Του Abdullah Baabood

Η επίθεση της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς στο Ισραήλ και η μετέπειτα πολύμηνη και συνεχιζόμενη επίθεση της τελευταίας στη Λωρίδα της Γάζας έχουν επαναπροσδιορίσει δραστικά τις εκτιμήσεις ασφαλείας των κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ).

Οι άνευ προηγουμένου επιδρομές πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών του Ιράν στο Ισραήλ, που εξαπέλυσαν ως αντίποινα για τον ισραηλινό βομβαρδισμό του συγκροτήματος της ιρανικής πρεσβείας στη Δαμασκό, έστειλαν ένα σαφές μήνυμα στις περιφερειακές χώρες με στρατιωτική εμβέλεια της Τεχεράνης. Παρά τη σχετικά επιτυχή προσέγγιση μεταξύ του Ιράν και των κρατών του Κόλπου μετά τη συμφωνία συμφιλίωσης Σαουδικής Αραβίας-Ιράν με μεσολάβηση της Κίνας τον Μάρτιο του 2023, η ιρανική επίθεση στο Ισραήλ ανησύχησε τα κράτη του Κόλπου. Αν και η Τεχεράνη φέρεται να αποκάλυψε το εύρος της επιχείρησης στους γείτονές της στον Κόλπο πριν από την έναρξή της, η κλίμακα και η φύση της ανάγκασαν αυτές τις χώρες να επαναξιολογήσουν τις προτεραιότητές τους για την ασφάλεια.

Το ζητούμενο είναι η συνειδητοποίηση ότι, σε ένα εξελισσόμενο τοπίο ασφάλειας, η διασφάλιση των εδαφικών συνόρων δεν αρκεί πλέον όταν πρόκειται για προστασία από πιθανές απειλές. Η εθνική ασφάλεια απαιτεί πρόσθετα μέτρα. Οι κυριότεροι μεταξύ αυτών είναι η προστασία του εναέριου χώρου και των θαλάσσιων ζωνών, η σύναψη διακρατικών αμυντικών συμφωνιών και η επένδυση σε drones και τεχνολογία επιτήρησης.

Παρόλα αυτά, τέτοιες προσπάθειες μπορούν να φτάσουν μόνο τόσο μακριά—ιδίως όταν έχουν ξεσπάσει εχθροπραξίες. Πράγματι, ένας άλλος γύρος μαχών Ιράν-Ισραήλ θα έθετε σημαντικές προκλήσεις για το ΣΣΚ, ιδιαίτερα εάν η Ουάσιγκτον παρασυρθεί στη σύγκρουση. Για να αντιμετωπίσουν αυτές τις εξελισσόμενες προκλήσεις ασφάλειας στα σύνορα και την κυριαρχία τους, τα κράτη του ΣΣΚ αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο έργο. Πρέπει να βρουν μια ισορροπία μεταξύ της πρόσφατης διπλωματικής τους προσέγγισης με το Ιράν, των συνεχιζόμενων προσπαθειών τους να αναπτύξουν ένα χαλαρό πλαίσιο περιφερειακής ασφάλειας που θα περιλαμβάνει το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, και τη νέα τους πολιτικοοικονομική έλξη προς την Κίνα και, σε μικρότερο βαθμό, τη Ρωσία.

Μισή δεκαετία αυξανόμενων ανησυχιών για την ασφάλεια

Η αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν το 2024 ήταν μόνο ένα από τα πολλά περιστατικά στην πρόσφατη μνήμη που αναστάτωσε τις χώρες του Κόλπου και τις ώθησε να επανεξετάσουν τις γεωπολιτικές στρατηγικές τους, ιδιαίτερα όσον αφορά την προστασία των συνόρων. Για τα κράτη του ΣΣΚ, η απώλεια της υποστήριξης των ΗΠΑ για τον πόλεμο υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας εναντίον του Ανσάρ Αλλάχ στην Υεμένη, μαζί με τη συνεχιζόμενη και πολύπλευρη απειλή από την υποστηριζόμενη από το Ιράν πολιτοφυλακή της Υεμένης, δημιούργησαν την αντίληψη μιας φθίνουσας ομπρέλας ασφαλείας των ΗΠΑ στην περιοχή. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και το Κατάρ, τα οποία θεωρούσαν όλες τις Ηνωμένες Πολιτείες ως βασικό εγγυητή ασφάλειας, συνειδητοποίησαν ότι έπρεπε να προσαρμοστούν σε μια νέα κατάσταση.

Οι εξελίξεις που σχετίζονται με την Υεμένη προκάλεσαν μια στιγμή αποκάλυψης όταν, ως απάντηση στη συμμετοχή του συνασπισμού υπό τη Σαουδική Αραβία στο πλευρό των αντιπάλων του στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, ο Ανσάρ Αλλάχ εξαπέλυσε επίθεση με drone στο εργοστάσιο επεξεργασίας πετρελαίου Abqaiq της Σαουδικής Αραβίας και στο κοίτασμα πετρελαίου Khurais στο 2019. Συγκεκριμένα, αυτό αντιμετωπίστηκε με μια σιωπηλή αμερικανική απάντηση. Ο Ανσάρ Αλλάχ πραγματοποίησε παρόμοια επιχείρηση κατά φορτηγών πετρελαιοφόρων στο Άμπου Ντάμπι το 2022. Η αντιληπτή έλλειψη ισχυρής υποστήριξης των ΗΠΑ προς τη Σαουδική Αραβία μετά την επίθεση του 2019 και προς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μετά το χτύπημα του 2022, ώθησε το Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι να επανεκτιμήσουν την εξάρτησή τους από εξωτερικούς συμμάχους για εγγυήσεις ασφαλείας.

Ακόμη πιο σημαντική ήταν η αλλαγή πολιτικής της κυβέρνησης των ΗΠΑ έναντι του πολέμου του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας εναντίον του Ανσάρ Αλλάχ. Τον Φεβρουάριο του 2021, οι Ηνωμένες Πολιτείες απέσυραν την υποστήριξή τους για επιθετικές επιχειρήσεις που πραγματοποιήθηκαν από τους Σαουδάραβες και τους συμμάχους τους. Αυτή η απόφαση σηματοδότησε έναν επαναπροσανατολισμό της πολιτικής των ΗΠΑ μακριά από την άνευ όρων υποστήριξη στη στρατιωτική εκστρατεία του συνασπισμού, η οποία υπόκειτο σε αυξανόμενη κριτική για πρόκληση απωλειών αμάχων και ανθρωπιστική κρίση. Η απόσυρση της υποστήριξης των ΗΠΑ άσκησε πίεση στη Σαουδική Αραβία να αλλάξει την προσέγγισή της στη σύγκρουση και να αναζητήσει μια λύση μέσω διαπραγματεύσεων. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είχαν ήδη αλλάξει πορεία το 2019, περιοριζόμενα σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια πολιτικών ομάδων και πολιτοφυλακών στη νότια Υεμένη που θα υπάγονταν στο Άμπου Ντάμπι. Σήμερα, σε περιοχές της Υεμένης που δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Ανσάρ Αλλάχ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εμπλέκονται περισσότερο στη χρήση αντιπροσώπων της Υεμένης για να ματαιώσουν ο ένας τα σχέδια του άλλου παρά στο να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν τον φαινομενικά κοινό εχθρό τους.

Για τις χώρες του Κόλπου στο σύνολό τους, η πρόσφατη αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν ενίσχυσε την αυξανόμενη σημασία των αεροπορικών συνόρων. Ενώ τα ιρανικά αντίποινα στο Ισραήλ δεν απείλησαν άμεσα κανένα κράτος του ΣΣΚ, τα τελευταία ανησυχούσαν ιδιαίτερα για τη χρήση του ιορδανικού εναέριου χώρου από την Τεχεράνη, ειδικά δεδομένου ότι η Ιορδανία μοιράζεται σύνορα με τη Σαουδική Αραβία. Το Ισραήλ και η Ιορδανία καθώς και οι αμερικανικές και βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην περιοχή κατάφεραν να αναχαιτίσουν το 99 τοις εκατό των drones και των πυραύλων που εκτόξευσε το Ιράν. Αυτό δεν πέρασε απαρατήρητο στον Κόλπο. Η χρήση drones έχει γίνει χαρακτηριστικό του σύγχρονου πολέμου λόγω της ευελιξίας, της αποτελεσματικότητάς τους και της ικανότητάς τους να παρέχουν τακτικά πλεονεκτήματα. Η ανάπτυξη drones που κατασκευάζονται από το Ισραήλ, το Ιράν, την Τουρκία και άλλες χώρες σε πρόσφατες ή συνεχιζόμενες συγκρούσεις, συμπεριλαμβανομένης της επίθεσης του Ισραήλ στη Γάζα και της συνοριακής σύγκρουσης μεταξύ της Χεζμπολάχ και του Ισραήλ κατά μήκος των συνόρων Λιβάνου-Ισραήλ, του πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάγκ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν , ο εμφύλιος πόλεμος της Λιβύης και η σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, αποδεικνύουν το ίδιο. Η τελευταία ανταλλαγή μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν έχει εδραιώσει περαιτέρω τη σημασία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών και των συστημάτων αντι-drone στους λόγους ασφαλείας των συνόρων της Μέσης Ανατολής.

Οι εχθροπραξίες μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ επέστησαν επίσης για άλλη μια φορά την προσοχή, έστω και έμμεσα, στο ζήτημα της διάδοσης των πυρηνικών όπλων στη Μέση Ανατολή. Αν και καμία χώρα δεν έχει επισήμως αναγνωρίσει την κατοχή πυρηνικών όπλων, το Ισραήλ πιστεύεται ευρέως ότι διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο, ενώ το Ιράν λέγεται ότι απέχει μόλις εβδομάδες από την ικανότητα να αναπτύξει πυρηνικό όπλο.

Θεωρητικά, η εμβάθυνση των δεσμών ασφαλείας τους με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες θα παρείχε στα κράτη του ΣΣΚ πρόσβαση σε μια ευρύτερη περιφερειακή ομπρέλα ασφάλειας για να αντιμετωπίσουν την απειλή που αντιλαμβανόμαστε από το Ιράν και τους αντιπροσώπους του. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν είχαν ήδη ομαλοποιήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ πριν από την έξαρση Ισραήλ-Ιράν και δεν είναι μυστικό ότι η Σαουδική Αραβία διαπραγματεύεται ένα σύμφωνο ασφαλείας με τις Ηνωμένες Πολιτείες με αντάλλαγμα τη Σαουδική Αραβική αναγνώριση του Ισραήλ. Ωστόσο, μια πλήρης συμμαχία με το Ισραήλ από την πλευρά του ΣΣΚ θα αύξανε τον κίνδυνο να στοχοποιηθούν από το Ιράν και ομάδες ευθυγραμμισμένες με το Ιράν στην περιοχή. Πράγματι, είναι ενδεικτικό ότι τα κράτη του Κόλπου απέφυγαν να πάρουν θέση στην αντιπαράθεση Ιράν-Ισραήλ, αντίθετα προτρέπουν την αμοιβαία αυτοσυγκράτηση.

Πώς τα κράτη του Κόλπου έχουν ανταποκριθεί στις προκλήσεις ασφαλείας

Τα κράτη του Κόλπου παραμένουν, τουλάχιστον προς το παρόν, εξαρτημένα από την Ουάσιγκτον ως εγγυητή της ασφάλειας. Οι περισσότερες χώρες του ΣΣΚ φιλοξενούν στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ και εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις Ηνωμένες Πολιτείες για όπλα. Ωστόσο, η έλλειψη σθεναρής απάντησης των ΗΠΑ στις επιθέσεις του Ανσάρ Αλλάχ στη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ώθησε και τις δύο χώρες να αντισταθμίσουν την παραδοσιακή τους εξάρτηση από την ομπρέλα ασφαλείας της Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για την προστασία του εναέριου χώρου και των πλωτών οδών τους. Αυτό περιλάμβανε την εμβάθυνση των σχέσεων με τις αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Κίνα, τη διερεύνηση της αυξημένης συνεργασίας με τη Ρωσία και την ενίσχυση των περιφερειακών συμμαχιών. Τα κράτη του Κόλπου έχουν επίσης εντείνει τις προσπάθειες για την ενίσχυση των δικών τους στρατιωτικών δυνατοτήτων και αμυντικών υποδομών. Αυτό περιλαμβάνει επενδύσεις σε προηγμένα όπλα, στρατιωτική τεχνολογία και ανάπτυξη εγχώριων αμυντικών βιομηχανιών. Η πρόσφατη αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν απλώς θα επισπεύσει αυτές τις διαδικασίες.

Στη διεθνή σκηνή, αρκετές εξελίξεις σηματοδοτούν μια αλλαγή της δυναμικής της ασφάλειας. Η υπογραφή συμφωνίας στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ρωσίας τον Αύγουστο του 2021, ακολουθούμενη από τη σπάνια επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στο Ριάντ και το Άμπου Ντάμπι τον Δεκέμβριο του 2023, έδειξε ότι υπήρχε περιορισμένη όρεξη στον Κόλπο για αποφυγή της Ρωσίας. Πράγματι, το ΣΣΚ παρέμεινε εμφανώς ουδέτερο στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, αρνούμενο να επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα. Ομοίως, η υπογραφή από τη Σαουδική Αραβία μιας συμφωνίας συμφιλίωσης με τη μεσολάβηση της Κίνας με το Ιράν, σε συνδυασμό με την υποτιθέμενη κατασκευή κινεζικής στρατιωτικής βάσης στα ΗΑΕ, υποδηλώνει ενισχυμένες σχέσεις Σινο-Κόλπου.

Επιπλέον, παρά την κριτική από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ΣΣΚ υποστήριξε την επανεισδοχή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο τον Μάιο του 2023, επιδιώκοντας τη συμφιλίωση με την κυβέρνηση του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. Η εξομάλυνση των σχέσεων των κρατών του ΣΣΚ με ένα καθεστώς ευθυγραμμισμένο με το Ιράν και τη Ρωσία αποτελεί πρόκληση για τις προσπάθειες των ΗΠΑ να αποκρούσουν την ιρανική και τη ρωσική επιρροή και μπορεί να αλλάξει τις ευθυγραμμίσεις περιφερειακής ασφάλειας. Η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με το ίδιο το Ιράν καταδεικνύει επίσης μια αλλαγή στην πολιτική των χωρών του Κόλπου εν μέσω της αντιληπτής απουσίας εγγυήσεων ασφαλείας των ΗΠΑ. Η κίνηση πιέζει τις παραδοσιακές συμμαχίες ΗΠΑ-ΣΣΚ και περιπλέκει τις προσπάθειες της Ουάσιγκτον να απομονώσει την Τεχεράνη.

Η πρόσφατη έξαρση μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν όχι μόνο ενέτεινε τις ανησυχίες για την ασφάλεια στον Κόλπο, αλλά επιτάχυνε επίσης την εξέλιξη μιας αντίληψης για την ασφάλεια των συνόρων που είχε αρχίσει να αλλάζει το 2019, όταν τα κράτη του Κόλπου σημείωσαν την άτονη απάντηση των ΗΠΑ στις επιθέσεις από Ο Ανσάρ Αλλάχ στο έδαφος της Σαουδικής Αραβίας. Επιπλέον, η αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν υπογράμμισε τη διασύνδεση των διασυνοριακών απειλών για την ασφάλεια. Η χρήση του ιορδανικού εναέριου χώρου από το Ιράν για αντίποινα κατά του Ισραήλ, μαζί με τη διακοπή της ναυτιλίας στην Ερυθρά Θάλασσα από τον Ανσάρ Αλλάχ, ενίσχυσαν τη συνειδητοποίηση ότι η ασφάλεια των συνόρων εκτείνεται πέρα ​​από τα φυσικά όρια και περιλαμβάνει τον εναέριο χώρο, τις θαλάσσιες διαδρομές και τον κυβερνοχώρο. Για τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, αυτές οι εξελίξεις υπογραμμίζουν τη σημασία της διαφοροποίησης των εξωτερικών και αμυντικών πολιτικών. Οι παραδοσιακές συμμαχίες παραμένουν πολύτιμες, αλλά παρόλο που τα κράτη του Κόλπου διατηρούν μακροχρόνιες συμφωνίες ασφαλείας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ορισμένα από αυτά προσβλέπουν στην Κίνα για νέες ρυθμίσεις ασφαλείας. Συμπλήρωμα αυτής της προσέγγισης είναι η κίνηση προς την ενίσχυση των αμυντικών μηχανισμών μεταξύ του Κόλπου. Και όλο αυτό το διάστημα, οι χώρες του Κόλπου επενδύουν σε εγχώριες στρατιωτικές βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένων συστημάτων επιτήρησης συνόρων, μη επανδρωμένων drones και ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

Πηγή: Carnegie Europe