ΤΟΥ ΔΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΑΤΖΗΣΤΑΣΟΥ*
 Εύλογα μπορεί να διερωτηθεί κανείς
από τον τίτλο τι είδους ενεργειακή
επανάσταση συντελείται στις ΗΠΑ
αυτή την περίοδο και ποιος ο συσχετισμός
της με τους υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου. Ας πάρουμε όμως τα πράγ-
ματα από την αρχή. Μια σειρά από τεχνολογικές εξελίξεις, οικονομικές και κοινωνικές
συγκυρίες μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες για τα ενεργειακά τεκταινόμενα στις
ΗΠΑ. Η ενεργειακή «αναγέννηση» στις ΗΠΑ
αφορά την αλματώδη αύξηση της εγχώριας
παραγωγής φυσικού αερίου και πετρελαίου
από σχιστολιθικά πετρώματα (shale gas and
tight oil). Ως αποτέλεσμα αυτής της ενεργειακής επανάστασης, η παραγωγή αργού
πετρελαίου αυξήθηκε κατά 25% την πενταετία 2008-2012.
Υπολογίζεται να φτάσει τα 6,4 εκατομμύρια βαρέλια (μέσης)
ημερήσιας παραγωγής για το 2012.
Την ίδια περίοδο, η παραγωγή 2 δισ.
κυβικά μέτρα ημερησίως (bcm/d) φυσικού
αερίου έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ από το
1973. Εικάζεται μάλιστα ότι μέχρι το 2020
θα ξεπεράσει και σε παραγωγή πετρελαίου την Σαουδική Αραβία, της οποίας η πα-
ρούσα παραγωγή ανέρχεται στα 10 εκατ.
βαρέλια την ημέρα.

Με άλλα λόγια, ότι
δεν κατάφεραν όλοι οι αμερικανοί πρόεδροι μετά από την πετρελαϊκή κρίση του
1973, κατά την οποία ο Ρίτσαρντ Νίξον είχε
προτάξει την ενεργειακή ανεξαρτησία των
ΗΠΑ, θα το πετύχουν οι ενεργειακές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ίδια τη
χώρα. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως είναι ότι η ΗΠΑ ενδέχεται να καταστεί χώρα
εξαγωγής ενέργειας μέχρι το 2025 με
2030, σύμφωνα με προβλέψεις των Exxon-
Mobil και BP. Πρόσφατα, μια μελέτη που
εκπονήθηκε εκ μέρους του υπουργείου
Ενέργειας των ΗΠΑ έδειξε ότι τα οφέλη
από την εξαγωγή «πλεοναζόντων» αποθε-
μάτων φυσικού αερίου θα είναι πολύ ευ
εργετικά από οικονομικής πλευράς για τη
χώρα.

 Η ύπαρξη μεγάλων αποθεμάτων μη-συμβατικού (unconventional)φυσικού αερίου και πετρελαίου στην ηπειρωτική βόρεια Αμερική ήταν γνώστη, τόσο στους ενεργειακούς κολοσσούς, όσο καισε κρατικούς φορείς όπως το υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ και την Υπηρεσία Γεωλογικής Επισκόπησης εδώ και πολλές δεκαετίες. Πρόσφατες εκτιμήσεις κάνουν
λόγο για απολήψιμα αποθέματα της τάξης των 15,35 τρισ. κυβικά μέτρα (τκμ), περίπου 80 πεδία Αφροδίτη. Ιδιαίτερα υποσχόμενοι γεωλογικοί σχηματισμοί φυσικού αερίου είναι αυτοί του Marcellus στις βορειοανατολικές πολιτείες, Πενσυλβανία,Βιρτζίνια, και Νέα Υόρκη, με 5 τκμ και του Haynesville στα σύνορα Τέξας-Λουιζιάνα με 2,33 τκμ.

Πώς όμως η ενεργειακή επανάσταση στις ΗΠΑ μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη πεδίων φυσικού αερίου(και ενδεχομένως πετρελαίου) μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στην Ανατολική Μεσόγειο; Αναμφίβολα η παγκόσμια αγορά ενέργειας, πέρα από τις γεωπολιτικές επιρροές, καθορίζεται από τους κανόνες της προσφοράς και ζήτησης. Το κόστος μεταφοράς
υγρών καυσίμων (πετρελαίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου -ΥΦΑ) αποτελεί ένα
πολύ μικρό μέρος της τελικής τιμής πώλησης.Αυτό δεν σταματά το Κατάρ, για παράδειγμα,
να εξάγει ΥΦΑ στην άλλη άκρη του κόσμου:την Ιαπωνία. Η αύξηση της προσφοράς ΥΦΑ
πιθανόν να επιφέρει μείωση στης τιμές του,παρόλο που οι πωλήσεις διέπονται συνήθως
από εικοσαετή συμβόλαια μεταξύ του προμηθευτή και του αγοραστή.

Ο εντοπισμός περίπου 1.000 δισ. κυβικώνμέτρων (δκμ) στις Αποκλειστικές Οικονομικές
Ζώνες (ΑΟΖ) του Ισραήλ και της Κύπρου ήρθενα προστεθεί στα περίπου 2.200 δκμ της Αι-
γύπτου, εκ των οποίων τα 1.700 δκμ βρίσκονται στο θαλάσσιο Δέλτα του Νείλου. Το καίριο ζήτημα όμως είναι η τελική τιμή πώλησηςτου ΥΦΑ ανά μονάδα π.χ., MMBtu το οποίο
περιλαμβάνει τις δαπάνες εξερεύνησης, ανάπτυξης, μεταφοράς με αγωγούς, υγροποίησης, κλπ. Συγκριτικά, το κόστος παράγωγης υδρογονανθράκων σε υπέρβαθειά νεράυπερβαίνει κατά πολύ το κόστος παραγωγήςστη στεριά. Επομένως, η μείωση της τιμής του
ΥΦΑ μπορεί να καταστήσει ασύμφορη τηνανάπτυξη πεδίων ΦΑ σε βαθειά νερά κάτω
από συγκεκριμένες συνθήκες.

 Ένας τρόπος να μειωθεί το κόστος παραγωγής ΥΦΑ στη Λεκάνη της Λεβαντίνης, είναι
η Κύπρος και το Ισραήλ να εκμεταλλευτούναπό κοινού τα αποθέματα τους αξιοποιώντας
έτσι τις οικονομίες κλίμακας. Δηλαδή, αντίΚύπρος και Ισραήλ να κτίσουν από ένα σταθμό υγροποίησης, μπορούν να συγκεντρώσουν το ΦΑ σε ένα μεγαλύτερου μεγέθους τερμα-
τικό υγροποίησης.
Ειδικότερα αν οι εγκαταστάσεις υγροποίησης ΦΑ κατασκευαστούν στην Κύπρο, μπορεί έτσι να ενισχυθεί και η ασφάλεια τους. Η εγγύτητα των αποθεμάτων επιτρέπει επίσης
εξοικονομήσεις σε έργα υποδομής π.χ., η πόντιση αγωγών που θα μεταφέρει το ΦΑ και
των δυο χωρών μαζί, πλατφόρμες επεξεργασίας, κλπ.

Σημαντική εξέλιξη επίσης αποτελεί η πώληση 30% του πεδίου Λεβιάθαν στην αυστραλιανή Woodsite έναντι του ποσού των $2,5 δισ. Ουσιαστικά, αυτή η συμμετοχή (farm in) ανοίγει το δρόμο για εξαγωγές ΦΑ από το Ισραήλ που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα είναι
υπό μορφή ΥΦΑ. Η κίνηση της Woodsite δημιούργει μια νέα δυναμική στη μετατροπή της
Ανατολικής Μεσογείου σε προμηθευτή ενέργειας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε τον ανταγωνισμό, τόσο από το Κατάρ, όσο και από την Αυστραλία, που φιλοδοξεί να μετατραπεί στον μεγαλύτερο παίχτη εξαγωγής ΥΦΑ στον
κόσμο. Ισχυρή ώθηση για την αξιοποίηση των
υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ αποτελεί το ενδιαφέρον ενεργειακών κολοσσών
όπως η γαλλική Total, η ιταλική ENI, και η νοτιοκορεάτικη KOGAS κατά τον 2o γύρο αδειοδότησης τεμαχίων.
Η επιτυχής έκβαση των διαπραγματεύσεων θα ανοίξει το δρόμο για τον εντοπισμό
δυνητικά μεγάλων αποθεμάτων ΦΑ, της τάξης
των 1.700 δκμ, αλλά και πετρελαίου. Η τεχνογνωσία, το μέγεθος, τα οικονομικά συμφέροντα, αλλά και η πρόσβαση των μεγάλων αυ-
τών εταιρειών στις αγορές, προκαλεί ένα
κλίμα ευφορίας. Ταυτόχρονα, διανοίγονται
πολλές ευκαιρίες συνεργασιών μεταξύ των
εταιρειών αυτών (και της Noble) για έργα υποδομής.

Οφέλη σε βάθος χρόνου
ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ οφέλη που θα προκύψουν για την Κύπρο αναμένεται να συμβάλουν αποφασιστικά ώστε να ξεπεραστεί η οικονομική κρίση σε βάθος χρόνου. Από ενεργεικής άποψης, οι αναπτύξεις πεδίων φυσικού αερίου προσφέρουν την ευκαιρία να μεατραπεί η Κύπρος σε περιφερειακό κέντρο παροχής υπηρεσιών προς την πετρελαϊκή βιομηχανία (petro-cluster). Ενεργώντας ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ του Λίβανου,του Ισραήλ, της Συρίας και της Αίγυπτου, η Κύπρος μπορεί να προσελκύσει σοβαρέςεταιρείες της υποστήριξης πετρελαϊκής βιομηχανίας.

Σύμφωνα με προβλέψεις της BP, η παγκόσμια ζήτηση φυσικού αερίου αναμένεται να σημειώσει σημαντική αύξηση και να φτάσει τα 5,08 δκμ/μέρα, το 2030, από τα 4,67 δκμ/μέρα το 2010. Μια άλλη εκτίμηση από τη Διεθνές Υπηρεσία Ενέργειας (IEA) προβλέπει ότι η παγκόσμια κατανάλωση φυσικού αερίου θα αυξηθεί από το 21% μερίδιο στην παγκόσμια ενεργειακή πίτα το 2011, για να φθάσει το 25% μέχρι το 2035, χαρακτηρίζοντας την ως «χρυσή εποχή του ΦΑ» (Golden Age of Gas). Αν συνυπολογίσουμε την εκτίμηση ότι η παραγωγή φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέχρι το 2020 θα μειωθεί από 550 δκμ/έτος σε 350 δκμ/έτος, τότε οι προοπτικές εξαγωγής από την Ανατολική
Μεσόγειο τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία φαντάζουν ιδιαίτερα ευοίωνες. Το με-
γάλο στοίχημα παραμένει αν η Κύπρος και το Ισραήλ αδράξουν τη χρονική συγκυρία να
εκμεταλλευτούν την ιστορική ευκαιρία που τους έχει παρουσιαστεί συμπαρασύροντας
μαζί τους την Ελλάδα και ενδεχομένως και το Λίβανο.

Μπορούν να γίνουν εξαγωγές ΥΦΑ από τις ΗΠΑ;
Η ΑΦΘΟΝΙΑ φυσικού αερίου στις ΗΠΑ και η σχεδόν «κατάρρευση» των τιμών ώθησαν πολλές
εταιρείες παραγωγής ενέργειας να στραφούν στις διεθνείς αγορές και συγκεκριμένα στις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ,liquefied natural gas). Κάτι τέτοιο ήταν λογικόκαι αναμενόμενο, λαμβάνοντας υπόψη τις συγκριτικά υψηλότερες τιμές φυσικού αερίου στις άλλες κυριότερες αγορές: αυτές της Ευρώπης και της Ασίας. Συγκεκριμένα, στην Ευρώπη η τιμήπώλησης του ΦΑ ανέρχεται στα $9/ΜΜBtu ενώ στην Ιαπωνία το ΥΦΑ κυμαίνεται στα $15/ΜΜBtu.Αν και μέχρι στιγμής δεν έχει επιτραπεί σε καμιά
εταιρεία να προβεί σε εξαγωγές, εντούτοις είναι ζήτημα χρόνου να δοθούν οι πρώτες άδειες. Οι εξαγωγικές ποσότητες που θα επιτραπούν, φυσικά, παραμένουν το μεγάλο ερωτηματικό.Η πιθανή εξαγωγή ΥΦΑ από τις ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο θα αυξήσει την προσφορά φυσικού αερίου και ενδεχομένως θα επιφέρει περαιτέρω μείωση στις τιμές. Φυσικά, κάτι τέτοιο θα εξαρτηθεί από τις υποδομές υγροποίησης και αποϋγροποίησης ΦΑ, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη μεταφορά του. Στις υποδομές συμπεριλαμβάνεται και η διαθεσιμότητα πλοίων μεταφοράς ΥΦΑ (LNG carriers). Ήδη αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, π.χ. η Πολωνία, έχουν αποφασίσει να ενισχύσουν την ασφάλεια του ενεργειακού τους εφοδιασμού και να διευρύνουν την ποικιλομορφία καυσίμων και προχωρούν στη
δημιουργία των απαραίτητων τερματικών αποϋγροποίησης ΥΦΑ. Για να γίνει όμως εφικτή η εξαγωγή ΥΦΑ από τις ΗΠΑ, χρειάζονται να κατασκευαστούν σταθμοί υγροποίησης (LNG plants). Μερικές εταιρείες προτείνουν τη μετατροπή υποδομών αποϋγροποίησης ΦΑ σε μονάδες υγροποίησης, ακόμα και πλωτές μονάδες υγροποίησης (FLNG). Τέλος, οι παραδοσιακά καλές σχέσειςμεταξύ ευρωπαϊκών χωρών και η σχετικά μικρή απόσταση μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης ευνοούν τη μεταφορά ΥΦΑ με υγραεριοφόρα πλοία
τύπου LNG.

* Ο Κωνσταντίνος Χατζηστάσου είναι ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στον τομέα των υδρογονανθράκων και τεχνολογιών έκλυσης χαμηλών επιπέδων άνθρακα. Ιστοσελίδα: www.energysequel.com

Τι ανέτρεψε
τα δεδομένα 
ΜΕΧΡΙ πρόσφατα, δεδομένης της χαμηλής διαπερατότητας του ταμιευτήρα υδρογονανθράκων, η αξιοποίηση του πετρελαίου και φυσικού αερίου σε σχιστολιθικές δομές θεωρείτο οικονομικά ασύμφορη. Τι ανέτρεψε όμως τα δεδομένα; Μια σειρά από τεχνολογικά επιτεύγματα, περιβαλλοντικοί αλλά και κοινωνικοί παράγοντες συνέκλιναν προς την ανατροπή του ενεργειακού σκηνικού. Κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτισε η υδραυλική ρωγμάτωση (hydraulicfracturing) την οποία τελειοποίησε ο Τζορτζ Μίτσελ τις δεκαετίες 1980 με 2000 στο Τέξας. Με απλά λόγια, η υδραυλική ρωγμάτωση με τη χρήση εκρηκτικών ή/και
ενός συμπιεσμένου μίγματος νερού, άμμου και χημικών δημιουργεί σχισμές στα
σχιστολιθικά πετρώματα ξεκλειδώνοντας θύλακες φυσικού αερίου ή πετρελαίου.

Ουσιαστική συνεισφορά είχαν επίσης οι βελτιώσεις στις οριζόντιες γεωτρήσεις
(horizontal drilling) που επιτρέπουν την απελευθέρωση παγιδευμένων υδρογονανθράκων στα σχιστολιθικά πετρώματα. Η ύπαρξη εκτεταμένων και αναβαθμισμένων σεισμικών μετρήσεων επιτρέπει την καλύτερη κατανόηση των γεωλογικών σχηματισμών αυξάνοντας έτσι τις πιθανότητες εντοπισμού προσοδοφόρων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.

Ένας άλλος λόγος που συνέτεινε στη διάδοση της υδραυλικής ρωγμάτωσης, είναι η δικαιοδοσία που
έχουν οι Αμερικανοί πολίτες πάνω στους φυσικούς πόρους που βρίσκονται στη γη
τους. Σε αντίθεση με άλλες χώρες, εξαίρεση αποτελεί το γεγονός ότι στις ΗΠΑ, οι
ιδιοκτήτες γης διατηρούν το δικαίωμα να εκμεταλλευτούν τον φυσικό πλούτο της
γης τους καθώς τους ανήκει. Η τεχνική κατάρτιση πολλών ενεργειακών εταιρειών
εξερεύνησης και παραγωγής υδρογονανθράκων, σε συνάρτηση με συμφέρουσα και άφθονη χρηματοδότηση από τη Wall Street έδωσαν ιδιαίτερη ώθηση στη βιομηχανία πετρελαίου.

Τέλος, η ύπαρξη ενός σχετικά εκτεταμένου δικτύου αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου επιτρέπει τη μεταφορά τους στη χώρα. Ως αποτέλεσμα,πολιτείες όπως η Βόρεια Ντακότα παράγουν σήμερα σημαντικές ποσότητες πετρελαίου ενισχύοντας την εθνική ασφά-
λεια του εφοδιασμού.

Φαινόμενο του ντόμινο στην παγκόσμια αγορά
ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΟ της αλματώδους αύξησης παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου ήταν να μειωθούν δραματικά οι τιμές των καυσίμων, ιδιαίτερα του φυσικού αερίου από τα $12,5/ΜΜBtu το 2008 για να κατέλθει στα μόλις $3,5/ΜΜBtu το 2012. Συνάμα, η τιμή του
πετρελαίου στις ΗΠΑ, που καθορίζεται από τον δείκτη WTI, μειώθηκε σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα σε σχέση με την τιμή του αργούπετρελαίου Brent. Όπως ήταν αναμενόμενο, η μείωσ της τιμής του φυσικού αερίου συνέβαλε στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας
της αμερικανικής βιομηχανίας. Επιπλέον, οι επενδύσεις σε βιομηχανίες πετροχημικών, λιπασμάτων, ακόμα και σε χαλυβουργεία σημείωσαν αύξηση. Πολλές εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αντικατέστησαν το γαιάνθρακα με το φυσικό αέριο, που αν και πιο φτηνό είναι και επίσης πολύ πιο περιβαλλοντικά καθαρό καύσιμο, με περίπου 45% λιγότερους ρύπους, σε σχέση με το γαιάνθρακα. Άλλες εταιρείες μετέτρεψαν το στόλο των οχημάτων τους σε οχήματα καύσης συμπιεσμένου φυσικού αερίου. Οικιακοί κατα
ναλωτές αντικατέστησαν τους λέβητες θέρμανσης τους με συστήματα καύσης φυσικού αερίου. Για πρώτη φορά τον Απρίλιο 2012 η ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο ισοστάθμισε την παραγωγής ενέργειας από γαιάνθρακα. Αποτέλεσμα οι ατμοσφαιρικοί ρύποι
του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) των ΗΠΑ να καταγράψουν τα χαμηλότερα τους επίπεδα των τελευταίων 20 ετών. Μόνο την τελευταία πενταετία η μείωση στις εκπομπές CO2 ανήλθε στο 14% και αναμένεται να ξεπεράσει τους δεσμευτικούς στόχους της ΕΕ για
μείωση 20% του CO2 μέχρι το 2020.

Υπολογίζεται ότι ο «ενεργειακός πυρετός» (energy rush) μέχρι το 2012 δημιούργησε 1,7 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.

Αν και καθόλου εύκολο για τις υπόλοιπες χώρες (με εξαίρεση ίσως τον Καναδά) να αναπαράξουν την ενεργειακή επανάσταση στις ΗΠΑ, οι επιδράσεις της στο παγκόσμιο ενεργειακό ισοζύγιο άρχισαν ήδη να γίνονται αισθητές. Στη μετά-Φουκουσίμα εποχή
όπου η χρήση της πυρηνικής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή άρχισε να τίθεται εκτός λειτουργίας, δεδομένης και της οικονομικής λιτότητας που εφαρμόζεται σε πολλές χώρες, εταιρείες ηλεκτροπαραγωγής αναζητούν πιο συμφέρουσες εναλλακτικές ενεργειακές
λύσεις. Για παράδειγμα, ο γαιάνθρακας που θα χρησιμοποιείτο στις ΗΠΑ για ηλεκτροπαραγωγή άρχισε ήδη να εξάγεται σε ευρωπαϊκές χώρες για τον ίδιο σκοπό. Ως εκ τούτου, η κατανάλωση φυσικού αερίου σε ευρωπαϊκές χώρες δεν αναμένεται να σημειώσει αύξηση το 2012.