Τον Σεπτέμβριο του 2005, μετά τη συμφωνία Ρωσίας – Γερμανίας για την κατασκευή του θαλάσσιου αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου στον πυθμένα της Βαλτικής, Nord Stream, ήταν οι αμφιλεγόμενοι αδερφοί Κατσίνσκι –πρόεδρος και πρωθυπουργός αντίστοιχα της Πολωνίας– οι οποίοι τότε κραύγαζαν σε όλους τους τόνους για ένα «Σύμφωνο Πούτιν – Σρέντερ».Ο Ρώσος πρωθυπουργός Βλάντιμιρ Πούτιν με τον Πολωνό ομόλογό του Ντόναλντ Τουσκ, στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι φωνές αυτές έφεραν τότε στη μνήμη το σοβιετογερμανικό Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ του 1939, το οποίο τάχα άνοιξε τον δρόμο για την επίθεση των χιτλερικών στην Πολωνία.

Πέρασαν μόλις τέσσερα χρόνια, το πολωνικό δίδυμο Κατσίνσκι ολοκληρώνει τον πολιτικό του κύκλο (ο πρωθυπουργός ήδη εδώ και δύο χρόνια «ιδιωτεύει», ο πρόεδρος περιμένει την λήξη της θητείας του, χωρίς καμία προοπτική επανεκλογής του). Ο νέος πρωθυπουργός της χώρας Ντόναλντ Τουσκ άκουσε μεν τον Ρώσο ομόλογό του Βλάντιμιρ Πούτιν, κατά τη διάρκεια της επετείου των 70 χρόνων από την έναρξη του καταστρεπτικότερου πολέμου στην ανθρωπότητα, να καταδικάζει το Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ, δέχθηκε ωστόσο τη λογική του τοποθέτηση ότι το ίδιο είχαν κάνει πριν από τη Μόσχα, το Λονδίνο (Συμφωνία του Μονάχου του 1938), η Βαρσοβία το 1936 και άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις που αντί να ενισχύσουν το αντιφασιστικό μέτωπο με τη Σοβιετική Ένωση, παζάρευαν με τον Χίτλερ, ωθώντας τις κατακτητικές ορέξεις του «προς Ανατολάς».

Ήταν λοιπόν σημαντικό που ο κ. Τουσκ δημοσίως παραδέχτηκε ότι ήταν «εγκληματικό λάθος» της Πολωνίας η συμφωνία του 1936 που άνοιξε τον δρόμο για τον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας.
Στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στο Γκντανσκ, οι ηγέτες είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν κυρίως το ενεργειακό. Ο ίδιος ο Πολωνός πρωθυπουργός συμφώνησε ότι οι ρωσοπολωνικές σχέσεις θα πρέπει να τεθούν σε νέα βάση, να απαγκιστρωθούν από αγκυλώσεις του παρελθόντος, να κινηθούν με βάση το μελλοντικό συμφέρον των δύο χωρών, των ρωσοευρωπαϊκών συμφερόντων γενικότερα. Ο «κουρνιαχτός» που ξεσήκωσαν οι αδερφοί Κατσίνσκι, το βέτο που είχε θέσει πριν από δύο χρόνια η Βαρσοβία στην υπογραφή νέας πολυετούς ρωσοευρωπαϊκής συμφωνίας, ξεπερνιέται από την ίδια τη ζωή.

Ο «Nord Stream», χωρίς να έχει λύσει ακόμα σοβαρά τεχνικοοικολογικά προβλήματα, ωστόσο δεν αποτελεί «καρφί στο μάτι» της Βαρσοβίας…Τον περασμένο Αύγουστο, την επομένη των σημαντικών συμφωνιών που υπογράφηκαν στην Άγκυρα ανάμεσα σε Ρωσία και Τουρκία, οι αγκυλώσεις και οι εμμονές σε τετριμμένα στερεότυπα εμφανίστηκαν ξανά, αν και σε χαμηλότερους τόνους. Είδαν τη δημοσιότητα παλιά/νέα πρωτοσέλιδα για Σύμφωνο αυτή τη φορά «Πούτιν – Ερντογάν». Στον δρόμο μελλοντικής διέλευσης των υδατανθράκων Μόσχα και Άγκυρα «συμφωνούν» στον επανακαθορισμό του γεωπολιτικού χάρτη στον Καύκασο, στη λεκάνη της Κασπίας κ.α.

Έργα στρατηγικής σημασίας όπως ο αγωγός φυσικού αερίου «South Stream» ή ο υπό διπλασιασμό «Blue Stream», όπως ο πετρελαιαγωγός «Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη» ή η τροφοδότηση του αγωγού «Σαμψούντα – Τζεϊχάν» με ρωσικό πετρέλαιο κ.ά. δεν μπορούν να μπουν σε πορεία απρόσκοπτης υλοποίησης αν δεν υπάρξει νέα προσέγγιση στις διενέξεις της περιοχής. «Η ύπαρξη διενέξεων στην Υπερκαυκασία βάζει τη βαριά σκιά της στις σχέσεις με τις χώρες της περιοχής», τόνιζε στην Άγκυρα ο κ. Πούτιν.

Εκείνοι που εξόπλισαν και στήριζαν το καθεστώς Σαακασβίλι, τον Αύγουστο του 2008, σε πόλεμο είχαν στόχο την αποδυνάμωση της Μόσχας στην περιοχή, τη δική τους ανάδειξη σε ρόλο επιδιαιτητή και ελεγκτή αυτής. Προς το παρόν απέτυχαν.

Το Κρεμλίνο πήρε το «μήνυμα» και ενώ πριν από λίγα χρόνια απομάκρυνε τη στρατιωτική βάση από το Βαζιάνι, λίγο έξω από την Τιφλίδα, όπου έδρευε από τα σοβιετικά χρόνια, τώρα βλέποντας ότι ο ίδιος ο χώρος έγινε εφαλτήριο των γεωργιανών δυνάμεων με πλειάδα Αμερικανών ινστρουχτόρων κατά της Ν. Οσετίας και της Αμπχαζίας αρχικά, με διευρυμένες ορέξεις για την ίδια και την περιοχή στη συνέχεια, σταμάτησε την οδυνηρή εξέλιξη τσακίζοντας τον γεωργιανό στρατό. Αμέσως αποφάσισε την εγκατάσταση βάσεων στις δύο μικρές δημοκρατίες, τις οποίες αναγνώρισε ως ανεξάρτητες.

Στον ευρύτερο χώρο του Καυκάσου, η Μόσχα εξακολουθεί να έχει τον πρώτο διαμεσολαβητικό ρόλο στη διένεξη Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, με φόντο το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Επί 15 και πλέον χρόνια το θέμα αυτό κρέμεται ως «βαρίδι» στον αυχένα της ρωσικής διπλωματίας, γράφει ο αναλυτής Κάρεν Μπεκαριάν.

Μάλιστα η ουδετερότητα της Ρωσίας δεν την έχει απαλλάξει από τις κατά καιρούς κατηγορίες ότι έχει «φιλοαρμενική» ή «φιλοαζερική» στάση. Έτσι λοιπόν ο κ. Πούτιν πήγε στην Άγκυρα τον Αύγουστο έχοντας υπ’ όψιν ότι και η Τουρκία έχει σοβαρά προβλήματα, όπως η εγκατάσταση στο Ιράκ αμερικανικών στρατευμάτων, η παρουσία των οποίων ενθαρρύνει το κουρδικό κίνημα ανεξαρτησίας στο προς το παρόν αυτόνομο Κουρδιστάν.

Όπως και στα χρόνια του Κεμάλ Ατατούρκ, έτσι και σήμερα ο κ. Ερντογάν δεν χρειάζεται «δεύτερο μέτωπο» όξυνσης στον Καύκασο. Και καταφεύγει στη σύσφιξη των σχέσεων με το Κρεμλίνο. Συμφωνεί με τον κ. Πούτιν ότι η υλοποίηση των σημαντικών έργων στην ενέργεια απαιτεί και σοβαρές ανατροπές σε χρόνιες διενέξεις. Η πρώτη από αυτές ήρθε πρόσφατα με την ανακοίνωση για άνοιγμα των συνόρων μεταξύ Τουρκίας και Αρμενίας. Έπεται επίσκεψη του Αρμένιου προέδρου στην Άγκυρα, με αφορμή τον ποδοσφαιρικό αγώνα των εθνικών τους ομάδων. Κάποιοι έσπευσαν να χαρακτηρίσουν τις εξελίξεις ως «τεκτονικές αναταράξεις» στον Καύκασο.

Παράλληλα, τα ανοίγματα Πούτιν στον κ. Ερντογάν φέρουν τη Ρωσία, όπως εκτιμούν οι αναλυτές, πιο κοντά και πιο δυναμικά στην ευρύτερη περιοχή της λεγόμενης «Ευρείας Μέσης Ανατολής», βγαίνοντας, κατά τα λεγόμενα του Ρώσου πρωθυπουργού, από «τη σκιά των καυκασιανών διενέξεων».

Η Μόσχα ενδιαφέρεται όσο και η Ουάσινγκτον για την ειρηνική διευθέτηση των διενέξεων τόσο στο Ιράκ όσο και στο Αφγανιστάν. Γι’ αυτό άλλωστε συμφώνησε να συμβάλει στις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Αφγανιστάν με εδαφικές διευκολύνσεις. Το αν οι ΗΠΑ πετύχουν ή όχι τον στόχο τους εκεί, είναι ένα θέμα που αφορά τη Μόσχα.

Η σύσφιξη των σχέσεων Μόσχας – Άγκυρας στο φόντο των εξελίξεων που σκιαγραφήσαμε συμβάλλει στο άνοιγμα προς το Ιράν, με δεδομένες τις ανοικτές θύρες διαλόγου και των δύο με την Τεχεράνη. Το Κρεμλίνο δεν κρύβει τις προθέσεις του, δεν επιδιώκει σε αντιπαράθεση με άλλους για να πετύχει τους στόχους του, αλλά και ξεκαθαρίζει ότι στην πολυτάραχη ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει τον Καύκασο, την Κασπία και την Εγγύς Ανατολή, ο ρόλος του εκτιμά ότι πρέπει να είναι σημαντικός και σε μερικά θέματα, όπως π.χ. ενέργειας, καθοριστικός.

Σε δυτικές πρωτεύουσες –κυρίως στις Βρυξέλλες και στην Ουάσινγκτον– επιδιώκεται να μειωθεί ο ρόλος της Μόσχας στα ενεργειακά πράγματα στον ευρύτερο χώρο που αναφερόμαστε. Η εκάστοτε εκδήλωση π.χ. αναφορικά με το σχέδιο του αγωγού «NABUCCO», συνοδεύεται στον υπερθετικό βαθμό από αντιρωσικές κορόνες, ενώ στην πράξη ουσιαστικά γίνονται βήματα σημειωτόν. Από την άλλη πλευρά οι Ρώσοι αποφεύγουν επιμελώς να μιλούν για ανταγωνιστικότητα ανάμεσα στο «δικό τους» σχέδιο «South Stream» και στο «NABUCCO», επιδιώκουν να πιστοποιούν στην πράξη ότι ο αγωγός από τη Ρωσία έχει όλες τις προϋποθέσεις να κατασκευαστεί, να βγει στην Ευρώπη και να συμβάλει σημαντικά στην ενεργειακή ασφάλεια. Η συμφωνία της Άγκυρας, με την οποία η Τουρκία επιτρέπει να περνά ο αγωγός μέσα από τη θαλάσσια οικονομική της ζώνη, δίνει ισχυρή ώθηση στο έργο και αν όλα πάνε όπως συμφωνήθηκαν τότε οι εργασίες του θα αρχίσουν στα τέλη του 2010 και όχι το 2012 όπως ήταν ο κατ’ αρχήν σχεδιασμός.

Ταυτόχρονα ο κ. Πούτιν πήρε τη σύμφωνη θέση του κ. Ερντογάν για υπερδιπλασιασμό του ήδη υπάρχοντος υποθαλάσσιου αγωγού «Blue Stream» που τροφοδοτεί τα τελευταία χρόνια τις εσωτερικές ανάγκες της Τουρκίας. Το επιπλέον αέριο που θα έρχεται με το «Blue Stream» θα διοχετεύεται στο Ισραήλ. Και βέβαια ο Τούρκος πρωθυπουργός πήρε ως «δώρο» την υπόσχεση τροφοδοσίας του αγωγού «Σαμψούντα – Τζεϊχάν» με ρωσικό πετρέλαιο. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί και μια έμμεση πλην σαφή μαρτυρία ότι ο αγωγός μεταφοράς πετρελαίου Μπακού – Τιφλίδα – Σαμψούντα – Τζεϊχάν που κατασκεύασαν δυτικές εταιρείες με αμερικανική πρωτοβουλία τη δεκαετία του 1990 και μοναδικό στόχο είχε τον αποκλεισμό της Ρωσίας από αυτόν, υπολειτουργεί και οικονομικά δεν επαληθεύει τον ρόλο του. Έτσι τώρα ο κ. Ερντογάν πείθει τον κ. Πούτιν να συμβάλει η Ρωσία με τροφοδοσία σε πετρέλαιο, έστω «στα μισά του δρόμου», στο τουρκικό τμήμα του αγωγού! Υπό μία έννοια το ίδιο επιδιώκουν και οι εμπνευστές του «NABUCCO» για το φυσικό αέριο, χωρίς να έχουν εξασφαλίσει γι’ αυτό τις αναγκαίες ποσότητες πρώτης ύλης για τη μεταφορά.

Η κωλυσιεργία ορισμένων «παικτών» στο πολυσύνθετο τεχνολογικά και κυρίως γεωπολιτικά «παιχνίδι» των δρόμων διέλευσης των αγωγών –στη συγκεκριμένη περίπτωση του «South Stream»– και του «Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη» της γείτονος χώρας περικλείει τον κίνδυνο επιπλοκής και της Ελλάδας σε έναν άσχημο ρόλο με επιπτώσεις τόσο στις ελληνορωσικές σχέσεις, που είχαν πράγματι εντυπωσιακή άνοδο, τα τελευταία χρόνια, όσο κυρίως με απώλειες σε οικονομικό και εθνικό επίπεδο. Στους Βούλγαρους τα προηγούμενα 15 χρόνια η Ελλάδα έδωσε ό,τι μπορούσε, οι ελληνικές επιχειρήσεις πήγαν εκεί όταν η οικονομία της χώρας ήταν υπό διάλυση, εν τέλει η Αθήνα πρωτοστάτησε στην είσοδό της στην Ε.Ε. αν και όλοι γνωρίζουν ότι τα οικονομικά κριτήρια κάθε άλλο παρά τηρήθηκαν. Θα έπρεπε λοιπόν η Αθήνα στα τριμερή έργα, στα οποία υπήρξε κατ’ αρχήν συμφωνία να γίνουν, να έχει πιο «μεστό» λόγο έναντι της Σόφιας. Είναι ζωτικής σημασίας για τη χώρα μας η κατασκευή των έργων αυτών και ας μην τα αφήνουμε μόνο στους Ρώσους.

Η Μόσχα εκτιμά την κατ’ αρχή θέληση της Αθήνας να έχει άμεση συμμετοχή στα έργα, αλλά έτσι όπως εξελίσσεται η κατάσταση, αν η ηγεσία της Βουλγαρίας επιμένει να βάζει εμπόδια, τότε «υπάρχουν και αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια», όπως λέει και η λαϊκή ρήση.

Αυτό δείχνει η σύμφωνη γνώμη του κ. Πούτιν για συμπλήρωμα με πετρέλαιο του αγωγού Σαμψούντα – Τζεϊχάν. Αν και ο Ρώσος ηγέτης συμπλήρωσε ότι αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με την πρόθεση της Μόσχας να στηθεί ο «ανταγωνιστής» αγωγός Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη. Το ερώτημα της ρωσικής πλευράς είναι πότε. Η πρόσφατη απάντηση του Βούλγαρου πρωθυπουργού κ. Μπορίσοφ, ότι «μελετάμε τα στοιχεία…», δεν αντέχει κριτικής.

Στο άλλο έργο του αγωγού φυσικού αερίου «South Stream», η συμφωνία με την Τουρκία σημαίνει δύο πράγματα:
1. Την πιθανότατη έναρξη του έργου κατά τουλάχιστον 1,5 χρόνο νωρίτερα, πράγμα θετικό και για τη χώρα μας.
2. Αναδύεται το ερώτημα αν και πόσο χρόνο είναι διατεθειμένοι να «ροκανίσουν» οι Βούλγαροι και κυρίως πόσο είναι διατεθειμένοι να τους περιμένουν οι Ρώσοι.

Τον Αύγουστο, πηγή της GAZPROM, στη Μόσχα, έλεγε ότι «αν η Σόφια επιμένει να αρνείται πάμε μέσω Ρουμανίας, οι Ρουμάνοι μας παρακαλούν…»

Μετά τις υπογραφές στην Άγκυρα «παίζει» σοβαρά πια το σενάριο να μπει και η Τουρκία στο παιχνίδι, και –γιατί όχι;– να πάει ο αγωγός μέσω αυτής. Στην πρώτη περίπτωση, η Βουλγαρία με τα «καπρίτσια» της μας βγάζει εκτός νυμφώνος, βγαίνοντας και η ίδια. Στη δεύτερη (μέσω Τουρκίας) μένουμε στο παιχνίδι, με αναβαθμισμένο ωστόσο τον ρόλο της γείτονος. Το αντιρωσικό «σιγοντάρισμα» της Βουλγαρίας από τη μακρινή Ουάσινγκτον και τους αμερικανικούς θυλάκους στις Βρυξέλλες μπορεί να κάνει τεράστια ζημιά στην Ελλάδα, στο αδυσώπητο ενεργειακό και γεωπολιτικό γίγνεσθαι της ευρύτερης περιοχής.

ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΟΚΕΡ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΓΩΓΟΥΣ
Οι (α)συμφωνίες του Γκντανσκ
Μόσχα: ανταπόκριση του Δημήτρη Λιάτσου
diplomatia.gr

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.