Toυ Dr. Andrey KORTUNOV

Αναλυτές, δημοσιογράφοι και μπλόγκερ λατρεύουν την σύγκριση Ρώσων και Τούρκων ηγετών. Και για να είμαστε δίκαιοι, υπάρχουν μια σειρά από προφανείς παραλληλισμούς μεταξύ των δύο. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, όπως και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, δεν είναι ακριβώς ερωτευμένος με τις δυτικές φιλελεύθερες αρχές και έχει απογοητευτεί από την εμπειρία της χώρας του όσον αφορά τη συνεργασία με την Ευρώπη. Και οι δύο κηρύττουν «παραδοσιακές αξίες», βασίζονται στους λεγόμενους «Βαθιούς Ανθρώπους» και ζητούν μια «θρησκευτική αναβίωση». Και οι δύο υπερασπίζονται σθεναρά τις θέσεις τους στη διεθνή σκηνή και δεν διστάζουν να αμφισβητήσουν τους πολλούς εξωτερικούς επικριτές τους και, όπου είναι απαραίτητο, να πάνε ενάντια στις κυρίαρχες παγκόσμιες στάσεις και τάσεις.

Το γεγονός ότι οι δύο έχουν σχεδόν πανομοιότυπες ιδεολογίες, φέρουν τον εαυτό τους με παρόμοιο τρόπο και προφανώς συμμερίζονται την ίδια άποψη για τον σύγχρονο κόσμο και όπου κατευθύνεται θα πρέπει από μόνο του να συμβάλει στην προσέγγιση μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Επιπλέον, η Ρωσία και η Τουρκία έχουν αντικειμενικά πολλά κοινά ή συγκλίνοντα συμφέροντα. Οι δύο χώρες μοιράζονται πολλά κοινά συμφέροντα σε διάφορα πλαίσια συνεργασίας-από την ενέργεια και τον τουρισμό, μέχρι τα logistics και την ανταλλαγή στρατιωτικής τεχνογνωσίας.

Παρ’αυτά, οι διμερείς σχέσεις παραμένουν εύθραυστες και ασυνεπείς. Η Ρωσία και η Τουρκία είναι ταυτόχρονα σύντροφοι και ανταγωνιστές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι ακόμη και άμεσοι αντίπαλοι. Ο Πούτιν και ο Ερντογάν δεν εμπιστεύονται ακριβώς ο ένας τον άλλον, αν και, γενικά, δεν έχουν την τάση να εμπιστεύονται κανέναν από τους ξένους εταίρους τους. Οι περιοδικές τριβές, οι διαφωνίες και οι παρανοήσεις μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας αποτελούν αντικείμενο ενεργού εκμετάλλευσης από τρίτες χώρες, πολλές από τις οποίες δεν ενδιαφέρονται για την on-off αλληλεπίδραση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας που μετατρέπεται σε στρατηγική εταιρική σχέση.

Η ευθραυστότητα αυτής της αλληλεπίδρασης αποκαλύφθηκε για όλους πριν από πέντε χρόνια μετά την κατάρριψη του ρωσικού Su-24 στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας. Για μια στιγμή, φαινόταν ότι η Ρωσία και η Τουρκία επρόκειτο να πάνε σε πόλεμο, και ήταν περίπου έξι μήνες πριν οι πλευρές ήταν λίγο πολύ στην ίδια σελίδα και πάλι. Παρόμοια κατάσταση προέκυψε και στη Συρία στις αρχές του έτους, όταν η Άγκυρα κατηγόρησε τη Μόσχα ότι εμπλέκεται άμεσα στους θανάτους δεκάδων Τούρκων στρατιωτών στην περιοχή του Idlib.

Και στις δύο περιπτώσεις, οι πλευρές βρήκαν την πολιτική βούληση να σταματήσουν πριν περάσουν την κόκκινη γραμμή, εμποδίζοντας την κατάσταση να ξεφύγει από τον έλεγχο και φέρνοντας κάθε είδους ανεπιθύμητες συνέπειες. Δυστυχώς, οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας θα μπορούσαν εύκολα να μην αλλάξουν ανά πάσα στιγμή. Η λογική και η δυναμική της τρέχουσας εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας εξακολουθούν να τοποθετούν τον Ερντογάν στη μέση ενός ναρκοπεδίου, όπου οποιοδήποτε βήμα θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο για τις σχέσεις του με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Και οι νάρκες στο συγκεκριμένο πεδίο ποικίλλουν σημαντικά — όσον αφορά το σχεδιασμό τους, την επιβάρυνση τους και τον τρόπο με τον οποίο έχουν καμουφλαριστεί — αλλά οποιαδήποτε από αυτές θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακούσια κλιμάκωση και να βλάψει μόνιμα τις σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας. Ας εξετάσουμε ορισμένα από τα μέτρα εξωτερικής πολιτικής που θα μπορούσε να λάβει η τουρκική ηγεσία, τα οποία πιθανότατα θα άνοιγαν ένα γιγαντιαίο ρήγμα στις σχέσεις της Άγκυρας με τη Μόσχα.

Παρέμβαση στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η Άγκυρα υποστήριξε σθεναρά και κατηγορηματικά το Μπακού καθ’ όλη τη διάρκεια των τριών δεκαετιών της αντιπαράθεσης Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Αλλά είναι άλλο πράγμα να προσφέρουμε πολιτική και διπλωματική υποστήριξη σε έναν σύμμαχο σε μια παγωμένη σύγκρουση, και άλλο πράγμα εντελώς να παρέχουμε στρατιωτική βοήθεια μεγάλης κλίμακας στο αποκορύφωμα των ένοπλων εχθροπραξιών. Αυτού του είδους η βοήθεια μετατοπίζει δραματικά την ισορροπία δυνάμεων των αντιμαχόμενων μερών, δίνει στο Αζερμπαϊτζάν ψεύτικες ελπίδες ότι το Ναγκόρνο-Καραμπάχ μπορεί να επιλυθεί γρήγορα με στρατιωτικά μέσα και, ως εκ τούτου, καθιστά πολύ δυσκολότερη την υπογραφή οποιασδήποτε ειρηνευτικής συμφωνίας.

Κλιμάκωση στη Λιβύη. Η Τουρκία υπήρξε από την αρχή ένας από τους κύριους ξένους παράγοντες στον Εμφύλιο Πόλεμο της Λιβύης. Ήταν η τουρκική επέμβαση που εμπόδισε τον στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ να καταλάβει την Τρίπολη. Ωστόσο, εάν η Άγκυρα συνεχίσει να διεθνοποιεί τη σύγκρουση στη Λιβύη, ενισχύοντας τη δική της στρατιωτική παρουσία στη χώρα, βοηθώντας τις δυνάμεις του Φαγέζ αλ Σαρράτζ να επιτύχουν μια αποφασιστική νίκη έναντι των πολλών αντιπάλων του στις ανατολικές και νότιες περιοχές, τότε θα αντιμετωπίσει ολοένα και σοβαρότερα προβλήματα. Και όχι μόνο με τη Ρωσία, αλλά και με ορισμένες άλλες χώρες που εμπλέκονται στην κρίση της Λιβύης με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, από την Αίγυπτο έως τη Γαλλία.

Τρομοκρατικές ενέργειες στην Ιντλίμπ. Οι υποχρεώσεις της Τουρκίας στο πλαίσιο των συμφωνιών του Σότσι για την Ιντλίμπ ήταν να εξασφαλίσει την απόσυρση τρομοκρατικών ομάδων και βαρέων όπλων από τη νεκρή ζώνη. Δύο χρόνια αργότερα, και η Άγκυρα δεν κατάφερε να τηρήσει το τέλος της συμφωνίας. Οποιεσδήποτε ελπίδες ότι η Τουρκία θα είναι σε θέση με κάποιο τρόπο να “αποκαταστήσει” ή τουλάχιστον να “περιορίσει” τους ισλαμιστές φονταμενταλιστές στην Ιντλίμπ σύντομα διαλύθηκε. Εάν οι τρομοκράτες, που υποστηρίζονται από την τουρκική παρουσία στην Ιντλίμπ, χρησιμοποιήσουν αυτό το έδαφος ως βάση για την έναρξη ενεργών επιχειρήσεων εναντίον των δυνάμεων του Μπασάρ Άσαντ και του Ρωσικού στρατού, τότε είναι σχεδόν βέβαιο πως θα πάμε σε μία μεγάλου επιπέδου διένεξη μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας.

Επιδείνωση της αντιπαράθεσης με την Ελλάδα. Οι σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Ελλάδας είναι κάπως προβληματικές επί του παρόντος. Παρόλα αυτά, είναι εξαιρετικά απίθανο η Μόσχα να πάρει το μέρος της Άγκυρας στην τρέχουσα εδαφική διαφωνία της Τουρκίας με την Ελλάδα. Πολύ περισσότερο που, στην παρούσα κατάσταση όσον αφορά την οριοθέτηση των οικονομικών ζωνών στη Μεσόγειο, η Τουρκία βρίσκεται αντιμέτωπη όχι μόνο με την Ελλάδα αλλά και με όλους σχεδόν τους εταίρους και φίλους της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Το “ελληνικό ζήτημα”, που επιδεινώνεται από τη δραστηριότητα της Τουρκίας στη Λιβύη (γεγονός που καθιστά τη Μόσχα ανήσυχη), θα μπορούσε να προκαλέσει νέα κρίση στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας.

Επέκταση της στρατιωτικής-τεχνικής συνεργασίας με την Ουκρανία. Η Ρωσία και η Τουρκία είχαν πάντα ριζικά διαφορετικές απόψεις για την Ουκρανία και την Κριμαία, ιδίως μετά το ξέσπασμα της ουκρανικής κρίσης το 2014. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η Μόσχα έπρεπε να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κριμαία ως μέρος της Ρωσίας και δεν θα διεκδικήσει τον ρόλο του ”προστάτη” των Τατάρων.  Ωστόσο, η συνεχιζόμενη επέκταση της στρατιωτικής και πολιτικής συνεργασίας μεταξύ της Άγκυρας και του Κιέβου – ιδίως η προμήθεια προηγμένων τουρκικών αεροσκαφών που μπορεί να χρησιμοποιήσει το Κίεβο στα ανατολικά της χώρας – θα μπορούσε να είναι αγκάθι στην πλευρά της Μόσχας. Οι προσπάθειες της Τουρκίας να ασκήσει πιέσεις στα ουκρανικά συμφέροντα στο ΝΑΤΟ θα είναι εξίσου επώδυνη.

Η επιθετική προώθηση του Παντουρκισμού στη Ρωσία. Οι φόβοι για την πιθανότητα «διείσδυσης» του τουρκισμού στις κυρίως μουσουλμανικές και τουρκικές ομιλούσες περιοχές του Βόρειου Καυκάσου και της περιοχής του Βόλγα δεν εξαφανίστηκαν εντελώς μεταξύ της ρωσικής ηγεσίας. Ωστόσο, αυτοί οι φόβοι έχουν επιδεινωθεί από την αξιοσημείωτη αύξηση του ρόλου του Ισλάμ στις εσωτερικές πολιτικές του Ερντογάν (ένα παράδειγμα αυτού είναι η πρόσφατη αλλαγή του καθεστώτος του μεγάλου τζαμιού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη). Πολλοί στη Ρωσία πιστεύουν ότι η Τουρκία απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τις αρχές ενός κοσμικού κράτους του Κεμάλ Ατατούρκ, πράγμα που σημαίνει ότι η προώθηση του Παντουρκισμού της Άγκυρας θα συνδέεται όλο και περισσότερο με την προώθηση του πολιτικού Ισλάμ. Αυτό θα αποτελέσει άμεση πρόκληση για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας, ακόμη και για την εδαφική της ενότητα. 

Tα προαναφερθέντα σημεία δεν δηλώνουν ότι ο Ρετζέπ Ερντογάν είναι ο μόνος που πατάει ναρκοπέδιο. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν στέκεται ο ίδιος στη μέση ενός ναρκοπέδιο εξωτερικής πολιτικής όσον αφορά την Τουρκία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οποιοσδήποτε Τούρκος πολιτικός ή εμπειρογνώμονας διεθνών σχέσεων θα μπορούσε να απαντήσει στον κατάλογο παραπόνων της Μόσχας εναντίον της Άγκυρας με έναν ακόμη μεγαλύτερο κατάλογο Τουρκικών παραπόνων κατά της Ρωσίας. Και αυτοί είναι ισχυρισμοί δεν μπορούν απλώς να κρυφτούν κάτω από το χαλί.

Η Ρωσία, δεν προσεγγίζει πάντα τα βασικά συμφέροντα της Τουρκίας στη διεθνή σκηνή με τη δέουσα κατανόηση και φιλειρηνική τακτική. Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν αντι-ρωσικές δυνάμεις στις τουρκικές ελίτ που προτίθενται να στρέψουν την κοινή γνώμη εναντίον της Μόσχας. Ωστόσο, ταυτόχρονα, δεν υπάρχει έλλειψη ομάδων στη Ρωσία που δεν θέλουν να δουν μια προσέγγιση με την Άγκυρα και έτσι προσπαθούν να ξεγελάσουν τις φλόγες των παραδοσιακών αντιτουρκικών συναισθημάτων και προκαταλήψεων, οι οποίες δεν έχουν εξαφανιστεί.

Οι υπερβολικά απλουστευμένες και αρνητικές αντιλήψεις από την άλλη πλευρά ως η ενσωμάτωση της κοινωνικής αναρχίας, ο αποτυχημένος οικονομικός εκσυγχρονισμός και η πολιτική παλινδρόμηση κυριαρχούν σε φιλελεύθερους κύκλους στη Ρωσία και την Τουρκία. Υπάρχει πάντα κάτι να τονιστεί από τους διπλωμάτες, τους στρατιωτικούς ηγέτες, τους ανεξάρτητους αναλυτές και τους πολιτικούς ακτιβιστές. Όποια και αν είναι η περίπτωση, τα στοιχήματα στο παιχνίδι Ρωσίας – Τουρκίας είναι εξαιρετικά υψηλά – όχι μόνο για τη Ρωσία και την Τουρκία, αλλά και για ορισμένες γειτονικές περιοχές όπου η Μόσχα και η Άγκυρα προωθούν τα συχνά αντιτιθέμενα συμφέροντά τους, ιδίως την Κεντρική Ασία και τη Βόρεια Αφρική .

Μετάφραση Χωριανόπουλος Άγγελος

πηγή: moderndiplomacy

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.