Ο Πάπας Φραγκίσκος με τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκο Αναστασιάδη. Φωτογραφία Κυπριακό Πρακτορείο

Η επικίνδυνα αυξανόμενη στον κόσμο αδυναμία παραγωγής αμοιβαίας ασφάλειας, ειδικά από κρατικούς και διακρατικούς δρώντες, είναιξ συπτωματικό της σημερινής αταξίας πραγμάτων στις διακρατικές και ενδοκρατικές σχέσεις και εξελίσσεται σε γνώριμο πλέον χαρακτηριστικό της μεταψυχροπολεμικής εποχής.

Η απουσία αμοιβαίας ασφάλειας αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για ανταγωνισμούς και συγκρούσεις, οι οποίες, στην περίπτωση κρατών, οδηγούν σε πολέμους με νικητές και ηττημένους αλλά και στον φαύλο κύκλο της αντεκδίκησης και του ρεβάνς ρεβανσισμού. Υπό συνθήκες ανασφάλειας έχουμε, κατά τον Άγγλο θεμελιωτή της σύγχρονης πολιτικής φιλοσοφίας Thomas Hobbes, “πόλεμο των πάντων κατά των πάντων” (“bellum omnium contra omnes”). Έχουμε την απουσία ειρήνης. Έχουμε καθολική σύγκρουση, οι συνέπειες της οποίας προκαλούν δέος.

Σε ένα από τα πιο φημισμένα χωρία στη διαδρομή της πολιτικής φιλοσοφίας, στο δέκατο τρίτο κεφάλαιο του εμβληματικού ιδεατού του έργου, “Λεβιάθαν”, ο Hobbes περιγράφει τις συνέπειες της ανασφάλειας, δηλαδή της απουσίας ειρήνης στις σχέσεις των ανθρώπων και, κατ´ επέκταση, των κρατών:

“Αυτή η κατάσταση αποκλείει τη φιλοπονία επειδή οι καρποί της γίνονται αβέβαιοι. Συνεπώς δεν υπάρχει καλλιέργεια της γης, λείπει η ναυτιλία και η χρήση αγαθών που μπορούν να εισαχθούν από τη θάλασσα· δεν υπάρχει οικοδομική δραστηριότητα που ν´ αποβλέπει στην άνετη διαβίωση· ούτε μέσα μεταφοράς ή μετακίνησης πραγμάτων που απαιτούν μεγάλη δύναμη για να μετακινηθούν. Απουσιάζει η γνώση του προσωπικού της γης, της μέτρησης του χρόνου, λείπουν οι τέχνες, τα γράμματα, η κοινωνική συναναστροφή. Εκείνο που είναι χειρότερο απ´ όλα είναι ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος βίαιου θανάτου. Και η ζωή του ανθρώπου είναι μοναχική, φτωχή, άθλια, κτηνώδης και σύντομη.”

Ο Τhomes Hobbes (1588-1679) έζησε στην εποχή του Αγγλικού Εμφυλίου Πολέμου (1642-1651) και είχε προσωπική επίγνωση της ανασφάλειας που προκύπτει και διακατέχει τους ανθρώπους κάτω από τέτοιες συνθήκες. Στην διάρκειά του και για τη δική του προσωπική ασφάλεια, αναγκάσθηκε να διαφύγει στο Παρίσι για μια δεκαετία. Η ιδεατή Κοινοπολιτεία (“Λεβιάθαν”, 1651) του Άγγλου στοχαστή οικοδομείται όταν οι άνθρωποι, για να διασφαλιστούν ο ένας από τον άλλο μέσα στον άναρχο “κόσμο της φύσης” (“natural state”) όπου γεννιούνταν, συμφωνούν εθελοντικά να περιορίσουν την απόλυτη ελευθερία τους που προκύπτει από αυτήν, μέσω ενός “κοινωνικού συμβολαίου” (“social contract”). Και εξουσιοδοτούν τον Κυρίαρχο (Sovereign), δηλαδή το κράτος, να επιβάλει δια καταναγκασμού την συμφωνία αυτή που διασφαλίζει την φυσική τους επιβίωση μέσα σε ένα ευνομούμενο κράτος.

Όλα στον κόσμο τούτο έπονται της ασφάλειας–της αμοιβαίας ασφάλειας. Και έτσι οι άνθρωποι, μέσω του “κοινωνικού συμβολαίου” της (Χομπσιανής) κοινοπολιτείας, αρχίζουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, αποφεύγοντας το “χειρότερο απ´ όλα”, που είναι “…ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος βίαιου θανάτου”.

Δεν είναι τυχαίο πως από την ομιλία του Ποντίφικα στην πανηγυρική συνεδρίαση του αμερικανικού Κογκρέσου, όπου μίλησε στην διάρκεια της πρόσφατης επίσημης επίσκεψης του στις ΗΠΑ, η φράση που κυριάρχησε στα ΜΜΕ παγκοσμίως ήταν: “Εάν θέλουμε ασφάλεια, ας δώσουμε ασφάλεια”–“If we want security, let’s give security”. Η διατύπωση έγινε στον πληθυντικό και ασφαλώς δεν αφορούσε αποκλειστικά τους αμερικανούς. Ο Πάπας όμως μιλούσε ενώπιον των εκπροσώπων του αμερικανικού λαού και της κυβέρνησής του. Το μήνυμα του ήταν σαφές. Η Αμερική ως το ισχυρότερο κράτος στον πλανήτη οφείλει και καλώς παρέχει ασφάλεια στους πολίτες της. Ωστόσο αυτό δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος άλλων -οι οποίοι δεν είναι αμερικανοί.

Οφείλουν οι αμερικάνοι, συμβούλεψε διπλωματικά ο Πάπας, να μην επιδιώκουν “απόλυτη ασφάλεια” για το κράτος τους και για τους πολίτες τους, αγνοώντας τον υπόλοιπο κόσμο. Αν θέλετε, είπε στους αμερικανούς ο Πάπας, πρέπει να δώσετε. Και ως η μοναδική υπερδύναμη, υπέδειξε εύσχημα, η Αμερική είναι σε θέση να το κάνει. Σε αυτή του την τοποθέτηση ως προς την ανάγκη παροχής “αμοιβαίας ασφάλειας”, ο Πάπας Φραγκίσκος έδειξε πως ήταν απόλυτα διαβασμένος. Η επιδίωξη της “απόλυτης ασφάλειας” (“absolute security”) είναι το “άγιο δισκοπότηρο” της αμερικανικής υψηλής στρατηγικής του αμερικανικού κράτους. Από καταβολής του!

Όμως σε ένα διακρατικό σύστημα, διπολικό ή πολυπολικό, όπου ο κάθε παίκτης επιδιώκει την απόλυτη διασφάλιση, ο πόλεμος γίνεται, αργά ή γρήγορα, αναπόφευκτος. Αυτή τη θέση του Hobbes αναφορικά με την ασφάλεια, ο Χένρι Κίσσινγκερ την διατύπωσε ακριβώς όπως και ο Πάπας. Στο καλύτερο ίσως έργο του, “Α World Restored: Metternich, Castlereigh and the Problems of Peace, 1812-1822 (1957)”, επικρίνει εκείνο το αναθεωρητικό (revisionist) κράτος το οποίο επιδιώκει την “απόλυτη” διασφάλιση. Γράφει: “…η επιθυμία μιας δύναμης για απόλυτη ασφάλεια σημαίνει απόλυτη ανασφάλεια για όλες τις άλλες (“…the desire of one power for absolute security meanς absolute insecurity for all the others). Και συνεχίζει λέγοντας πως μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπου ένας παίκτης επιδιώκει το απόλυτο, η διπλωματία, την οποία ορίζει ως “η τέχνη για τον περιορισμό της άσκησης της ισχύος”, δεν μπορεί να λειτουργήσει. Επί το λαϊκότερο ο Κίσσινγκερ λέει το αυτονόητο: οι διαπραγματεύσεις, για ένα αμοιβαία αποδεκτό αποτέλεσμα, με μια δύναμη που τα θέλει όλα είναι μάταιες.

“Χομπσιανός” ως προς τις αντιλήψεις του για το ζήτημα της ασφάλειας-της αμοιβαίας ασφάλειας και όχι της απόλυτης-ως την εκ των ων ούκ άνευ συνθήκη για την επίλυση διαφόρων, είναι και ο ´Εσπεν Μπαρθ Άιντα, ο ειδικός αντιπρόσωπος του ΓΓ του ΟΗΕ στην Κύπρο ο οποίος, κατά γενική παραδοχή, διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην παρούσα φάση των διαπραγματεύσεων. Και δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό οι διαπραγματευτές της δικής μας πλευράς, από τους κκ. Αναστασιάδη-Μαυρογιάννη και κάτω, έχουν μελετήσει διεξοδικά τα όσα έχει γράψει ο Άιντα για τη σημασία της αμοιβαίας ασφάλειας για την επίλυση διαφόρων και, ειδικά, σε περιπτώσεις όπως αυτή της Κύπρου, όπου υπήρξαν συγκρούσεις και πόλεμος.

Ο Άιντα είναι “Χομπσιανός” όσο δεν γίνεται και αυτό τεκμηριώνεται μέσα από τα γραπτά του και στα οποία έχω κάνει εκτενή αναφορά σε παλαιότερο κείμενο μου στον “Φιλελεύθερο”, (“Ο Έσπεν Μπαρθ Άιντα και το ζήτημα της ασφάλειας”, 10/5/15). Είναι μέγιστο λάθος εάν τα γραπτά του Άιντα, που εκφράζουν την φιλοσοφία του, δεν έχουν ήδη γίνει “φύλλο και φτερό” από τους διαπραγματευτές μας ώστε ο Νορβηγός να μην μπορεί να ξεφύγει από αυτά που για δεκαετίες έγραφε και έλεγε, και πάνω στα οποία έχει οικοδομήσει την πολύ αξιόλογη διεθνή επαγγελματική του καριέρα και μαζί και την αξιοπιστία του. Κοντολογίς η φιλοσοφία του Άιντα δεν συνάδει με την πάγια θέση της Άγκυρας για “απόλυτη διασφάλιση” μέσω της “επανανομιμοποίησης” του λεγομένου συστήματος των “ζυριχικών εγγυήσεων” σε μια ενδεχόμενη λύση. Και οι δικοί μας διαπραγματευτές δεν πρέπει να του επιτρέψουν να κάνει την “πάπια” στο κυρίαρχο αυτό ζήτημα.

Σε διακηρυκτικό επίπεδο ο Πρόεδρος Αναστασιάδης απορρίπτει ξένους στρατούς και ξένους εγγυητές σε μια πιθανή λύση. Την θέση του αυτή επανέλαβε στην αμφικτιονία των εθνών, στην πρόσφατη ομιλία του στην Νέα Υόρκη. Και αυτό ακριβώς διότι με την παρουσία ξένων στρατών και εγγυητών, σε περίπτωση λύσης, θα διασφαλίζεται απόλυτα η μια πλευρά ενώ θα προκύπτει απόλυτη ανασφάλεια για την άλλη. Και χωρίς να διασκεδαστεί το μείζον ζήτημα της (αν)ασφάλειας στην Κύπρο, κάθε “σχέδιο λύσης” θα έχει τόσες πιθανότητες επιτυχίας όσο και μια νιφάδα χιονιού στην κόλαση, όπως λεν στην εσπερία. Και ας υπόσχονται στον κόσμο πως όλοι θα γίνουν πλούσιοι με την “λύση”-κάποιοι πρώτα κα μετά οι υπόλοιποι. Και όσοι δεν αντιλαμβάνονται στοιχειώδη πράγματα της ανθρώπινης φύσης και συμπεριφοράς, ας (ξανα)αναρωτηθούν (ξανα)κοιτάζοντας τα καραβάνια των προσφύγων που κατευθύνονται στην Ευρώπη, γιατί η μεγάλη πλειοψηφία από αυτούς παίρνουν των ομματιών τους, περπατώντας και κουβαλώντας στις πλάτες τους μικρά παιδιά, ανήμπορους και γέροντες. Είναι για να αποφύγουν το “χειρότερο απ´ όλα”, που είναι “…ο διαρκής φόβος και ο κίνδυνος ενός βίαιου θανάτου”.

www.philenews.com, www.mignatiou.com