ΤΗΣ ΤΑΣΟΥΛΑΣ ΧΑΤΖΗΤΟΦΗ*

Ως κάτοικος Χάγης, έχω εξοικειωθεί με τα διεθνή δικαστήρια, που έχουν μετατρέψει αυτή την ιστορική ολλανδική πόλη σε διεθνές κέντρο για την προάσπιση της ειρήνης και της δικαιοσύνης, και έχω εμπνευστεί από την ανθρωπιστική κουλτούρα της Χάγης, μια κουλτούρα που αντανακλά τις υψηλές αξίες πασίγνωστων Ολλανδών λογίων. Ο Έρασμος, για παράδειγμα, συνόψιζε την αξία της δικαιοσύνης στο ότι «αναχαιτίζει την αιματοχυσία, τιμωρεί την ενοχή, προστατεύει τις περιουσίες και θωρακίζει τους ανθρώπους από την καταπίεση».

Η εγκατάστασή μου στη Χάγη ήρθε αφού είχα βιώσει την αιματοχυσία, την απώλεια περιουσίας και την ανασφάλεια που είχε προκαλέσει στη χώρα μου, την Κύπρο, η ένοπλη τουρκική εισβολή του 1974. Η εισβολή οδήγησε και στην κατάληψη της πόλης που με γέννησε, της Αμμοχώστου. Είχα εκδιωχθεί από το σπίτι μου στην Αμμόχωστο, είχα γίνει παιδί του πολέμου. Για μένα, η Χάγη, δηλαδή η πόλη που με υιοθέτησε, έγινε το εφαλτήριο για να διεκδικήσω ειρήνη και δικαιοσύνη για την ημικατεχόμενη πατρίδα μου και τη μακελεμένη μου πόλη. Η φιλοσοφία μου εκπορευόταν από μία απλή ιδέα. Μόνο η δικαιοσύνη μπορεί να φέρει αυθεντική ειρήνη στον λαό της Κύπρου, να του επιτρέψει δηλαδή να προχωρήσει και να βρει εσωτερική αρμονία.   

Στην πράξη, οι βασικές οδοί προς τη δικαιοσύνη περνούν μέσα από τη Χάγη.

>Αφ’ ενός, η Χάγη είναι συνώνυμη με βασικά όργανα του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου: τη Σύμβαση της Χάγης περί των Νόμων και Εθίμων των εν κατά ξηρά Πολέμων (1899), τους Κανονισμούς που προσαρτήθηκαν στη Σύμβαση της Χάγης του 1899, και τη Σύμβαση του 1954 για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση Ένοπλης Σύρραξης.

>Αφ’ ετέρου, στην ίδια πόλη εγκαταστάθηκε το 1945 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, δημιουργήθηκε το ad hoc Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία το 1993, και το μόνιμο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο το 2002.

Με αγανάκτηση διαπιστώνω, ωστόσο, ότι η Σύμβαση της Χάγης (1899), οι Κανονισμοί της Χάγης (1907) και η Σύμβαση της Χάγης (1954) έχουν καταστρατηγηθεί στην τουρκοκρατούμενη Αμμόχωστο και σε άλλα μέρη της Κύπρου. Εξίσου αγανακτώ με το γεγονός ότι η Τουρκία, η κύρια υπαίτιος της αδικίας στην Κύπρο, έχει αποδυθεί σε μια προσπάθεια να θέτει προσκόμματα στον δρόμο προς τη δικαιοσύνη μέσω της Χάγης.

Σε αντίθεση με την Κύπρο και άλλα 72 κράτη, η Τουρκία παρέλειψε να προβεί σε οποιανδήποτε δήλωση αναγνώρισης της υποχρεωτικής δικαιοδοσίας του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. (βλ. www.icj–cij.org/en/declarations) Περαιτέρω, σε αντίθεση με την Κύπρο και άλλα 122 κράτη, η Τουρκία δεν έχει συμβληθεί με το Καταστατικό της Ρώμης (1998), το οποίο εγκαθίδρυσε το Διεθνές Ποινικό Διαστήριο στη Χάγη το 2002. Κατ’ ακρίβειαν, δεν έχει καν υπογράψει το Καταστατικό.

Όσο για το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, αν και ίδρυσε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία στη Χάγη, δεν έχει δημιουργήσει άλλο διεθνές ποινικό δικαστήριο, στη Χάγη ή αλλού, προκειμένου να εξετάσει τη σωρεία διεθνών εγκλημάτων που έχουν διαπραχθεί στην Κύπρο και παραμένουν ατιμώρητα.

Στον απόηχο αυτής της ατιμωρησίας, έχω αναλάβει εθελοντική δράση με στόχο τον επαναπατρισμό ορισμένων από τα χιλιάδες έργα τέχνης, εικονίσματα, ψηφιδωτά και άλλα τεχνουργήματα, τα οποία είχαν συληθεί και εξαχθεί παράνομα από τις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου προτού “πωληθούν” στη διεθνή αγορά. Η δράση μου με έφερε αντιμέτωπη με μια διαχρονική αλήθεια: Αν οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου διαθέτουν τη βούληση να επιβάλουν τον νόμο μέσω των δικαστηρίων, τότε είναι δυνατόν να εφαρμοστεί κάποια δικαιοσύνη στην πατρίδα μου, έστω και αν αυτή περιορίζεται στην ανάκτηση και επιστροφή κλεμμένων τεχνουργημάτων.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο μακαριστός Χρυσόστομος Α’, Αρχιεπίσκοπος της Αυτοκέφαλης Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου, με εμπιστεύτηκε τόσο ώστε να θέσει στη διάθεσή μου ως συμβούλους τους καλύτερους δικηγόρους ανά τον κόσμο. Μέχρι σήμερα, έχουμε διασφαλίσει ότι ο επαναπατρισμός πολιτιστικών τεχνουργημάτων επιτυγχάνεται στο πλαίσιο αστικών διαφορών, ποινικής διαδικασίας ή κατάλληλης μεθόδου εναλλακτικής επίλυσης διαφορών, αλλά ΠΟΤΕ μέσα από την αγορά των συλημένων αντικειμένων.

Παράδειγμα επιτυχούς έκβασης είναι η παρατεταμένη περίπτωση Lans στην Ολλανδία. Η εν λόγω περίπτωση έληξε αισίως όταν εντοπίστηκαν τέσσερις εικόνες του 16ου αιώνα, που είχαν κλαπεί από το ξύλινο εικονοστάσιο του Μοναστηριού του Αντιφωνητή στην τουρκοκρατούμενη Κερύνεια. Οι τέσσερις εικόνες επιστράφηκαν δεόντως στην Κύπρο, ενώ η χαρμόσυνη είδηση ανακοινώθηκε στα πλαίσια διεθνούς συνεδρίου που οργανώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2013 από το μη κερδοσκοπικό ίδρυμα Walk of Truth, το οποίο έχω ιδρύσει στη Χάγη. Σε ένδειξη σεβασμού για το έργο μου, το Παλάτι της Ειρήνης στη Χάγη διατέθηκε για τον συγκεκριμένο σκοπό. https://walkoftruth.com/round-table-art-trafficking-restitution-lessons-learned-cyprus-afghanistan/

Για μένα, εκείνη η στιγμή ήταν γλυκόπικρη. Ήταν, ασφαλώς, μεγάλη τιμή το γεγονός ότι αναγνωρίστηκε η δουλειά μου κατά τις εργασίες ενός συνεδρίου που διεξαγόταν στο Παλάτι της Ειρήνης. Σύμφωνα με τον κηδεμόνα του Παλατιού της Ειρήνης, Carnegie Foundation, το Παλάτι δεν είναι μόνο “το παγκόσμιο έμβλημα” της έννοιας “ειρήνη μέσω του νόμου”. Το Παλάτι της Ειρήνης είναι επίσης ο “ναός της ειρήνης”, που στεγάζει το Μόνιμο Δικαστήριο Επιδιαιτησίας και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Παρόλ’ αυτά, παρά την ανάκτηση των τεσσάρων εικόνων, η πατρίδα μου, η Κύπρος, και η γενέτειρά μου, η Αμμόχωστος, υφίστανται αδικία μέχρι σήμερα.

Πράγματι, το 2014, μερικούς μήνες μετά τη διεξαγωγή του συνεδρίου στη Χάγη, η αδικία εντάθηκε όταν ο Τούρκος πρωθυπουργός Ερντογάν μεταμορφώθηκε σε Πρόεδρο Ερντογάν, σφίγγοντας τον αυταρχικό του κλοιό γύρω από την Τουρκία και το τουρκοκρατούμενο, βόρειο μέρος της Κύπρου. Από το 2014, οι βαρβαρότητες του καθεστώτος Ερντογάν έχουν επιδεινωθεί και η αδικία εντάθηκε ακόμη περισσότερο.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η Τουρκία φρόντισε επισταμένως να τοποθετήσει προσκόμματα σε σχεδόν κάθε δίοδο προς τη δικαιοσύνη που θα οδηγούσε στη Χάγη. Στις 30 Σεπτεμβρίου 2021, ένα Δελτίο Τύπου που εξέδωσε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης μού υπενθύμισε το πιο πάνω, δηλώνοντας ότι το Διεθνές Δικαστήριο, “το βασικό δικαστικό όργανο των Ηνωμένων Εθνών” επρόκειτο να “διεξάγει δημόσιες ακροάσεις για την περίπτωση που αφορά την Εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων (Αζερμπαϊτζάν εναντίον Αρμενίας) τη Δευτέρα, 18 και την Τρίτη 19 Οκτωβρίου 2021, στο Παλάτι της Ειρήνης στη Χάγη, έδρα του Δικαστηρίου”. (βλ. www.icj–cij.org/en/case/181/press–releases)

Στο επίκεντρο της νέας αυτής υπόθεσης βρίσκεται η Διεθνής Σύμβαση για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων, της οποίας το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία αποτελούν συμβεβλημένα μέρη. Το άρθρο 1.1. της Σύμβασης ορίζει τη “φυλετική διάκριση” ως “πάσα διάκριση, εξαίρεση, παρεμπόδιση ή προτίμηση βασιζομένη επί της φυλής, του χρώματος, της καταγωγής ή της εθνικής ή εθνολογικής προελεύσεως με τον σκοπό ή αποτέλεσμα εκμηδενίσεως ή διακινδυνεύσεως της αναγνώρισης, απόλαυσης ή άσκησης, υπό όρους ισότητας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου και των θεμελιωδών ελευθεριών στον πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, μορφωτικό ή οιονδήποτε άλλο τομέα του δημοσίου βίου”.

Σύμφωνα με το άρθρο 2.1 (α) της Σύμβασης, έκαστο κράτος-μέλος “αναλαμβάνει την υποχρέωση να μην προβεί σε οποιανδήποτε πράξη ή ενέργεια φυλετικής διάκρισης έναντι προσώπων, ομάδων προσώπων ή ιδρυμάτων και όπως φροντίσει ώστε όλες οι δημόσιες Αρχές και τα δημόσια ιδρύματα, εθνικά και τοπικά, ενεργούν σύμφωνα με αυτή την υποχρέωση”. https://www.refworld.org/cgi-bin/texis/vtx/rwmain/opendocpdf.pdf?reldoc=y&docid=4c2aff2b2

Όταν το 1974, εγώ και τόσοι άλλοι πολίτες της Κύπρου αναγκαστήκαμε να εγκαταλείψουμε τα σπίτια μας, και στερηθήκαμε την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας, είχαμε διωχθεί εξαιτίας της εθνικής ή εθνολογικής μας προέλευσης; Μετά το 1974, είχαμε αποκλεισθεί de facto από τα σπίτια μας για τον ίδιο μεροληπτικό λόγο; Με άλλα λόγια, ήμασταν και παραμένουμε θύματα διάκρισης και ανισότητας, που απορρέουν από κατάφωρες παραβιάσεις της Σύμβασης για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων, παραβιάσεις για τις οποίες ευθύνεται η Τουρκία και για τις οποίες θα έπρεπε να λογοδοτήσει;

Αν ναι, δεν θα έπρεπε να εφαρμοστεί η Σύμβαση, ώστε να μπορούμε όλοι να διεκδικήσουμε τα νόμιμα δικαιώματά μας, περιλαμβανομένων όσων προβλέπονται στο άρθρο 5, όπως το δικαίωμα της “ελευθερίας κινήσεως και διαμονής εντός των ορίων του Κράτους”, το δικαίωμα “διακατοχής περιουσίας τόσον ατομικώς όσον και συνεταιρικώς μετ’ άλλων” και το δικαίωμα “του κληρονομείν”;

Από το 1974, αυτά και τόσα άλλα ερωτήματα θα έπρεπε να είχαν υποβληθεί σε ένα ή περισσότερα δικαστήρια στη Χάγη. Εντούτοις, ακόμη και σε σχέση με τη Σύμβαση για την Εξάλειψη Κάθε Μορφής Φυλετικών Διακρίσεων, ο δρόμος προς τη Χάγη αναχαιτίζεται από την Τουρκία – τη στιγμή που η Κύπρος υπέγραψε τη Σύμβαση το 1965 και έγινε κράτος-μέλος το 1976, ενώ η Τουρκία υπέγραψε το 1972 και χρειάστηκε να έρθει το 2002 για να την επικυρώσει. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η επικύρωση της Σύμβασης από την Τουρκία υπόκειται σε “δήλωση” την οποία η Κύπρος, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο ερμήνευσαν ως “επιφύλαξη”.

Παραθέτουμε πιο κάτω την τουρκική δήλωση, όπως έχει δημοσιευτεί από τον ΟΗΕ:

«Η Τουρκική Δημοκρατία δηλώνει ότι θα εφαρμόζει τις πρόνοιες αυτής της Σύμβασης μόνο στα κράτη-μέλη με τα οποία διατηρεί διπλωματικές σχέσεις. Η Τουρκική Δημοκρατία δηλώνει ότι αυτή η Σύμβαση επικυρώνεται αποκλειστικά σε σχέση με το εθνικό έδαφος όπου ισχύει το Σύνταγμα και η νομική και διοικητική τάξη της Τουρκικής Δημοκρατίας. Η Τουρκική Δημοκρατία δεν θεωρεί ότι δεσμεύεται από το Άρθρο 22 της Σύμβασης [σύμφωνα με το οποίο “Πάσα διαφορά ανακύπτουσα μεταξύ δύο ή περισσότερων κρατών-μελών ως προς την ερμηνεία ή την εφαρμογή της παρούσας Σύμβασης, και η οποία δεν λύεται μέσω διαπραγμάτευσης ή μέσω των διαδικασιών, οι οποίες ρητώς προβλέπονται στην παρούσα Σύμβαση, παραπέμπεται, μετά από αίτημα οποιουδήποτε εκ των εν διενέξει μερών, στο Διεθνές Δικαστήριο για λήψη απόφασης, εκτός εάν τα εν διενέξει Κράτη συμφωνήσουν επί ετέρου τρόπου διακανονισμού”. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται η ρητή συναίνεση της Τουρκικής Δημοκρατίας προκειμένου οποιαδήποτε διαφορά στην οποία εμπλέκεται η Τουρκική Δημοκρατία σε σχέση με την ερμηνεία ή εφαρμογή της Σύμβασης να μπορεί να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης».      

Δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθεί η συγκεκριμένη “δήλωση”. Έχει σαφώς συνταχθεί με στόχο να πετύχει τρεις αμφιλεγόμενους στόχους. Ο πρώτος είναι να μην υποχρεωθεί η Τουρκία να εφαρμόσει τη Σύμβαση στην Κύπρο, με την οποία δεν διατηρεί διπλωματικές σχέσεις από το 1974. Ο δεύτερος είναι να μην υποχρεωθεί η Τουρκία να εφαρμόσει τη Σύμβαση στο τουρκοκρατούμενο βόρειο μέρος της Κύπρου. Και ο τρίτος είναι να παραχωρηθεί στην Τουρκία δικαίωμα βέτο έναντι κάθε προσπάθειας να χρησιμοποιηθεί η Σύμβαση ως βάση νομικής διαδικασίας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Το αποτέλεσμα είναι η διαιώνιση της διάκρισης, της ανισότητας και της αδικίας.

Ενόψει των πιο πάνω, καλώ ευσεβάστως την κυπριακή κυβέρνηση, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ να απαντήσουν στα ερωτήματα που έχω θέσει εδώ. Τι έχει κάνει έκαστο από τα πιο πάνω μέρη προκειμένου να προστατεύσει τα δικαιώματά μου, και τα δικαιώματα τόσων άλλων θυμάτων διακρίσεων, στα πλαίσια της Σύμβασης κατά των φυλετικών διακρίσεων; Τι έκαναν ώστε να αναγκαστεί η Τουρκία να λογοδοτήσει για τις συνεχιζόμενες παραβιάσεις της σύμβασης; Τι έκαναν για να ελευθερώσουν – ή να παρακάμψουν – τον δρόμο προς τη δικαιοσύνη στη Χάγη; Άλλως ειπείν, τι έκαναν για να εκπληρώσουν το όρεμα του Έρασμου, διασφαλίζοντας ότι η ειρήνη πράγματι “αναχαιτίζει την αιματοχυσία, τιμωρεί την ενοχή, προστατεύει τις περιουσίες και θωρακίζει τους ανθρώπους από την καταπίεση;”

Κλείνω με μια προσωπική έκκληση προς τον Πρωθυπουργό της δεύτερής μου πατρίδας, της Ολλανδίας, η οποία τόσα πολλά μου έχει προσφέρει στο πέρασμα των χρόνων.

Αγαπητέ πρωθυπουργέ Mark Rutte,,

Μπορείτε, παρακαλώ, εσείς και η ολλανδική κυβέρνηση, να ζητήσετε από την κυπριακή κυβέρνηση, την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον ΟΗΕ να απαντήσουν στα ερωτήματα που έχω θέσει πιο πάνω; Μπορείτε, παρακαλώ, να κάνετε όλα τα απαραίτητα βήματα ώστε να προασπίσετε τον δίδυμο στόχο της ειρήνης και της δικαιοσύνης, για το καλό της Κύπρου, της Ευρώπης και ολόκληρης της ανθρωπότητας; Και, μπορείτε παρακαλώ, να προαγάγετε τις απαραίτητες αλλαγές στην ολλανδική νομοθεσία, προκειμένου να εφαρμοστούν έμπρακτα αυτοί οι ευγενείς στόχοι; Αν ναι, τότε θα τιμήσετε τη μνήμη του Έρασμου και θα ενισχύετε την καλή φήμη της θετής μου πόλης, της Χάγης, όπου ζω ευτυχισμένα με την οικογένειά μου ως Ολλανδέζα υπήκοος.

Με τιμή

Τασούλα Χατζητοφή

*Η Τασούλα Χατζητοφή είναι η ιδρύτρια του οργανισμού «Walk of Truth» και η συγγραφέας του βιβλίου: «Κυνηγός Εικόνων» (2018).

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.