρογονανθράκων και των αξιόλογων επιστημόνων του, μόνο το 20% της πιθανολογούμενης Ελληνικής ΑΟΖ θα μπορούσε να έχει οικονομικά εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα. Τα περισσότερα βρίσκονται σε βάθη μεγαλύτερα των 3 χιλιομέτρων που σύμφωνα με τη διαθέσιμη τεχνολογία δεν μπορούν να τύχουν βιώσιμου τρόπου εκμετάλλευσης.
Έκτο, δεν υπάρχει καμία μελέτη κόστους-οφέλους που να συνεκτιμά τα οφέλη από μία Ελληνική ΑΟΖ σε σχέση με το οικονομικό και πολιτικό κόστος ενός τέτοιου εγχειρήματος.
Έβδομο, το ζήτημα οριοθέτησης ΑΟΖ είναι ένα θέμα που θα πρέπει η Ελληνική πλευρά να το διαπραγματευθεί με τις άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες και με τις μεγάλες δυνάμεις που έχουν άποψη και συμφέροντα. Για την οικονομία του χώρου επισημαίνω ότι σε ότι αφορά τις όμορες χώρες οι συνθήκες είναι απείρως πιο αρνητικές για την Ελληνική πλευρά από ότι ήταν το 2008 και σε ότι αφορά τις μεγάλες δυνάμεις κάνουν τραγικό λάθος όσοι ποντάρουν σε διαφορετική στάση επί του ζητήματος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Στο ενδεχόμενο χάραξης Ελληνικής ΑΟΖ, ΗΠΑ και Ρωσία έχουν απόλυτα ταυτόσημες θέσεις, για διαφορετικούς λόγους η κάθε μία και είναι και οι δύο αρνητικές απέναντι σε αυτή την εξέλιξη.
Όγδοο, αν η χώρα δεν ορθοποδήσει δημοσιονομικά και δεν δημιουργήσει ένα βιώσιμο πλαίσιο κοινωνικής και επιχειρηματικής ανάπτυξης, καλύτερα να μην συζητάει καν για ζήτημα ΑΟΖ. Όσοι το κάνουν, ναρκοθετούν την πορεία της χώρας σε ένα εντελώς, όπως δείχνουν και οι εξελίξεις, νέο και επικίνδυνο διεθνές περιβάλλον.
Χρειάζεται πολύ προσοχή. Είναι πολύ εύκολο από μια φαντασίωση για νέα «Συνθήκη των Σεβρών» να βιώσουμε πάλι μια «Μικρασιατική» καταστροφή. Και οι ενστάσεις δεν είναι θέμα «ραγιαδισμού». Είναι θέμα πολιτικής και επιστημονικής ωριμότητας.