Του Szymon Kardaś

Στα δύο χρόνια από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της έχουν εντείνει την ενεργειακή τους διπλωματία. Σύμφωνα με στοιχεία που συλλέχθηκαν από το Energy Deals Tracker του ECFR, από την έναρξη του πολέμου έχουν συναφθεί περισσότερες από 180 συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της και τρίτων χωρών, τόσο σε κυβερνητικό όσο και σε εταιρικό επίπεδο.

Ταυτόχρονα, η πίεση στα κράτη μέλη για την επίτευξη των στόχων της ενεργειακής μετάβασης παραμένει υψηλή, ειδικά καθώς σύμφωνα με πρόσφατη αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ΕΕ δεν βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών του 2030.

Ωστόσο, ενώ δεν λείπουν οι συμφωνίες που εξυπηρετούν την πράσινη μετάβαση, τα στοιχεία δείχνουν ότι η ΕΕ και τα κράτη μέλη της έχουν επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στη διπλωματία της ενεργειακής κρίσης δίνοντας προτεραιότητα στην γρήγορη και ασφαλή πρόσβαση στην ενέργεια.

Το 45% των συμφωνιών αφορούσαν συνεργασία στον τομέα του φυσικού αερίου, διασφαλίζοντας την προμήθεια από εναλλακτικές πηγές εκτός Ρωσίας. Μέσα που κυκλοφόρησε η ΕΕ, όπως η πλατφόρμα AggregateEU, η οποία χρησιμεύει για τη συγκέντρωση της ζήτησης και επιτρέπει κοινές αγορές φυσικού αερίου μεταξύ των χωρών της ΕΕ και των γειτονικών τους χωρών, όπως η Ουκρανία και η Μολδαβία, ενίσχυσαν αυτή τη διαφοροποίηση. Επιπλέον, ορισμένες χώρες της ΕΕ που λειτουργούν πυρηνικά εργοστάσια έχουν συνάψει συμφωνίες για την προμήθεια πυρηνικών καυσίμων από χώρες εκτός Ρωσίας (όπως η Βουλγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία και η Φινλανδία).

Αν και τα περισσότερα κράτη μέλη συνεχίζουν να εργάζονται για την πλήρη ενεργειακή ανεξαρτησία από τη Ρωσία, η Ουγγαρία έχει λάβει διαφορετική στάση. Από τη μία πλευρά, η Βουδαπέστη κάνει κάποιες διπλωματικές προσπάθειες για διαφοροποίηση. Αλλά από την άλλη πλευρά, επεκτείνει τις υπάρχουσες μακροπρόθεσμες συμφωνίες με Ρώσους ομολόγους για τους όρους πληρωμών για την προμήθεια φυσικού αερίου.

Τον Απρίλιο του 2023, η Ουγγαρία σύνηψε επίσης συμφωνία με τη Ρωσία για την τροποποίηση των υφιστάμενων συμφωνιών για την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού Paks II, κυρίως για την αποφυγή κυρώσεων. Οι προσπάθειες της Ουγγαρίας να διατηρήσει ή να ενισχύσει τις ενεργειακές σχέσεις με τη Ρωσία έρχονται σε αντίθεση με τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ. Αυτοί οι στόχοι, που δηλώθηκαν από την Επιτροπή στο σχέδιο ΕΕ του Μαΐου 2022 REPower, τονίζουν την επείγουσα ανάγκη επίτευξης ανεξαρτησίας από τις ρωσικές εισαγωγές ορυκτών καυσίμων.

Ενώ οι προσπάθειες για διαφοροποίηση της προμήθειας ορυκτών καυσίμων ή πυρηνικών καυσίμων είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη για την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης, μερικές φορές αυτό έχει υπονομεύσει τον στόχο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για σταδιακή εισαγωγή καθαρών καυσίμων. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν οι μακροπρόθεσμες συμβάσεις φυσικού αερίου που έχουν συνάψει οι ευρωπαϊκές εταιρείες με το Κατάρ το φθινόπωρο του 2023 για την προμήθεια υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Ολλανδία, την Ιταλία και τη Γαλλία. Πράγματι, ορισμένες από τις μακροπρόθεσμες συμβάσεις εκτείνονται πέραν του 2050, όταν η ΕΕ σχεδιάζει να επιτύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Ταυτόχρονα, από τον πόλεμο στην Ουκρανία, πολλά κράτη μέλη και ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν συνάψει συμφωνίες που αποδεικνύουν την προθυμία να ακολουθήσουν μια ενεργειακή διπλωματία συμβατή με την πράσινη μετάβαση. Περίπου το 53% των συμφωνιών που συνήφθησαν από τα κράτη μέλη, αλλά και την ίδια την ΕΕ, αφορούσαν την υλοποίηση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έργα υδρογόνου ή βελτίωσης της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και της ενεργειακής απόδοσης. Αυτά θα βοηθήσουν την ανάπτυξη τέτοιων έργων εντός της ΕΕ, για παράδειγμα στο πλαίσιο της συνεργασίας μεταξύ Νορβηγίας και Γερμανίας στον τομέα της αιολικής ενέργειας, καθώς και εκτός ΕΕ, όπως φαίνεται από τη συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Αιγύπτου, που συνήφθη τον Μάρτιο του 2024. Ωστόσο , μια ορισμένη αδυναμία αυτών των πράσινων συμφωνιών είναι ότι οι περισσότερες από αυτές δεν είναι νομικά δεσμευτικές, καθώς πρόκειται για μνημόνια συμφωνίας ή επιστολές προθέσεων, και δεν είναι σαφές πόσες από αυτές θα εφαρμοστούν.

Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στο Energy Deals Tracker τα τελευταία δύο χρόνια δείχνουν επίσης ότι η ενεργειακή διπλωματία της ΕΕ είναι πολύ κατακερματισμένη. Αν και η ΕΕ έχει συνάψει αρκετές σημαντικές συμφωνίες ενεργειακής συνεργασίας με τρίτες χώρες, όπως εταιρικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Μαρόκο, τη Νορβηγία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον κύριο ρόλο στο πλαίσιο της ενεργειακής διπλωματίας διαδραματίζουν τα κράτη μέλη. Από τις 183 συμφωνίες που εντοπίσαμε στη βάση δεδομένων μας, οι 169 ήταν πρωτοβουλίες κρατών μελών και ιδιωτικών εταιρειών και μόνο 14 συμφωνίες συνήφθησαν σε επίπεδο ΕΕ μόνο.

Προκειμένου να επιτευχθεί η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και συνέργεια από τις συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ των κρατών μελών και των Βρυξελλών, και τρίτων χωρών και εταιρειών, η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός μηχανισμού παρακολούθησης των επιμέρους προσπαθειών κάθε κράτους μέλους. Ένα πρώτο βήμα θα μπορούσε να είναι η δημιουργία τομεακών βάσεων δεδομένων των συναφθέντων ενεργειακών συμφωνιών, οι οποίες θα επιτρέψουν στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της να κατανοήσουν καλύτερα, για παράδειγμα, πόση ποσότητα φυσικού αερίου ανατίθεται να προμηθεύεται στην ΕΕ σύντομα, μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Αυτό θα επέτρεπε στα κράτη μέλη να αποφύγουν πιθανή υπερπροσφορά εισαγόμενων πρώτων υλών ή να αποφύγουν τη δέσμευση για περιττή ανάπτυξη υποδομών που θα δημιουργούσε τον κίνδυνο λανθάνουσας περιουσίας.

Με τη σειρά τους, στην περίπτωση ενδεικτικών συμφωνιών συνεργασίας σε έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, τα κράτη μέλη και η ίδια η ΕΕ θα μπορούσαν να παρακολουθούν τα επόμενα βήματα, αναλαμβάνοντας δράση για την τόνωση ή την άρση των φραγμών στην εφαρμογή τους. Προκειμένου οι Ευρωπαίοι να επιτύχουν αποτελεσματικό συντονισμό μεταξύ των ενεργειών της ΕΕ και εκείνων των κρατών μελών, οι τακτικοί έλεγχοι πραγματικότητας σε επίπεδο ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας. Με μια πιο συνεκτική εικόνα των ενεργειακών συμφωνιών της ΕΕ, η ενεργειακή διπλωματία της μπορεί να αρχίσει να μετατοπίζεται από τη λειτουργία κρίσης σε μια που επικεντρώνεται στην πράσινη μετάβαση.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

capital.gr