Υπερασπίζομαι το ISIS; Ερώτηση κάνω. Θα το ξεκαθαρίσω από την αρχή. Το κείμενο αυτό θα δει το ISIS από μια άλλη ματιά. Δεν έχει σκοπό να το υποστηρίξει αλλά να αναδείξει τις συνθήκες οι οποίες δημιούργησαν αυτή την οργάνωση, την έκαναν δημοφιλή και την ανέδειξαν ως την πιο επικίνδυνη στο πλανήτη.

Για να αντιληφθούμε το τι δημιούργησε το ISIS θα πρέπει να ξεκινήσουμε από παλιά, από την εποχή της κυριαρχίας του Sadam Hussein. Αυτό το άρθρο πρέπει να το διαβάσετε μέχρι το τέλος.

Το Ιράκ ήταν ένα κράτος κυβερνήσιμο, δικτατορικό μεν αλλά με χαμηλά επίπεδο διαφθοράς και με δημόσια διοίκηση που λειτουργούσε. Αντίστοιχα ο λαός, καλώς ή κακώς, τουλάχιστον όσοι είχαν επιμείνει να μείνουν στη χώρα και να μη μεταναστεύσουν λόγω της καταπίεσης του Sadam, είχε προσαρμοστεί σε αυτή τη κατάσταση. Τα πάντα άλλαξαν με την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ.
Πέρα από τον πόλεμο με τους αμερικανούς και πριν καν ξεκινήσει αυτός, τα Ηνωμένα Έθνη επιβάλουν εμπάργκο σε πολλά προϊόντα, ακόμα και σε είδη πρώτης ανάγκης. Ταυτόχρονα μείωσαν την ικανότητα του κράτους να πουλά το πετρέλαιό του στο εξωτερικό. Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθούν ελλείψεις στην αγορά σε προϊόντα που ποτέ δεν έλειψαν από τη κοινωνία. Η δε μείωση των πωλήσεων πετρελαίου μείωσε δραματικά τα έσοδα του κράτους και αυτό με τη σειρά του μείωσε δραματικά τους μισθούς των κρατικών υπαλλήλων (για να έχουμε μια αίσθηση για το επίπεδο μείωσης, ο μηνιαίος μισθός ενός καθηγητή πανεπιστημίου έφτασε στα 5 δολάρια), πρακτικά προχώρησε σε στάση πληρωμών.

Ήδη από τη πρώτη περίοδο του εμπάργκο οι πρώτοι που έσπευσαν να παρακάμψουν το νόμο για να μπορέσουν να αποκαταστήσουν το παλιό επίπεδο ζωής τους ήταν οι ανώτεροι αξιωματούχοι της κυβέρνησης. Ήταν απλά αδύνατο για τον Σαντάμ τους ελέγξει. Ακόμα και ο μεγαλύτερος γιός του δημιούργησε δίκτυο παράνομης εισαγωγής και μαύρης πώλησης τσιγάρων.
Αυτό ήταν. Η διαφθορά εξαπλώθηκε σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης. Από τον τελευταίο αστυνόμο ή δημόσιο υπάλληλο μέχρι τον κορυφαίο υπουργό όλοι άρχισαν να κλέβουν.

Tαυτόχρονα, η φτώχεια στη κοινωνία έσπρωχνε τους πολίτες σε όλο και πιο ακραίες συμπεριφορές. Οι ληστείες αυξήθηκαν, οι οικογένειες άρχισαν να αποκτούν όπλα στο σπίτι, οι οδηγοί ταξί μονίμως οπλοφορούσαν. Όταν το 2003 έγινε η δεύτερη εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το παλιό σύστημα κατέρρευσε ολοσχερώς. Η κυβέρνηση του George Bush για να πείσει τη βουλή και τη γερουσία να εγκρίνουν τον πόλεμο υποσχέθηκε ότι θα απαλλάξει την κοινωνία από τη παλιά κυβέρνηση και θα χτίσει ένα νέο κράτος από την αρχή.

Πράγματι ο πόλεμος πλέον ήταν ολοκληρωτικός και όλη η παλιά ηγεσία καθαιρέθηκε. Οι ΗΠΑ στήριζαν τις ελπίδες τους στους Ιρακινούς του εξωτερικού, ειδικά σε ανθρώπους υψηλού κύρους που ζούσαν στην Ευρώπη και στην Αμερική. Αυτοί θα αναλάμβαναν την διοίκηση και θα έφτιαχναν ένα νέο κράτος. Στη πραγματικότητα δεν άλλαξε τίποτα στη νοοτροπία της διοίκησης. Απλά άλλαξαν τα πρόσωπα.

Για να βρει δουλειά ένας νέος ειδικά σε θέσεις του δημοσίου ή σε ημικρατικούς οργανισμούς (ΔΕΚΟ, τράπεζες κλπ) αγοράζει τον διορισμό του. Η τιμή πάει 500 με 1500 δολάρια. Αντίστοιχα και υψηλότερες θέσεις της διοίκησης πουλιόνται κι αυτές. Εκει οι τιμές φτάνουν ακόμα και τις 50.000. Ο υπάλληλος που θα αγοράσει τη θέση πρακτικά επενδύει και θα βγάλει τα λεφτά από μίζες ή από εκβιασμούς για πρόστιμα.

Το πιο διεφθαρμένο υπουργείο είναι αυτό του Εμπορίου, διαχειρίζεται το περισσότερο χρήμα και από αυτό περνούν όλοι οι ξένοι επενδυτές, όσοι τολμούν να επιχειρήσουν υπό αυτό το καθεστώς. Ο γενικός γραμματέας του Υπουργείου άμυνας τα πρώτα χρόνια της μετά Σαντάμ εποχής ήταν ένας Πολωνοϊρακινός που διατηρούσε στο παρελθόν πιτσαρία στη Βόνη, στη Γερμανία. Η προμήθεια όπλων 1,3 δις δολαρίων που διαχειριστηκε υπήρξε παροιμιώδης. Σαράβαλα, άχρηστα και κάποια που ενώ εμφανίζονταν στα χαρτιά δεν τα είδαν ποτέ ζωντανά.

Την ίδια στιγμή οι τιμές των ακινήτων στη Βαγδάτη συνεχώς ανεβαίνουν με τους κομματικούς αξιωματούχους, τους ανώτερους δημοσίους υπαλλήλους και τους πολιτικούς να είναι η νέα άρχουσα τάξη. Και όλα αυτά τη στιγμή που το ISIS βρίσκεται στα περίχωρα της πόλης. Τη προστασία της την έχει αναλάβει η 17η Μεραρχία Πεζικού του Ιρακινού Στρατού. Ο διοικητής της, Υποστράτηγος Ahmed Salim Bahjat περιγράφει τη διαφθορά «ως το μεγαλύτερο κίνδυνο για τη χώρα, πιο μεγάλο και από τη τρομοκρατία».

Η διεφθαρμένη ηγεσία δε φαίνεται να πτοείται. Ξέρει ότι η 17η Μεραρχία είναι ικανή να προστατέψει την πρωτεύουσα άρα τη περιουσία της. Οι δε πολίτες έχουν δύο επιλογές, ή να πληρώσουν το τίμημα στην ηγεσία για μια δουλειά ή να απευθυνθούν στους Ισλαμιστές (σα να λέμε εδώ στο δίκτυο της Εκκλησίας) επίσης για δουλειά. Ο μέσος Ιρακινός δεν θέλει κανέναν από τους δύο.

                Κάπου εδώ αρχίζει να φαίνεται τι ειναι το ISIS, πως μεγάλωσε και ποιοι τον στελεχώνουν. Στρατιώτες ή αντάρτες που στην αρχή πολέμησαν εναντίον των Αμερικανών, μετά εναντίον της Συρίας, άτομα που πολέμησαν και επιβίωσαν τα τελευταία δέκα χρόνια είναι η ηγεσία του ISIS. Αηδιασμένοι από το σάπιο καθεστώς ονειρεύτηκαν έναν άλλο κόσμο που θα λειτουργούσε σωστά επειδή θα στηρίζονταν σε ολοκληρωτικές αντιλήψεις. Τον Ιούνιο που μας πέρασε στην περιοχή Αλέπο της Συρίας το καθεστώς συνέλαβε έναν δικό τους τζιχατζιστή για διαφθορά. Αφού τον σκότωσαν, τον σταύρωσαν και το πτώμα του έμεινε σε κοινή θέα των υπολοίπων συντρόφων του για τρεις μέρες. Ο σύντροφός τους βρέθηκε ένοχος αφού σε δρόμο που τον έβαλαν να ελέγχει τη διέλευση των οχημάτων ζητούσε «διόδια» για τον εαυτό του.

Είναι όμως το ISIS ένα κίνημα κατά της διαφθοράς και τίποτα παραπάνω; Είναι ένα αγνό επαναστατικό μέτωπο με ιδεολογία ανάλογη των απελευθερωτικών κινημάτων; Και οι τόσοι ξένοι που συρρέουν γιατί το κάνουν; Για να πολεμήσουν τη διαφθορά; Τίποτα από τα παραπάνω. Ναι, είναι αγανακτισμένοι από την ηγεσία τόσο του Ιράκ όσο και της Συρίας, ναι είναι ολοκληρωτικοί, εμπνευσμένοι από το Ισλάμ πιθανόν γιατί αυτά ειναι τα πιο κοντινά βιώματα που έχουν. Αν γεωγραφικά και πολιτισμικά βρίσκονταν κοντά στην Ευρώπη πιθανόν το κίνημα τους να έμοιαζε περισσότερο με αυτά το Χίτλερ ή του Στάλιν. Είναι δημιούργημα των Αμερικανών; Και ναι και όχι. Όπως εξηγεί ένας πρώην δήμαρχος της Μοσούλης, ο Atheel Al-Nujaifi, η πτώση της Μοσούλης στο ISIS, η άνοδος της οργάνωσης, το αδιέξοδο των Αμερικανών, όλα αυτά του φαίνονται φυσιολογικά. Το Βόρειο Ιράκ που λειτουργεί πλέον ως ημιαυτόνομο Κουρδικό κράτος γενικά ασκεί καλύτερη διοίκηση παρόλα τα προβλήματα διαφθοράς που και αυτό αντιμετωπίζει.

Στη Μοσούλη όμως τα πράγματα από πλευράς διαφθοράς ήταν χειρότερα. Οι επιχειρηματίες στο Ιράκ γενικά πληρώνουν δύο φόρους, το καθένα με το δικό του ποσοστό, τον νόμιμο και τον τοπικό που πάει στους ντόπιους διοικούντες. Στη Μοσούλη ακόμα και οι Αμερικανοί γνώριζαν πολύ πριν επιχειρήσει ο ISIS να καταλάβει τη πόλη ότι χρήματα που έδιναν σε τοπικούς φόρους κατέληγαν στον ISIS. Αν σκεφτεί κανείς το μέγεθος των στρατιωτικών δυνάμεων που διατηρούσαν στη περιοχή οι Αμερικανοί και τις ανάγκες λογιστικής υποστήριξης, μπορεί να καταλάβει πόσα λεφτά ξόδευαν στη τοπική αγορά ενισχύοντας την οργάνωση. Τα τελυταία δέκα χρόνια οι Αμερικανοί ξόδεψαν 60 δις για την ανοικοδόμηση του Ιρακ.
Η ειρωνεία είναι ότι ένα μέρος της βοήθειας η κυβέρνηση των ΗΠΑ το έδινε με αντάλλαγμα μεταρρυθμίσεις! Προφανώς οι μεταρρυθμίσεις είτε δε γίνονταν ποτέ είτε προχωρούσαν με αργούς ρυθμούς. Ο πρωθυπουργός της χώρας Al-Maliki παρόλο που για χρόνια άκουγε εισηγήσεις να πολεμήσει τη διαφθορά και λάμβανε αναφορές τόσο από τη μυστική υπηρεσία όσο και από την ανάλογη μυστική υπηρεσία των Ενόπλων δυνάμεων για συγκεκριμένες υποθέσεις διαφθοράς επέλεξε να μη κάνει τίποτα. Είναι όλο το κράτος διεφθαρμένο; Ένας αμερικανός επιχειρηματίας που γνώρισε υπουργούς αναφέρει ότι οι διεφθαρμένοι υπουργοί είναι μειοψηφία, απλά οι υπόλοιποι προτιμούν να ζουν σε ένα καθεστώς σιωπής και να ροκανίζουν το χρόνο για να εισπράττουν τον υψηλό μισθό τους.
Σε ένα βίντεο από τα πολλά που αναρτώνται στο διαδίκτυο σχετικά με τις επιχειρήσεις στη περιοχή φαίνονται δύο μέλη των τζιχατζιστών αφού έχουν συλληφθεί να κάθονται σε ένα δωμάτιο μαζί με πλήθος άλλων συμπατριωτών τους. Στη μέση ένας βαριά τραυματίας. Ο γηραιότερος απευθύνεται στους νέους και τους λέει γιατί πολεμάτε, κοιτάξτε τον άνθρωπο που είναι τραυματίας εσείς το προκαλέσατε. Ένας από αυτούς με απολογητικό ύφος λέει ότι κατατάχθηκαν στο ISIS γιατί ήταν το μόνο που τους έδινε ελπίδα. Εκείνη την εποχή πεινούσαμε (το πεινούσαμε κυριολεκτικά, όχι ότι δε μπορούσαν να αλλάξουν το παλιό iphone με το νέο μοντέλο) και ο αρχηγός στην ομάδα μας επέτρεψε να κλέβουμε, παρόλο που είναι αντίθετο με το Κοράνι, γιατί έπρεπε να ζήσουμε.

Σε κάθε οργάνωση που πολεμά είναι δύσκολο να βρει κανείς μια κοινή συνισταμένη σε όλους. Η ηγεσία και η πρώτη μαγιά για να ξεσπάσει το κίνημα υπήρξαν και με το παραπάνω στο Ιράκ, τώρα πλέον η κατάσταση έχει ξεφύγει και ο στόχος κάθε άλλο είναι παρά η δημιουργία ενός αστικού κράτους. Όπως δήλωσε ένας Αμερικανός διπλωμάτης, η ηγεσία του ISIS είναι το αποτέλεσμα ενός «πολεμικού Δαρβινισμού» (combat Darwinism) για αυτό και η ηγεσία της οργάνωσης δε φαίνεται να πτοείται από την επέμβαση των συμμάχων σήμερα.
Η βοήθεια προς τον Ιρακινό λαό να καταπολεμήσει τη διαφθορά και να εγκαθιδρύσει ένα αστικό κράτος με σεβασμό στις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα θα είναι η αρχή του τέλους του ISIS, γιατί θα το εγκαταλείψουν πολλοί από τους τωρινούς μαχητές και δε θα τροφοδοτείται με νέους. Και αν χάσει τη στήριξη έστω και μέρους των τοπικών κοινωνιών το τέλος θα έρθει πιο εύκολα στο πεδίο των μαχών.

Δεν υπερασπίζομαι τον ISIS το είπα στην αρχή, το επαναλαμβάνω στο τέλος. Θεωρώ υποχρέωση να δείξω τον κακό διάβολο που έχουν όλοι οι άνθρωποι όταν βρεθούν σε δύσκολες καταστάσεις. Είμαι σίγουρος ότι όσοι διαβάσατε προσεκτικά το κείμενο θα αντιληφθήκατε ομοιότητες με τη δική μας πολιτική σκηνή και παρόμοια προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. 
Η αρχή όμως είναι μια. Σε θέματα διαφθοράς δεν είμαστε αριστεροί, δεξιοί, ολοκληρωτικοί ή φιλελεύθεροι, είμαστε πολίτες που διαφυλάσσουμε τους θεσμούς. Όσοι ακούτε για κομματικές λύσεις απέναντι στη διαφθορά προβληματιστείτε, είναι παγίδα!

Βιβλιογραφία

NBC News : “Iraqs Biggest Enemy? Corruption, Says Army Commander”, Richard Engel, 24/06/2014

Al-Arabiya.net : “ISIS crucifies one of its own in Syria for corruption”, 27/06/2014

Counterpunch.org : “Why Iraq is Now the Most Corrupt Country on the Planet”, Patric Cockburn, 29/06/2009

Huffington Post : “Iraq Reconstruction Cost U.S. $60 Billion, Left Behind Corruption And Waste”, David Wood, 03/06/2013

Foreign Policy : “How Maliki ruined Iraq”, Zaid Al-Ali, 19/06/2014

Al-monitor : “Former Mosul mayor says corruption led to ISIS takeover”, (μεταφραση στα Αγγλικά από την Al-Hayat), 02/07/2014