Γράφει ο Θεόδωρος Καρυώτης
Στη πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα «Καθημερινή» ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου εξήγησε ότι μέρος του οικοπέδου 6 της κυπριακής ΑΟΖ βρίσκεται πάνω στην τουρκική υφαλοκρηπίδα και τόνισε ότι δεν υπάρχει θαλάσσιο σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Κύπρου!
Δυστυχώς, η συνέντευξη αυτή πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από την κυβέρνηση και τον τύπο, διότι τώρα υπάρχουν σοβαρότερα θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν τον ελληνικό λαό. Αντέδρασε όμως η Αίγυπτος και προειδοποίησε την Τουρκία να μην αμφισβητεί την συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ μεταξύ της Κύπρου και της Αιγύπτου. Συγκεκριμένα, το ΥΠΕΞ της Αιγύπτου προέβη στην εξής δήλωση απαντώντας στον Τσαβούσογλου:
«Κανένα μέρος δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη νομιμότητα της συμφωνίας οριοθέτησης μεταξύ της Αιγύπτου και της Κύπρου, και οποιαδήποτε προσπάθεια υπονόμευσης της αιγυπτιακής κυριαρχίας στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της στην Ανατολική Μεσόγειο απορρίπτεται και θα αντιμετωπιστεί».
Μια μικρή αναδρομή στο φάντασμα της υφαλοκρηπίδας
Η έννοια της Υφαλοκρηπίδας υφίσταται από το 1945 (Δόγμα Τρούμαν) και διατηρήθηκε στην νέα Σύμβαση του Δίκαιου της Θάλασσας (UNCLOS 1982), παρά την ύπαρξη της νέας έννοιας της ΑΟΖ και παρ’ όλον ότι η ΑΟΖ των περισσότερων κρατών υπερκαλύπτει την υφαλοκρηπίδα τους. Επιπλέον η υιοθέτηση της αρχής της απόστασης αντί αυτής της γεωλογίας φέρνει την έννοια της υφαλοκρηπίδας ακόμη πιο κοντά σ’ αυτή της ΑΟΖ. Κατά την διάρκεια της UNCLOS IIΙ υπήρξαν τρεις διαφορετικές θέσεις σχετικά με το θέμα της διατήρησης της υφαλοκρηπίδας μετά την δημιουργία της ΑΟΖ.
Η πρώτη υποστήριξε την συγχώνευση των δυο ζωνών σε ένα νέο καθεστώς, που θα ρύθμιζε τους ζωντανούς και μη πόρους μέχρι την απόσταση των 200 ν.μ. Η δεύτερη ήθελε να ισχύει το καθεστώς της ΑΟΖ μέχρι τα 200 ν.μ. και πέραν αυτού να ισχύει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας. Η τρίτη θέση, που τελικά επικράτησε, ήθελε τα δυο καθεστώτα να διατηρήσουν την αυτονομία τους. Νομίζω ότι ήταν σφάλμα της ελληνικής αντιπροσωπείας να υποστηρίξει την τρίτη θέση και όχι την πρώτη θέση που υποστήριζαν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Έτσι θα αφαιρούσαμε την υφαλοκρηπίδα από τις ατέρμονες συζητήσεις μας, πάνω από 40 χρόνια με την Τουρκία.
Μπορεί το φάντασμα της ΑΟΖ να καταδιώκει την Τουρκία, αλλά οι Έλληνες θιασώτες της υφαλοκρηπίδας συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις τουρκικές θέσεις και να ομιλούν και αυτοί για την υφαλοκρηπίδα αγνοώντας, επιδεικτικά, την αξία της ΑΟΖ. Είναι γνωστό, πλέον, σε όλους ότι η Τουρκία θεωρεί την έννοια της ΑΟΖ ως τον μεγαλύτερο εχθρό της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Από το 1973 η Τουρκία ομιλεί συνεχώς περί υφαλοκρηπίδας και εμείς δεν τολμούμε να τους πούμε για 45 ολόκληρα χρόνια «ως εδώ και μη παρέκει». Το λέμε όμως στους Σκοπιανούς μια και δεν μας κοστίζει τίποτα. Παραμένει τραγικό το γεγονός ότι όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να πιπιλίζουν το θέμα της υφαλοκρηπίδας. Μόνο ένας Τάσσος Παπαδόπουλος σήκωσε το ανάστημά του δηλώνοντας ουσιαστικά «εμείς ομιλούμε για ΑΟΖ και τίποτε άλλο» και ο Ερντογάν δεν κατάλαβε την κίνηση της Κύπρου το 2004 με αποτέλεσμα τώρα να είναι πλέον πολύ αργά γι’ αυτόν.
Μέχρι σήμερα, 138 χώρες έχουν ανακηρύξει Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) 200 ν.μ. μιλίων ή έχουν δημιουργήσει μια Αποκλειστική Αλιευτική Ζώνη (ΑΑΖ) 200 ν.μ. Οι χώρες που ωφελούνται περισσότερο από την έννοια της ΑΟΖ είναι – κατά σειρά μεγέθους της ΑΟΖ – οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία, η Αυστραλία, η Ρωσία και η Ινδονησία. Εάν η έννοια αυτή εφαρμοζόταν από όλα τα παράκτια μεσογειακά κράτη, ολόκληρη η Μεσόγειος θα καλύπτεται από την ΑΟΖ των παράκτιων κρατών της. Τα κράτη της Μεσογείου που θα επωφεληθούν περισσότερο από μια τέτοια εξέλιξη είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ιταλία και η Μάλτα.
Η γενναιότητα της ΚύπρουΈνα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην 58ετή ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2004, όταν ο Πρόεδρος της Κύπρου, Τάσσος Παπαδόπουλος, κήρυξε την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με το Νόμο 64/2004. Η κυβέρνηση της Ελλάδας χαιρέτισε αμέσως αυτή την κυπριακή πρωτοβουλία, χωρίς να εξηγήσει γιατί η Ελλάδα δεν έκανε το ίδιο βήμα. Επιπλέον, την ίδια ημέρα, οι τίτλοι του ελληνικού τύπου προανήγγειλαν αυτό το σημαντικό γεγονός, χωρίς να εξηγήσουν στους αναγνώστες τους τι είναι η ΑΟΖ, αφού κανείς δεν είχε εξηγήσει στον Έλληνα την έννοια αυτή. Το μόνο που γνώριζαν οι Έλληνες ήταν ότι η ελληνοτουρκική διαμάχη σχετίζεται με εκείνη της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας και τίποτε άλλο.
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Επί του παρόντος, τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν καθιερώσει είτε ΑΟΖ είτε ΑΑΖ. Δεδομένου ότι πολλά ζητήματα ΑΟΖ σχετίζονται επίσης με θέματα αρμοδιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως περιγράφονται από τις συνθήκες της ΕΕ και από το κοινοτικό δίκαιο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτή η αρμοδιότητα θα επεκτείνεται και στην δημιουργία μιας συνολικής ΑΟΖ για την ΕΕ.Ως εκ τούτου, η υλοποίηση μιας ΑΟΖ από ένα κράτος μέλος της ΕΕ μέσω εθνικής νομοθεσίας ή μέσω διεθνούς οργανισμού θα εμπίπτει αναπόφευκτα στην αρμοδιότητα της ΕΕ.
Επιπλέον, στις 3 Νοεμβρίου 1976, το Συμβούλιο ΕΚ εξέδωσε ψήφισμα σχετικά με τις “εξωτερικές πτυχές της δημιουργίας ζώνης αλιείας 200 μιλίων στην Κοινότητα”, το οποίο είναι επίσης γνωστό ως “ψήφισμα της Χάγης”. Στο ψήφισμα αυτό, το Συμβούλιο ανακοίνωσε ότι την 1η Ιανουαρίου 1977 τα κράτη μέλη της Βόρειας Θάλασσας της Κοινότητας θα επεκτείνουν τη δικαιοδοσία τους όσον αφορά την αλιεία σε 200 μίλια από τις ακτές της Βόρειας Θάλασσας και του Βορείου Ατλαντικού.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το Συμβούλιο δήλωσε επίσης ότι η δράση αυτή «δεν προδικάζει την ανάληψη ανάλογων ενεργειών για άλλες αλιευτικές ζώνες εντός της δικαιοδοσίας τους όπως η Μεσόγειος». Παρόλο που το ψήφισμα ανέφερε ότι στο μέλλον μια τέτοια ζώνη θα επεκταθεί στη Μεσόγειο, αυτό δεν έχει πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα.Η τότε ΕΟΚ όχι μόνο υπέγραψε το UNCLOS του 1982 αλλά το επικύρωσε επίσης την 1η Ιανουαρίου 1998, γεγονός που ενίσχυσε την αρμοδιότητά της σε όλους τους τομείς στους οποίους το Μέρος V της Σύμβασης παρέχει δικαιώματα και υποχρεώσεις στα παράκτια κράτη.
Επιπλέον, από την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ του 1992, η Κοινότητα έχει αναμφισβήτητα μετατραπεί σε Ευρωπαϊκή Ένωση με σημαντικές εξουσίες και δικαιοδοσία. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα , η θέση της Τουρκίας έχει καταστεί δυσχερέστερη, επειδή η ΕΕ επιμένει ότι η Τουρκία, προκειμένου να γίνει πλήρες μέλος της ΕΕ, θα πρέπει να κυρώσει τη σύμβαση UNCLOS το συντομότερο δυνατό. Είναι απορίας άξιο γιατί ποτέ οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν εγείρουν αυτό το θέμα.
Η έννοια της “κοινής πολιτικής ΑΟΖ” της ΕΕ είναι πολύ σημαντική και η κυβέρνηση της Ελλάδας πρέπει να επιδιώξει ενεργά την υιοθέτηση της. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μια ελληνική ΑΟΖ, η οποία στην πραγματικότητα θα είναι επίσης ΑΟΖ της ΕΕ, θα μπορούσε να επιλύσει την ελληνοτουρκική διαμάχη στο Αιγαίο, χωρίς να συμπεριληφθούν τα ζητήματα των χωρικών υδάτων και της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας. Μία ενδεχόμενη κοινή δήλωση που θα ανακηρύσσει ΑΟΖ της ΕΕ στη Μεσόγειο θα μείωνε την απειλή casus belli, που εκδηλώνεται συχνά από την τουρκική πλευρά, μια και το τουρκικό casus belli θα πρέπει να ισχύει και κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βέβαια αποφεύγει να λάβει θέση, διότι τότε θα πρέπει να κυνηγήσει την Τουρκία, που παραβιάζει την Κυπριακή ΑΟΖ, άρα και την ΑΟΖ της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από το 2011, η Τουρκία κυκλοφορεί τον παρακάτω χάρτη που δείχνει την υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, σε μία ξεκάθαρα εξόφθαλμη παραβίαση των κανόνων του UNCLOS III. Με τον χάρτη αυτό οι Τουρκοι δίνουν στη Ρόδο, στην Κάρπαθο και το Καστελόριζο μόνο 6 ν.μ. χωρικά ύδατα και όχι υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ. Δίνουν ελάχιστη υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ στο βόρειο τμήμα της Κρήτης και παριστάνουν ότι έχουν, σε μεγάλη έκταση, μια τεράστια υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ που συνορεύει με την αιγυπτιακή ΑΟΖ. Υποτίθεται ότι αυτή η οριοθέτηση είναι σύμφωνη με την αρχή της ευθυδικίας, που αποτελεί την προσφιλή της οριοθέτηση.
Η Τουρκία έχει επιμείνει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, σε μια θέση που αμφισβητεί την ύπαρξη υφαλοκρηπίδας στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Η Τουρκία χρησιμοποιεί δύο επιχειρήματα: κατά πρώτο λόγο, τα νησιά δεν έχουν υφαλοκρηπίδα, παρά μόνο οι ήπειροι, και κατά δεύτερο, και αν ακόμα γίνει δεκτό ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν υφαλοκρηπίδα, τότε σίγουρα θα ισχύει η αρχή των “ειδικών περιστάσεων” και επομένως η τουρκική υφαλοκρηπίδα δεν μπορεί να περιορισθεί σε μια στενή λωρίδα ανατολικά των ελληνικών νησιών.
Όσον αφορά τον πρώτο λόγο, το άρθρο 121, παράγραφος 2, του UNCLOS III δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας ή παρερμήνευσης γιατί ξεκάθαρα αναφέρει ότι:
Με την εξαίρεση των προβλεπόμενων στην παράγραφο 3, η αιγιαλίτιδα ζώνη, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας Σύμβασης που εφαρμόζονται σε άλλο χερσαίο έδαφος.
Η εξαίρεση της παραγράφου 3 αναφέρει ότι:
Βράχοι οι οποίοι δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινο μόνιμο πληθυσμό ή οικονομική ζωή δεν θα έχουν αποκλειστική οικονομική ζώνη ή υφαλοκρηπίδα.
Αυτή όμως η εξαίρεση δεν επηρεάζει το καθεστώς του Αιγαίου, γιατί αν και υπάρχουν τέτοιου είδους ελληνικοί βράχοι, δεν αλλάζουν την κατάσταση μια και επικαλύπτονται από την υφαλοκρηπίδα ή την ΑΟΖ των υπόλοιπων κατοικήσιμων νησιών του Αιγαίου. Η Τουρκία, βέβαια, παραβιάζει το UNCLOS προσπαθώντας να πείσει την διεθνή κοινότητα ότι οι θαλάσσιες ζώνες πρέπει να καθορίζονται με κριτήρια τον πληθυσμό, το μέγεθος και την γεωμορφολογία.
Ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις συνέβη τη Δευτέρα 9 Σεπτεμβρίου 2013, αλλά πέρασε απαρατήρητο. Εκείνη την ημέρα έγινε ο 55ος γύρος συνομιλιών από το 2002 που αφορούν τις θαλάσσιες ζώνες στο Αιγαίο ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Τουρκία . Ηταν μια ιστορική συνάντηση, διότι για πρώτη φορά ο Πρέσβης Αποστολίδης, ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στα θέματα αυτά, κατόπιν εντολής του Υπουργού Εξωτερικών Ευάγγελου Βενιζέλου, έθεσε το θέμα της ΑΟΖ στον Τούρκο ομόλογό του. Από την εποχή του Ανδρέα Παπανδρέου όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν τόλμησαν ποτέ να συμπεριλάβουν την ΑΟΖ στις συνομιλίες με τους Τούρκους. Όταν ο Γιώργος Παπανδρέου έγινε Πρωθυπουργός τον Οκτώβριο 2009, είχε δώσει εντολή στον Πρέσβη Αποστολίδη να μην αναφέρει την ΑΟΖ στις συζητήσεις του με την τουρκική πλευρά!
Αυτό, δυστυχώς, ισχύει μέχρι σήμερα με αποτέλεσμα όταν ο Ερντογάν επισκέφθηκε την Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβριο, αποφασίστηκε οι δυο χώρες να αρχίσουν πάλι τις συζητήσεις για το φάντασμα της υφαλοκρηπίδας, χωρίς κανείς να αντιδράσει στο ελληνικό κοινοβούλιο και στη κοινή γνώμη, διότι πάντοτε έχουμε πιο σοβαρά θέματα να ασχοληθούμε.
Οι τελευταίες εξελίξεις στα εθνικά μας θέματα δικαίωσε τη θέση μου όταν έγραψα, μετά την επίσκεψη του Αλέξη Τσίπρα στο Λευκό Οίκο τον περασμένο Οκτώβριο , ότι ο Ντόναλντ Τραμπ του ζήτησε όταν επιστρέψει στην Αθήνα να λύσει το Μακεδονικό πρόβλημα και να τα βρει με τον Ερντογάν στο Αιγαίο. Ο Έλληνας Πρωθυπουργός, πράγματι μετά την επιστροφή του προσκάλεσε τον Ερντογάν στην Αθήνα και συμφώνησαν να αρχίσουν για «εκατοστή» φορά διμερείς συνομιλίες για το πρόβλημα της υφαλοκρηπίδας και, ταυτόχρονα, άρχισε να βιάζεται για επίλυση του Μακεδονικού θέματος. Έτσι ο Έλληνας Πρωθυπουργός με τις μεγαλύτερος αντιαμερικανικές περγαμηνές μετετράπη στο στενότερο φίλο των Αμερικανών στην περιοχή.
Φαίνεται ότι οι Τούρκοι, σήμερα, προσπαθούν να τρομοκρατήσουν την ελληνική κυβέρνηση διεκδικώντας ελληνικά νησιά και απειλώντας ότι θα έρθουν να τα πάρουν. Ο σκοπός τους είναι με τις απαιτήσεις αυτές να δείξουν ότι το μισό Αιγαίο είναι δικό τους και το σύμπλεγμα του Καστελόριζου δεν έχει δικαιώματα στην Ανατολική Μεσόγειο. Για το λόγο αυτό ο Τσαβούσογλου δήλωσε στην «Καθημερινή» ‘οτι «η Ελλάδα δεν έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο». Κούνια που το κούναγε. Αλλά βλέπετε η Ελλάδα και η Κύπρος δεν προχωρούν στην οριοθέτηση των ΑΟΖ τους, ώστε να κοπε ο τσαμπουκάς των Τούρκων.
Η μεγάλη απάτη
Στην Τριμερή Σύνοδο Κορυφής Αιγύπτου, Ελλάδας και Κύπρου που πραγματοποιήθηκε στο Καΐρο, στις 8 Νοεμβρίου 2014, τα τρία κράτη εξέδωσαν ένα σημαντικό ανακοινωθέν που σε ένα σημείο του αναφέρει τα ακόλουθα :
«Στο πλαίσιο αυτό, υπογραμμίζουμε τον οικουμενικό χαρακτήρα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) και αποφασίζουμε να προχωρήσουμε το ταχύτερο στις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών μας, όπου αυτό δεν έχει ακόμα γίνει.»
Προσέξατε την ημερομηνία; 8 NOEMBRIOY 2014! Έχουν περάσει από τότε τρία χρόνια και τρεις μήνες! Κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και με την κυβέρνηση της Κύπρου που ανακοίνωσε ότι στέλνει στον ΟΗΕ τις γεωγραφικές συντεταγμένες της οριοθέτησης της ΑΟΖ της, βάσει της μέσης γραμμής (ίσης απόστασης) με τα τρία από τα έξη παράκτια κράτη με τα οποία διαθέτει θαλάσσια σύνορα, δηλαδή την Ελλάδα, την Τουρκία και την Συρία, αλλά κατά έναν περίεργο και παράξενο τρόπο δεν έχουν ακόμα φτάσει στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη.
Η Τουρκία, για πάνω από 30 χρόνια, επιμένει ότι η επίλυση της ελληνοτουρκικής διαφοράς στο Αιγαίο δεν μπορεί να βασιστεί στην μέθοδο της μέσης γραμμής, διότι το Αιγαίο αποτελεί «ειδική περίσταση», αφού είναι μια ημίκλειστη θάλασσα ξεχνώντας ότι η Μαύρη Θάλασσα είναι πιο κλειστή από το Αιγαίο θάλασσα. Εχω αποκαλέσει την ανακήρυξη ΑΟΖ της Τουρκίας ιδιότυπη, διότι αποτελεί μια παγκόσμια πρωτοτυπία, αφού κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει προβεί σε μια τμηματική ανακήρυξη ΑΟΖ, όπως έπραξε η Τουρκία στη Μαύρη Θάλασσα κάτι που δεν προβλέπεται από το UNCLOS. Αυτή η τμηματική ανακήρυξη ΑΟΖ της Τουρκίας αποτελεί ένα σημαντικό όπλο της Ελλάδας και δεν πρέπει να το απεμπολήσουμε. Για αυτό είναι πολύ επικίνδυνο ο ΥΠΕΞ Νίκος Κοτζιάς να ομιλεί για τμηματική ανακήρυξη και της ελληνικής ΑΟΖ στο Ιόνιο Πέλαγος.
Επίλογος
Σήμερα ο ελληνισμός περνά δύσκολες στιγμές και όπως έγραψε ο διαπρεπής δημοσιογράφος Σταύρος Λυγερός:
«Ο ίδιος λαός παρακολουθεί ταπεινωμένος τις επεκτατικές προκλήσεις της Τουρκίας, αλλά κατανοεί ότι η Ελλάδα είναι στα γόνατα και πρέπει να αποφύγει αντιδράσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ένοπλη σύγκρουση. Δεν αντιλαμβάνεται, όμως, γιατί πρέπει να υποχωρήσει και να ταπεινωθεί από τους αδύναμους αλλά προκλητικούς Σλαβομακεδόνες. Με άλλα λόγια, στην αντίδραση για το Μακεδονικό διοχετεύτηκε εκτός από την εθνική ευαισθησία και η συσσωρευμένη οργή για όλα όσα δραματικά υφίστανται οι Έλληνες τα τελευταία χρόνια. Κατά μία έννοια ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.»
Είναι όμως ντροπή, για όλους μας, να συνεχίζουμε να αγνοούμε το άλλο μεγάλο εθνικό μας θέμα. Γύρω από την ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου διακυβεύονται τεράστια εθνικά συμφέροντα και να την αγνοούμε επιδεικτικά, όπως κάνουμε μέχρι σήμερα, αγγίζουμε τα όρια μιας νέας εθνικής συμφοράς.
