του Βασίλη Κοψαχείλη*
Από το 1943 που ο Λίβανος αποτελεί ανεξάρτητο κράτος, οι 18 θρησκευτικές κοινότητες που επίσημα υπάρχουν στη χώρα ρυθμίζουν ανάλογα με τα συμφέροντα και τη βαρύτητά τους το πολιτικό σκηνικό και τη σταθερότητα στο 6 εκατ. κατοίκων κράτος της μεσογειακής Μέσης Ανατολής. Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948 οδήγησε δεκάδες χιλιάδες Παλαιστινίους να μεταναστεύσουν στον Λίβανο (σήμερα υπάρχουν επίσημα 174.000), οι οποίοι ποτέ δεν απέκτησαν πλήρη πολιτικά και εργασιακά δικαιώματα και αποτελούν μία ομάδα διαρκούς πίεσης προς την εκάστοτε κυβέρνηση της χώρας. Τα ανταγωνιστικά πολιτικά συμφέροντα μεταξύ των τριών κύριων θρησκευτικών ομάδων του Λιβάνου (χριστιανοί, σουνίτες, σιίτες) οδήγησαν σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των ετών 1975-1990.
Με τη συμφωνία του 1989 (Taif Accord for National Reconciliation) επήλθε το τέλος του εμφυλίου, όχι όμως και το τέλος των προβλημάτων για τον Λίβανο. Οι έδρες στο κοινοβούλιο μοιράστηκαν ανάλογα με τη δύναμη των θρησκευτικών ομάδων, οι οποίες ελέγχονται από ισχυρές πολιτικές οικογένειες.
Θεσμικά ο πρόεδρος της χώρας εκπροσωπεί τους χριστιανούς, ο πρωθυπουργός είναι σουνίτης, ενώ ο πρόεδρος του κοινοβουλίου προέρχεται από τους σιίτες.
Η σιιτική Χεζμπολάχ αποτελεί κράτος μέσα στο κράτος και θεσμικά διατηρεί δικό της στρατό, παράλληλα με τις επίσημες ένοπλες δυνάμεις του Λιβάνου.
Για τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, η υποστηριζόμενη από το Ιράν Χεζμπολάχ θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση. Η στάση των ΗΠΑ θα χαρακτηριζόταν ως ιδιαίτερα ευέλικτη. Παρά το γεγονός ότι η Χεζμπολάχ εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο, συμμετέχει στην κυβέρνηση και ουσιαστικά ελέγχει τη χώρα, εντούτοις η Ουάσινγκτον διαχωρίζει την κυβέρνηση του Λιβάνου από τη δράση της Χεζμπολάχ, γεγονός που διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών.
Μετά τον πόλεμο της Χεζμπολάχ με το Ισραήλ το καλοκαίρι του 2006, οι ΗΠΑ στήριξαν και ενίσχυσαν τις ένοπλες δυνάμεις του Λιβάνου στον αντιτρομοκρατικό αγώνα, ωστόσο οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας εξακολουθούν να μαστίζονται από τα σεχταριστικά και δομικά προβλήματα που χαρακτηρίζουν τον μετεμφυλιακό Λίβανο.
Μεταξύ των ετών 1990 και 2006 η οικονομία της χώρας ανέκαμψε και σταθεροποιήθηκε, ωστόσο μετά το 2007 άρχισαν ο υπέρογκος δανεισμός και τα ελλείμματα. Το κατά κεφαλήν εισόδημα παραμένει σχετικά χαμηλό (περίπου 14.000 δολάρια).
Μεγάλο πρόβλημα αποτελεί το 1 εκατομμύριο μεταναστών από τη γειτονική Συρία που εγκατέλειψαν τη χώρα τους μετά το 2011 και εγκαταστάθηκαν στον Λίβανο.
Στη συνδιάσκεψη των δωρητών για τον Λίβανο που έλαβε χώρα στο Παρίσι τον Μάρτιο του 2018, ο πρωθυπουργός του Λιβάνου Σαάντ αλ Χαρίρι δήλωσε ότι το πρόβλημα των μεταναστών έχει ξεπεράσει τις δυνατότητες της χώρας του να το διαχειριστεί και χωρίς εξωτερική βοήθεια η κατάσταση σε όλα τα επίπεδα δύναται να χειροτερέψει.
Οι δωρητές υποσχέθηκαν πάνω από 11 δισ. δολάρια στον Χαρίρι, αρκεί να εφαρμόσει δημοσιονομικά μέτρα εξυγίανσης της οικονομίας.
Η 6η Μαΐου
Επειτα από 9 χρόνια συνεχών αναβολών και καθυστερήσεων, πραγματοποιήθηκαν βουλευτικές εκλογές στη χώρα με νέο σύνθετο εκλογικό νόμο, σύμφωνα με τον οποίο -μεταξύ άλλων- επιτρεπόταν για πρώτη φορά στους Λιβανέζους του εξωτερικού να μετάσχουν της εκλογικής διαδικασίας. Οι εκλογές πραγματοποιήθηκαν με χαμηλή συμμετοχή. Ψήφισε μόλις το 49,2% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους.
Υποψήφιοι στην εκλογική διαδικασία κατέβηκαν πολλοί νέοι προκειμένου να σπάσουν το φαινόμενο της πολιτικής οικογενειοκρατίας στη χώρα. Δεν έτυχαν όμως ιδιαίτερης υποστήριξης, διότι η παρουσία τους είχε περισσότερο ακτιβιστικό χαρακτήρα παρά συγκροτημένη πολιτική πρόταση.
Μεγάλος νικητής των εκλογών αναδείχθηκε η Χεζμπολάχ, η οποία εξασφάλισε περισσότερες από τις μισές έδρες (67) στο κοινοβούλιο των 128 εδρών.
Τη δύναμή του στο κοινοβούλιο αύξησε σημαντικά το χριστιανικό κόμμα «Λιβανέζικες δυνάμεις» εξασφαλίζοντας 15 έδρες από τις 8 που είχε.
Το κόμμα του πρωθυπουργού Αλ Χαρίρι, Κίνημα για το Μέλλον, έχασε το 1/3 της δύναμής του και από 33 έδρες έπεσε στις 21, ωστόσο εξακολουθεί να είναι το ισχυρότερο σουνιτικό κόμμα και έτσι μπορεί να διατηρήσει την πρωθυπουργία με νέα κυβέρνηση.
Ο Χαρίρι έχασε σημαντικό ποσοστό πολιτικής επιρροής διότι κατά την προηγούμενη θητεία του δεν υποστηρίχθηκε ο Λίβανος οικονομικά από τη Σαουδική Αραβία και από άλλα σουνιτικά κράτη, γεγονός που χρεώθηκε στον ίδιο τον Χαρίρι και προφανώς έτσι εξηγείται η φαινομενικά ακατανόητη παραίτησή του τον Νοέμβριο του 2017 κατά τη διάρκεια επίσκεψής του στη Σαουδική Αραβία.
Η στάση των ΗΠΑ
Το εκλογικό αποτέλεσμα περιπλέκει πολύ την ήδη σύνθετη και εύθραυστη κατάσταση στον Λίβανο. Η κάθετη αύξηση της δύναμης της Χεζμπολάχ, η αποδοχή που απολαμβάνει στο εσωτερικό του Λιβάνου, καθώς και οι άρρηκτοι δεσμοί με το Ιράν αποτελούν αποσταθεροποιητικό παράγοντα για τη χώρα και το περιφερειακό περιβάλλον, κυρίως σε σχέση με τον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Συρία και με το Ισραήλ.
Οι δηλώσεις Ισραηλινών, που ταυτίζουν τον Λίβανο με τη Χεζμπολάχ, κινούνται στα πλαίσια επηρεασμού της κοινής γνώμης των ΗΠΑ, ώστε να απομακρυνθούν από την προσεκτική τους στάση διαχωρισμού της κυβέρνησης του Λιβάνου από τη Χεζμπολάχ και να υιοθετήσουν μία νέα θέση «άσπρου – μαύρου» για τη χώρα.
Εκτιμούμε ότι και εδώ οι ΗΠΑ δεν θα μεταβάλλουν επαναστατικά τις εύθραυστες ισορροπίες, όπως προσεκτικά κινήθηκαν στις περιπτώσεις της αντιπαλότητας μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ ή στις σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινιακής Αρχής.
Εάν οι ΗΠΑ υιοθετήσουν μία στάση «άσπρου – μαύρου» στον μετεκλογικό Λίβανο, θα διακοπεί κάθε δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Βηρυτού και Ουάσινγκτον, θα ενισχυθεί περαιτέρω η Χεζμπολάχ και γρήγορα θα καταστεί ο Λίβανος ενεργό τμήμα της συριακής κρίσης με έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας, του Ισραήλ και του Ιράν στο έδαφός του.
Ένας νέος πόλεμος στον Λίβανο θα βλάψει τα γαλλικά (Total), ιταλικά (Eni) και ρωσικά (Novatek) συμφέροντα που αναμένουν το 2019 να προχωρήσουν σε έρευνες για πιθανά κοιτάσματα Υ/Α στα χωρικά ύδατα του Λιβάνου (Γεωτεμάχιο Νο.9, σε αμφισβητούμενη από το Ισραήλ θαλάσσια περιοχή), αλλά θα βλάψει σημαντικά και την προοπτική του Ισραήλ να προχωρήσει σε εξόρυξη Υ/Α στα υψώματα του Γκολάν, περιοχή στην οποία εκτιμάται ότι βρίσκονται πολλαπλάσια αποθέματα Υ/Α από αυτά που έχουν ανακαλυφθεί στην ισραηλινή ΑΟΖ.
Ζήτημα για τη σταθερότητα του Λιβάνου αποτελεί η διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας με το Ισραήλ.
Η οικονομία
Τα δημόσια οικονομικά του Λιβάνου παρουσιάζουν αρκετά προβλήματα. Η ιδιωτική κατανάλωση ωστόσο παραμένει σε σχετικά υψηλά επίπεδα. Η οικονομία ενισχύεται από τις αυξανόμενες τουριστικές ροές και από τα εμβάσματα των Λιβανέζων που ζουν στο εξωτερικό.
Ο τομέας των υπηρεσιών συμβάλλει στο 60% του ΑΕΠ. Κύριες δραστηριότητες είναι οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, ο τουρισμός, η εστίαση, το γενικό εμπόριο. Ο μεταποιητικός – βιομηχανικός τομέας ασχολείται με υφάσματα, προϊόντα ξυλείας, οινοποιία, μπαταρίες, ζαχαροπλαστική, αρώματα, τσιμέντα, φαρμακευτικά προϊόντα και χαρτί.
Ο Λίβανος εισάγει κυρίως κρέας, πετρελαιοειδή, έτοιμα ενδύματα, ειδικά οικοδομικά και μονωτικά υλικά και άλλα προϊόντα. Η Ελλάδα έρχεται 6η μεταξύ των χωρών-προμηθευτών του Λιβάνου, αντιπροσωπεύοντας το 4,5% των εισαγωγών της χώρας.
Παρά το σύνθετο και εύθραυστο εγχώριο και περιφερειακό περιβάλλον, εντούτοις αναδεικνύονται σημαντικές ευκαιρίες για τις ελληνικές επιχειρήσεις στον Λίβανο.
Ο κατασκευαστικός κλάδος είναι μία σημαντική πηγή επιχειρηματικών ευκαιριών για την Ελλάδα. Σημαντικές ευκαιρίες για τις ελληνικές επιχειρήσεις υπάρχουν στους τομείς του επώνυμου ενδύματος, στη διαχείριση αποβλήτων και σκουπιδιών, στην εκπόνηση εξειδικευμένων μελετών (ιδιαίτερα τώρα που τα έργα θα χρηματοδοτούνται από διεθνείς οργανισμούς και ξένους δωρητές), στην εμπορία πετρελαιοειδών, στην επαγγελματική εκπαίδευση (τουρισμός, παραϊατρικά επαγγέλματα, κ.ά.), στις σύγχρονες τεχνολογίες και μεθόδους καλλιεργειών, στα δίκτυα διανομής και στο άνοιγμα νέων αγορών.
Συμπεράσματα
Ο Λίβανος παρουσιάζει υψηλό πολιτικό ρίσκο για την πραγματοποίηση επιχειρηματικών επενδύσεων και συνεργασιών.
Ωστόσο, η δυναμική παρουσία της ελληνικής κοινότητας στη Βηρυτό, οι ενέσεις ρευστότητας που αναμένονται από διεθνείς οργανισμούς και άλλους δωρητές, καθώς τα ίδια τα προβλήματα και οι ελλείψεις της χώρας, δημιουργούν ανάγκες, ευκαιρίες και προοπτικές για έξυπνη και βραχυχρόνια εκμετάλλευση (για λόγους μείωσης της έκθεσης σε πολιτικούς κινδύνους).
Το Franchise και οι συμβάσεις δικαιωμάτων αντιπροσώπευσης αποτελούν ασφαλείς τρόπους επιχειρηματικής δράσης για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Στο ενδεχόμενο επιβολής κυρώσεων στον Λίβανο από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα ακολουθήσει η Ρωσία, οπότε μια πρόταση εξασφάλισης των ελληνικών επιχειρήσεων θα ήταν ενδεχομένως η σύσταση θυγατρικών εταιρειών στη Ρωσία οι οποίες στη συνέχεια θα επένδυαν στον Λίβανο.
Liberal
Βασίλης Κοψαχείλης. Διεθνολόγος – γεωστρατηγικός αναλυτής
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 15 Μαΐου
