Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά, Φοιτήτρια

Ο Βίος και οι Καλλιτεχνικές Δημιουργίες του

Ο Ραφαήλ γεννήθηκε την Μεγάλη Παρασκευή του 1483 στο Ουρμπίνο της Ιταλίας. Πατέρας του ήταν ο ζωγράφος Τζιοβάννι ντε Σάντ (1435-1494), ο οποίος τον μύησε στη ζωγραφική. Το 1494 έμεινε ορφανός από πατέρα και μητέρα. Κατείχε σωστές βάσεις της τέχνης του, ζωγραφίζοντας στην αυλή του Ουρμπίνο. Δάσκαλός του ήταν ο σημαντικός ζωγράφος Περουτζίνο. Στη συνέχεια δημιούργησε σημαντικά καλλιτεχνικά έργα σε διάφορες πόλεις της Ιταλίας (Ουρμπίνο, Περούτσια, Φλωρεντία). Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν η καλλιτεχνική δημιουργία πολλών έργων ταυτόχρονα.

To 1508 (είκοσι πέντε ετών), μετοίκησε στη Ρώμη. Χάρη στον Πάπα Ιούλιο Β΄ (1443-1513)¹, άρχισε την διακόσμηση των «Αιθουσών» του Βατικανού. Το 1511 δημιούργησε την «Αίθουσα της Υπογραφής», με τις νωπογραφίες: «Η Έριδα περί της Θείας Ευχαριστίας», «Η Σχολή των Αθηνών» (1509-1510), «Ο Παρνασσός» (1511-1512), και «Οι Κυρίες και οι Θεολογικές Αρετές». Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες του θεωρήθηκαν από τον Πάπα και τον πνευματικό κόσμο της εποχής, ως «αποκορύφωμα του πολιτισμού». Μεταξύ των ετών 1511 και 1514, δημιούργησε τις αριστουργηματικές νωπογραφίες της «Αίθουσας του Ηλιοδώρου»: «Λειτουργία της Μπολσένα» (1514), «Η Απελευθέρωση του Αγίου Πέτρου», (1514), «Η Εκδίωξη του Ηλιοδώρου από τον Ναό της Ιερουσαλήμ» (1511-1512) και «Η συνάντηση του Λέοντα του Μεγάλου και του Αττίλα» (1514). Το ίδιο διάστημα δημιούργησε και πολυάριθμους ανεκτίμητους πίνακες. Ο νέος Πάπας Λέων Ι΄ (1475-1521)², του ανέθεσε την υλοποίηση των καλλιτεχνικών προγραμμάτων της εποχής. Το 1514, μετά το θάνατο του Μπραμάντε³ (1444-1514), ο Ραφαήλ ορίζεται αρχιτέκτονας της βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Το 1514 του δόθηκε η εντολή της δημιουργίας των νωπογραφιών της «Αίθουσας της Πυρκαγιάς Μπόργκο»: «Η ναυμαχία της Όστια» (1514-1515), «Η πυρκαγιά του Μπόργκο» (1514), «Η στέψη του Καρλομάγνου» (1514-1515) και «Ο όρκος του Λέοντα Γ΄». Το 1515, κατασκεύασε τα σχέδια για δέκα ταπισερί, που υφάνθηκαν στις Βρυξέλλες, για τον στολισμό των τοίχων της Καπέλλα Σιξτίνα. Το 1516, αναλαμβάνει: «Έφορος των Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων», με συνέπεια να επέλθει μείωση των καλλιτεχνικών του δημιουργιών. Ασχολείται μόνο με το σχεδιάγραμμα των πινάκων του, τους οποίους αφήνει να τους ζωγραφίσουν οι μαθητές του.

Ξοδεύοντας τις δυνάμεις του στην έντονη ζωή και την καλλιτεχνική δημιουργία, πεθαίνει στις 6 Απριλίου 1520 (37 ετών), από «έναν επίμονο και δυνατό πυρετό, που είχε αρχίσει πριν από οκτώ ημέρες». Πέθανε, Μεγάλη Παρασκευή και την ίδια ώρα (3 τα ξημερώματα) που γεννήθηκε! Στον τάφο του έγραψαν: «Εδώ κοιμάται ο Ραφαήλ. Μπροστά του η φύση τρόμαξε μην την νικήσει. Σήμερα, που είναι νεκρός, φοβάται μην πεθάνει και αυτή».

Μεταξύ των σημαντικότερων έργων του συμπεριλαμβάνονται: «Η Ανάσταση» (1501-1502), «Η προσκύνηση του Μάγου» (1503-1504), «Οι γάμοι της Παρθένου» (1504), «Η Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας» (1504), «Το όνειρο του Ιππότη» (1506), «Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκοντας» (1506), «Οι τρεις Χάριτες» (1506), «Η κυρία με το μονόκερο», «Η ταφή του Χριστού» (1507), Η ωραία κηπουρός» (1507), «Η Παναγία του Μεγάλου Δούκα», «Το πορτραίτο του Ανιόλο Ντόνι», «Η Παναγία με την καρδερίνα», «Η Παναγία με το βρέφος και το μικρό Άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή», «Η πορεία στο Γολγοθά», «Η Παναγία επί της Καθέδρας», «Η Παναγία Σιξτίνα» (1516-1520), «Πορτραίτο του Λέοντα Ι΄ (1516-1520), «Η Μεταμόρφωση» (1516-1520), «Η Γαλάτεια» (νωπογραφία), κ.α.

Ο Παρνασσός

Η «Αίθουσα της Υπογραφής», βρίσκεται μέσα στο μουσείο του Βατικανού. Ήταν το δωμάτιο, όπου προγραμματίζονταν να στεγαστεί η βιβλιοθήκη του Πάπα Ιουλίου Β΄. Τελικά, μετατράπηκε σε αίθουσα υπογραφής συνθηκών και όπου διεξάγονταν οι διάφορες νομικές διαδικασίες.

Ο Ραφαήλ από το 1509 μέχρι το 1514, δημιουργεί καλλιτεχνικά έργα στις Αίθουσες του Βατικανού. Χαρακτηρίζεται για την μεγαλοφυΐα του στον τομέα της διακοσμητικής νωπογραφίας. Στις «Αίθουσες του Ραφαήλ», δημιουργήθηκαν μεγάλες συνθέσεις, που απεικονίζουν την ιστορία της σκέψης και των τεχνών. Τα έργα του είναι αξεπέραστα ως προς τη σοφά οργανωμένη συμμετρία τους. Οι νωπογραφίες του: «Ο Παρνασσός», «Η Σχολή των Αθηνών», «Η Έριδα περί της Θείας Ευχαριστίας», ζωντανεύουν τη απαράμιλλη λαμπρότητα του κλασικού πολιτισμού. Προσδίδει ζωγραφικά τα πιο ευγενικά ανθρώπινα επιτεύγματα, που δίνουν την ικανότητα στον άνθρωπο να πλησιάζει την τελειότητα: τη Δικαιοσύνη, την Ποίηση, τη Φιλοσοφία και τη Θεολογία.

Η νωπογραφία του, «Ο Παρνασσός», που δημιουργήθηκε μεταξύ των ετών 1509-1511, με διαστάσεις 5 Χ 7,70 μέτρα, απεικονίζει με επιτυχία, ένα από τα τέσσερα επιτεύγματα της «Αίθουσας της Υπογραφής», την Ποίηση. Δίνει έμφαση με εικαστικό και μεγαλειώδη τρόπο, στις πολυδιάστατες σχέσεις των προσωπικοτήτων της ποίησης. Είναι εμφανής η αρμονία των μέτρων και η συμμετρική διάταξη ως προς το κέντρο. Κάθε στοιχείο της σύνθεσης ρυθμίζεται με αυστηρή ισορροπία και συμμετρία, όπου ο άνθρωπος αποτελεί απλό κομμάτι της δομής.

Ο Ραφαήλ προσθέτει σπουδαία προσωπικότητα στις μορφές, προσδίδοντας ζωή στις εκφράσεις τους, και στις επουσιώδεις λεπτομέρειες (όπως χρώμα δέρματος, τύπος ρούχων, τοπίο). Αποξενώνει τις μορφές σε μία αφηρημένη ακινησία, ακόμη και όταν τους προσδίδει κίνηση. Χρησιμοποιεί ποικίλη χρωματική κλίμακα. Αναπαριστά την διάχυτη ακτινοβολία και δίνει ζωή στις μορφές του, αποδίδοντάς τους υλική υφή. Κάθε μορφή του εκφράζει τα πυρετώδη χαρακτηριστικά της δράσης που εκτυλίσσεται. Η ανωτερότητα των καλλιτεχνικών συλλήψεών του και η αίγλη του αποτελέσματος, οδηγούν την τέχνη του στο μεγαλύτερο βαθμό τελειότητας, καθαρά «κλασικό» και ανυπέρβλητο καλλιτεχνικά.

Η νωπογραφία του, «Ο Παρνασσός», θεωρείται ως ένα από τα αριστουργήματα του ανθρώπου, λόγω της σημασίας της, του τέλειου καλλιτεχνικού ύφους, τις αλληγορίες της, την ιστορία και την ποίηση. Η σκηνή που αποδίδει, διαδραματίζεται πάνω στο όρος Παρνασσός. Το κέντρο, βρίσκεται στον θεό Απόλλωνα, δημιουργώντας ένα ισοσκελές τρίγωνο με τους ποιητές Σαπφώ και Αλκαίο. Συνθέτει απόλυτη συμμετρία, τοποθετώντας αριστερά και δεξιά του Απόλλων, τον ίδιο περίπου αριθμό προσωπικοτήτων, 14 και 13 αντίστοιχα.

Το σχέδιο παραπέμπει σε ένα τέλειο γεωμετρικό σχήμα, με ισοσκελή τρίγωνο, παραπέμποντας στους Πυθαγόρειους. Εξετάζοντας τις θέσεις των κεντρικών χαρακτήρων της νωπογραφίας, διαπιστώνεται ότι έχουν τοποθετηθεί συγκεκριμένα, σε κάποιες θέσεις για κάποιο ιδιαίτερο λόγο. Στο κέντρο-του έθεσε τον θεό Απόλλωνα και δίπλα του, αριστερά και δεξιά τις εννέα Μούσες. Γύρω από τις Μούσες και στη βάση βρίσκονται οι σημαντικότεροι αρχαίοι και σύγχρονοι της εποχής του ποιητές. Μεταξύ του Απόλλωνα και της Σαπφώς κατανέμονται εννέα (9) ποιητές και μεταξύ του Απόλλωνα και του Αλκαίου επτά (7) ποιητές.

Ο πίνακας παριστάνει μυθολογικά το όρος Παρνασσός, όπου πιστεύονταν ότι κατοικούσε ο Θεός Απόλλωνας. Ο Απόλλωνας βρίσκεται στο πάνω μέρος και στο μέσο, ως Θεός του φωτός, της μουσικής, της αλήθειας, της θεραπείας, της λογοτεχνίας και της ποίησης, να παίζει λύρα (της Αναγέννησης), αντί για την αρχαιοελληνική κλασική λύρα. Ακριβώς δίπλα του απεικονίζονται οι εννέα (9) Μούσες. Ο Θεός Απόλλωνας, κατεύθυνε τη χορωδία τους, και για το λόγο αυτό λεγόταν Μουσαγέτης – «ηγέτης», διευθυντής των Μουσών. Ο Απόλλωνας βρίσκονταν πάντα στο κέντρο και έπαιζε τη λύρα του. Γύρω του οι Μούσες τραγουδούσαν και έπαιζαν τα μουσικά τους όργανα. Μετά χόρευαν ολόγυρα από το βωμό και μετέπειτα κάθονταν πάνω σε δάφνες και τραγουδούσαν. Πολλές ημέρες περνούσαν και στον Παρνασσό, καθόσον θεωρούνταν θεϊκό και εκεί βρίσκονταν το μεγάλο μαντείο του Απόλλωνα. Διενεργούσαν περιπάτους και πλένονταν στην πηγή Ιπποκρήνη, την ωραιότερη πηγή του Ελικώνα.

Αριστερά του Απόλλωνα, καθήμενη η Καλλιόπη⁴, ντυμένη στα λευκά και κρατώντας το σκήπτρο του αοιδού. Η Μούσα της επικής και ηρωικής ποίησης. Από αυτήν εμπνέονταν και την επικαλούνται ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Ήταν η μεγαλύτερη και πιο σεβαστή Μούσα. Ακριβώς πίσω από το σκήπτρο της αοιδού της Καλλιόπης, βρίσκεται η Θάλεια⁵, κρατώντας κωμικό προσωπείο. Αποτελούσε τη Μούσα της κωμωδίας. Μεταξύ Θάλειας και Απόλλωνα απεικονίζονται η Ερατώ⁶, η Μούσα της ερωτικής ποίησης και η Ευτέρπη⁷, η Μούσα της αυλητικής τέχνης. Οι Μούσες αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για κάθε διανοητική δραστηριότητα και λατρεύονταν σε πολλά μέρη με ιδιαίτερες τιμές. Οι Μούσες συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης. Υπήρξαν φωτεινές και ήπιες μορφές, που ακόμη και σήμερα προσωποποιούν την παρηγοριά, που φέρνει η τέχνη και η ηθική στη ζωή των ανθρώπων, καθώς επίσης και την ομορφιά που της προσφέρει. Αποκαλούνταν: «Ολυμπιάδες», «Πιερίδες» και «Ελικωνιάδες»⁸.

Δεξιά του Απόλλωνα, κάθεται φορώντας μπλε φόρεμα η Τερψηχόρη⁹, κρατώντας λύρα. Ήταν η Μούσα της λυρικής ποίησης και του χορού. Πίσω της όρθιες είναι, από αριστερά προς τα δεξιά: α) Κλειώ¹⁰, κρατώντας πινακίδα γραφής. Η Μούσα της ιστορίας, β) Μελπωμένη¹¹, κρατώντας προσωπείο τραγωδίας. Ήταν η Μούσα της τραγωδίας. γ) Πολύμνια¹², η οποία δείχνει την ιερή δάφνη. Ήταν η Μούσα των ιερών ύμνων και της μιμητικής (παντομίμας) και δ) Ουρανία¹³, κρατώντας την ουράνια σφαίρα. Υπήρξε η Μούσα της αστρονομίας.

Η πηγή που ρέει κάτω από τα πόδια του Απόλλωνα πηγάζει από τους Δελφούς. Πιο μακριά από τον Απόλλωνα, αριστερά και δεξιά και κάτω, παρουσιάζονται οι σημαντικότεροι ποιητές της αρχαιότητας και της εποχής του Ραφαήλ. Το πρόσωπο του Απόλλωνα, ο Ραφαήλ το απέδωσε με την μορφή του Λαοκόωντα¹⁴.

Αριστερά του Απόλλωνα, αναπαρίσταται με μπλε ρούχα ο Όμηρος¹⁵ (9^ος-8^ος αιώνας π.Χ.). Η έκφραση του προσώπου του, δείχνει την τυφλότητά του¹⁶. Αριστερότερα βρίσκεται ο Ησίοδος¹⁷ (τέλη 7^ου αιώνα π.Χ.) και ο Δάντης Αλιγκέρι (1265-1421), και δεξιότερα ο Πόπλιος Βιργίλος Μάρων (70-19 π.Χ.) και ο Πόπλιος Παπίνιος Στάτιος (45-96 μ.Χ.).

Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τους ιστορικούς της τέχνης, ο Ραφαήλ στην νωπογραφία του απεικόνισε τους: Αλκαίο τον Μυτιληναίο (6^ος αιώνας π.Χ. – 560 π.Χ.), Ανακρέοντα τον Αβδηρίτη (572-485 π.Χ.), Πόπλιο Οβίδιο Νάσων (48 π.Χ. – 17 μ.Χ.), Τζιοβάνι Μποκκάτσιο (Βοκκάκιο) (1313-1375), Λουντοβίκο Αριόστο (1474-1533), Φραντσέσκο Πετράρκα (Φραγκίσκο Πετράρχη) (1304-1374), Αριστοφάνη (445-386 π.Χ.), Αισχύλο¹⁸ (525-456 π.Χ.), Ευριπίδη (480-406 π.Χ.), Σοφοκλή (496-408 π.Χ.), Ηρόδοτο (484-425/410 π.Χ.) και τον αστρονόμο, γεωγράφο, αστρολόγο και ποιητή Κλαύδιο Πτολεμαίο¹⁹ (100-170 μ.Χ.) από την Αλεξάνδρεια.

Κάτω αριστερά στον πίνακα, παρουσιάζεται η Σαπφώ, κρατώντας τον πάπυρο με το όνομά της. Η μορφή αυτή, σύμφωνα με τους ιστορικούς τέχνης, αποδόθηκε αργότερα από τον Ραϊμόντι Μαρκαντόνιο²⁰ (1470 ή 1482 – 1534).

Συμπερασματικά, ο Ραφαήλ στον πίνακά του απεικόνισε δεκαοκτώ (18) ποιητές, σύμφωνα με έναν μουσικό ρυθμό. Στο κάτω μέρος του πίνακα και στο κέντρο, απεικονίζεται ένα παράθυρο, που έχει θέα στο λόφο του Βατικανού, ο οποίος θεωρούνταν ιερός και ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα.

Αντί Επιλόγου

Το έργο του Ραφαήλ, παρά τα λίγα χρόνια ζωής του, έχει καθορίσει σημαντικά την τέχνη της εποχής του, αλλά και επηρέασε την τέχνη και μετέπειτα. Η νωπογραφία του «Ο Παρνασσός», στην «Αίθουσα Υπογραφής» του Βατικανού, αποτελεί ανεκτίμητο έργο τέχνης, το οποίο αποδίδει την μεγαλοπρέπεια, κυρίως, του αρχαίου ελληνικού πνευματικού πολιτισμού. Παρά τον ελάχιστο χώρο του πίνακα, ο Ραφαήλ, για να συμπεριλάβει όλους τους σημαντικούς ποιητές της αρχαιότητας και της εποχής του, προσπάθησε να δώσει μορφή σε όλες τις σημαντικές προσωπικότητες της ποίησης. Είναι φανερό, ότι σε κάθε μορφή, ενυπάρχουν πολλοί γίγαντες, ποιητές άνδρες-γυναίκες της αρχαιότητας. Ο χώρος, η εσωτερική αίθουσα της νωπογραφίας, όπου είναι συγκεντρωμένοι όλοι οι σημαντικότεροι ποιητές, θυμίζει την εκστρατεία της Αργώ με καπετάνιο τον Ιάσονα, και ναύτες, όλους τους σημαντικούς παγκόσμιους ποιητές, που οδηγούν το καράβι του παγκόσμιου πνευματικού πολιτισμού στην ανάπτυξη, από το 9^ο αιώνα π.Χ. μέχρι σήμερα. Ο Ραφαήλ μέσω του πίνακά του, εξυμνεί την ποίηση, ως ανώτερη δραστηριότητα του πνεύματος και μέσω της οποίας ο άνθρωπος δύναται να κατανοήσει το θειο μυστήριο.

Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές αναφορές

• Βιογραφία Rafael, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.moscsp.ru/el/, (3-10-2021).

• Βιογραφία Ραφαήλ, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.sansimera.gr/biographies/2276, (3-10-2021).

• Εξερευνώντας online Τα Μουσεία του Βατικανού: Από την Καπέλα Σιστίνα μέχρι τις Αίθουσες του Ραφαήλ, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.huffingtonpost.gr/entry/, (3-10-2021).

• Οι Μεγάλοι Ζωγράφοι. Από την Αναγέννηση στον Γκρέκο, Αθήνα: ΜΕΛΙΣΣΑ.

• Τα δωμάτια του Ραφαήλ, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://glyptiki.weebly.com/, (3-10-2021).

• Τριαρίδης, Θανάσης. (2002). ΡΑΦΑΗΛ, Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες.

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.