Ήταν η «κίνηση ματ» στους αργούς ελληνικούς ρυθμούς προσαρμογής στο μέλλον, που έκανε το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, εκτινάσσοντας τη χώρα από τον ρόλο του συμμετέχοντα σε εκείνον του ισότιμου πρωταγωνιστή στη διαστημική «αγορά». Το πρόγραμμα εκτόξευσης 12 νανοδορυφόρων (CubeSats), ολοκληρωτικά σχεδιασμένων και κατασκευασμένων από ελληνικά μυαλά και ελληνικά χέρια, με χρήσεις που για πρώτη φορά θα εγκαινιαστούν από τέτοιες διαστημικές συσκευές στην Ευρώπη, χαρακτηρίζεται από όλους τους εμπλεκόμενους κολοσσιαίας σημασίας· είναι το άνοιγμα της πρώτης πόρτας που οδηγεί τη χώρα στον κόσμο των πιο συνταρακτικών ανθρώπινων επινοήσεων.

Επτά κοινοπραξίες –συνολικά 25 φορείς, ελληνικά πανεπιστήμια, μικρομεσαίες εταιρείες, startups–, τις οποίες επέλεξε ύστερα από ανοιχτή πρόσκληση και σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Τηλεπικοινωνιών του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA), αυτή τη στιγμή έχουν ολοκληρώσει τη φάση του σχεδιασμού των αποστολών και προχωρούν στην κατασκευή των νανοδορυφόρων. Το πρόγραμμα, που χρηματοδοτείται με 15,7 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, εισάγει το ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα στην αναδυόμενη παγκόσμια αγορά των CubeSats, που σχεδιάστηκαν για πρώτη φορά το 1999 στις ΗΠΑ και έκτοτε λειτουργούν ως εξαιρετικά δημοφιλείς πλατφόρμες διαστημικών αποστολών, ακριβώς λόγω του σύντομου χρόνου κατασκευής και του χαμηλού κόστους. Κάθε κοινοπραξία έχει να επιδείξει τις δικές της καινοτομίες στις επικοινωνίες και τη γεωπαρατήρηση. Οι περισσότερες θα χρησιμοποιούν τους αναβαθμισμένους οπτικούς επίγειους σταθμούς στην Ελλάδα (σε Χελμό, Σκίνακα, Χολομώντα) για την επικοινωνία με τους νανοδορυφόρους.

Οι τρεις πρώτοι

Στην αποστολή Ermis, με επικεφαλής το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, «αυτή τη στιγμή δουλεύουν 32 ελληνικά μυαλά, επιστήμονες και μηχανικοί, οι οποίοι αν δεν απασχολούνταν σε αυτό, θα πήγαιναν στο εξωτερικό», λέει ο κ. Βάιος Λάππας, καθηγητής στο Τμήμα Αεροδιαστημικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του ΕΚΠΑ. «Εχουμε σχεδιάσει ένα σμήνος τριών νανοδορυφόρων, μόλις περάσαμε με μεγάλη επιτυχία τον έλεγχο προόδου από τον ESA, προχωράμε στην κατασκευή τους και θα είναι σε τροχιά σε λιγότερο από 18 μήνες. Εχουν μέγεθος 10x20x30 εκατοστά και μάζα περί τα 8,5 κιλά έκαστος. Οι δύο από τους τρεις στοχεύουν στις δορυφορικές τηλεπικοινωνίες 5G για το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT). Σε αυτούς η εταιρεία OQ Hellas βοηθάει να εφαρμόσουμε μια καινοτόμο για νανοδορυφόρο τεχνολογία, για την αποστολή μικρών μηνυμάτων με κλιματολογικές πληροφορίες σε οποιαδήποτε συσκευή στη Γη, μέσα σε ένα αυτοκίνητο, ένα drone, ένα δέντρο κ.λπ. Ο τρίτος νανοδορυφόρος θα φέρει έναν πολύ ιδιαίτερο, πρωτοποριακό υπερφασματικό οπτικό αισθητήρα, ο οποίος θα μπορεί να αποτυπώνει εικόνες με εξαιρετικά μεγάλη ακρίβεια, και είναι ιδανικός για την παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής, πλημμυρών, πυρκαγιών, αλλά και σε εφαρμογές όπως η γεωργία ακριβείας.

Θα πιστοποιήσουμε, επίσης, πολλές ακόμη καινοτόμες τεχνολογίες made in Greece, την πρώτη οπτική ζεύξη με λέιζερ νανοδορυφόρου με σταθμό εδάφους, εν προκειμένω στον Χελμό, δια-δορυφορικές συνδέσεις, επεξεργασία δεδομένων εικόνας σε τροχιά, ανίχνευση και παρακολούθηση φυσικών φαινομένων για τις ανάγκες του Δημοσίου, αλλά και για την πιο γρήγορα εξελισσόμενη αγορά παγκοσμίως, αυτήν της διαστημικής, που αναπτύσσεται με διψήφιο ποσοστό ετησίως. Ο συνδυασμός νανοδορυφόρων και τηλεπικοινωνιών έχει τον υψηλότερο δείκτη επιστροφής της επένδυσης, 1 προς 10», σημειώνει ο κ. Λάππας, συμπληρώνοντας ότι το ΕΚΠΑ έχει επενδύσει στη δημιουργία ενός δικού του σταθμού εδάφους, μιας δικής του αίθουσας επιχειρήσεων, «ώστε να παρακολουθούμε τη λειτουργία των νανοδορυφόρων και ενός μικρού εργαστηρίου συναρμολόγησης νανοδορυφόρων, ανοιχτού προς χρήση από άλλες ομάδες». Στην κοινοπραξία, που έχει χρηματοδοτηθεί με 5 εκατ. ευρώ, συμμετέχουν, εκτός από το ΕΚΠΑ με τα τμήματα Αεροδιαστημικής, Πληροφορικής και Φυσικής, τα Πανεπιστήμια Πατρών και Αιγαίου, η εταιρεία OQ Hellas και το Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Το οικοσύστημα

Επτά κοινοπραξίες –συνολικά 25 φορείς, ελληνικά πανεπιστήμια, μικρομεσαίες εταιρείες, startups– έχουν ολοκληρώσει τη φάση του σχεδιασμού των αποστολών και προχωρούν στην κατασκευή των νανοδορυφόρων.

Βιομηχανία Διαστήματος έχουμε στη χώρα μας από το 2005 που η Ελλάδα έγινε το 16ο μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA) και άρχισε να συμμετέχει στον προϋπολογισμό για προγράμματα που προετοιμάζονται επί χρόνια, νέους δορυφόρους παρατήρησης της Γης ή τηλεπικοινωνιών, αποστολές στον Aρη ή τον Ηλιο κ.ά. Στην αρχή με λίγα χρήματα, που της επιστρέφονταν σε μορφή συμβολαίων για τον σχεδιασμό και την κατασκευή προηγμένων υλικών, συστημάτων μικροηλεκτρονικής και ρομποτικής, αισθητήρες, επεξεργαστές κ.ά.

«Και σιγά σιγά άρχισε να δημιουργείται ένας πυρήνας από εταιρείες στην Ελλάδα, που αξιοποιούσαν το εγχώριο επιστημονικό δυναμικό και κατάφερναν, υπό δύσκολες συνθήκες αρχικά, να απορροφούν τον προϋπολογισμό που αναλογούσε στην Ελλάδα. Σήμερα, πάνω από 50 εταιρείες, με 2.500 εργαζομένους φτιάχνουν προϊόντα που υποστηρίζουν το ευρωπαϊκό διαστημικό πρόγραμμα», περιγράφει ο κ. Θανάσης Πότσης, πρόεδρος της Eνωσης Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας και Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ). Το πρόγραμμα των νανοδορυφόρων είναι «σαν το μωρό που μπουσουλούσε και τώρα κρατιέται από μια καρέκλα, σηκώνεται στα πόδια του και βλέπει διαφορετικά τον κόσμο. Σου δίνει την ευκαιρία να φτιάξεις όχι ένα υποσύστημα που θα μπει σε έναν μεγάλο ευρωπαϊκό δορυφόρο, αλλά τον ίδιο τον δορυφόρο που θα πετάξει και θα έχεις εσύ την πλήρη ευθύνη της λειτουργίας του, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για να πας στο επόμενο βήμα».

«Η τεχνογνωσία που κερδίζει η Ελλάδα μέσα από αυτό το μικρό πρόγραμμα είναι τεραστίων διαστάσεων, και τα αποτελέσματα θα τα δούμε να διαφαίνονται εκθετικά σε λίγο καιρό. Βάζει την Ελλάδα σε διαστημική τροχιά», λέει ο δρ Χόρχε Σάντσεθ, διευθυντής του ESA BIC Greece και πρόεδρος του ελληνικού συνεργατικού σχηματισμού διαστημικών τεχνολογιών και εφαρμογών (si-Cluster), που περιλαμβάνει τις εταιρείες της ΕΒΙΔΙΤΕ, ερευνητικά ινστιτούτα, πανεπιστημιακά εργαστήρια, φοιτητικούς συλλόγους και άλλους οργανισμούς με κύρια δραστηριότητα το Διάστημα.

«Το πρόγραμμα αυτό απαιτεί συνεργασία και συντονισμό πολλών στο ελληνικό διαστημικό οικοσύστημα για τον σχεδιασμό μιας ολοκληρωμένης αποστολής, την επιλογή των τροχιών του δορυφόρου, του ύψους στο οποίο θα ανέβει, της κλήσης που θα του δοθεί ώστε να “βλέπει” όταν περνάει από την Ελλάδα, την υποβολή του φακέλου στους διεθνείς οργανισμούς μέσω του ελληνικού υπουργείου που εξετάζει αν όλα έχουν σχεδιαστεί σωστά ώστε τα συστήματα να έχουν μεγάλη πιθανότητα να επιτελέσουν το έργο για το οποίο έχουν σχεδιαστεί και να μη θέσουν σε κίνδυνο άλλα που βρίσκονται σε τροχιά. Αυτή η διαδικασία, στην οποία δεν συμμετείχαν οργανωμένα ελληνικοί φορείς, τώρα γίνεται για τη χώρα πραγματικότητα».

«Κάνουμε έρευνα, αναπτύσσουμε τεχνολογίες, όμως το δύσκολο για τους Ελληνες είναι να φτιάξουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα, διότι αυτό απαιτεί συνεννόηση και συνεργασία, κάτι δύσκολο για το ελληνικό DNA», λέει ο κ. Λιβανός από την EMTech Space. «Η διαστημική σε εξαναγκάζει στην αρμονική συνέργεια, στη συνεργασία. Στην κοινοπραξία μας, οκτώ εταίροι με διαφορετική κουλτούρα θα πρέπει να αναπτύξουν μια ομοιογένεια, μια κοινή βάση συνεννόησης».

«Επειτα υπάρχουν θέματα που είναι για όλους κοινά, όπως η εκτόξευση. Το κλείσιμο της θέσης εντός ενός πυραύλου που θα θέσει σε τροχιά, κοστίζει λιγότερο αν το κάνεις ομαδικά», σημειώνει ο κ. Μπολλάνος από την Planetek Hellas. «Στη διαστημική η συνεργασία είναι πολύ πιο εύκολη από τον ανταγωνισμό, οι διακλαδώσεις της τεχνολογίας είναι πολλές, είναι εξαιρετικά σπάνιο δύο εταιρείες να αναπτύξουν το ίδιο προϊόν».

Τα προγράμματα και οι εφαρμογές τους

Hellenic Space Dawn
Παρακολουθώντας φωτιές και πλημμύρες 

Στη γρήγορη απόκριση του δορυφορικού συστήματος κατά τη γεωεπισκόπηση και στη μεταξύ των δορυφόρων επικοινωνία με λέιζερ στοχεύει η αποστολή Hellenic Space Dawn, της οποίας ηγείται η εταιρεία EMTech Space. Η αποστολή περιλαμβάνει δύο νανοδορυφόρους, μεγέθους 10x20x40 εκατοστών. «Στόχος είναι ο μικρός πραγματικός χρόνος απόκρισης κατά την παρατήρηση Γης, δηλαδή ο χρήστης να λαμβάνει την εικόνα μέσα σε λίγα λεπτά και να έχει δεδομένα από το σημείο ενδιαφέροντος κάθε 2 με 2,5 ώρες. Οι δύο δορυφόροι θα περνούν πάνω από την Ελλάδα περίπου 10 φορές την ημέρα, ώστε να δίνουν εικόνα από την εξέλιξη μιας φωτιάς, μιας πλημμύρας, την πορεία πλοίων, τις χρήσεις γης κ.ά. Αν στους δύο προστεθούν ακόμη 14 σε μια μελλοντική επέκταση του σμήνους, θα μπορούσαμε να έχουμε εικόνα από το σημείο ενδιαφέροντος κάθε λίγα λεπτά», λέει ο κ. Νικόλαος-Αντώνιος Λιβανός, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας. «Σε ό,τι αφορά την οπτική επικοινωνία με λέιζερ νανοδορυφόρου – επίγειου σταθμού, θα χρησιμοποιήσουμε τον δορυφορικό σταθμό του ΟΤΕ στη Νεμέα, ενώ θα επιχειρήσουμε τη μεταξύ των δύο δορυφόρων οπτική επικοινωνία με λέιζερ, κάτι που δεν έχει μέχρι στιγμής επιτευχθεί με νανοδορυφόρους». Στην κοινοπραξία, που έχει χρηματοδοτηθεί με 4 εκατ. ευρώ, συμμετέχουν οι εταιρείες Integrated Systems Development, Heron Engineering, Leo Space Photonics, Geosystems Hellas, το ΑΠΘ, το ΕΚΠΑ και η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων.

DUTHSat-2
Εντοπίζοντας ρύπανση στη θάλασσα

Ρύπανση της θάλασσας από πετρελαιοκηλίδες θα ανιχνεύει ο νανοδορυφόρος τηλεπισκόπησης της αποστολής DUTHSat-2, έργο με επικεφαλής το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Είναι ο δεύτερος νανοδορυφόρος που κατασκευάζει το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο. «Παρότι η ρύπανση από μεγάλα ατυχήματα όπως αυτά του Κόλπου του Μεξικού και του Αγίου Μαυρίκιου κυριαρχούν στις ειδήσεις όταν συμβαίνουν, πολύ μεγαλύτερη είναι η εσκεμμένη διαρροή αποβλήτων πλοίων που, όπως λέγεται, “αδειάζουν τις σεντίνες” τους στη θάλασσα: πρόκειται για ένα μείγμα από καύσιμο, λιπαντικά, χημικά και άλλες ρυπογόνες ουσίες των μηχανών των πλοίων, που καλείται διεθνώς “bilge water”, και το οποίο κατά κάποιες μελέτες ξεπερνάει το 60% και κατά άλλες ακόμη και το 80% της ρύπανσης των θαλασσών», αναφέρει ο κ. Θεόδωρος Σαρρής, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΔΠΘ. «Σύμφωνα με τη διεθνή νομοθεσία, κάθε πλοίο οφείλει είτε να επεξεργάζεται τα λύματα αυτά πάνω στο πλοίο, είτε να τα αδειάζει κατά την επιστροφή του στο λιμάνι ώστε να υποστούν κατάλληλη επεξεργασία. Κάτι το οποίο ωστόσο συχνά δεν γίνεται. Στόχος του DUTHSat-2 είναι να δείξει ότι η μόλυνση αυτή μπορεί να εντοπιστεί από νανοδορυφόρο μικρού κόστους, ανοίγοντας τον δρόμο για τη δημιουργία ενός συστήματος παρακολούθησης και επιτήρησης των ελληνικών θαλασσών». Στην κοινοπραξία συμμετέχουν το Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά» και οι εταιρείες Space Asics και Prisma Electronics.

Optisat
Υπερταχύτητες στα δεδομένα

Τη μεταφορά δεδομένων με ταχύτητες υψηλότερες από εκείνες που επιτρέπει η τεχνολογία σήμερα, σε συνθήκες απολύτως ασφαλούς συνδεσιμότητας, εξασφαλίζει ο νανοδορυφόρος της αποστολής Optisat, κάνοντας χρήση ενός υπερσύγχρονου τερματικού λέιζερ εν πτήσει. Ο νανοδορυφόρος, τον οποίο σχεδιάζει η εταιρεία τηλεπισκόπησης Planetek Hellas, θα έχει και μία δεύτερη καινοτόμο λειτουργία, στο πεδίο της γεωπαρατήρησης, όπως εξηγεί ο συνιδρυτής και διευθυντής της εταιρείας, Στέλιος Μπολλάνος. «Με μια τεχνολογία που έχει επινοήσει η εταιρεία μας και έχει λάβει ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, ο νανοδορυφόρος θα αναγνωρίζει αυτόματα ποιοι επίγειοι σταθμοί πρόκειται να καλυφθούν από σύννεφα και θα επιλέγει τον καταλληλότερο για το άνοιγμα της ακτίνας λέιζερ και τη δημιουργία σύνδεσης. Οταν ιδρύθηκε η εταιρεία το 2006, ήμουν μόνος», επισημαίνει ο κ. Μπολλάνος. «Τώρα 30 νέοι μηχανικοί, οι τέσσερις επαναπατρισμένοι, δουλεύουν εδώ με πάθος σε αντικείμενα που την περασμένη δεκαετία δεν μπορούσαμε να φανταστούμε». Η Planetek Hellas συνεργάζεται για την αποστολή με τη startup BitRezus, που δημιουργήθηκε στη θερμοκοιτίδα του ESA στην Ελλάδα (ESA BIC Greece), την JNP και το Πανεπιστήμιο Πειραιώς. 

MICE-1
Για την επικοινωνία των πλοίων

«Τη δυνατότητα επικοινωνίας των πλοίων ακόμη και σε περιοχές όπου δεν υπάρχει κάλυψη θα παρέχει ο νανοδορυφόρος MICE-1 που κατασκευάζουμε σε συνεργασία με το ΔΠΘ», αναφέρει ο κ. Χρήστος Γιορδαμλής, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Prisma Electronics. «Στη θάλασσα είναι πολύ συνηθισμένο το πλοίο να περνάει από τα λεγόμενα τυφλά σημεία όπου είναι αδύνατη η επικοινωνία. Ο νανοδορυφόρος μας, μέσω της συλλογής δεδομένων από συσκευές Διαδικτύου των Πραγμάτων παντού στον πλανήτη, θα δημιουργήσει ένα εναλλακτικό κανάλι επικοινωνίας, ανεξάρτητο από τα διαθέσιμα εμπορικά συστήματα. Η υπηρεσία θα είναι πολύ χρήσιμη και ύστερα από μεγάλες φυσικές καταστροφές, π.χ. έναν σεισμό. Πρωτοβουλίες σαν αυτήν προσφέρουν σε νέους επιστήμονες το κίνητρο να συμμετέχουν στην ανάπτυξη συστημάτων που είναι στην αιχμή της καινοτομίας σε παγκόσμιο επίπεδο, αυξάνοντας τις πιθανότητες να προκύψουν προϊόντα που θα δημιουργήσουν μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις τεχνολογίας».

PeakSat
Οπτική επικοινωνία με λέιζερ

Για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τον κ. Αλκη Χατζόπουλο, καθηγητή στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΑΠΘ, δεν είναι, επίσης, η πρώτη φορά που σχεδιάζεται και κατασκευάζεται νανοδορυφόρος. Η ομάδα SpaceDot που λειτουργεί εδώ και τρία χρόνια, ήδη κατασκευάζει έναν, στο πλαίσιο του προγράμματος «Fly your Satellite» του ESA. «Η αποστολή του νανοδορυφόρου που σχεδιάζουμε σήμερα είναι να επιτύχει ασφαλή οπτική επικοινωνία με τη χρήση λέιζερ με επίγειο σταθμό και συγκεκριμένα με τον σταθμό στον Χολομώντα, τον οποίο διαχειρίζεται ο συνάδελφος από το ΑΠΘ, Κλεομένης Τσιγάνης. Είναι κάτι το οποίο δεν έχει επιτευχθεί ακόμη με νανοδορυφόρο στην Ευρώπη. Στη νέα αποστολή μετέχουν περίπου 20 φοιτητές από τους συνολικά 70. Είναι μια πολύ καλή εμπειρία για τους νέους μηχανικούς». Στο πρόγραμμα PeakSat του ΑΠΘ συνδράμει η Prisma Electronics.

Phasma
Για τη χρήση των συχνοτήτων

γανισμό Libre Space Foundation, η αποστολή τριών νανοδορυφόρων στο πλαίσιο του προγράμματος Phasma δεν είναι η παρθενική. Η αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία που αναπτύσσει ανοιχτές τεχνολογίες για το Διάστημα, «προκειμένου αυτό να γίνει πιο προσιτό στην ανθρωπότητα», όπως λέει ο διευθύνων σύμβουλός της Πιέρρος Παπαδέας, έχει στο ενεργητικό της ήδη τρεις αποστολές νανοδορυφόρων, από τις οποίες οι δύο επιτυχημένες. «Η αποστολή στοχεύει στην επόπτευση του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος και στον εντοπισμό των συχνοτήτων που χρησιμοποιούνται ανά τον κόσμο, ώστε να δημιουργηθεί μια ανοιχτή βάση δεδομένων, όπου όλοι θα μπορούν να ελέγξουν τη χρήση των συχνοτήτων και να αντλήσουν χρήσιμα στοιχεία για πολλαπλούς σκοπούς. Ενας από αυτούς είναι να βελτιωθούν οι τηλεπικοινωνίες. Αντικείμενό μας είναι η κοινή χρήση του φάσματος», εξηγεί ο κ. Παπαδέας. «Ενας άλλος στόχος είναι η λεγόμενη επίγνωση της κατάστασης του Διαστήματος, δηλαδή να ανιχνεύονται οι τροχιές όλων των δορυφόρων. Τα σχετικά δεδομένα θα παρέχονται ανοιχτά, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ενιαίο κοινό πλαίσιο για όλους, ισότιμοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ των παικτών του Διαστήματος». 

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.