Στις 7 Οκτωβρίου 2023 το Ισραήλ υπέστη στρατηγικό αιφνιδιασμό από τη Χαμάς, καθώς ένοπλα τμήματα της εν λόγω Οργάνωσης κατάφεραν να διεισδύσουν στο ισραηλινό έδαφός (Εικόνα 1).

Εικόνα 1: Απεικόνιση της εισβολής της Χαμάς στο έδαφος του Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου 2023

Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/

Αν και οι απώλειες που υπέστη ήταν ιδιαίτερα μεγάλες (Εικόνα 2), το σημαντικότερο πλήγμα που δέχτηκε το Ισραήλ ήταν ως προς το γόητρό του, καθώς μέχρι εκείνη τη στιγμή θεωρούνταν ως ένα κράτος «υπόδειγμα» όσον αφορά τις υπηρεσίες πληροφοριών του και το γενικότερο σύστημα εθνικής ασφάλειας που διαθέτει. Η απάντηση βέβαια του Ισραήλ ήταν άμεση, με τον Πρωθυπουργό του Benjamin Netanyahu να προβαίνει την ίδια ημέρα σε διάγγελμα μέσω της γνωστής πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης «Χ» (πρώην twitter) ανακοινώνοντας ότι:

«Πολίτες του Ισραήλ, Είμαστε σε πόλεμο, όχι σε επιχείρηση ή σε φάσεις, αλλά σε πόλεμο. Σήμερα το πρωί, η Χαμάς εξαπέλυσε μια δολοφονική αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του κράτους του Ισραήλ και των πολιτών του. […] Ο εχθρός θα πληρώσει ένα απροσδόκητο τίμημα. […] Είμαστε σε πόλεμο και θα νικήσουμε!».

Εικόνα 2: Οι απώλειες του Ισραήλ κατά την εισβολή της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου 2023

Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/

Στις 28 Οκτωβρίου 2023 το Ισραήλ εξαπέλυσε τη χερσαία επιθετική επιχείρηση «Σιδερένια Ξίφη» (Swords of Iron) στη Λωρίδα της Γάζας, ενώ στις 13 Απριλίου 2024 στον πόλεμο ενεπλάκη και το Ιράν με τη διεξαγωγή της αεροπορικής επιθετικής επιχείρησης «Αληθινή Υπόσχεση»3 (Operation True Promise) κατά του Ισραήλ ως αντίδραση στο θάνατο εφτά (7) υψηλόβαθμων αξιωματικών του Στρατού των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps, IRGC) του Ιράν, ο οποίος προκλήθηκε κατά τη διάρκεια επίθεσης του Ισραήλ στο Προξενείο του Ιράν στη Δαμασκό της Συρίας την 1η Απριλίου 2024.

Αν και η αεροπορική επίθεση του Ιράν αναχαιτίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, το Ισραήλ αντέδρασε πραγματοποιώντας αεροπορική επίθεση μικρής κλίμακας στην επαρχία Isfahan του Ιράν στις 18 Απριλίου 2024, η οποία –παρά τις διεθνείς ανησυχίες– δεν οδήγησε σε περεταίρω κλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν.

Ο εν λόγω πόλεμος όμως μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, εκτός από πεδίο ένοπλης σύγκρουσης στρατιωτικών τμημάτων αποτελεί συνάμα πεδίο διαπραγματεύσεων, στο οποίο –εκτός από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, δηλαδή το Ισραήλ και τη Χαμάς– δραστηριοποιούνται με ποικίλους τρόπους και άλλοι διεθνείς και περιφερειακοί κρατικοί και μη δρώντες, με σκοπό την εξασφάλιση των (εθνικών) συμφερόντων τους. Από την αρχή δε της ένοπλης αυτής σύγκρουσης υπέρ του Ισραήλ τάχθηκαν οι ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και η Ελλάδα, ενώ ουδέτερη στάση τήρησαν η Ρωσία και η Τουρκία, οι οποίες εξέφρασαν απλώς την ανησυχία τους χωρίς να ταχθούν υπέρ κάποιας από τις δύο πλευρές.

Στις 18 Οκτωβρίου 2023, σχεδόν δύο (2) εβδομάδες μετά την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ, ο Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας (ΟΙΣ) πραγματοποίησε έκτακτη σύνοδο της Εκτελεστικής του Επιτροπής στη Jeddah της Σαουδικής Αραβίας σε επίπεδο Υπουργών Εξωτερικών κατόπιν πρόσκλησης της Σαουδικής Αραβίας και του Πακιστάν, με το πέρας της οποίας προέβη στην έκδοση ανακοινωθέντος (Εικόνα 3) με το οποίο τασσόταν υπέρ της Χαμάς, ζητώντας μεταξύ άλλων:

«[…] την άμεση παύση της βάρβαρης επιθετικότητας των ισραηλινών δυνάμεων κατοχής κατά του παλαιστινιακού λαού, την άμεση άρση της πολιορκίας που έχει επιβληθεί στη Λωρίδα της Γάζας, την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και την άμεση διάνοιξη ανθρωπιστικών διαδρόμων».

Εικόνα 3: Το ανακοινωθέν του ΟΙΣ μετά την έκτακτη σύνοδο στις 18 Οκτωβρίου 2023

Πηγή: https://www.oic-oci.org/docdown/?docID=9910&refID=4277

Ιδιαίτερα έντονη ήταν επίσης η αντίδραση του κράτους της Νότιας Αφρικής (South Africa) το οποίο προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (International Court of Justice, ICJ) εναντίον του κράτους του Ισραήλ κατηγορώντας το για ενέργειες που αντιβαίνουν στις διατάξεις της Σύμβασης για την Πρόληψη και την Τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας. Στις 26 Ιανουαρίου 2024 ωστόσο, το εν λόγω Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι το Ισραήλ οφείλει να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για την αποφυγή εγκλημάτων στη Λωρίδα της Γάζας και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, χωρίς να προβεί σε κάποια καταδικαστική απόφαση.

Εξετάζοντας τη στάση των κρατών ανά τον κόσμο απέναντι στο Ισραήλ όπως είναι διαμορφωμένη σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες επίσημες δηλώσεις των αξιωματούχων αυτών (Εικόνα 4), διαπιστώνεται ότι η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της «Δύσης» (μαζί με την Ινδία και την Αυστραλία) έχει ταχθεί υπέρ του Ισραήλ αναγνωρίζοντας προφανώς το δικαίωμά του στην άμυνα, ενώ τα υπόλοιπα κράτη (με σχεδόν ισομερή κατανομή) κρατούν είτε φιλικά προσκείμενη είτε ουδέτερη (συμπεριλαμβανομένης και της αποφυγής έκφρασης) στάση.

Θα μπορούσε μάλιστα κάποιος να ισχυριστεί ότι η εν λόγω περίπτωση πολέμου στη Γάζα είναι μία περίτρανη απόδειξη της «σύγκρουσης πολιτισμών» που εξέφρασε ο Samuel Huntington, ιδιαίτερα αν σκεφτεί ότι το ιδεολογικό υπόβαθρο της Χαμάς είναι καθαρά θρησκευτικό.

Εικόνα 4: Απεικόνιση της στάσης των κρατών απέναντι στον πόλεμο στη Γάζα

Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/

Κάποιος άλλος δε θα μπορούσε κάλλιστα να ισχυριστεί ότι η εν λόγω πολεμική σύγκρουση θα φέρει ετεροχρονισμένα «Το τέλος της Ιστορίας» που είχε προβλέψει Francis Fukuyama, καθώς αρκετοί φοβούνται ότι η διαμάχη Ισραήλ-Χαμάς θα οδηγήσει σε μία παγκόσμια σύρραξη με αποτέλεσμα την επικράτηση του Δυτικού ή Ανατολικού πολιτισμού, ή ακόμα χειρότερα έναν πυρηνικό όλεθρο και την καταστροφή του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Το μόνο σίγουρο –λαμβάνοντας υπόψιν ότι οι ηγέτες των κρατών (συνήθως) ενεργούν ορθολογικά– είναι ότι ο κάθε δρώντας θα επιχειρήσει να εξασφαλίσει τα (εθνικά) συμφέροντά του, ενεργώντας ανάλογα με την σκληρή ή ήπια ισχύ που διαθέτει.

Η σκληρή ισχύς (hard power) περιλαμβάνει συνήθως τη χρήση στρατιωτικής (ένοπλες δυνάμεις) ή οικονομικής (επιβολή κυρώσεων) βίας, προκειμένου ο δρώντας που ασκεί βία να επιβάλλει τη θέλησή του σε έναν άλλο δρώντα. Η ήπια ισχύς (soft power) από την άλλη σχετίζεται με όλα τα υπόλοιπα μέτρα που μπορεί να λάβει ένας δρώντας ώστε να επηρεάσει τη συμπεριφορά ενός άλλου δρώντα προκειμένου ο δεύτερος να ενεργήσει σύμφωνα με τα συμφέροντα του πρώτου. Αν και στην περίπτωση των ενόπλων συγκρούσεων –όπως στη Λωρίδα της Γάζας– η ισχύς που χρησιμοποιείται κατά κόρον είναι η σκληρή, η χρήση ήπιας ισχύος δεν εκμηδενίζεται.

Αντιθέτως, παράλληλα με τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων από τα άμεσα εμπλεκόμενα μέρη, διάφοροι δρώντες ασκούν έντονη διπλωματική δραστηριότητα με τη μορφή διαπραγματεύσεων με απώτερο σκοπό την επίλυση των διαφορών και την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων μερών εξυπηρετώντας ταυτόχρονα τα δικά τους συμφέροντα. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια διαδραματίζει –ιδιαίτερα στην ψηφιακή εποχή μας κατά την οποία η μετάδοση/διάδοση των πληροφοριών/ειδήσεων πραγματοποιείται ταχύτατα «από τη μία άκρη του κόσμου στην άλλη»– η κοινή γνώμη των πολιτών ενός κράτους, καθώς μία κυβερνητική απόφαση που είναι αντίθετη με την κοινή γνώμη μπορεί να οδηγήσει είτε (στην καλύτερη περίπτωση) σε δυσαρέσκεια και μη εκλογή του εν λόγω πολιτικού κόμματος στο μέλλον, είτε (στη χειρότερη περίπτωση) σε διατάραξη της δημόσιας τάξης και της λειτουργίας του κράτους.

Στην περίπτωση του πολέμου στη Γάζα (Εικόνα 5), αν και οι διαδηλώσεις κατά του Ισραήλ φαίνεται να έχουν μειωθεί στο 1/3 σε σχέση με τις αρχικές, παρατηρείται ταυτόχρονα μία έντονη πτώση (σχεδόν εκμηδένιση) των διαδηλώσεων υπέρ του Ισραήλ, γεγονός που μάλλον συνδέεται με την ανθρωπιστική κρίση που έχει προκαλέσει η ένοπλη σύγκρουση λόγω του εκτοπισμού των Παλαιστινίων. Ιδιαίτερη ανησυχία μάλιστα προκάλεσε η κατάληψη του συνοριακού περάσματος της Rafa προς την Αίγυπτο από το Ισραήλ στις 7 Μαΐου 2024.

Το εν λόγω γεγονός προκάλεσε έντονη ανησυχία για νέα κλιμάκωση του πολέμου, οδηγώντας τις ΗΠΑ να αναστείλουν την παράδοση ενός μεγάλου φορτίου βομβών στο Ισραήλ επειδή το Ισραήλ αρνήθηκε την πρόταση κατάπαυσης του πυρός και ανταλλαγής αιχμαλώτων με την Χαμάς που πρότεινε η Αίγυπτος και το Κατάρ, αν και η Χαμάς αποδέχτηκε την εν λόγω πρόταση.

Εικόνα 5: Απεικόνιση των διαδηλώσεων ανά τον κόσμο υπέρ και κατά του Ισραήλ

Πηγή: https://www.inss.org.il/publication/war-data/

Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι στις εν λόγω διαπραγματεύσεις είχε λάβει μέρος και ο Διευθυντής της CIA Bill Burns, ο οποίος είχε μεταβεί στο Κάιρο για το σκοπό αυτό,ενώ και η Τουρκία έχει αναστείλει τις εμπορικές της συναλλαγές με το Ισραήλ προκειμένου να ασκήσει πίεση για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Λωρίδα της Γάζας.

 Τον Οκτώβριο μάλιστα, η Τουρκία –εκμεταλλευόμενη τις καλές σχέσεις της με τη Χαμάς– είχε μεσολαβήσει προκειμένου να απελευθερωθούν Ισραηλινοί που κρατούνταν όμηροι από τη Χαμάς.

Λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα στοιχεία που έχουν παρουσιαστεί, εξάγεται το συμπέρασμα ότι το Ισραήλ φαίνεται ότι δεν είναι διατεθειμένο να σταματήσει τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας –παρά τις έντονες προσπάθειες που καταβάλλονται από άλλους δρώντες για τον τερματισμό της σύγκρουσης– εάν δεν πετύχει πρώτα τον αντικειμενικό του σκοπό, ο οποίος δεν είναι άλλος από την ολοκληρωτική εξάρθρωση της Χαμάς, τουλάχιστον όσων μελών της βρίσκονται στη Λωρίδα της Γάζας.

Παρ’ όλα αυτά, δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ο ρόλος των ΗΠΑ καθώς και της διεθνούς κοινής γνώμης, καθώς η παύση της αμερικανικής υποστήριξης προς το Ισραήλ σε συνδυασμό με τη φθίνουσα δημοτικότητα του Ισραήλ ενδεχομένως να οδηγήσει σε βάθος χρόνου στην επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς. Σε κάθε περίπτωση, αν και μέχρι στιγμής η πρωτοβουλία των ενεργειών φαίνεται να ανήκει στο Ισραήλ, δεν θα πρέπει να λησμονάται η ρήση του Σόλωνα προς τον Κροίσο σύμφωνα με την οποία:

«Μηδένα προ του τέλους μακάριζε»*

* Μην θεωρείς κανέναν ευτυχισμένο, πριν δεις το τέλος του.

** O Γεώργιος Κουκάκης είναι Ανώτερος Αξιωματικός του Στρατού Ξηράς, Διεθνολόγος, Κύριος Ερευνητής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ), Research Associate στο HERMES Institute of International Affairs, Security and Geoeconomy, μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.), του παγκόσμιου δικτύου ΑΛΛΗΛΟΝ και της Mercury Negotiation Academy (MNA) καθώς και Εκπαιδευτής Ενηλίκων του Κέντρου Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.

Του Γιώργου Κουκάκη

«Πολίτες του Ισραήλ, Είμαστε σε πόλεμο, όχι σε επιχείρηση ή σε φάσεις, αλλά σε πόλεμο. Σήμερα το πρωί, η Χαμάς εξαπέλυσε μια δολοφονική αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον του κράτους του Ισραήλ και των πολιτών του. Βρισκόμαστε σε αυτή την κατάσταση από τις πρώτες πρωινές ώρες. Συγκάλεσα τους επικεφαλής του μηχανισμού ασφάλειας και διέταξα, πρώτα απ’ όλα, να εκκενώσουν τις κοινότητες στις οποίες έχουν διεισδύσει τρομοκράτες. Αυτό διεξάγεται επί του παρόντος. Την ίδια στιγμή διέταξα την εκτενή κινητοποίηση εφεδρειών και την ανταπόδοση των πυρών σε τέτοιο μέγεθος που ο εχθρός δεν έχει βιώσει μέχρι σήμερα. Ο εχθρός θα πληρώσει ένα απροσδόκητο τίμημα. Εντωμεταξύ, καλώ τους πολίτες του Ισραήλ να υπακούουν αυστηρά στις οδηγίες των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων και της Διοίκησης Εσωτερικού Μετώπου. Είμαστε σε πόλεμο και θα νικήσουμε!».

Με το παραπάνω διάγγελμα –το οποίο αναρτήθηκε στον επίσημο λογαριασμό του Πρωθυπουργού του Ισραήλ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης «Χ» (πρώην twitter)– ο Benjamin Netanyahu ανακοίνωσε μέσω ενός βίντεο σαράντα εννέα δευτερολέπτων στους ισραηλινούς πολίτες την αιφνιδιαστική επίθεση που εκτοξεύτηκε από τη Χαμάς το πρωί της 7ης Οκτωβρίου 2023, με συνέπεια την απώλεια πολλών Ισραηλινών, τον τραυματισμό ακόμα περισσότερων και την  αιχμαλώτιση άγνωστου αριθμού. Το ίδιο κείμενο αναρτήθηκε τις απογευματινές ώρες και στην επίσημη ιστοσελίδα του Γραφείου του Πρωθυπουργού. 

Σε αντίστοιχη μακροσκελή ανάρτηση στην επίσημη ιστοσελίδα της Hamas –η οποία υποστηρίζει τη δημιουργία ενός ισλαμικού παλαιστινιακού κράτους στη θέση του Ισραήλ και απορρίπτει όλες τις συμφωνίες μεταξύ της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης [Palestine Liberation Organization (PLO)] και του Ισραήλ–, ο Διοικητής των Ταξιαρχιών Al-Qassam (Mohammed Deif) ανακοίνωσε την έναρξη των επιχειρήσεων, αναφέροντας ότι οι Παλαιστίνιοι είχαν προειδοποιήσει στο παρελθόν τους ισραηλινούς και τους παγκόσμιους ηγέτες να σταματήσει το Ισραήλ τα εγκλήματα κατά των Παλαιστίνιων –ιδιαίτερα στην κατεχόμενη Ιερουσαλήμ και το τέμενος Al-Aqsa– και να προχωρήσει σε ανταλλαγή κρατουμένων, χωρίς ωστόσο ανταπόκριση. Επιπλέον αναφέρει ότι:

«[…] Καθώς η ισραηλινή κατοχή διατηρεί την πολιορκία της Λωρίδας της Γάζας και συνεχίζει τα εγκλήματά της κατά του παλαιστινιακού λαού μας, ενώ δείχνει μέγιστη περιφρόνηση για τους διεθνείς νόμους και τα ψηφίσματα εν μέσω της υποστήριξης των ΗΠΑ και της Δύσης και της διεθνούς σιωπής, αποφασίσαμε να βάλουμε ένα τέλος σε όλα αυτά. Ανακοινώνουμε μια στρατιωτική επιχείρηση κατά της ισραηλινής κατοχής, η οποία έρχεται ως απάντηση στα συνεχιζόμενα ισραηλινά εγκλήματα κατά του παλαιστινιακού λαού και στις παραβιάσεις στο τέμενος Al-Aqsa».

Πηγή: AP

Άμεση ήταν η αντίδραση των ΗΠΑ, οι οποίες μέσω επίσημης ανακοίνωσης του Αμερικανού Προέδρου (Joe Biden) καταδίκασαν τις τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ, δηλώνοντας παράλληλα ότι είναι σε ετοιμότητα να προσφέρουν κάθε απαραίτητο μέσο υποστήριξης στο Ισραήλ, το οποίο έχει το δικαίωμα της αυτοάμυνας. Επιπλέον απεύθυναν προειδοποίηση σε κάθε άλλο δρώντα που σκέφτεται να εκμεταλλευτεί την κατάσταση, δηλώνοντας την αμέριστη και αδιαπραγμάτευτη υποστήριξη των ΗΠΑ στο Ισραήλ.

Ομοίως, η εκπρόσωπος τύπου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (Adrienne Watson) καταδίκασε τις τρομοκρατικές επιθέσεις εναντίον του Ισραήλ, αναφέροντας ότι δεν υπάρχει δικαιολογία για την τρομοκρατία καθώς και ότι οι ΗΠΑ παραμένουν σε διαρκή επαφή με το Ισραήλ, μέσω των Συμβούλων Εθνικής Ασφάλειας των δύο κρατών.

 Ανάλογη στάση κράτησε και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), η οποία σε ανακοίνωση του Ύπατου Εκπρόσωπου της (Josep Borrell) –εκ μέρους της ΕΕ– καταδίκασε τις επιθέσεις της Hamas και υποστήριξε το Ισραήλ, δηλώνοντας ότι :

 «Η ΕΕ καταδικάζει με τον πιο έντονο τρόπο τις πολλαπλές και αδιάκριτες επιθέσεις της Χαμάς σε όλο το Ισραήλ και εκφράζει τη βαθιά της λύπη για τις απώλειες ανθρώπινων ζωών. Η ΕΕ ζητάει την άμεση παύση αυτών των παράλογων επιθέσεων και της βίας, οι οποίες θα αυξήσουν περαιτέρω τις εντάσεις στο έδαφος και θα υπονομεύσουν σοβαρά τις προσδοκίες του παλαιστινιακού λαού για ειρήνη. Η ΕΕ είναι αλληλέγγυα με το Ισραήλ, το οποίο έχει το δικαίωμα να αμυνθεί σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, απέναντι σε τέτοιες βίαιες και αδιάκριτες επιθέσεις. Η ΕΕ υπενθυμίζει τη σημασία της  προσπάθειας για μια διαρκή και βιώσιμη ειρήνη μέσω της αναζωογόνησης των προσπαθειών της ειρηνευτικής διαδικασίας στη Μέση Ανατολή».

 Η Ρωσία αντιθέτως –μέσω της εκπροσώπου τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών (Maria Zakharova)– απέφυγε να κατηγορήσει κάποια από τις δύο πλευρές εκφράζοντας απλώς την ανησυχία της. Κατηγόρησε ωστόσο τη Δύση για τη σημερινή κατάσταση, και τάχθηκε υπέρ της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους εντός των συνόρων του 1967 με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Για την ακρίβεια η σχετική ανακοίνωση τύπου ανέφερε ότι:

 «Η Ρωσία ανησυχεί έντονα για την απότομη κλιμάκωση της παλαιστινο-ισραηλινής σύγκρουσης. Στο πλαίσιο αυτό θα θέλαμε να επαναβεβαιώσουμε την πάγια και συνεπή θέση μας ότι η σύγκρουση αυτή, η οποία συνεχίζεται εδώ και 75 χρόνια, δεν μπορεί να επιλυθεί με τη βία και μπορεί να διευθετηθεί αποκλειστικά με πολιτικά και διπλωματικά μέσα, με την εμπλοκή σε μια ολοκληρωμένη διαδικασία διαπραγματεύσεων με βάση το γνωστό διεθνές νομικό πλαίσιο που προβλέπει τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους εντός των συνόρων του 1967 με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, το οποίο θα συνυπάρχει με το Ισραήλ σε συνθήκες ειρήνης και ασφάλειας.

Θεωρούμε την τρέχουσα μεγάλης κλίμακας κλιμάκωση ως άλλη μια εξαιρετικά επικίνδυνη εκδήλωση ενός φαύλου κύκλου βίας που προκύπτει από τη χρόνια μη συμμόρφωση με τις αντίστοιχες αποφάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας του και την παρεμπόδιση από τη Δύση του έργου του κουαρτέτου των διεθνών διαμεσολαβητών της Μέσης Ανατολής που αποτελείται από τη Ρωσία, τις Ηνωμένες  Πολιτείες, την ΕΕ και τον ΟΗΕ. Καλούμε την παλαιστινιακή και την ισραηλινή πλευρά να εφαρμόσουν άμεση κατάπαυση του πυρός, να αποκηρύξουν τη βία, να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να ξεκινήσουν, με τη βοήθεια της διεθνούς κοινότητας, μια διαδικασία διαπραγματεύσεων με στόχο την εγκαθίδρυση μιας συνολικής, διαρκούς και πολυαναμενόμενης ειρήνης στη Μέση Ανατολή».

 Ανάλογη στάση με τη Ρωσία κράτησε και η Τουρκία, η οποία –διαδραματίζοντας για ακόμα μία φορά το ρόλο του «επιτήδειου ουδέτερου»– απέφυγε να πάρει άμεσα το μέρος του Ισραήλ ή της Hamas, και τάχθηκε υπέρ της λύσης των δύο κρατών, δηλώνοντας μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών ότι:

 «Ανησυχούμε βαθύτατα για τη βία και την ένταση που σημειώθηκε σήμερα (7 Οκτωβρίου) στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Αποδίδουμε μεγάλη σημασία στην αποκατάσταση της ηρεμίας στην περιοχή το συντομότερο δυνατό και καταδικάζουμε έντονα την απώλεια ζωών αμάχων. Υπογραμμίζουμε ότι οι πράξεις βίας και οι συναφείς κλιμακώσεις δεν θα ωφελήσουν κανέναν και καλούμε τα μέρη να ενεργήσουν με αυτοσυγκράτηση και να αποφύγουν παρορμητικά βήματα. Ως Τουρκία, είμαστε πάντα έτοιμοι να συμβάλουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ώστε να διασφαλίσουμε ότι οι εξελίξεις αυτές θα τεθούν υπό έλεγχο πριν κλιμακωθούν περαιτέρω και εξαπλωθούν σε ευρύτερη περιοχή. Στο πλαίσιο αυτό, συνεχίζουμε τις εντατικές επαφές μας με τα αρμόδια μέρη. Αυτές οι θλιβερές εξελίξεις δείχνουν για άλλη μια φορά τη σημασία του οράματος της λύσης των δύο κρατών. Καλούμε τα μέρη να παραιτηθούν από τη χρήση βίας και να  εργαστούν για μια βιώσιμη λύση σύμφωνα με αυτό το όραμα χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση».

Πηγή: AP

 Όσον αφορά την Ελλάδα, ο Πρωθυπουργός (Κυριάκος Μητσοτάκης) σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης «Χ» ανέφερε ότι καταδικάζει σθεναρά τη σημερινή αποτρόπαια τρομοκρατική επίθεση κατά του Ισραήλ, που προκάλεσε μεγάλο αριθμό θυμάτων μεταξύ των αμάχων, και ότι ο ελληνικός λαός στέκεται στο πλευρό του λαού του Ισραήλ και υποστηρίζει πλήρως το δικαίωμά του στην αυτοάμυνα. Επιπλέον, το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών σε ανακοίνωσή του στην ίδια πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης δήλωσε ότι:

 «Η Ελλάδα καταδικάζει έντονα τη σημερινή έναρξη σφοδρών επιθέσεων με ρουκέτες από τη Γάζα κατά του Ισραήλ. Η Ελλάδα στέκεται στο πλευρό του Ισραήλ και ανησυχεί βαθύτατα για αυτή την απαράδεκτη κλιμάκωση της βίας».

 Ο βασικός λόγος για τον οποίο οι προαναφερθέντες δρώντες προέβησαν στις εν λόγω ανακοινώσεις σχετίζεται με τα εθνικά τους συμφέροντα στη Μέση Ανατολή (και όχι μόνο), τα οποία θεωρούν ότι εξασφαλίζονται τηρώντας την ανάλογη στάση. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, αξίζει να σημειωθεί ότι οι διμερείς σχέσεις τους με το Ισραήλ –με ελάχιστες εξαιρέσεις– ήταν τα περισσότερα χρόνια αρκετά καλές, ενώ από τα τελευταία χρόνια ανέλαβαν αρκετές πρωτοβουλίες υπέρ του Ισραήλ, κυρίως λόγω των ενεργειακών αποθεμάτων που εντοπίστηκαν στην Ισραηλινή ΑΟΖ.

Τέτοιες ήταν η υποστήριξη της τριμερούς συνεργασίας Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου κατά την 6η συνάντηση κορυφής στις 20 Μαρτίου 2019, η υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ (Abraham Accords) στις 15 Σεπτεμβρίου 2020 για την εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Σουδάν και τη Σαουδική Αραβία, και η μεσολάβησή τους για την επίτευξη Συμφωνίας Οριοθέτησης ΑΟΖ με το Λίβανο στις 11 Οκτωβρίου 2023.

 Όσον αφορά την ΕΕ, αξίζει να σημειωθεί ότι μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε αναζήτησε νέους προμηθευτές ενέργειας, με αποτέλεσμα να στραφεί στο Ισραήλ και την Αίγυπτο υπογράφοντας στις 17 Ιουνίου 2022 σχετικό Μνημόνιο Κατανόησης (Memorandum of Understanding) όσον αφορά τη συνεργασία στο εμπόριο, τις μεταφορές και τις εξαγωγές φυσικού αερίου.

Επιπλέον έχει χαρακτηρίσει τον υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου «East-Med» και το υποθαλάσσιο ηλεκτρικό καλώδιο «EuroAsia Interconnector» –τα δύο εμβληματικά έργα της τριμερούς συνεργασίας που αναφέραμε– ως Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος [Project of Common Interest (PCI)] αναλαμβάνοντας μεγάλο μέρος της χρηματοδότησής τους, καθώς θα μεταφέρουν ενέργεια από το Ισραήλ στην ΕΕ. Εξάλλου η ΕΕ έχει χαρακτηρίσει τη Hamas ως τρομοκρατική οργάνωση σύμφωνα με τον Εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2022/147 του Συμβουλίου της ΕΕ, ο οποίος δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ στις 4 Φεβρουαρίου 2022. 

Πηγή: AP

Όσον αφορά τη Ρωσία, αν έπαιρνε το μέρος της Hamas θα ήταν σαν να παραδέχεται ότι η εισβολή της στην Ουκρανία ήταν παράνομη, καθώς αρκετοί είναι εκείνοι που εντοπίζουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ των δύο υποθέσεων. Εξάλλου, τη βολεύει να κατηγορήσει –όπως και έκανε– για άλλη μία φορά τη Δύση για την κατάσταση που επικρατεί και να προωθήσει τη λύση των δύο κρατών, καθώς κάτι ανάλογο επιδιώκει και με την περιοχή του Ντονμπάς στην Ουκρανία, ώστε να την έχει υπό τον έλεγχό της. Εξάλλου, και μόνο το γεγονός ότι το Ισραήλ υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ θα ήταν αρκετός λόγος για τη Ρωσία να μην ταχθεί υπέρ του.

Η Τουρκία ομοίως –παρά τις σχέσεις που φαίνεται να διατηρεί η με τη Hamas –  διατήρησε μία επίσης ουδέτερη στάση, καθώς και αυτή λόγω της εισβολής της στην Κύπρο το 1974 και της κατοχής του βόρειου τμήματος αυτής μέχρι και σήμερα θα ήταν σαν να παραδέχεται έμμεσα το παράνομο της ενέργειάς της εφόσον τασσόταν υπέρ της Hamas. Επιπλέον, μέσω του οράματος της λύσης των δύο κρατών επιχειρεί και αυτή να προωθήσει μία αντίστοιχη λύση στο Κυπριακό, γεγονός που φάνηκε περίτρανα στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής του ΟΗΕ κατά την οποία είχε το θράσος να καλέσει τη διεθνή κοινότητα να αναγνωρίσει επίσημα το ψευδοκράτος.

Με βάση εξάλλου τις πρόσφατες ενέργειές της όσον αφορά τη διαμεσολάβηση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αναμένεται να επιχειρήσει να διαμεσολαβήσει ως Μουσουλμανική χώρα για την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ Hamas και Ισραήλ, ώστε να δείξει την ήπια ισχύ της και αυξήσει το «διπλωματικό της κεφάλαιο», καθώς το τελευταίο διάστημα είχε εξομαλύνει και τις σχέσεις της με το Ισραήλ, του οποίου ο Πρόεδρος επισκέφτηκε την Τουρκία τον Μάρτιο του 2022.

Όσον αφορά της Ελλάδα, έχει κάθε λόγο να τάσσεται υπέρ του Ισραήλ καθώς λόγω της τριμερούς συνεργασίας Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου που προαναφέρθηκε και των ενεργειακών projects «East-Med» και «EuroAsia Interconnector» εξυπηρετεί πρωτίστως μείζονα ενεργειακά –και κατ’ επέκταση οικονομικά– συμφέροντα, και δευτερευόντως εμπορικά, τουριστικά, τεχνολογικά, αμυντικά, κ.λπ. καθώς η συνεργασία των τριών χωρών έχει επεκταθεί σε μία πληθώρα τομέων.

Εξάλλου, κατά την τελευταία ένατη τριμερή σύνοδο κορυφής, ανακοινώθηκε ότι η Ινδία θα λάβει μέρος στην επόμενη τριμερή σύνοδο, καθώς επιθυμεί να συνεργαστεί με τις τρεις χώρες για την κατασκευή του εμπορικού διαδρόμου «India-Middle East-Europe Economic Corridor» που θα ενώνει την Ινδία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, την Κύπρο, και την Ελλάδα.

 Όσον αφορά τέλος τη χρονική στιγμή της επίθεσης της Hamas, εκτός από τον προφανή «επετειακό» λόγο της συμπλήρωσης των πενήντα χρόνων από την αιφνιδιαστική (και πάλι) επίθεση των Αράβων κατά του Ισραήλ, κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η Hamas επέλεξε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο επειδή η διεθνής κοινότητα είναι απασχολημένη τόσο με τον πόλεμο στην Ουκρανία, όσο και με την πρόσφατη πολεμική σύρραξη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Αρτσάχ), η ανάμειξη επομένως των ισχυρών διεθνών δρώντων θα είναι ασθενέστερη. 

Πηγή: AP

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον δε, αναμένεται η αντίδραση του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας [Organization of Islamic Cooperation (OIC)], καθώς ο εν λόγω διεθνής οργανισμός θρησκευτικού χαρακτήρα δημιουργήθηκε το 1969 έπειτα από τον εμπρησμό του Τεμένους Al-Aqsa στην Ιερουσαλήμ που έλαβε χώρα στις 21 Αυγούστου 1969. Το εν λόγω Τέμενος είναι το τρίτο πιο ιερό μέρος των Μουσουλμάνων, ενώ οι παραβιάσεις του αναφέρονται από τη Hamas ως αιτία της επίθεσης. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι ο εν λόγω Οργανισμός μόλις στις 2 Οκτωβρίου 2023 καταδίκασε με σχετική του ανακοίνωση την έφοδο των Ισραηλινών δυνάμεων στο τέμενος Al-Aqsa και το κλείσιμο του τεμένους Al-Ibrahimi, και η στάση που θα κρατήσει αναμένεται να επηρεάσει και μία σημαντική μερίδα άλλων μουσουλμανικών κρατών.

Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η τρομοκρατική επίθεση της Hamas εναντίον του Ισραήλ –όπως και κάθε τρομοκρατική επίθεση– συνέβαλε στο θάνατο ενός μεγάλου αριθμού αμάχων, διαταράσσοντας την «οικονομική ειρήνη» που φαινόταν ότι αρχίζει να επικρατεί στη Μέση Ανατολή λόγω της εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με τον αραβικό κόσμο. 

* O Γιώργος Κουκάκης είναι Aντισυνταγματάρχης (ΠΖ), Διεθνολόγος, Ερευνητής στο ΚΕΔΙΣΑ

ΠΗΓΗ: Liberal.gr

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παρούσα μελέτη πραγματεύεται τη σχέση μεταξύ των κυρώσεων που επιβάλλονται από ένα κράτος ή οργανισμό σε άλλους δρώντες και της ισχύος αυτού.

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός της είναι η εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με το βαθμό στον οποίο οι κυρώσεις συντελούν στη διαμόρφωση της ισχύος ενός κράτους ή οργανισμού, καθώς και ο εντοπισμός των παραγόντων που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητά τους.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

Ο μεγάλος αριθμός τόσο των διεθνών δρώντων όσο και των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από αυτούς, καθιστά πρακτικά αδύνατη την παράθεση αναλυτικών στοιχείων για το σύνολο αυτών. Ως εκ τούτου, εξετάζονται κυρώσεις δρώντων που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε διεθνές και περιφερειακό επίπεδο.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ

Ως βασική προϋπόθεση-παραδοχή λαμβάνεται το γεγονός ότι η ισχύς αποτελεί μία έννοια αμφίσημη, καθώς δεν υπάρχει ένας μονοσήμαντος ορισμός που να χαίρει κοινής αποδοχής. Επιπλέον, παραμένει κατά βάση ένα μη μετρήσιμο μέγεθος, παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί ορισμένες επιστημονικές θεωρίες για τον ποσοτικό προσδιορισμό της.¹

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ

Ένας ουσιώδης παράγοντας επιρροής όσον αφορά τις κυρώσεις, είναι το γεγονός ότι αποτελούν ένα τεχνοκρατικό αντικείμενο. Η εμβάθυνση επομένως όσον αφορά τον τρόπο επιβολής και τις οικονομικές επιπτώσεις αυτών εμπεριέχει μία εγγενή αδυναμία, η οποία οφείλεται στην απουσία εξειδικευμένων νομικών και οικονομικών γνώσεων που ενδέχεται να υπάρχει τόσο από πλευράς ερευνητή, όσο και από πλευράς αναγνώστη.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ

Τα ερευνητικά ερωτήματα τα οποία επιχειρεί να απαντήσει η παρούσα μελέτη είναι τα ακόλουθα:

1. Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων και ποιος είναι ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων κατά την επιβολή τους;

2. Είναι ικανές οι κυρώσεις να μεταβάλλουν την πολιτική του δρώντα στον οποίο επιβάλλονται;

3. Πως επιδρά η υπάρχουσα ισχύς ενός κράτους στην αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που επιβάλει;

4. Πως επηρεάζει την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων το πλαίσιο (μονομερές ή πολυμερές) εντός του οποίου επιβάλλονται;

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

Η βιβλιογραφία στην οποία στηρίζεται η παρούσα μελέτη περιλαμβάνει βιβλία, άρθρα επιστημονικών περιοδικών, εφημερίδων και Ινστιτούτων καθώς και επίσημα θεσμικά κείμενα από ελληνικές και ξένες πηγές. Στο 1^ο Κεφάλαιο αποσαφηνίζονται οι βασικές έννοιες και η μεταξύ τους σχέση, στο 2^ο Κεφάλαιο και 3^ο Κεφάλαιο αναλύονται το πλαίσιο και η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων επιλεγμένων διεθνών οργανισμών και κρατών αντίστοιχα, ενώ στο τελευταίο Κεφάλαιο παρατίθενται τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης, τα οποία απαντούν στα τεθέντα ερευνητικά ερωτήματα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1^ο: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Σε αυτό το κεφάλαιο πραγματοποιείται μία σύντομη βιβλιογραφική επισκόπηση επιλεγμένων απόψεων και θεωριών που έχουν διατυπωθεί όσον αφορά την ισχύ και τις κυρώσεις, προκειμένου να αποσαφηνιστούν οι εν λόγω έννοιες, να καθοριστεί η μεταξύ τους σχέση και να οριοθετηθεί το πλαίσιο εντός του οποίου θα αναλυθούν τα δεδομένα που έχουν συλλεχτεί.

ΙΣΧΥΣ

Η ισχύς ορίζεται ως «η δύναμη (συνήθως όχι σωµατική) που διαθέτει κανείς και που του επιτρέπει να επιβάλλεται» και μπορεί να έχει στρατιωτική, πολιτική, οικονομική ή κοινωνική μορφή (Μπαμπινιώτης 2002, 792). Είναι όμως αυτός ο ορισμός αρκετός για να μπορέσει κάποιος να κατανοήσει σε βάθος τόσο τα χαρακτηριστικά της ισχύος όσο και τον τρόπο με τον οποίο αυτή λειτουργεί; Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Κουλουμπή η έννοια της ισχύος – αν και κατά κοινή ομολογία της πλειοψηφίας των πολιτικών επιστημόνων συνδέεται στενά με την πολιτική δράση – εμπεριέχει μία εγγενή ανακρίβεια, η οποία οφείλεται κυρίως στη θεώρησή της άλλοτε ως ένα σύνολο ιδιοτήτων/χαρακτηριστικών και άλλοτε ως τη σχέση μεταξύ δύο ανεξάρτητων δρώντων (Κουλουμπής 1995, 87).

Αν και ο Ινδός Kauṭilya ορίζει την ισχύ ως την κατοχή δύναμης που πηγάζει από τη γνώση, τη στρατιωτική δύναμη και την ανδρεία, ο Hans Morgenthau² την ορίζει ως τη «[…] σχέση ανάμεσα σε δύο πολιτικούς δρώντες, όπου ο δρών Α έχει την ικανότητα να ελέγχει τη σκέψη και τις πράξεις του δρώντος Β», για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ισχύς είναι «[…] μια πολύ γενική έννοια που δηλώνει οτιδήποτε επιβάλλει και διατηρεί τον έλεγχο του δρώντος Α στον δρώντα Β» (Κουλουμπής 1995, 87-88). Επαληθεύει δηλαδή τη φράση του Θουκυδίδη,³ σύμφωνα με την οποία «Όσοι κατέχουν θέση εξουσίας πράττουν ό,τι επιτρέπει η εξουσία τους, ενώ οι αδύναμοι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδέχονται αυτήν τη κατάσταση» (Hanink, 2020, 47-48).

Η ισχύς επομένως είναι μια δυναμική κατάσταση, η οποία χρησιμοποιείται άλλοτε ως μέσο επίτευξης κάποιου στόχου και άλλοτε ως αυτοσκοπός, καθώς η συγκέντρωση ισχύος από έναν δρώντα εγγυάται σε μεγάλο βαθμό την ασφάλειά του (Κουλουμπής, 1995, 90-91). Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στις τρεις συνιστώσες της ισχύος, δηλαδή την αυθεντία,⁴ την επιρροή και τον καταναγκασμό. Από αυτές, οι δύο πρώτες αφορούν την εκούσια συμμόρφωση των λοιπών δρώντων συνθέτοντας την ήπια ισχύ (Nye, 2021), ενώ η τρίτη συνιστώσα αφορά την ακούσια συμμόρφωση, στην οποία οδηγείται ένας δρων με την επιβολή κυρώσεων.

ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Το λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας ορίζει τις κυρώσεις ως την «ποινή που προβλέπεται για συγκεκριμένο αδίκημα ή παράπτωμα […] κάθε µέσο καταναγκασμού (στρατιωτικού, οικονομικού ή πολιτικού χαρακτήρα), το οποίο επιβάλλεται από τη διεθνή κοινότητα σε κρατικό οργανισμό, όταν διαπιστώνεται παράβαση των διεθνών νομίμων και συνθηκών» (Μπαμπινιώτης, 2002, 977), ενώ η ΕΕ τις αναφέρει ως περιοριστικά μέτρα λέγοντας ότι «αποτελούν προληπτικά μέτρα τα οποία δίνουν στην ΕΕ τη δυνατότητα να αντιδρά γρήγορα σε πολιτικές προκλήσεις και σε εξελίξεις που αντιτίθενται στους στόχους και τις αξίες της» (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 2022).

Οι κυρώσεις επομένως επιβάλλονται αφενός με σκοπό να τιμωρήσουν την παραβατική συμπεριφορά ενός δρώντα και αφετέρου να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να μην επαναληφθεί η εν λόγω συμπεριφορά, τόσο από το συγκεκριμένο όσο και από άλλους δρώντες. Έχουν δηλαδή ως απώτερο στόχο την προσαρμογή της πολιτικής των άλλων δρώντων, προκειμένου να εξασφαλιστούν συγκεκριμένα συμφέροντα (Kern 2009, 8). Ανάλογα δε με τον επιδιωκόμενο σκοπό διακρίνονται σε κυρώσεις κατά της τρομοκρατίας, της διάδοσης πυρηνικών όπλων, της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προσάρτησης ξένων εδαφών, κ.λπ., ενώ ανάλογα με τα μέσα καταναγκασμού που χρησιμοποιούνται, διακρίνονται σε διπλωματικές κυρώσεις και σε κυρώσεις που προϋποθέτουν νομική κατοχύρωση, όπως οι οικονομικές κυρώσεις.

Οι διπλωματικές κυρώσεις αφορούν κυρίως την απέλαση συγκεκριμένων διπλωματικών υπαλλήλων ή την καθολική παύση των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ δύο δρώντων η οποία επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια αυτών. Οι υπόλοιπες κυρώσεις περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα ενεργειών όπως το εμπάργκο όπλων, η απαγόρευση μετακίνησης και η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων φυσικών προσώπων, ο περιορισμός ή απαγόρευση εισαγωγών-εξαγωγών, κ.ά.. Οι κυρώσεις τέλος, μπορούν να επιβάλλονται είτε μονομερώς από ένα κράτος, είτε σε συλλογικό επίπεδο από τα μέλη ενός οργανισμού. Κύριος φορέας επιβολής κυρώσεων σε διεθνές επίπεδο είναι το Συμβούλιο Ασφάλειας του ΟΗΕ, χωρίς αυτό να αποκλείει την επιβολή κυρώσεων και από άλλους διεθνείς ή περιφερειακούς οργανισμούς.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων, ο βασικός τρόπος μέτρησής της είναι η συμμόρφωση του δρώντα στον οποίο έχουν επιβληθεί με τις απαιτήσεις/προϋποθέσεις του κράτους ή οργανισμού που τις επέβαλε, καθώς αυτός είναι ο σκοπός εφαρμογής τους. Εξαίρεση στον κανόνα αυτό αποτελούν οι οικονομικές κυρώσεις, κατά τις οποίες παρέχεται η δυνατότητα εξέτασης ορισμένων οικονομικών δεικτών,⁵ οι οποίοι καταδεικνύουν τις επιπτώσεις που σημειώθηκαν στην οικονομία του δρώντος (συνήθως κράτος) στο οποίο επιβλήθηκαν (Ecomides & Wilson 2007, 224-225).

Ανακεφαλαιώνοντας τα στοιχεία που έχουν παρατεθεί στο παρόν Κεφάλαιο, επισημαίνεται ότι η ισχύς είναι ένα σχετικό μέγεθος το οποίο εκφράζει την ικανότητα επηρεασμού των ενεργειών ενός δρώντα από έναν άλλο. Ένας από τους τρόπους επιρροής είναι η επιβολή κυρώσεων, η οποία έχει συνήθως καταναγκαστικό χαρακτήρα. Η αποτελεσματικότητα δε των κυρώσεων «μετριέται» από το βαθμό συμμόρφωσης του δρώντα στον οποίο επιβάλλονται με τις απαιτήσεις αυτού που τις επιβάλει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2^ο: ΚΥΡΩΣΕΙΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

Στο κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται η ανάλυση δεδομένων σχετικά με τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει δύο από τους κυριότερους διεθνείς οργανισμούς, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εν λόγω ανάλυση περιλαμβάνει το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις κυρώσεις, τα είδη αυτών και τους κυριότερους δρώντες στους οποίους έχουν επιβληθεί, καθώς και την εξέταση της αποτελεσματικότητάς τους.

Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ

Αν και ο όρος «κυρώσεις» δεν αποτελεί επίσημη ορολογία του ΟΗΕ, εν τούτοις ο Καταστατικός Χάρτης (ΚΧ) αυτού προβλέπει τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων όπως η αναστολή των δικαιωμάτων και προνομίων ενός κράτους-μέλους (Άρθρο 5), η αποπομπή ενός κ-μ από τον ΟΗΕ (Άρθρο 6) και η στέρηση ψήφου στη Γενική Συνέλευση (ΓΣ) του εν λόγω Οργανισμού (Άρθρο 19) οι οποίες επί της ουσίας επιτελούν τον ίδιο σκοπό (Πάσχου, 2008,125). Σε περίπτωση δε που απειλείται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια, το Συμβούλιο Ασφάλειας του ΟΗΕ (ΣΑ/ΟΗΕ) – ως αρμόδιο όργανο – δύναται να λαμβάνει στρατιωτικά και μη μέτρα για την αποκατάσταση αυτής (Άρθρο 39).

Όσον αφορά τα μη στρατιωτικά μέτρα, το Άρθρο 41 του ΚΧ του ΟΗΕ αναφέρει ότι: «Το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να αποφασίσει ποια μέτρα που δεν περιλαμβάνουν τη χρήση ένοπλης βίας πρέπει να εφαρμοστούν για την εκτέλεση των αποφάσεών του και μπορεί να καλέσει τα μέλη των Ηνωμένων Εθνών να εφαρμόσουν τα μέτρα αυτά. Αυτά μπορούν να περιλαμβάνουν την πλήρη ή μερική διακοπή των οικονομικών σχέσεων και των σιδηροδρομικών, θαλάσσιων, αεροπορικών, ταχυδρομικών, τηλεγραφικών, ραδιοφωνικών και άλλων μέσων επικοινωνίας, καθώς και τη διακοπή των διπλωματικών σχέσεων» (United Nations 1945, 9), ενώ όσον αφορά τα στρατιωτικά μέτρα, αναφέρει ότι λαμβάνονται σε περίπτωση που αποτύχουν όλα τα υπόλοιπα μέτρα.⁶

Σύμφωνα δε με τα επίσημα στοιχεία που έχει δημοσιεύσει ο ΟΗΕ, το ΣΑ/ΟΗΕ έχει επιβάλει από το 1966 μέχρι και σήμερα 30 πακέτα κυρώσεων εναντίον εικοσιτεσσέρων κρατών⁷ και τριών τρομοκρατικών οργανώσεων⁸ – από τα οποία παραμένουν σε ισχύ τα 14 – εστιάζοντας στην πολιτική διευθέτηση των συγκρούσεων, τη μη διασπορά πυρηνικών και την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Αυτά περιλαμβάνουν οικονομικές και εμπορικές κυρώσεις, κωλυσιπλοΐα (embargo) όπλων και απαγορεύσεις μετακινήσεων (United Nations Security Council, 2022), ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι – σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη που επικρατεί ότι όλα τα μέτρα έχουν απαγορευτικό χαρακτήρα – πολλά από αυτά έχουν θετικό χαρακτήρα, όπως τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την ανοικοδόμηση της Λιβύης και της Γουινέας-Μπισσάου.

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από τον ΟΗΕ, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τον παγκόσμιο δείκτη ειρήνης (βλ. Παράρτημα Α) όσο και τον αντίστοιχο δείκτη για την τρομοκρατία (βλ. Παράρτημα Β), καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι επιβληθείσες κυρώσεις δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς ένας σημαντικός αριθμός κρατών εξακολουθεί – σε διαφορετικό βαθμό το καθένα – να βιώνει κάποιας μορφής σύγκρουση. Όσον αφορά τη διεθνή τρομοκρατία, ο ΟΗΕ δεν έχει καταφέρει ακόμα να εξαλείψει τις τρομοκρατικές οργανώσεις που απειλούν σε καθημερινή βάση την παγκόσμια ειρήνη.

Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται από τη Διακήρυξη του Δελχί που εξέδωσε η Επιτροπή Αντι-Τρομοκρατίας [Counter-Terrorism Committee (CTC)] του ΟΗΕ στις 29 Οκτωβρίου 2022 (UN Counter-Terrorism Committee 2022a), στην οποία αναφέρεται ότι «[…] η τρομοκρατία σε όλες τις μορφές και εκφάνσεις της αποτελεί μία από τις σοβαρότερες απειλές για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια […]»(UN Counter-Terrorism Committee 2022b), καθώς και από το Ψήφισμα 2664 που υιοθέτησε το ΣΑ/ΟΗΕ στις 9 Δεκεμβρίου 2022 (United Nations Security Council n.d.), σύμφωνα με το οποίο επέβαλε κυρώσεις κατά των οργανώσεων ISIL (Da’esh) και Al-Qaida για διάστημα δύο ετών (United Nations Security Council 2022).

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Όσον αφορά την ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι οι κυρώσεις (περιοριστικά μέτρα) «αποτελούν βασικό εργαλείο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) της ΕΕ, μέσω του οποίου η ΕΕ μπορεί να παρεμβαίνει, όπου είναι απαραίτητο, για την πρόληψη συγκρούσεων ή την αντιμετώπιση αναδυόμενων ή υφιστάμενων κρίσεων» (European Commission n.d.a). Διευκρινίζει μάλιστα ότι δεν έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα, αλλά στοχεύουν στην αλλαγή πολιτικής ή δραστηριότητας τόσο χωρών που δεν είναι κ-.μ της ΕΕ όσο και κακόβουλων οντοτήτων και φυσικών προσώπων, μέσα από το εμπάργκο όπλων, την απαγόρευση μετακινήσεων, τη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και άλλα οικονομικά μέτρα.

Οι κυρώσεις που επιβάλλει η ΕΕ χωρίζονται σε κυρώσεις του ΟΗΕ που ενισχύονται από την ΕΕ⁹ και αυτόνομες κυρώσεις που επιβάλλονται από την ΕΕ αυτόνομα, η εφαρμογή των οποίων επαφίεται στα κ-μ της ΕΕ (European Union External Action 2021). Τα μέτρα που έχει λάβει η ΕΕ μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής του παρόντος κειμένου αφορούν στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας, την εξάπλωση των χημικών όπλων, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αντιμετώπιση των κυβερνοεπιθέσεων (European Union 2022).

Χαρακτηριστικό και πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας το 2014 και της εισβολής της στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 (βλ. Παράρτημα Γ). Από τότε μέχρι και το Δεκέμβριο του 2022 η ΕΕ έχει επιβάλλει στη Ρωσία 10 πακέτα κυρώσεων, τα οποία περιλαμβάνουν οικονομικές, εμπορικές και επενδυτικές κυρώσεις, διπλωματικά μέτρα, περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης αλλά και κυρώσεις που σχετίζονται με τη Λευκορωσία (European Commission n.d.b; Ευρωπαϊκό Συμβούλιο 2023α).¹⁰

Όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που έχει επιβάλλει η ΕΕ στη Ρωσία με σκοπό τον τερματισμό των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία, εκ πρώτης όψεως φαίνεται να μην έχουν επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα καθώς η συγκεκριμένη ένοπλη σύγκρουση συνεχίζεται να υφίσταται (Friedman 2022). Εν τούτοις, μια πιο προσεκτική εξέταση καταδεικνύει αφενός ότι οι Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις έχουν χάσει μεγάλο μέρος των εδαφικών εκτάσεων της Ουκρανίας που είχαν καταλάβει αρχικά (βλ. Παράρτημα Δ) και αφετέρου ότι η Ρωσική οικονομία έχει υποστεί μεγάλο πλήγμα, καθώς οι επιβληθείσες οικονομικές κυρώσεις επηρέασαν το ΑΕΠ, τις εισαγωγές και εξαγωγές, τον πληθωρισμό και τη χρηματιστηριακή αγορά (βλ. Παράρτημα Ε).

Ανακεφαλαιώνοντας τα στοιχεία που έχουν παρατεθεί στο παρόν Κεφάλαιο αξίζει να τονιστεί το γεγονός ότι τόσο ο ΟΗΕ όσο και η ΕΕ, αν και έχουν επιβάλλει μεγάλο αριθμό κυρώσεων για τον έλεγχο της συμπεριφοράς ορισμένων κρατών και την πάταξη συγκεκριμένων φαινομένων, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος διαπιστώνεται ότι αυτές δεν έχουν καταφέρει να επιτύχουν πλήρως τον επιδιωκόμενο σκοπό για τον οποίο αυτές επιβλήθηκαν. Σύμφωνα δε με ανάλυση του European Union Institute for Security Studies, ένας από τους κυριότερους λόγους που συμβαίνει αυτό είναι ότι η επιβολή των κυρώσεων συνήθως δεν συνδέεται με την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Συνεπώς δεν είναι ξεκάθαρο το πότε θα πρέπει να αρθούν, γεγονός που οδηγεί αρκετούς δρώντες να σχηματίσουν την πεποίθηση ότι οι κυρώσεις έχουν μόνιμο χαρακτήρα, οπότε δεν προβαίνουν και σε αλλαγή συμπεριφοράς. (Portela 2022).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο : ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ

Στο παρόν κεφάλαιο αναλύονται δεδομένα σχετικά με τις κυρώσεις που έχουν επιβάλει τρεις από τους κυριότερους διεθνείς δρώντες, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα. Η εν λόγω ανάλυση εστιάζει στα είδη των κυρώσεων και τους αποδέκτες αυτών, επιχειρώντας και πάλι να εξετάσει την αποτελεσματικότητά τους.

ΟΙ ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ

Μέχρι και τη στιγμή της συγγραφής της παρούσας μελέτης, οι ΗΠΑ έχουν επιβάλλει 22 πακέτα κυρώσεων, από τα οποία τα 19 στρέφονται εναντίον άλλων κρατών.¹¹ Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας¹² (U.S. Department of State n.d.a) εφαρμόζονται από το 2005 λόγω «[…] της συνεχούς επιδίωξης ανάπτυξης προγραμμάτων πυρηνικής και πυραυλικής τεχνολογίας, […] θέτοντας όλο και περισσότερο σε κίνδυνο τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους αυτών» (Federal Register 2016, 14943) και στη Συρία¹³ (U.S. Department of State n.d.b) από το 2004 λόγω «[…] της υποστήριξης της τρομοκρατίας, της συνέχισης της κατοχής του Λιβάνου, της επιδίωξης ανάπτυξης προγραμμάτων όπλων μαζικής καταστροφής και πυραυλικών συστημάτων και της υπονόμευσης των διεθνών και αμερικανικών προσπαθειών όσον αφορά τη σταθεροποίηση και την ανοικοδόμηση του Ιράκ […]» (Federal Register 2004, 14943).

Στη Βενεζουέλα¹⁴ (U.S. Department of State n.d.c) εφαρμόζονται από το 2015 λόγω «[…] της διάβρωσης της κυβέρνησης […], της δίωξης των πολιτικών αντιπάλων, τον περιορισμό των ελευθεριών του Τύπου, της χρήσης βίας και των παραβιάσεων και καταχρήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων […], καθώς και της επιδεινούμενης παρουσίας σημαντικής δημόσιας διαφθοράς […]» (Federal Register 2015, 12747), στη Ρωσία¹⁵ (U.S. Department of State n.d.d) από το 2014 (βλ. Παράρτημα ΣΤ) λόγω «[…] των ενεργειών και πολιτικών […] στην περιοχή της Κριμαίας χωρίς την άδεια της κυβέρνησης της Ουκρανίας, οι οποίες υπονομεύουν τις δημοκρατικές διαδικασίες και τους θεσμούς στην Ουκρανία» (Federal Register 2014, 13943) και στο Ιράν¹⁶ (U.S. Department of State n.d.e) από το 1979 – μετά την κατάληψη της Αμερικανικής Πρεσβείας – λόγω «[…] της κακόβουλης επιρροής του Ιράν στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών από το Ιράν αποσταθεροποιητικών συμβατικών όπλων και της απόκτησης όπλων και συναφούς υλικού από το Ιράν» (Federal Register 2020, 60043).

Οι προαναφερθείσες κυρώσεις που έχουν επιβληθεί από τις ΗΠΑ δεν φαίνεται να έχουν επιφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα, καθώς η Βόρεια Κορέα συνεχίζει την προκλητική της συμπεριφορά (Terry 2022), η κατάσταση στη Συρία παραμένει τεταμένη (Jeffrey 2022), η Βενεζουέλα υπέγραψε 20ετές σχέδιο συνεργασίας με το Ιράν (Οικονομικός Ταχυδρόμος 2022α) και το Ιράν συνεχίζει το πυρηνικό του πρόγραμμα (βλ. Παράρτημα Ζ). Η Ρωσία τέλος, έχει μειώσει τη χρήση του δολαρίου στις συναλλαγές της (Geopolitical Futures 2022) μειώνοντας κατ’ επέκταση την επίδραση των Αμερικανικών κυρώσεων στη Ρωσική οικονομία, καθώς «Η δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών να επιβάλλουν κυρώσεις σε άλλες χώρες απορρέει από την πρωτοκαθεδρία του αμερικανικού δολαρίου και την εμβέλεια της αμερικανικής εποπτείας επί των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών καναλιών» (Demarais 2022).

ΡΩΣΙΑ

Όσον αφορά την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Ρωσίας, οι πιο καθοριστικές κυρώσεις που επέβαλε στις δυτικές χώρες – ως αντίμετρο των δικών τους κυρώσεων – σχετίζονταν με την προμήθεια ενέργειας, καθώς η Ρωσία αποτελούσε το βασικό προμηθευτή για πολλά από τα κράτη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Μερικές από αυτές ήταν η πληρωμή του φυσικού αερίου σε ρωσικό νόμισμα (ρούβλι) αντί για ευρώ ή δολάριο,¹⁷ η μείωση της ροής φυσικού αερίου μέσω των ρωσικών αγωγών προς τις ευρωπαϊκές χώρες¹⁸ και η μείωση της παραγωγής πετρελαίου,¹⁹ ενέργειες που οδήγησαν σε αύξηση των τιμών των αντίστοιχων προϊόντων, αναγκάζοντας την ΕΕ να προσαρμόσει την ενεργειακή της πολιτική (Μπανούτσος 2022).

Ένα ακόμα μέτρο που χρησιμοποίησε η Ρωσία προκειμένου να ελέγξει τη συμπεριφορά των άλλων κρατών προς όφελός της είναι η δυνατότητα παρέμβασης στη διαδικασία λήψης απόφασης του ΣΑ/ΟΗΕ μέσω της άσκησης του δικαιώματος αρνησικυρίας – γνωστό και ως veto (Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ χ.χ.)²⁰ – όντας ένα από τα 5 μόνιμα μέλη του.²¹ Το εν λόγω δικαίωμα ασκήθηκε από τη Ρωσία στις 25 Φεβρουαρίου 2022 κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης για τον τερματισμό των επιχειρήσεων στην Ουκρανία, με αποτέλεσμα να μην εκδοθεί απόφαση από το ΣΑ/ΟΗΕ για τον τερματισμό των Ρωσικών επιχειρήσεων και την απομάκρυνση των ρωσικών στρατευμάτων από την Ουκρανία (United Nations n.d.). Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι το εν λόγω δικαίωμα έχει χρησιμοποιηθεί κατά διαστήματα και από τα υπόλοιπα μόνιμα μέλη του ΣΑ/ΟΗΕ για την προάσπιση των εθνικών τους συμφερόντων (βλ. Παράρτημα Η).

Οι κυρώσεις που επέβαλε η Ρωσία στη Δύση μέσω του ελέγχου της ροής του φυσικού αερίου δεν μπορούν να θεωρηθούν αποτελεσματικές, καθώς δεν στάθηκαν ικανές να μεταβάλουν την αρνητική στάση των ευρωπαϊκών κρατών. Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία κατάφερε μέσω των κυρώσεων να ασκήσει σημαντική πίεση στα κράτη της ΕΕ λόγω της αύξησης των τιμών φυσικού αερίου και πετρελαίου αλλά και της μείωσης των ενεργειακών αποθεμάτων, η οποία ωστόσο σταδιακά εκτονώθηκε μετά τη στροφή της ΕΕ σε άλλες πηγές και πάροχους ενέργειας (Παλαιολόγος 2022). Όσον αφορά την άσκηση αρνησικυρίας εντός του ΣΑ/ΟΗΕ, δεν τίθεται καμία αμφιβολία ότι η Ρωσία εφάρμοσε μία αποτελεσματική τακτική καταφέρνοντας να αποφύγει την καταδίκη των ενεργειών της εναντίον της Ουκρανίας.

ΚΙΝΑ

Όσον αφορά την Κίνα, αξίζει να τονιστεί ότι το μείζον εθνικό ζήτημα που την απασχολεί είναι η επιθυμία ανεξαρτητοποίησης που έχει εκδηλωθεί από την Ταϊβάν, γεγονός που αντίκειται στην πολιτική «Μία χώρα, δύο συστήματα» που ακολουθεί το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η προσπάθεια δε αυτή της Ταϊβάν υποστηρίζεται έντονα από τις ΗΠΑ, έχοντας οδηγήσει σε ρήξη τις σχέσεις των δύο κρατών. Ενδεικτικό περιστατικό αυτής της δυναμικής ήταν η επίσκεψη της Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, Nancy Pelosi (Hass 2022), στην Ταϊβάν τον Αύγουστο του 2022 η οποία προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Κίνας και την επιβολή οικονομικών κυρώσεων εναντίον της Ταϊβάν και κυρώσεων μετακίνησης σε ανώτατους αξιωματούχους αυτής (ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ 2022).

Η Κίνα επέβαλε κυρώσεις μετακίνησης και στην Αμερικανίδα πολιτικό, ενώ διέκοψε το διάλογο με τις ΗΠΑ όσον αφορά ζητήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος όπως η κλιματική αλλαγή, η πάταξη του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος, οι μεταναστευτικές ροές, καθώς επίσης και μία σειρά θεμάτων που σχετίζονται με την άμυνα (Η εφημερίδα των συντακτών 2022). Αξίζει ωστόσο να τονιστεί το γεγονός ότι παρά τις έντονες κινεζικές αντιδράσεις – κυρίως σε επικοινωνιακό επίπεδο – η Κίνα δεν προχώρησε στην επιβολή κυρώσεων κατά των ΗΠΑ σε εμπορικό ή οικονομικό επίπεδο.

Οι εν λόγω επιβληθείσες κυρώσεις εκτιμάται ότι είναι αποτελεσματικές, αφενός μεν επειδή δεν επηρέασαν τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της Κίνας με τις ΗΠΑ ώστε να επιφέρουν αρνητικό αντίκτυπο στην Κινεζική οικονομία, αφετέρου δε επειδή έχουν οδηγήσει μία μεγάλη μερίδα του πληθυσμού της Ταϊβάν να μην επιθυμεί την ανεξαρτητοποίηση της χώρας τους αλλά τη διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης, προκειμένου να αποφύγουν περεταίρω κυρώσεις από την πλευρά της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (Batto 2022).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται από την ανάλυση όλων των προαναφερθέντων στοιχείων αφορά το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα των οικονομικών κυρώσεων αποτελεί συνάρτηση και άλλων παραγόντων όπως η χρήση διπλωματικών, πολιτικών, στρατιωτικών και άλλων μέσων, τα οποία λειτουργούν επικουρικά σε αυτές (Ecomides & Wilson, 2007, 225-226). Το γεγονός αυτό αποτελεί τον κύριο λόγο που τόσο οι διεθνείς οργανισμοί όσο και τα μεμονωμένα κράτη επιλέγουν την επιβολή πακέτων κυρώσεων. Τα πακέτα αυτά περιλαμβάνουν ποικίλα μέτρα, τα οποία στοχεύουν όχι μόνο την οικονομία αλλά και σε άλλους τομείς, όπως για παράδειγμα «Η διακοπή των κρίσιμων αλυσίδων εφοδιασμού που τροφοδοτούν το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα της Ρωσίας […]» (Adeyemo 2022).

Η διαπίστωση αυτή οδηγεί στο δεύτερο συμπέρασμα, το οποίο αφορά την επίδραση των αμυντικών δυνατοτήτων ενός κράτος στην επιβολή των κυρώσεων. Η ύπαρξη ισχυρών Ενόπλων Δυνάμεων ενισχύει την αποτελεσματικότητα των κυρώσεων, συμβάλλοντας στη συμμόρφωση του κράτους στο οποίο επιβάλλονται οι κυρώσεις λόγω φόβου χρήσης αυτών. Σε αυτόν τον παράγοντα οφείλεται η σχετική αναποτελεσματικότητα των κυρώσεων του ΟΗΕ, καθώς ο εν λόγω Οργανισμός χρησιμοποιεί στρατιωτικές δυνάμεις μόνο κατόπιν συναίνεσης των αντιμαχόμενων πλευρών (United Nations Peacekeeping n.d.),²² με αποτέλεσμα αποφάσεις όπως η καταδίκη της κατοχής του βορείου τμήματος της Κύπρου από την Τουρκία (United Nations Security Council 1974) να παραμένουν ανεκτέλεστες εδώ και σαράντα εννέα χρόνια.

Ένα τρίτο συμπέρασμα αποτελεί το γεγονός ότι η ζημία που προκαλούν οι οικονομικές κυρώσεις στην οικονομία ενός δρώντα δεν συνεπάγεται αναπόφευκτα και τη μεταβολή της πολιτικής αυτού σύμφωνα με τις επιθυμίες αυτού που τις επιβάλλει (Ecomides & Wilson, 2007, 225-226). Το τελευταίο χρονικό διάστημα μάλιστα έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο «αντίστασης στις κυρώσεις» από κράτη όπως η Ρωσία, τα οποία παρακάμπτουν τις δυτικές κυρώσεις «[…] με συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων, εναλλακτικές λύσεις για το SWIFT, και ψηφιακά νομίσματα» (Demarais 2022).

Η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων που επιβάλλει ένας δρων αποτελεί συνάρτηση της σχετικής του ισχύος έναντι του «κράτους-στόχου», διαπίστωση που αποτελεί το τέταρτο συμπέρασμα που εξάγεται από την ανάλυση των δεδομένων. Δηλαδή όσο μεγαλύτερη είναι η σχετική ισχύς του δρώντα που επιβάλλει τις κυρώσεις, τόσο μεγαλύτερη είναι και η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που μετά από την επιβολή 9 πακέτων κυρώσεων από την ΕΕ η Ρωσία συνεχίζει τη διεξαγωγή επιχειρήσεων, η Κίνα δεν επέβαλε κυρώσεις στις ΗΠΑ μετά την επίσκεψη της Προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων στην Ταϊβάν και η Ταϊβάν δεν έχει καταστεί ανεξάρτητο κράτος.

Εκτός όμως από τη σχετική ισχύ μεταξύ αυτού που επιβάλλει και αυτού που δέχεται τις κυρώσεις, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και το πολιτειακό σύστημα που επικρατεί στο κράτος που δέχεται τις κυρώσεις. Αυτό σημαίνει ότι τα αυταρχικά καθεστώτα – όπως αυτό της Ρωσίας, της Κίνας, της Βόρειας Κορέας, του Ιράν, κ.λπ. – επηρεάζονται λιγότερο από τις κυρώσεις, μιας και αφενός είναι σε θέση να ελέγχουν την οικονομία τους μέσω του κρατικού παρεμβατισμού και αφετέρου η θητεία τους δεν εξαρτάται από τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, επομένως η λαϊκή δυσαρέσκεια που μπορεί να επιφέρουν οι κυρώσεις τους είναι αδιάφορη (Portela 2022).

Ως τελευταίο συμπέρασμα αναφέρεται το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων είναι συνάρτηση του πλαισίου εντός του οποίου υλοποιούνται. Όταν δηλαδή υπάρχει ένα σαφώς καθορισμένο πλαίσιο το οποίο δεσμεύει τους λοιπούς δρώντες ως προς τη στάση που πρέπει να τηρήσουν – όπως η άσκηση του δικαιώματος αρνησικυρίας στο πλαίσιο συμμετοχής ενός κράτους σε κάποιον διεθνή οργανισμό – τότε οι κυρώσεις είναι αποτελεσματικές, καθώς λειτουργούν ως ένα μέσο καταναγκασμού, μεταβάλλοντας την πολιτική των λοιπών δρώντων προς όφελος αυτού που τις ασκεί.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Συνοψίζοντας, πρέπει να τονιστεί ότι η αποτελεσματικότητα των κυρώσεων δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, καθώς αποτελεί συνάρτηση πολλών παραγόντων. Για να μπορέσει επομένως ένας δρών να αυξήσει την ισχύ του μέσω της επιβολής κυρώσεων, θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη του το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε τον Οκτώβριο του 2021 μία μεικτή ομάδα εργασίας από επιτελείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εξωτερικών των ΗΠΑ. Σύμφωνα με αυτό:

«[…] οι κυρώσεις είναι πιο αποτελεσματικές όταν συντονίζονται με συμμάχους και εταίρους, τόσο επειδή ο συντονισμός ενισχύει την διπλωματία όσο και επειδή οι πολυμερείς κυρώσεις είναι πιο δύσκολο να αποφευχθούν. […] πρέπει να συνδέονται με μια ξεκάθαρα διατυπωμένη στρατηγική εξωτερικής πολιτικής η οποία, με την σειρά της, συνδέεται με διακριτούς στόχους» (Adeyemo 2022).

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.