Λένε πως η Ιστορία είναι αυτή που αλλάζει τη γεωγραφία, με την περίπτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα εθνοτικής σύγκρουσης για μια αμφισβητούμενη περιοχή. Την Τρίτη το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να διεξάγει συνεδρία προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κατάσταση όσον αφορά τις συνεχιζόμενες ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ Μπακού και Γερεβάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Οι δύο πλευρές αλληλοκατηγορούνται αποδίδοντας η μια στην άλλη επιθετικότητα.

Η περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι μια αυτόνομη ζώνη με κατοίκους που είναι στην πλειοψηφία τους Αρμένιοι. Αν και το 1991 κήρυξε την ανεξαρτησία του από το Αζερμπαϊτζάν, αυτή δεν αναγνωρίστηκε ποτέ από τον ΟΗΕ. Ακολουθεί λοιπόν μια σύντομη ιστορική αναδρομή σχετικά με το ζήτημα.

Η ιστορία της διαμάχης

Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν εξακολουθούν να διαφωνούν για την Ιστορία της περιοχής, με τις αρμενικές πηγές να επιμένουν ότι το Καραμπάχ, ή αλλιώς Αρτσάχ στην αρχαία Αρμενική, αποτελούσε μια κομβική περιοχή για την Αρμενία στις αρχές του Μεσαίωνα. Αντίθετα, πηγές των Αζέρων ισχυρίζονται ότι το Καραμπάχ είναι μια από τις παλαιότερες ιστορικές περιοχές του Αζερμπαϊτζάν και ότι μάλιστα η ίδια η εμφάνιση της λέξης «Καραμπάχ» συναντάται από τον 7ο αιώνα μ.Χ. που στην αζερική γλώσσα σημαίνει «μαύρος κήπος».

Η περιοχή του σύγχρονου Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποτελούσε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στις αρχές του 19ου αιώνα ως αποτέλεσμα του ρωσοπερσικού πολέμου που ξεκίνησε το 1804 και τερματίστηκε το 1813.

Στις μέρες μας, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι μια διοικητική-εδαφική οντότητα που βρίσκεται στον Νότιο Καύκασο μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας. Το μέγεθος της περιοχής ανέρχεται σε 4.400 τετραγωνικά χιλιόμετρα και ο Αρμένικος πληθυσμός της κυμαίνεται περίπου σε 147.000 ανθρώπους.

Οι εξελίξεις στην εδαφική διαμάχη

Στις αρχές Μαΐου του 1920, η εξουσία των Σοβιέτ εγκαθιδρύθηκε στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τρία χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία.

Τον Ιούλιο του 1921, το κυβερνών Κομμουνιστικό Κόμμα αποφάσισε να μεταφέρει το έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στην Αρμενία, ωστόσο μόλις μία μέρα αργότερα επανεξέτασε την απόφαση υπέρ του Αζερμπαϊτζάν. Το κόμμα ισχυρίστηκε πως αυτή του η κίνηση «βασίστηκε στην ανάγκη για εθνική ειρήνη μεταξύ Μουσουλμάνων και [Χριστιανών] Αρμενίων».

Έτσι, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε τμήμα της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν το 1921, με ευρεία αυτονομία, και το 1923, έλαβε επίσημα το καθεστώς αυτόνομης περιοχής εντός της ΕΣΣΔ.

Κατά τη σοβιετική εποχή, η Αρμενία προσπάθησε ανεπιτυχώς να μεταφέρει τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία στη δικαιοδοσία της, επισημαίνοντας το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της περιοχής είναι εθνικά Αρμένιοι.

Η κλιμάκωση των συγκρούσεων

Το 1987, ξεκίνησε μια εκστρατεία συλλογής υπογραφών που πρότασσε την επανένωση της Αρμενίας με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στις αρχές του 1988 οι υπογραφές ανέρχονταν σε 75.000 (55% του πληθυσμού). Η αίτηση παραδόθηκε στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, προκαλώντας ωστόσο, την εξαιρετικά αρνητική αντίδραση των Αρχών της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.

Ακολούθησε το περιφερειακό συμβούλιο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ που ανακοίνωσε την απόσχισή του από το Αζερμπαϊτζάν τον Ιούλιο του 1988, ενώ το Ανώτατο Σοβιετικό Σώμα της ΕΣΣΔ (το υψηλότερο νομοθετικό όργανο στη Σοβιετική Ένωση) απάντησε μέσω έγκρισης ψηφίσματος στις 18 Ιουλίου του ίδιου έτους, τονίζοντας την αδυναμία της παραχώρησης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Αρμενίας.

Αυτό οδήγησε σε κλιμάκωση της έντασης που οδήγησε σε συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων τον Σεπτέμβριο του 1988, οι οποίες μάλιστα πήραν χαρακτηριστικά παρατεταμένης σύγκρουσης.

Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1989, τα συμβούλια της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αρμενίας και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενέκριναν ψήφισμα σχετικά με την «επανένωση» της δημοκρατίας και της περιοχής. Η διακήρυξη αυτή απορρίφθηκε ως αντισυνταγματική από το Ανώτατο Σοβιέτ.

Οι επακόλουθες ένοπλες συγκρούσεις στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν το 1990, οδήγησαν σε παρέμβαση στρατευμάτων της Σοβιετικής Ένωσης που διεξήγαγαν στρατιωτική επιχείρηση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ με σκοπό τον αφοπλισμό των «παράνομων αρμενικών ένοπλων ομάδων».

Η ανεξαρτησία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα και το επακόλουθο χάος στη Σοβιετική Ένωση το 1991, η ανεξαρτησία της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ διακηρύχθηκε από το τοπικό συμβούλιο τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Άμεσα, το Μπακού απέρριψε τη διακήρυξη χαρακτηρίζοντάς την ως «παράνομη κίνηση».

Οι εξελίξεις οδήγησαν στην έναρξη μιας ένοπλης αντιπαράθεσης μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν (που είχαν γίνει πλέον ανεξάρτητα κράτη μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1991) για τον έλεγχο της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ο πόλεμος κράτησε έως το 1994, με 15.000 περίπου νεκρούς και 25.000 τραυματίες.

Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι εκτοπίστηκαν ως αποτέλεσμα της σύγκρουσης, η οποία έληξε επίσημα στις 5 Μαΐου του 1994, όταν οι τρεις πλευρές υπέγραψαν συμφωνία ανακωχής που όριζε ότι το Αζερμπαϊτζάν χάνει τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.

Ο νέος γύρος συγκρούσεων

Τον Νοέμβριο του 2014, οι σχέσεις μεταξύ του Μπακού και του Γερεβάν επιδεινώθηκαν εκ νέου αφού ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν κατέρριψε ένα ελικόπτερο της Αρμενίας Mi-24 στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το οποίο φέρεται να προσπάθησε να επιτεθεί στις θέσεις του στρατού των Αζέρων. Η συνεχής ένταση οδήγησε τελικά στην έναρξη εχθροπραξιών μεγάλης κλίμακας στην αμφισβητούμενη περιοχή, στις 2 Απριλίου του 2016.

Το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας είχε τότε καταγγείλει «επιθετικές ενέργειες» από το Αζερμπαϊτζάν που αφορούσαν άρματα μάχης, πυροβολικό και αεροσκάφη, ενώ το Μπακού επέμεινε ότι η χρήση βίας ήταν αντίποινα λόγω της χρήσης πυροβολικού από την πλευρά της Αρμενίας.

Στις 5 Απριλίου 2016, το Υπουργείο Άμυνας της μη αναγνωρισμένης Δημοκρατίας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανακοίνωσε ότι υπήρξε συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στη ζώνη των συγκρούσεων. Στη συνέχεια, ακολούθησε το Αζερμπαϊτζάν που ανακοίνωσε τη διακοπή των εχθροπραξιών και η Αρμενία που επικαλούνταν την έναρξη προσπαθειών για προετοιμασία μιας διμερούς αντιπυραυλικής συμφωνίας.

Η πιο πρόσφατη κλιμάκωση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ πριν την τωρινή, εντοπίζεται στα μέσα Ιούλη του 2020, όταν ένας βομβαρδισμός στα σύνορα Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν οδήγησε σε θύματα και από τις δύο πλευρές, οι οποίοι συνεχίζουν να κατηγορούν ο ένας τον άλλον για νέες εντάσεις.

Σπούτνικ