«Οι αρχές που ευαγγελιστήκατε προεκλογικά αλλά και μετά την εκλογή σας, είναι αρχές που χρειάζεται άμεσα ολόκληρη η ανθρωπότητα». Αυτά, μεταξύ άλλων, ανέφερε στο συγχαρητήριο τηλεγράφημά του προς τον Αμερικανό Πρόεδρο, με αφορμή την ημέρα της ανεξαρτησίας στις 4 Ιουλίου, ο Σύρος ομόλογός του!

Προχωρώντας σε μια κίνηση (την αποστολή τηλεγραφήματος) που δεν είχε γίνει όλα τα τελευταία χρόνια από τη Δαμασκό προς την Ουάσιγκτον, ο Μπάσαρ αλ Ασαντ έκανε ένα βήμα περισσότερο με τη φράση του αυτή, όπως μεταδόθηκε από το επίσημο συριακό πρακτορείο ειδήσεων SANA: άνοιξε, ουσιαστικά, διάπλατη την πόρτα του διαλόγου με τις ΗΠΑ, οι οποίες είχαν σπεύσει να τη χτυπήσουν, αμέσως μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Ομπάμα, στο πλαίσιο της νέας τακτικής τους απέναντι σε ολόκληρη την περιοχή της Μέσης Ανατολής και στον αραβικό – μουσουλμανικό κόσμο.

Οι επαινετικές αποστροφές του τηλεγραφήματος Ασαντ συνοδεύτηκαν και από μια, ανεπίσημη πλην άμεση, πρόσκληση του Σύρου Προέδρου προς τον Ομπάμα να επισκεφτεί τη Δαμασκό. Η πρόσκληση έγινε κατά τη διάρκεια πολύωρης συνέντευξης του Ασαντ στο βρετανικό δίκτυο «SkyNews», στις αρχές Ιουλίου. Μία συνέντευξη, που επίσης έμοιαζε αδιανόητη πριν από λίγο καιρό, όταν η Δαμασκός συγκαταλεγόταν από την προεδρία Μπους και τους «πρόθυμους συμμάχους» της στον άξονα του κακού.

Οι δύο αυτές εξελίξεις αποτελούν απλώς το επιστέγασμα μιας διαδικασίας «προσέγγισης» που άρχισε πριν από κάποιους μήνες και, όπως όλα δείχνουν, μοιάζει να βρίσκεται πολύ κοντά στο ν’ αποφέρει καρπούς. Μια διαδικασία στην οποία εμπλέκονται όχι μόνο οι ΗΠΑ αλλά και οι στενοί της άραβες σύμμαχοι στην περιοχή, η Σαουδική Αραβία και η Ιορδανία.

Ταραγμένη επταετία
Οι σχέσεις Συρίας – ΗΠΑ δεν ήταν ποτέ αυτό που κανείς θα χαρακτήριζε «καλές». Εντούτοις, τα πνεύματα οξύνθηκαν μετά το 2001, όταν μετά την πολύνεκρη επίθεση στους δίδυμους πύργους, η προεδρία Μπους κήρυξε «αντιτρομοκρατική» εκστρατεία στοχεύοντας, ουσιαστικά, όλες εκείνες τις ηγεσίες που δεν είχαν ανοιχτά «ταχθεί στο πλευρό της, άρα ήταν εναντίον της».

Η Συρία, τότε, είχε συγκαταλεχθεί στον «άξονα του κακού». Η ατμόσφαιρα έγινε ακόμη χειρότερη κατά την προετοιμασία αλλά και κατά τη διάρκεια της εισβολής στο Ιράκ. Η ηγεσία της Δαμασκού εναντιώθηκε στο πλήγμα και κατηγορήθηκε ότι άνοιξε τα σύνορά της δίνοντας καταφύγιο σε στελέχη του καθεστώτος Σαντάμ Χουσεΐν ενώ έντονη ήταν η φημολογία ότι στο έδαφός της μεταφέρθηκε μέρος «των απαγορευμένων όπλων» της Βαγδάτης. Τελικά, αποδείχτηκε ότι η Βαγδάτη, όπως ακριβώς υποστήριζαν τόσο οι επιθεωρητές του ΟΗΕ όσο και της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, δε διέθετε τίποτε απαγορευμένο, οπότε δε μεταφέρθηκε κάτι και στη Συρία.

Ο διπλωμάτης του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζέφρι Φέλτμαν βρέθηκε φέτος δύο φορές στη Συρία, το Μάρτη και το Μάη
συριακά σύνορα, όμως, όντως άνοιξαν. Κατά κύριο λόγο για να βρουν καταφύγιο χιλιάδες Ιρακινοί πρόσφυγες που προσπαθούσαν να γλιτώσουν τη ζωή τους από το χάος που η κατοχή έφερε στη χώρα τους. Πολλοί από αυτούς τους πρόσφυγες βρίσκονται ακόμη και σήμερα στη Συρία, η οποία επανειλημμένως έχει ζητήσει την αρωγή διεθνών οργανισμών για ν’ αντεπεξέλθει στις ανάγκες τους, χωρίς, όμως, πάντα να έχει βρει αντίκρυσμα.

Το ψυχροπολεμικό κλίμα μεταξύ ΗΠΑ – Συρίας εντάθηκε ακόμη περισσότερο μετά τη δολοφονία του Λιβανέζου πρώην πρωθυπουργού Χαρίρι, στις 14 Φεβρουαρίου του 2005 στη Βηρυτό. Η Δαμασκός θεωρήθηκε υπεύθυνη για τη δολοφονία και της ασκήθηκαν αφόρητες πιέσεις, δια μέσου και απειλών, ν’ αποσύρει τους χιλιάδες στρατιώτες που διατηρούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή στο Λίβανο στο πλαίσιο της συμφωνίας Ταΐφ, με την οποία είχε τερματιστεί ο πολυετής εμφύλιος λιβανικός πόλεμος. Γεγονός είναι ότι η συριακή στρατιωτική παραμονή στο Λίβανο είχε, κατά πολύ, ξεπεράσει το χρονικό όριο που έθετε η συμφωνία.

Γεγονός, επίσης, είναι ότι η Συρία, όπως άλλωστε το Ισραήλ, οι ΗΠΑ αλλά και άλλες αραβικές δυνάμεις, είχαν εμπλακεί ενεργά στον εμφύλιο, με τη Δαμασκό να διατηρεί άμεσες διασυνδέσεις με τη λιβανική πολιτική σκηνή και συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις ακόμη και μέχρι σήμερα (τη σιιτική «Χεζμπολάχ» και τους συμμάχους της). Παρ’ όλα αυτά, οι πολιτικές δολοφονίες που ακολούθησαν τη δολοφονία Χαρίρι στο Λίβανο και απείλησαν να παρασύρουν, για άλλη μια φορά, σε εμφύλιο λουτρό αίματος τη χώρα, δεν αποδείχτηκε ποτέ, παρά τις αλλεπάλληλες κατηγορίες, ότι δρομολογήθηκαν από τη Δαμασκό. Μάλιστα, μόλις πριν από λίγες βδομάδες, απελευθερώθηκαν στο Λίβανο τέσσερις αξιωματικοί του λιβανικού στρατού και των μυστικών υπηρεσιών που κατηγορούνταν για εμπλοκή στη δολοφονία Χαρίρι και διασυνδέσεις με τη Συρία, επειδή όπως αποφάνθηκε η ειδική επιτροπή του ΟΗΕ που ερευνά το ζήτημα, δεν αποδείχτηκε τίποτε συγκεκριμένο εναντίον τους.

Σταδιακή αλλαγή κλίματος
Με βάση τα μέχρι στιγμής δεδομένα κομβικό σημείο αλλαγής «ατμόσφαιρας» αποτέλεσε η ισραηλινή εισβολή στο Λίβανο, το καλοκαίρι του 2006, που αν και αιματοκύλισε το λιβανικό λαό, δε στέφθηκε με επιτυχή, για τους στόχους του Τελ Αβίβ, κατάληξη. Η Συρία, όντας πάντα στο πλευρό της «Χεζμπολάχ», δεν αναμίχθηκε άμεσα αλλά δεν έκρυψε την υποστήριξή της. Οπως ακριβώς έκανε και με την παλαιστινιακή «Χαμάς», παίρνοντας, όμως, αποστάσεις ασφαλείας από την ένοπλη κατάληψη της εξουσίας στη Λωρίδα της Γάζας από την οργάνωση, έτσι ώστε να παραμείνει συνομιλητής και των άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων.

Εκτοτε, άρχισε να παρατηρείται μια σταδιακή, πλην σταθερή, αποκλιμάκωση των τόνων της αμερικανικής διπλωματίας προς τη Δαμασκό. Μπορεί στην επίσημη γλώσσα του Στέιτ Ντιπάρτμεντ η Συρία να παρέμενε στον «άξονα του κακού», όμως, κάποιες πρώτες επιτροπές από το Κογκρέσου άρχισαν να επισκέπτονται τη Δαμασκό για επαφές με τη συριακή ηγεσία, με αποκορύφωμα την επίσκεψη της προέδρου του Κογκρέσου Πελόζι το 2007. Παράλληλα, ο μέχρι πρότινος επικεφαλής των αμερικανικών κατοχικών δυνάμεων στο Ιράκ, στρατηγός Ντέιβιντ Πετρέους, άρχιζε να εξαίρει τη «συνεργασία» των συριακών αρχών στην προσπάθεια ελέγχου των συρο-ιρακινών συνόρων.

Ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, η ΕΕ διατηρεί τις εμπορικές και οικονομικές της σχέσεις με τη Συρία και δρομολογεί, έστω και με αργούς ρυθμούς, τη βήμα το βήμα αναβάθμισή τους προωθώντας και επιπλέον επενδύσεις στην αραβική χώρα. Ταχύτητα στις εξελίξεις φαίνεται να δίνει η ανάδειξη του Νικολά Σαρκοζί στην γαλλική προεδρία και το φιλόδοξο σχέδιό του για επαναφορά του γαλλικού κεφαλαίου στο προσκήνιο των πρώην αποικιών αλλά και της Μέσης Ανατολής γενικότερα, με διακριτό προνομιακό ρόλο σε σχέση με τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Η «επέλαση» Σαρκοζί, που στο επίσημο διπλωματικό πεδίο πραγματοποιείται με τη συναίνεση της ΕΕ και των ΗΠΑ, καταλήγει στην αποκατάσταση μετά από δεκαετίες επίσημων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Συρίας – Λιβάνου, μια κίνηση που η γαλλική διπλωματία παρουσιάζει ως «δικό της επίτευγμα».

«Επίθεση φιλίας» και θετική ανταπόκριση
Η έντονη κινητικότητα του γαλλικού κεφαλαίου ήταν θέμα χρόνου πότε θα πυροδοτήσει την εντονότερη αντίδραση και άλλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και κυρίως των ΗΠΑ, που έχουν δεδηλωμένα συμφέροντα στην περιοχή. Η αμερικανική αντίδραση εκδηλώθηκε ανοιχτά με την ανάληψη της προεδρίας από τον Μπαράκ Ομπάμα, ο οποίος έθεσε το πλαίσιο μιας νέας τακτικής προώθησης των συμφερόντων του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, μιας τακτικής που βασίζεται περισσότερο στη διπλωματία, στην οικονομική διείσδυση, στο δήθεν διάλογο και λιγότερο στις απειλές και στην επιβολή. Απώτερος στόχος, πάντα, παραμένει ο έλεγχος της γεωστρατηγικά και ενεργειακά πολύτιμης περιοχής. Κρίνεται όμως απαραίτητο η «ευρεία Μέση Ανατολή» να προχωρήσει μέσα από τη βελτίωση της εικόνας των ΗΠΑ στον αραβικό κόσμο και την εκμαίευση «συναίνεσης».

Στη «χείρα διαλόγου» που έτεινε ο Ομπάμα προς «εχθρικές» χώρες, η Δαμασκός ήταν από αυτές που είχαν την πλέον θετική αντίδραση. Κατά πολλούς αναλυτές αυτό οφείλεται σε μια σειρά παράγοντες. Ενας από αυτούς είναι ότι η συριακή ηγεσία, συνεχίζοντας την πορεία καπιταλιστικής ανάπτυξης που ακολουθεί, και εκφράζεται ήδη στις σχέσεις της με την ΕΕ, επιδιώκει στενότερη οικονομική συνεργασία με τις ΗΠΑ, θέλει να προσελκύσει επενδύσεις από αμερικανικά κεφάλαια και στοχεύει στην άρση των εμπορικών κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί από την Ουάσιγκτον και τη δυσκολεύουν στις οικονομικές της συμφωνίες με τρίτα μέρη.

Ενας δεύτερος παράγοντας, υποστηρίζουν αναλυτές, είναι η επιλογή της συριακής ηγεσίας υπό τον Μπάσαρ αλ Ασαντ, σταδιακά να προσεγγίσει τις δυτικές καπιταλιστικές χώρες και ν’ απομακρυνθεί από το χαρακτηρισμό «κράτος – παρίας». Η προσπάθεια αυτή, βέβαια, γίνεται με όρους που η Δαμασκός επιδιώκει να τηρήσει προκειμένου να μην της γυρίσει μπούμερανγκ η συγκεκριμένη προσέγγιση.

Πιο συγκεκριμένα, είναι ξεκάθαρο ότι για τη συριακή ηγεσία είναι ισχυρά «διαπραγματευτικά χαρτιά» οι σχέσεις της με το Ιράν, τη «Χεζμπολλάχ» και τη «Χαμάς». Και στα τρία αυτά σημεία, η προεδρία Ομπάμα προσπαθεί να έχει ρόλο: να αποκτήσει δικούς της διαύλους επικοινωνίας έτσι ώστε να μειωθεί, σταδιακά, η δυνατότητα της Δαμασκού να χρησιμοποιεί τις σχέσεις αυτές ως «διαπραγματευτικό χαρτί». Το ίδιο ακριβώς η Ουάσινγκτον, διά των προτάσεων διαλόγου, επιδιώκει και απέναντι στο Ιράν.

Ενας τρίτος, και αρκετά σημαντικός παράγοντας, είναι ότι η Δαμασκός θεωρεί δεδομένο, όπως και πολλοί άλλοι, ότι δεν πρόκειται να υπάρξει πρόοδος στο ζήτημα της ισραηλινής κατοχής στα συριακά υψώματα του Γκολάν και γενικότερα στις ισραηλινο-αραβικές σχέσεις, αν η Ουάσιγκτον δεν πιέσει τους καλούς της συμμάχους στο Τελ Αβίβ. Αυτό αναμένεται να είναι, ίσως, και το πλέον μεγάλο «αγκάθι» στην εκατέρωθεν κίνηση προσέγγισης μεταξύ ΗΠΑ – Συρίας.

Η Δαμασκός έχει ξεκαθαρίσει, και δικαίως, ότι δεν πρόκειται να συζητήσει τίποτε αν ο ισραηλινός στρατός δεν αποχωρήσει άνευ όρων, μαζί με τους χιλιάδες εποίκους, από τα κατεχόμενα (από το 1967), υψώματα του Γκολάν. Από την άλλη, η κυβέρνηση Νετανιάχου, μη τηρώντας ούτε καν τα προσχήματα, σε αντίθεση με τους προκατόχους του, διαμηνύει ότι δεν πρόκειται να υπάρξει καμία υποχώρηση γιατί τα «Γκολάν έχουν στρατηγική και οικονομική σημασία για το Ισραήλ».

Οπως και να έχει, μέχρι στιγμής, Δαμασκός και Ουάσιγκτον δείχνουν αποφασισμένες να προχωρήσουν στο δρόμο της προσέγγισης. Των «επαινετικών» σχολίων Ασαντ προς τον Ομπάμα, προηγήθηκαν οι αλλεπάλληλες επισκέψεις απεσταλμένων του Αμερικανού Προέδρου στη Δαμασκό, η επίσκεψη του πρώην Προέδρου Κάρτερ και του ειδικού απεσταλμένου για τη Μέση Ανατολή Τζορτζ Μίτσελ και του Τζέφρι Φέλτμαν, που τόνισε «τον καίριο ρόλο της Συρίας στην περιοχή». Εντός των επομένων ημερών αναμένεται, επίσης, η αποστολή νέου Αμερικανού πρέσβη στη Δαμασκό, καθώς ο προηγούμενος είχε αποχωρήσει το 2005 μετά τη δολοφονία Χαρίρι.

Από την άλλη πλευρά, οι συριακές δυνάμεις έχουν αντιμετωπίσει αποφασιστικά κρούσματα ισλαμιστικής ένοπλης δράσης, όπως η «Ανσάρ αλ Ισλάμ», που έδρασε στο Λίβανο και ανέλαβε την ευθύνη για πολύνεκρη επίθεση τον περασμένο Σεπτέμβρη έξω από τη Δαμασκό, εξασφαλίζοντας τα «συγχαρητήρια» της Ουάσινγκτον. Επίσης, σε μια, ελάχιστα γνωστή, κίνηση, ο Ασαντ, μόλις πριν λίγες μέρες, απομάκρυνε από την ηγεσία της υπηρεσίας αντικατασκοπείας τον συγγενή του Ασεφ Σαουκάτ (τον τοποθέτησε υπαρχηγό του ΓΕΣ), ο οποίος βρισκόταν σε αυτή τη θέση από τις 14 Φεβρουαρίου του 2005 (ημέρα δολοφονίας του Χαρίρι) και είχε συγκεντρώσει πολλά δυτικά «πυρά» για τις επιλογές του. Αναμφιβόλως, το επόμενο χρονικό διάστημα φαντάζει εξαιρετικά ενδιαφέρον και κρίσιμο ως προς το μέχρι πού και πώς θα καταλήξει αυτό το όψιμο αμερικανο-συριακό «φλερτ».

Ελένη ΜΑΥΡΟΥΛΗ
Ριζοσπάστης

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.