Του Χαράλαμπου Παπασωτηρίου

Το 2008 ο Aμερικανός πρόεδρος Μπους ρώτησε τον Kινέζο πρόεδρο Χου
Τζιντάο, ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετώπιζε η Κίνα. Ο Χου
απάντησε, ότι έπρεπε να δημιουργούνται τουλάχιστον 20 εκατομμύρια νέες
θέσεις εργασίας κάθε χρόνο. Ο αριθμός αυτός δείχνει το μέγεθος της
εσωτερικής μετανάστευσης από τη σε μεγάλο βαθμό οικονομικά πρωτόγονη
επαρχία – υπάρχουν χωριά που μόλις τώρα αποκτούν ηλεκτρικό ρεύμα – στα
αστικά κέντρα της Κίνας. Η απορρόφηση τόσο πολλών εσωτερικών μεταναστών
από τις οικονομίες των αστικών κέντρων ήταν εφικτή κατά τις τελευταίες
τρεις δεκαετίες, επειδή η κινεζική οικονομία αναπτυσσόταν με ετήσιους
ρυθμούς της τάξης των 9% με 10%. Παρά τους εντυπωσιακούς αυτούς ρυθμούς
ανάπτυξης υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια περιφερόμενοι εργάτες, που
πηγαίνουν από πόλη σε πόλη σε αναζήτηση εργασίας.1 Αν κάποτε πέσουν οι
ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης, το καθεστώς της ΛΔΚ ενδέχεται να βρεθεί
ενώπιον εκρηκτικών κοινωνικών καταστάσεων.

Με το υφιστάμενο οικονομικό μοντέλο της Κίνας όμως
δεν μπορούν να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα τόσο υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης. Η
αναπτυξιακή δυναμική της Κίνας προήλθε σε μεγάλο βαθμό από δύο
παράγοντες: τις εξαγωγές και τις δημόσιες επενδύσεις. Οι μελλοντικές
προοπτικές τους όμως παρουσιάζουν προβλήματα.

Όσον αφορά τις
εξαγωγές, η Κίνα έχει βασιστεί στο χαμηλό κόστος εργασίας, ώστε α) να
κατακλύσει τις διεθνείς αγορές με φτηνά προϊόντα χαμηλής τεχνολογίας
(π.χ. από υφάσματα ως σφυριά) και β) να κατασκευάζει για λογαριασμό
δυτικών πολυεθνικών επιχειρήσεων το μέρος της παραγωγής ενός προϊόντος
που είναι υψηλής έντασης εργασίας. Όσο ήταν η 7η οικονομία στον κόσμο,
μπορούσε να έχει υψηλά ποσοστά του ΑΕΠ της να προέρχονται από τις
εξαγωγές. Τώρα όμως που έχει μεγαλώσει και είναι στη δεύτερη θέση, ο
υπόλοιπος κόσμος δεν θα μπορεί μακροπρόθεσμα να συνεχίσει να απορροφά
τόσο υψηλά ποσοστά ενός αυξανόμενου κινεζικού ΑΕΠ. Ήδη για παράδειγμα η
Κίνα παράγει το 70% των φωτοτυπικών μηχανημάτων της υφηλίου, οπότε δεν
έχει πολλά περιθώρια να αυξήσει περεταίρω τις εξαγωγές τους. Ήδη οι
περισσότερες δυτικές μονάδες παραγωγής κλωστοϋφαντουργίας έχουν κλείσει
λόγω του κινεζικού ανταγωνισμού, οπότε πάλι δεν υπάρχουν περιθώρια για
μεγάλη αύξηση των κινεζικών εξαγωγών υφασμάτων. Συνεχίζουν να κυριαρχούν
οι δυτικές επιχειρήσεις μόδας – Versace, Yves Saint Laurent, Valentino,
Chanel, Givenchy κλπ – που όμως έχουν μετακυλήσει την παραγωγή τους σε
κινεζικές βιομηχανικές μονάδες χαμηλού κόστους.2

Όσον αφορά τις
δημόσιες επενδύσεις, σε μεγάλο βαθμό είναι χαμηλής αποδοτικότητας
δημιουργώντας πληθωριστικούς κινδύνους. Η πηγή πόρων για τις δημόσιες
επενδύσεις είναι ο ασυνήθιστα υψηλός ρυθμός αποταμίευσης των κινεζικών
νοικοκυριών, της τάξης του 37% του ΑΕΠ, που με τη σειρά του πηγάζει από
τις αδυναμίες του κινεζικού κράτους πρόνοιας και από την πολιτική του
ενός παιδιού (οι Κινέζοι αναγκάζονται να αποταμιεύουν μεγάλο μέρος των
εισοδημάτων τους, καθώς θα έχουν στα γεράματά τους ελλιπή υποστήριξη από
το κράτος και μόνο ένα παιδί να τους φροντίζει). Τις περισσότερες
αποταμιεύσεις συγκεντρώνουν οι τέσσερις μεγαλύτερες τράπεζες, που είναι
κρατικές και δίνουν δάνεια σε μεγάλο βαθμό με πολιτικά κριτήρια.
Κρατικές επιχειρήσεις χαμηλής παραγωγικότητας παίρνουν δάνεια απλόχερα,
για να απορροφήσουν νέο προσωπικό. Η τοπική αυτοδιοίκηση, οι επαρχίες,
πανεπιστήμια και άλλοι δημόσιοι φορείς παίρνουν δάνεια για την κατασκευή
υποδομών. Τις τελευταίες δεκαετίες τα δημόσια έργα ήταν τόσο
εκτεταμένα, ώστε η Κίνα να είναι πλέον μια αναπτυσσόμενη μεν χώρα με
υποδομές όμως αντάξιες του αναπτυγμένου κόσμου, τουλάχιστον στις
πλούσιες επαρχίες της. Ένα μεγάλο μέρος των δανείων ωστόσο δεν πρόκειται
να αποπληρωθεί, με αποτέλεσμα οι τέσσερις μεγάλες τράπεζες να
εξαρτώνται μακροπρόθεσμα από τις επιδοτήσεις του κεντρικού κράτους, που
ενέχουν τον κίνδυνο ραγδαίας αύξησης του πληθωρισμού.3

Οι υψηλοί
ρυθμοί αποταμίευσης, από τους οποίους πηγάζουν οι πόροι για τις
δημόσιες επενδύσεις, περιορίζουν την εγχώρια κατανάλωση. Το 2011 το 50%
του ΑΕΠ προήλθε από τις επενδύσεις και μόλις το 35% από την κατανάλωση.4
Αυτό σημαίνει, ότι η κινεζική βιομηχανία εξαρτάται για την περεταίρω
ανάπτυξή της από τις εξαγωγές. Όπως επισημάνθηκε πιο πάνω, οι εξαγωγές
με βάση τη φτηνή παραγωγή υψηλής έντασης εργασίας πλησιάζουν τα ανώτατα
δυνατά όριά τους. Αξίζει να τονιστεί, ότι οι κινεζικές επιχειρήσεις δεν
έχουν κατορθώσει μέχρι τώρα να δημιουργήσουν αξιόλογες μάρκες (brands),
με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της κινεζικής βιομηχανίας να εργάζεται
φτηνά προς όφελος δυτικών πολυεθνικών με διάσημες μάρκες, όπως με τους
οίκους μόδας αλλά και σε πολλούς άλλους κλάδους (π.χ. Apple5).

Η αδυναμία της κινεζικής βιομηχανίας να δημιουργήσει αξιόλογες μάρκες
(branding) οφείλεται εν μέρει στην ευρύτατα διαδεδομένη κουλτούρα της
παράνομης αντιγραφής προϊόντων, που γίνεται με την ουσιαστική ανοχή των
αρχών, καθώς δεν προστατεύουν τα πνευματικά δικαιώματα. Ενδεικτικά
υπάρχουν κινεζικές εταιρείες ρούχων με ονόματα όπως ο «νέος κροκόδειλος»
ή ο «κροκόδειλος του Γιάνγκτζε», που εντελώς συμπτωματικά χρησιμοποιούν
σήμα μικρού κροκόδειλου σαν αυτό της Lacoste. Μια δημοτική εταιρεία της
πόλης Βουχού αντέγραψε ένα ολόκληρο αυτοκίνητο της Volkswagen. Υπάρχουν
εργοστάσια στην Κίνα που κατασκευάζουν ακριβά επώνυμα προϊόντα για
δυτικές πολυεθνικές επιχειρήσεις και ταυτόχρονα πλαστά φτηνά αντίγραφά
τους. Στη Σαγκάη υπήρχε μέχρι το 2010 μια μεγάλη αγορά με εκατοντάδες
μικρά μαγαζιά γνωστή ως “fake city”, καθώς πωλούνταν μόνο πλαστά
προϊόντα (οι αρχές την έκλεισαν το 2010, επειδή η Σαγκάη εκείνη τη
χρονιά φιλοξενούσε την παγκόσμια εμπορική έκθεση). Τα δύο τρίτα των
πλαστών προϊόντων που κατάσχονται από τις τελωνειακές αρχές των ΗΠΑ
προέρχονται από τη ΛΔΚ. Ένας δήθεν έκτος τόμος της σειράς μυθιστορημάτων
Χάρι Πότερ κυκλοφόρησε στην Κίνα, πριν να γράψει τον πραγματικό έκτο
τόμο η J.K. Rowling. Δεδομένης αυτής της κουλτούρας παραβίασης
πνευματικών δικαιωμάτων δεν αξίζει τον κόπο για κινεζικές επιχειρήσεις
να επενδύουν πόρους για την έρευνα και ανάπτυξη δικών τους επώνυμων
προϊόντων, καθώς θα τα αντιγράψουν ανταγωνιστές και θα τα πουλάνε
φτηνότερα, μη έχοντας υποστεί το κόστος της έρευνας και ανάπτυξης.6

Οι
υψηλοί ρυθμοί οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας κατά τις τελευταίες
δεκαετίες ήταν εφικτοί εν μέρει λόγω των πολύ χαμηλών προδιαγραφών
προστασίας του περιβάλλοντος στη βιομηχανία, που διάφορες κρατικές και
ιδιωτικές επιχειρήσεις δεν τηρούσαν ούτως ή άλλως. Οι πρακτικές αυτές
ωστόσο δεν μπορούν να συνεχισθούν απεριόριστα, λόγω της ήδη μεγάλης
επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα στην
Κίνα βρίσκονται 16 από τις 20 πόλεις με τη χειρότερη ατμοσφαιρική
ρύπανση στον κόσμο. Οι πρόωροι θάνατοι λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι
της τάξης των 400.000 τον χρόνο. Το πρόβλημα έχει πλέον γίνει διεθνές –
ρύποι από την Κίνα έχουν καταγραφεί ακόμα και στις βορειοανατολικές
πολιτείες των ΗΠΑ. Η μόλυνση των υδάτων είναι ακόμα χειρότερη, καθώς μη
πόσιμο θεωρείται πάνω από το 50% του νερού στις υδάτινες αρτηρίες της
Κίνας. Στον ποταμό Χουάι, που διασχίζει περιοχές με 150 εκατομμύρια
κατοίκους, η μόλυνση των υδάτων του τα έκανε ακατάλληλα ακόμα και για
πότισμα. Εκατομμύρια ψάρια πέθαναν και πολλοί κάτοικοι πλήττονταν από
δυσεντερία και διάρροια. Εκατοντάδες πόλεις στην Κίνα έχουν προβλήματα
όσον αφορά την εξασφάλιση της ύδρευσής τους, ενώ η κινεζική οικονομία
καταναλώνει μεταξύ 7 και 20 φορές περισσότερο νερό για την παραγωγής
μιας μονάδας ΑΕΠ από τον αναπτυγμένο κόσμο. Προφανώς μια τέτοια σπάταλη
χρήση ενός σπανίζοντος πλέον πόρου δεν είναι βιώσιμη.7

Βαρυσήμαντη
τροχοπέδη για τη διατήρηση της πρόσφατης αναπτυξιακής δυναμικής είναι η
ίδια η φύση του καθεστώτος της ΛΔΚ. Έχοντας απομακρυνθεί από τον
επαναστατικό μαρξισμό του Μάο, το καθεστώς έχει μετεξελιχθεί από
ορισμένες σκοπιές στην κατεύθυνση της αναβίωσης των παραδόσεων της
κομφουκιανικής αυτοκρατορικής Κίνας. Στη θέση των παλιών κομφουκιανών
λογίων είναι τώρα οι κατά τόπους μανδαρίνοι του ΚΚΚ, που κυβερνούν και
διοικούν με ένα πατερναλιστικό πνεύμα παρόμοιο με εκείνο της
αυτοκρατορικής Κίνας. Ο πρόεδρος Χου Τζιντάο (2002-2012) έφτασε να
αναβιώσει ακόμα και την κομφουκιανική ρητορική, μιλώντας για τις «τρεις
αρμονίες» (αρμονική ανάπτυξη, αρμονία με την Ταϊβάν και αρμονία με τον
υπόλοιπο κόσμο) και για την «αρμονική κοινωνία» που παραπέμπουν ευθέως
στον κομφουκιανικό πατερναλισμό και βρίσκονται στον αντίποδα της μαοϊκής
πάλης των τάξεων. Τα δύο πολιτικά συστήματα είναι όμοια και όσον αφορά
την έλλειψη συνταγματικών ελέγχων και εξισορροπήσεων οδηγώντας σε άνθιση
της διαφθοράς και της κατά τόπους κατάχρησης της εξουσίας. Μια
σημαντική διαφορά ωστόσο είναι, ότι η κομφουκιανική Κίνα επικαλείτο
πίστη στην κομφουκιανική ηθική, που λειτουργούσε ως περιοριστικός
παράγοντας της διαφθοράς. Η σημερινή Κίνα απεναντίας φαίνεται να είναι
παραδομένη στον υλικό πλουτισμό, καθώς η παλιά κομουνιστική ηθική του
ΚΚΚ φαίνεται να έχει εκλείψει.

Από τα τέλη της δεκαετίας του
1990 οι εργαζόμενοι στις κρατικές επιχειρήσεις έχασαν πολλά από τα παλιά
προνόμιά τους, όπως υγειονομική κάλυψη, προκαλώντας διαδηλώσεις και
ταραχές. Πιο πρόσφατα ξεσπούσαν συχνά ταραχές, όταν βιομηχανίες
αποκτούσαν αγροτική γη για την ανάπτυξή τους χωρίς να αποζημιώνονται οι
αγρότες για τις απαλλοτριώσεις – τυπικά η γη συνέχισε να ανήκει στο
κράτος, που την είχε απλά παραχωρήσει στους αγρότες για μακροχρόνια
εκμετάλλευση. Σε τέτοιες περιπτώσεις γίνεται εμφανής η σύμπραξη των
βιομηχάνων με τους κατά τόπου πολιτικούς, που υλοποιούν τις
απαλλοτριώσεις. Οι ταραχές στην Κίνα αυξήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1990
από 8.700 σε 32.000 τον χρόνο, ενώ το 2005 έφτασαν τις 74.000 και το
2007 τις 87.000 σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. Οι ταραχές στρέφονται
κυρίως ενάντια στις τοπικές αρχές, η αύξησή τους πάντως έχει προκαλέσει
την ανησυχία της κεντρικής εξουσίας.8 Μια ιδιαίτερα ωμή περίπτωση
κατάχρησης εξουσίας από τις τοπικές αρχές σε 15 κομητείες της
βορειοδυτικής επαρχίας Σααντσί ήταν η απαλλοτρίωση χωρίς αποζημίωση
6.000 μικρών πετρελαιοπηγών, που ανήκαν σε 10.000 ως επί το πλείστον
μικρούς επενδυτές της περιοχής.9

Οι ταραχές σχετίζονται και με
τη διάχυτη εντύπωση, ότι οι αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες στην Κίνα
– που σύμφωνα με την έκθεση για την παγκόσμια ανάπτυξη των Η.Ε
ξεπερνούν τις ανισότητες στις ΗΠΑ10 – οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στη
διαφθορά και σε καταχρήσεις εξουσίας. Στις 25 Οκτωβρίου 2012 ο
δημοσιογράφος της New York Times David Barboza δημοσίευσε εκτενές
ρεπορτάζ, που αποκάλυπτε ότι σύμφωνα με ανοικτές πηγές ο κινέζος
πρωθυπουργός Γουέν Τζιαμπάο και η οικογένειά του είχαν συσσωρεύσει
περιουσία ύψους $2.7 δισεκατομμυρίων (η αντίδραση των κινεζικών αρχών
ήταν να μπλοκάρουν πλήρως την πρόσβαση στην ιστοσελίδα της εφημερίδας
στη ΛΔΚ, για να πλήξουν τα διαφημιστικά έσοδά της –τις κινεζικές
ειδήσεις της εφημερίδας τις μπλόκαραν στην ιστοσελίδα της από χρόνια
νωρίτερα).11

Το χειρότερο σκάνδαλο των τελευταίων δεκαετιών
ξέσπασε τον Φεβρουάριο 2012, όταν ο επικεφαλής της αστυνομίας της
Τσονγκτσίνγκ πήγε στο αμερικανικό προξενείο στη Τσενγκντού (πόλεις στη
νοτιοδυτική επαρχία Σιτσουάν) ζητώντας την προστασία των Αμερικανών από
τον ισχυρό κομματάρχη της Τσονγκτσίνγκ Μπο Σιλάι. Ο φυγάς ισχυρίσθηκε,
ότι θάνατος του βρετανού επιχειρηματία Neil Haywood στην Τσονγκτσίνγκ
τον Νοέμβριο 2011 δεν ήταν αυτοκτονία, όπως είχε ανακοινωθεί, αλλά ότι
τον είχε δολοφονήσει η σύζυγος του Μπο Σιλάι. Στη συνέχεια αποκαλύφθηκε,
ότι ο βρετανός επιχειρηματίας βοηθούσε την οικογένεια του Μπο Σιλάι να
κάνει επενδύσεις διεθνώς. Η σύζυγός του ομολόγησε τον φόνο και
καταδικάσθηκε στα μέσα του 2012 σε ισόβια μετά από δίκη μιας ημέρας
(ενδεικτικό της κινεζικής δικαιοσύνης είναι ότι οι αποφάσεις τείνουν να
παίρνονται πριν τη δίκη – το 98% των κατηγορούμενων καταδικάζονται). Ο
Μπο Σιλάι, που πριν το σκάνδαλο θεωρείτο πολύ πιθανό να προαχθεί στην
ολιγομελή νέα διαρκή επιτροπή του πολιτικού γραφείου στην κορυφή του
ΚΚΚ, καθαιρέθηκε, διώχθηκε από το κόμμα και επρόκειτο να δικαστεί στη
συνέχεια.12

Στα μέσα Νοεμβρίου 2012 έλαβε χώρα το 18ο συνέδριο
του ΚΚΚ, που εξέλεξε τη νέα ηγεσία της ΛΔΚ για την επόμενη δεκαετία. Ο
Σι Τζινπίνγκ, που ανέλαβε νέος γενικός γραμματέας του ΚΚΚ και πρόεδρος
της επιτροπής στρατιωτικών υποθέσεων, θα διαδεχθεί τον Χου Τζιντάο και
στο πόστο του προέδρου της ΛΔΚ τον Μάρτιο 2013. Ο ίδιος καθώς και άλλα
μέλη της νέας επταμελούς διαρκούς επιτροπής του πολιτικού γραφείου του
ΚΚΚ ανήκει στους λεγόμενους «πρίγκιπες», γόνους δηλαδή επιφανών παλιών
στελεχών του ΚΚΚ που αποτελούν ένα είδος αριστοκρατίας στη ΛΔΚ. Επιπλέον
η διαρκής επιτροπή έχει μερικά μέλη προχωρημένης ηλικίας, που φαίνεται
να κλείνουν σε συντηρητικές κατευθύνσεις. Αξιοσημείωτο είναι, ότι εκτός
της διαρκούς επιτροπής έμειναν επιφανείς μεταρρυθμιστές όπως ο
κομματάρχης της Γκουανγκνόνγκ και ο πρώην κομματάρχης της Τζιανγκσού.13

Ως
εκ τούτου προκύπτουν αμφιβολίες για το αν η νέα ηγεσία θα μπορέσει να
υλοποιήσει σοβαρές μεταρρυθμίσεις σε βάρος του πλουτοκρατικού και σε
μεγάλο βαθμό διεφθαρμένου κομματικού κατεστημένου. Χωρίς θεσμικές
εξισορροπήσεις και ελέγχους (checks and balances) και μια πραγματικά
ανεξάρτητη δικαιοσύνη που να εξασφαλίζει το κράτος δικαίου, θα είναι
δύσκολο να ανακοπεί η ροπή των κατά τόπους ισχυρών κομματαρχών να
πλουτίζουν μέσω διαφθοράς και κατάχρησης εξουσίας. Εφόσον συνεχισθεί
καταυτόν τον τρόπο ο παρεμβατισμός της πολιτικής στην οικονομία, η
αναπτυξιακή δυναμική της Κίνας ενδέχεται να εξασθενίσει. Πέρα από το
ζήτημα αυτό η νέα ηγεσία θα πρέπει να θέσει τα θεμέλια για ένα
αποτελεσματικό κράτος πρόνοιας, ώστε να μειωθεί ο ρυθμός αποταμίευσης
των κινεζικών νοικοκυριών και να αυξηθεί η εγχώρια κατανάλωση, καθώς η
μελλοντική ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας δεν θα μπορεί να εξαρτάται
τόσο από τις εξαγωγές όσο στο παρελθόν και θα πρέπει να προσανατολισθεί
περισσότερο στην εγχώρια αγορά. Η ανά δεκαετία ομαλή μετάβαση της
εξουσίας από την παλιά στη νέα ηγεσία δείχνει, ότι η ΛΔΚ έχει
εξασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα στα πλαίσια μιας συλλογικής
ηγεσίας. Παραμένει αβέβαιο ωστόσο αν αυτό το σύστημα διακυβέρνησης θα
είναι σε θέση να λύσει τα βαθιά προβλήματα της ΛΔΚ, που η ίδια η ηγεσία
της ομολογεί.

Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, καθηγητής Παντείου και Αν. Διευθυντής ΙΔΙΣ

Σημειώσεις τέλους:

1 Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 29.
 

2 Kynge, China Shakes the World, σελ. 71-96 και 160.
 

3 Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 96-98.
 

4 Wall Street Journal, 8/11.2012.
 

5 “Made in China: Why Apple’s future depends on the world’s biggest market”, TIME, 2/7/2012.
 

6 Kynge, China Shakes the World, σελ. 56-66. Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 151.

7 Kynge, China Shakes the World, σελ. 140-145. Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 156-157.
 

8 Fairbank, China: A New History, σελ. 426-417. Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 29-30.
 

9 Kynge, China Shakes the World, σελ. 194-201.
 

10 Hutton, The Writing on the Wall, σελ. 29.
 

11 David Barboza, “Billions in Hidden Riches for Family of Chinese Leader”, New York Times, 25/10/2012.
 

12 Wall Street Journal, 26/10/2012.
 

13 Washington Post, 16/11/2012.

Σκοπός του
παρόντος βιβλίου είναι να παρουσιάσει το ιστορικό υπόβαθρο και τις
πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις της Κίνας. Δεν προϋποθέτει γνώσεις της
ιστορίας της Κίνας και της Ανατολικής Ασίας. Αντίθετα αποσκοπεί να
παρουσιάσει τη στη χώρα μας σε γενικές γραμμές άγνωστη κινεζική πολιτική
παράδοση με μια γενική επισκόπησή της, που ωστόσο δίνει μεγαλύτερη
έμφαση στον 20ο και στον 21ο αιώνα από ότι στο μακρινότερο παρελθόν. Τα
πρώτα κεφάλαια πάντως παρουσιάζουν τις σημαντικότερες πτυχές της
παραδοσιακής κομφουκιανικής αυτοκρατορίας της Κίνας, ώστε να είναι
κατανοητές οι επιρροές του ιστορικού αυτού υπόβαθρου στη σημερινή Κίνα.
Το βιβλίο «Κίνα από την ουράνια αυτοκρατορία στην αναδυόμενη υπερδύναμη του 21ου αιώνα.» πρόκειται να κυκλοφορήσει στα βιβλιοπωλεία τον Ιανουάριο του 2013.

Πηγή: consensus.gr
http://www.e-afipnisi.gr