Για την Τουρκία δεν αποτελεί απλή υπόθεση, παρά τους λεονταρισμούς της ηγεσίας της, η ρήξη για ένα τέτοιο ζήτημα με την Ουάσιγκτον, καθώς εκτός όλων των άλλων συνεπειών μπορεί να δώσει το έναυσμα για να ξεκινήσει η διαδικασία επιβολής κυρώσεων. Με τον πληθωρισμό να τρέχει, τα συναλλαγματικά αποθέματα να έχουν μειωθεί δραματικά και την οικονομία να καρκινοβατεί και από τον ξένο δανεισμό, η επιβολή κυρώσεων από τις ΗΠΑ θα γονάτιζε την Τουρκία. Και αυτό σε μια στιγμή που ο Ερντογάν επιχειρεί να διαχειριστεί το πλήγμα που δέχθηκε στις δημοτικές εκλογές, χάνοντας τις πέντε μεγάλες πόλεις της Τουρκίας και ενώ ο πρώην στενότερος συνεργάτης του -πρώην πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών- Αχμέτ Νταβούτογλου άσκησε για πρώτη φορά κριτική εκ των έσω στον μέχρι τώρα αδιαφιλονίκητο ηγέτη του ΑΚΡ.
Μήνυμα από τη Μόσχα
Η Ρωσία, πάντως, έστειλε το μήνυμά της την Τρίτη και με δήλωση του Αλεξάντερ Μικχέεφ, επικεφαλής της εταιρείας που κατασκευάζει τους S-400, ανακοίνωσε ότι το πρόγραμμα προχωρά κανονικά και οι συστοιχίες των πυραύλων θα παραδοθούν στην Τουρκία τον Ιούλιο. Μια δήλωση που δεν αφήνει περιθώρια στην Τουρκία να υπαινιχθεί έστω καθυστέρηση ή επανεξέταση της παράδοσης των S-400.

Το θέμα των πυραύλων εξελίσσεται σε μια κρίσιμη δοκιμασία για το γόητρο του Ερντογάν αλλά και της Τουρκίας, γιατί η επιλογή της ακύρωσης της αγοράς των S-400 θα κατέστρεφε την εικόνα του ηγέτη μιας περιφερειακής δύναμης που μπορεί με την ίδια άνεση να είναι μέλος του ΝΑΤΟ και να τσαλαβουτά στην έρημο της Συρίας μαζί με τη Ρωσία, διεκδικώντας συγχρόνως την αυτονομία των αμυντικών προμηθειών της, ακόμη κι αν αυτό θέτει σε κίνδυνο και την ασφάλεια των Νατοϊκών συστημάτων που θα πρέπει να είναι διαλειτουργικά και συγχρόνως αποτελεί απειλή για την… αμερικανική αμυντική βιομηχανία.

Υπάρχει μια ακόμη παράμετρος, όμως, αυτή των F-35, ένα πρόγραμμα στο οποίο η Τουρκία είναι συμπαραγωγός και αναμένει μάλιστα σχεδόν 100 μαχητικά αυτού του τύπου για να ενισχύσει την Πολεμική Αεροπορία της. Η Ουάσιγκτον διαμηνύει σε κάθε επίπεδο ότι δεν πρόκειται να βρεθούν δίπλα δίπλα οι S-400 με τα F-35, θεωρώντας ότι σε αυτή την περίπτωση θα αποκτηθεί πρόσβαση από τους Ρώσους στα ηλεκτρικά συστήματα των υπερσύγχρονων αμερικανικών μαχητικών 5ης γενιάς.

Η Άγκυρα έχει επιχειρήσει τις τελευταίες εβδομάδες να προβάλει ως επιχείρημα ότι και σε άλλες περιπτώσεις που πέταξαν F-35 πάνω από S-400 δεν υπήρξε πρόβλημα και υπήρχε σαφής δυνατότητα αναγνώρισης των «φίλιων» αεροσκαφών, χωρίς παρεμβάσεις στο λογισμικό.

Ο κ. Τσαβούσογλου, μάλιστα, δήλωσε ότι «S-400 υπάρχουν στη Συρία και στα σύνορα της Νορβηγίας. Τα νορβηγικά F-35 πετούν πάνω από τους πυραύλους. Και στη Συρία που υπάρχουν S-400 έχουν πετάξει ισραηλινά και αμερικανικά F-35» και επέμεινε ότι το πυραυλικό σύστημα «δεν θα βλέπει τα νατοϊκά συστήματα σαν εχθρικά. Είναι ένα σύστημα που θα πάρουμε για την άμυνά μας και θα έχουμε τον πλήρη έλεγχο σε αυτό». Ο Τούρκος ΥΠΕΞ επανέφερε την πρόταση για σύσταση κοινής επιτροπής εμπειρογνωμόνων που θα βρει τεχνική λύση στο θέμα της συνύπαρξης των S-400 και των F-35 στο τουρκικό οπλοστάσιο. Πρόταση που έχει απορριφθεί από την Ουάσινγκτον.
Επιμένουν, αλλά…
Όλα δείχνουν, όμως, ότι η Τουρκία που έχει πάρει τροχιά απομάκρυνσης από τη Δύση, θα επιμείνει όσο μπορεί στην επιλογή της για αγορά των ρωσικών πυραύλων. Μια επιλογή που συνδέεται και με την πρόσδεση της Άγκυρας στη Μόσχα προκειμένου να μην αποκλειστεί πλήρως από τις εξελίξεις στη Συρία, αλλά και λόγω της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία.

Δεν είναι τυχαίο ότι τη στιγμή που κλιμακώνεται η ρητορική από όλες τις πλευρές, και ο κ. Τσαβούσογλου και ο υπουργός Άμυνας Χ. Ακάρ έσπευσαν να «κάψουν» τα σενάρια των τελευταίων ημερών ότι η Τουρκία θα προτείνει τη μεταφορά και εγκατάσταση των S-400 σε τρίτη χώρα, στο Αζερμπαϊτζάν ή στο Κατάρ. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών στη δεξίωση που πραγματοποιήθηκε με αφορμή την 99η επέτειο ίδρυσης της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας, απάντησε στις ερωτήσεις δημοσιογράφων ότι «δεν υπάρχει καμία ενδιάμεση φόρμουλα».

Ο κ. Ακάρ δήλωσε ότι αν οι ΗΠΑ επιμείνουν στη στάση τους και ακυρώσουν τη συμφωνία για τα F-35, η Τουρκία έχει στη διάθεσή της «βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα σχέδια», ενώ την ίδια ώρα Ρώσοι αξιωματούχοι εκδήλωναν ετοιμότητα να συζητήσουν με την Τουρκία την πώληση ρωσικών μαχητικών 5ης γενιάς…

Μέχρι τη στιγμή πάντως που τον Ιούλιο ή και νωρίτερα φθάσουν και αναπτυχθούν οι ρωσικοί πύραυλοι σε τουρκικό έδαφος, είναι δύσκολο να προβλεφθεί η έκβαση αυτής της «σύγκρουσης» του Ταγίπ Ερντογάν με την Ουάσινγκτον.

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, οι δεσμεύσεις των ΗΠΑ για ανάπτυξη μιας στρατηγικής σχέσης, η αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας σε ένα πεδίο στο οποίο εστιάζεται και πάλι το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων -στην Ανατολική Μεσόγειο -Αιγαίο-Μαύρη Θάλασσα- εντάσσονται, όπως επισημαίνεται και στο νομοσχέδιο που έχει κατατεθεί στη Γερουσία από τους γερουσιαστές Μενέντεζ και Ρούμπιο, στη γενικότερη αμερικανική στρατηγική ανάσχεσης της ρωσικής και κινεζικής επιρροής στην περιοχή.

Αυτή η προσέγγιση βεβαίως δεν απαντά στο μείζον ερώτημα για χώρες όπως η Ελλάδα: Εάν γυρίσει την πλάτη στο φθηνό ρωσικό αέριο και στις κινεζικές επενδύσεις θα καλυφθεί το κενό από το ακριβότερο αμερικανικό LNG και από αμερικανικές επενδύσεις;

Σε ό,τι αφορά το θέμα της ασφάλειας, είναι σαφές ότι οι τριμερείς και η ενδυνάμωση της σχέσης με το Ισραήλ προσφέρουν στην Ελλάδα μια σημαντική ενίσχυση του ρόλου της στην περιοχή. Όμως, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι η απειλή για την Ελλάδα είναι η Τουρκία. Και πριν πανηγυρίσουμε για μια ενδεχόμενη ακύρωση από την Τουρκία της αγοράς των S-400, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι το εναλλακτικό σενάριο, με τα σημερινά δεδομένα, είναι η ενίσχυση της Τουρκίας με τα F-35 και τους πυραύλους Patriot.
*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 26 Απριλίου 2019.