Rolf Ekéus και Målfrid Braut-Hegghammer

Ο πόλεμος στο Ιράκ μπορεί να φαίνεται σαν ένα ζήτημα του παρελθόντος.
Όμως, σχεδόν δέκα χρόνια μετά την εκκίνηση των μαχών, οι Ηνωμένες
Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους χρησιμοποιούν πολιτικές για την
αντιμετώπιση της πρόκλησης του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν που είναι
παράξενα παρόμοιες με εκείνες που ακολουθούσαν στο πλαίσιο της
προετοιμασίας για την Επιχείρηση Διαρκής Ειρήνη (Operation Enduring
Freedom). Ακριβώς όπως έκαναν με τον Σαντάμ Χουσεΐν, οι ενδιαφερόμενες
κυβερνήσεις έχουν εφαρμόσει οικονομικές κυρώσεις, διπλωματική απομόνωση
και χαμηλού επιπέδου βία για να αποδυναμώσουν το ιρανικό καθεστώς και να
το αποτρέψουν από το να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, με τον μακροπρόθεσμο
στόχο της αλλαγής του καθεστώτος. Στο Ιράκ, και φαινομενικά τώρα στο
Ιράν, η διπλωματία και οι επιθεωρήσεις έγιναν το μέσο για μια
συγκεκριμένη κατάληξη: την δημιουργία ενός casus belli. Η στρατηγική
απέτυχε παταγωδώς στο Ιράκ πριν από μια δεκαετία. Κατά πάσα πιθανότητα
θα αποτύχει επίσης και στο Ιράν.

Αυτό δεν γράφεται για να υποστηριχθεί ότι το Ιράν δεν αποτελεί
απειλή. Η Τεχεράνη έχει φτάσει στο όριο του να αποκτήσει πυρηνικά όπλα.
Τον Αύγουστο, μια έκθεση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας
(ΙΑΕΑ) ανέφερε ότι η χώρα έχει 2.100 φυγοκεντρωτές σε ένα υπόγειο χώρο
και έχει εντείνει την παραγωγή πυρηνικών καυσίμων. Για να περιοριστεί το
πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, τα ενδιαφερόμενα κράτη έχουν εφαρμόσει όλο
και περισσότερο σοβαρές οικονομικές κυρώσεις κατά της ιρανικής
Κεντρικής Τράπεζας και του πετρελαϊκού του τομέα, πραγματοποιώντας
κυβερνο-επιθέσεις σε ιρανικές συσκευές φυγοκέντρησης, και προχωρώντας σε
στοχευμένες δολοφονίες Ιρανών επιστημόνων και μηχανικών. Εν τω μεταξύ,
στην Ιερουσαλήμ και την Ουάσιγκτον, οι ιθύνοντες φαίνεται να
ευθυγραμμίζουν τα χρονικά τους περιθώρια για μια προληπτική επίθεση
[http://nyti.ms/QphdvD]. Στα Ηνωμένα Έθνη, στις αρχές Οκτωβρίου, ο
Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου υποστήριξε την θέσπιση
μιας «κόκκινης γραμμής» για την διάδοση των πυρηνικών του Ιράν: Σε
περίπτωση που το Ιράν εμπλουτίσει ουράνιο πέρα από ένα ορισμένο σημείο,
προέτρεψε, ο κόσμος να συμφωνήσει να επιτεθεί. Ευρωπαίοι διπλωμάτες
χαρακτήρισαν την ομιλία του παρόμοια με εκείνη του πρώην υπουργού
Εξωτερικών των ΗΠΑ Κόλιν Πάουελ στα Ηνωμένα Έθνη το 2003, αν και με
χαμηλότερης ποιότητας γραφικές απεικονίσεις…

Όμως, το να κάνει κανείς έκκληση για πόλεμο ενώ εντείνει την πίεση
στο Ιράν, χωρίς να καθορίζει με σαφήνεια τα βήματα που θα μπορούσε να
κάνει η Τεχεράνη για να εκτονώσει την ένταση, αφαιρεί κάθε κίνητρο από
το Ιράν για να αλλάξει τη συμπεριφορά του. Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, η
εχθρότητα των δυτικών χωρών είναι πιθανό να καταστήσει δυσχερέστερο για
τους μετριοπαθείς Ιρανούς να χαλιναγωγήσουν το πυρηνικό πρόγραμμα της
χώρας. Και, μακροπρόθεσμα, η Τεχεράνη θα αμφισβητεί όλο και περισσότερο
το κατά πόσον το Ιράν θα πρέπει να παραμείνει εντός της Συνθήκης Μη
Διάδοσης των Πυρηνικών ενώ αντιμετωπίζει οικονομικές κυρώσεις, βία και
απομόνωση. Χωρίς ανθρώπους επιτόπου, άλλωστε, θα γίνεται όλο και πιο
δύσκολο να εκτιμηθεί η πραγματική πρόοδος της Τεχεράνης προς το κατώφλι
των πυρηνικών όπλων. Ο κόσμος θα μπορούσε να χάσει την δημιουργία μιας
ιρανικής δυνατότητας απεμπλοκής ή αλλιώς να κάνει ένα ακόμα σοβαρό λάθος
με έναν αδικαιολόγητο πόλεμο.

ΑΦΟΠΛΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΣΑΝΤΑΜ

Στο τέλος του πολέμου στον Περσικό Κόλπο το 1991, το Συμβούλιο
Ασφαλείας του ΟΗΕ περιέγραψε τους όρους της κατάπαυσης του πυρός μεταξύ
του Ιράκ και της υπό αμερικανική ηγεσία συμμαχίας. Το ψήφισμα 687
υποχρέωσε το Ιράκ να δεχθεί την καταστροφή όλων των χημικών και
βιολογικών του όπλων, όλον τον σχετικό εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις,
καθώς και όλα τα υλικά για πυρηνικά όπλα υπό την εποπτεία διεθνών
επιθεωρητών. Το Ιράκ έπρεπε επίσης να δεχθεί την καθιέρωση ενός
καθεστώτος διεθνούς ελέγχου που θα μπορούσε να επαληθεύσει ότι το Ιράκ
δεν είχε διατηρήσει ή αποκτήσει πυρηνικά, χημικά ή βιολογικά όπλα. Σε
αντάλλαγμα, όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας κατέληγε στο συμπέρασμα ότι το
Ιράκ είχε τηρήσει τις υποσχέσεις του, θα προχωρούσε στην άρση του
οικονομικού και εμπορικού (συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων) εμπάργκο
που το ψήφισμα 661 του ΟΗΕ είχε επιβάλλει τον Αύγουστο του 1990. Το Ιράκ
αποδέχθηκε επίσημα τη συμφωνία.

Μεταξύ 1991 και 1997, το Ιράκ προχώρησε σταθερά προς τον αφοπλισμό.
Ακόμη και όταν ενεργούσαν έτσι, φυσικά, οι Ιρακινοί ηγέτες δοκίμαζαν την
αποφασιστικότητα της διεθνούς κοινότητας και συχνά εμπόδιζαν τους
επιθεωρητές. Όμως, το καθεστώς ήταν αποφασισμένο να κάνει τα Ηνωμένα
Έθνη να άρει τις κυρώσεις και συνειδητοποίησε ότι η διεθνής κοινότητα θα
παρέμενε δεσμευμένη στην επιβολή των όρων κατάπαυσης του πυρός. Έτσι,
μεταξύ 1995 και 1997, το Ιράκ συνεργάστηκε πιο διεξοδικά. Από τους
πρώτους μήνες του 1997, το Ιράκ είχε ολοκληρώσει τη φάση του αφοπλισμού
της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός και τα Ηνωμένα Έθνη είχαν αναπτύξει
ένα σύστημα παρακολούθησης για την ανίχνευση τυχόν παραβιάσεων του Ιράκ
στις υποχρεώσεις μη διάδοσης πυρηνικών όπλων.

Σε αυτό το σημείο, αρκετά μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας υποστήριξαν
ότι είχε έρθει η ώρα να προβούν σε πλήρη επανεξέταση της προόδου του
Ιράκ στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την άρση των κυρώσεων. Αλλά οι
Ηνωμένες Πολιτείες έλαβαν μια διαφορετική στάση. Την άνοιξη του 1997, η
πρώην υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μαντλίν Ολμπράιτ σε μια ομιλία της στο
Πανεπιστήμιο Georgetown δήλωσε ότι ακόμα και αν οι διατάξεις της
συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός συμπληρώνονταν, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν
θα συμφωνούσαν στην άρση των κυρώσεων, εκτός εάν ο Σαντάμ είχε
απομακρυνθεί από την εξουσία.

Με την αλλαγή του καθεστώτος να είναι πλέον ένας δεδηλωμένος στόχος
των ΗΠΑ και την χαλάρωση των οικονομικών κυρώσεων εκτός συζητήσεων, ο
Σαντάμ έχασε την διάθεσή του για συνεργασία. Εμπόδιζε τους επιθεωρητές
σε κάθε έλεγχο και τελικά τους έδιωξε μετά από έναν αμερικανο-βρετανικό
βομβαρδισμό το 1998 με στόχο την έδρα του Σαντάμ, την αεράμυνα και τις
δυνάμεις ασφαλείας, βομβαρδισμό που υποτίθεται ότι έγινε για να μειωθεί η
ικανότητα του Ιράκ να παράγει όπλα μαζικής καταστροφής (WMD). Το
Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν μπορούσε να συσπειρώσει την υποστήριξη
επί του καθεστώτος ελέγχου ή τη μεταρρύθμιση των κυρώσεων, και η
παραπληροφόρηση σχετικά με τις δυνατότητες εξοπλισμού του Ιράκ
εξαπλώθηκε. Το 2003, η κυβέρνηση του George W. Bush χρησιμοποίησε
εσφαλμένες εκτιμήσεις για το ιρακινό πρόγραμμα όπλων μαζικής καταστροφής
και οδήγησε την υπόθεση σε πόλεμο. Λόγω του κενού πληροφόρησης που
ακολούθησε την τετραετή απουσία ελέγχων, οι ισχυρισμοί αυτοί δεν
μπορούσαν να αντικρουστούν εύκολα. Εάν οι ελεγκτές είχαν παραμείνει στη
θέση τους, η διεθνής κοινότητα θα ήταν σίγουρη για το γεγονός ότι η
ικανότητα του Ιράκ να φτιάχνει όπλα μαζικής καταστροφής δεν είχε
αναβιώσει. Ένας δαπανηρός πόλεμος θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.

ΦΡΕΝΑΡΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΑΠΕΙΛΗ

Η προσέγγιση της Δύσης προς το Ιράν σήμερα αντικατοπτρίζει τον τρόπο
με τον οποίο χειρίστηκε το Ιράκ. Τότε, όπως και τώρα, η έμφαση δίνεται
στη δύναμη, την πίεση, και την αποκάλυψη στοιχείων για ένα συνεχιζόμενο
προγράμματος εξοπλισμών. Ωστόσο, οι προκλήσεις είναι διαφορετικές στο
Ιράν. Ήδη, η συνεχής πίεση και η απομόνωση του Ιράν το κάνει λιγότερο
πρόθυμο να συνεργαστεί. Μετά από την αποτυχία των συνομιλιών νωρίτερα
φέτος, το Ιράν δεν είναι πρόθυμο να συμμετάσχει σε υψηλού επιπέδου
διαπραγματεύσεις. Ο επικεφαλής του ΙΑΕΑ εκφράζει τώρα την ελπίδα ότι το
Ιράν θα επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, οι Ιρανοί
αξιωματούχοι έχουν καθυστερήσει να θέσουν νέα ημερομηνία για τις
συνομιλίες. Πιστεύουν ότι αντιμετωπίζουν έναν μυστικό πόλεμο. Πρόσφατα,
το Ιράν είχε εκφράσει ανησυχίες ότι επιθεωρητές του ΙΑΕΑ περνούν
πληροφορίες από ευαίσθητες ιρανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις
κυβερνήσεις τους. Με την κλιμακούμενη πίεση και την ανοικτή συζήτηση στο
Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες σχετικά με μια ενδεχόμενη επίθεση
εναντίον του Ιράν, είναι απίθανο ότι οι Ιρανοί θα είναι έτοιμοι να
κάνουν μονομερείς παραχωρήσεις.

Το να αφήνεται η διπλωματία να υποβαθμίζεται περαιτέρω σε κουβέντες
σχετικά με πόλεμο, υπονομεύει τις προσπάθειες για τον εντοπισμό – και
την ελπίδα να εμποδίσει – των διαδικασιών δημιουργίας πυρηνικών όπλων
από το Ιράν. Τον περασμένο χειμώνα, οι ηγέτες του Ισραήλ ξεκίνησαν μια
εκστρατεία ενημέρωσης προσπαθώντας να κάνουν την επιλογή του χτυπήματος
κατά του Ιράν να φαίνεται πιο λογική. Ο Νετανιάχου προσπάθησε να
δυσφημίσει τις εκτιμήσεις του ΙΑΕΑ ότι το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα δεν
είχε επαναληφθεί. Τον περασμένο χειμώνα, ανέφερε ότι οι εκθέσεις των
μυστικών υπηρεσιών παρέπεμπαν σε μια πιο άμεση απειλή. Αλλά δεν υπάρχουν
στοιχεία για να αποδείξουν τους ισχυρισμούς του.

Οπότε, τι θα έπρεπε να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί
τους; Τα τελευταία χρόνια, το Ιράν έχει αναπτύξει την ικανότητα να
εμπλουτίζει ουράνιο κατά 20% και έχει διερευνήσει πτυχές του ενοπλισμού
του. Η πιο πρόσφατη έκθεση του ΙΑΕΑ δείχνει ότι η ιρανική δυνατότητα
εμπλουτισμού είναι όλο και πιο διαφοροποιημένη και ισχυρή. Αντιμέτωπες
με τα νέα αυτά δεδομένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να
επανεξετάσουν το να κάνουν μια συμφωνία με το Ιράν. Οι εναλλακτικές
λύσεις είναι χειρότερες. Τα στρατιωτικά χτυπήματα θα απομακρύνουν
αποτελεσματικά τα εγχώρια εμπόδια στην προσπάθεια να αναπτυχθούν
πυρηνικά όπλα. Το πρόγραμμα εξοπλισμού του Ιράν θα πάει από το
χειρόφρενο στην ανώτατη ταχύτητα.

Πριν από δύο χρόνια, το Ιράν συμφώνησε σε μια πρόταση ανταλλαγής
καυσίμων με την Βραζιλία και την Τουρκία βάσει της οποίας το Ιράν θα
μπορούσε να αναπτύξει πυρηνική ενέργεια χωρίς να συσσωρεύσει πρώτες ύλες
για πυρηνικά όπλα. Πέρυσι, η Ρωσία έβαλε μπρος ένα σχέδιο για την
επιβολή ενός αριθμού περιορισμών στον ιρανικό εμπλουτισμό και την
διευκόλυνση πιο παρεμβατικών επιθεωρήσεων από τον ΙΑΕΑ. Καμιά από τις
δύο προτάσεις δεν υποστηρίχθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς η
πρώτη προτεραιότητα της κυβέρνησης Ομπάμα ήταν να ενταθεί η διεθνής
πίεση στην Τεχεράνη. Τώρα, δεδομένης της προόδου του Ιράν προς την
κατασκευή της βόμβας, κάθε νέα πρόταση θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα
ενοχλητικό σύστημα παρακολούθησης με μηχανισμό έγκαιρης προειδοποίησης
στο εσωτερικό των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν. Μια τέτοια απαίτηση
θα βοηθήσει στην πρόληψη της υλοποίησης του προγράμματος, καθώς το Ιράν
θα αναγνωρίζει ότι τα αποδεικτικά στοιχεία των εν λόγω δραστηριοτήτων θα
οδηγήσουν σε στρατιωτικές επιθέσεις και επιπλέον σοβαρές οικονομικές
κυρώσεις. Η συμφωνία θα πρέπει επίσης να συνοδεύεται από μια λίστα σαφώς
καθορισμένων βημάτων που το Ιράν θα μπορούσε να κάνει ώστε να επιτύχει
την άρση των κυρώσεων.

Το Ιράν έχει επανειλημμένα προσφερθεί να φιλοξενήσει ένα ενοχλητικό
καθεστώς ελέγχου που προχωρεί πέρα από το σημερινό πρόγραμμα του ΙΑΕΑ. Ο
Seyed Mousavian, ένας πρώην ανώτερος Ιρανός διαπραγματευτής, πρότεινε
ανώτατο όριο εμπλουτισμού 5% και συμφώνησε να μην αποθηκεύεται τυχόν
περίσσεια εμπλουτισμένου ουρανίου στο ιρανικό έδαφος. Σε αντάλλαγμα, οι
Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα αναγνωρίσουν το κυριαρχικό
δικαίωμα του Ιράν στην τεχνολογία εμπλουτισμού και θα άρουν βαθμιαία τις
κυρώσεις. Αυτό φαίνεται να είναι ένας λογικός τρόπος για να
προχωρήσουμε από την τρέχουσα κρίση. Ωστόσο, τα τελευταία τρία χρόνια,
οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρώπη έχουν αρνηθεί πεισματικά να
αναζητήσουν μια λύση κατόπιν διαπραγματεύσεων με το Ιράν. Οι
αποτυχημένες συνομιλίες φέτος την άνοιξη και το καλοκαίρι έδειξαν ότι
όταν η Δύση δεν έχει τίποτα να προσφέρει, το Ιράν υπαναχωρεί.

Το να ηρεμήσουν οι υπερθερμασμένες αμερικανο-ιρανικές σχέσεις απαιτεί
χρηστή διπλωματία και όχι έναν λεκτικό πόλεμο. Το ιρακινό μοντέλο, όπως
περιγράφεται στο ψήφισμα του ΟΗΕ για την κατάπαυση του πυρός,
περιλαμβάνει κυρώσεις που συνδέονταν με το αρχικό καθεστώς επιθεωρήσεων,
και στη συνέχεια μια συμφωνία συνεχούς παρακολούθησης παράλληλα με
διαβεβαιώσεις για άρση των κυρώσεων. Για να είναι αποτελεσματικό, το
καθεστώς των κυρώσεων πρέπει να περιέχει σαφή και λογικά βήματα προς την
άρση των κυρώσεων. Στο Ιράν, ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να
εμποδίσει την εμφάνιση μιας ξαφνικής πυρηνικής ικανότητας. Ίσως, τότε, ο
κόσμος θα αποφύγει να βρεθεί σε ένα ακόμα τέλμα στη Μέση Ανατολή.

Copyright © 2002-2012 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/138201/rolf-ekeus-and-malfrid-bra…

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition»
στο TWITTER στη διεύθυνση www.twitter.com/#!/foreigngr αλλά και στο
FACEBOOK, στη διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr