Η πανδημία, οι νέοι, η κατάσταση στο εσωτερικό των Ορθοδόξων Εκκλησιών, το «αγκάθι» της Ουκρανίας, οι σχέσεις με το Πατριαρχείο Μόσχας και τα 30 χρόνια που συμπληρώνονται το 2021 από την ημέρα ανάρρησής του στον θρόνο του Αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και Οικουμενικού Πατριάρχη αποτελούν τα βασικά θέματα της συνέντευξης-σταθμός με ιστορικές προεκτάσεις που παραχωρεί στο «Βήμα της Κυριακής» ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος.

Σε μια σπάνια κατάθεση ψυχής και «εγκαταλείποντας» για πρώτη φορά την αρχαΐζουσα, ο Προκαθήμενος της Ορθοδοξίας χαρακτηρίζει απαράδεκτη έναντι των θυμάτων και του πόνου την αμφισβήτηση της COVID-19 και προκλητική τη στάση κληρικών κατά της πανδημίας, τονίζοντας ότι σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη «όποιος δεν αγαπά τον άνθρωπο δεν μπορεί να αγαπήσει τον Θεό». Δηλώνει εντυπωσιασμένος από την αυτοθυσία των γιατρών και των νοσηλευτών, δημοσιοποιεί την απόφασή του να εμβολιαστεί και καλεί τους νέους να μη φοβούνται.

Στέλνοντας σαφή μηνύματα στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας υπογραμμίζει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ότι «στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει σχίσμα». «Δεν μπορώ», είναι το μήνυμά του προς τους Πατριάρχες και τους Αρχιεπισκόπους των Εκκλησιών και ιδιαίτερα στον Πατριάρχη Μόσχας και πασών των Ρωσιών κ. Κύριλλο, «να αφήσω να αλλοιώνεται η Ορθόδοξη Εκκλησιολογία στον βωμό ταπεινών κινήτρων. Δεν έχω το δικαίωμα να κάνω ούτε βήμα πίσω. “Πιο κοφτερός από κάθε μαχαίρι” ο λόγος της Αληθείας. Τη μαρτυρεί η Ιστορία, οι πηγές, τα έγγραφα, τα γεγονότα. Την αλλοιώνουν χρήματα, εκφοβισμοί, προπαγάνδα και όνειρα θερινής νυκτός…».

Χαρακτηρίζοντας τις κατηγορίες περί παπισμού που του αποδίδονται ως ανυπόστατες διερωτάται: «Παπισμός είναι να επωμίζομαι τις ευθύνες τις διακονίας μου;». Καθιστά σαφές ότι ο πραγματικός στόχος πίσω από τις επιθέσεις για τον τρόπο παραχώρησης της αυτοκεφαλίας στην Ουκρανία είναι «να αφαιρεθούν αυτές οι μοναδικές ευθύνες του Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως και να περιέλθουν σε άλλα χέρια…». «Δεν μπορώ να απεμπολήσω τις ευθύνες που μου κληροδότησαν οι προκάτοχοί μου» τονίζει. Ακόμη, μιλάει για εκείνους που «ερωτοτροπούν με την ομοσπονδιοποίηση της Ορθοδοξίας κατά τα προτεσταντικά πρότυπα».

Και φωτογραφίζοντας τον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Μόσχας τού θέτει ένας σαφές ερώτημα: «Ποιος, λοιπόν, συμπεριφέρεται ως “Πάπας της Ορθοδοξίας”; Εκείνος που μένει πιστός στην παράδοσή της ή εκείνος που διεκδικεί για τον εαυτό του θέση που ουδέποτε είχε και δεν πρόκειται να αποκτήσει;».

Παναγιότατε, η υφήλιος ολόκληρη μαστίζεται από την πανδημία. Κι όμως υπάρχουν άνθρωποι, ανάμεσά τους και μέλη της Εκκλησίας – κληρικοί και λαϊκοί – που αρνούνται την ασθένεια, την ίδια ώρα που χιλιάδες γιατροί και νοσηλευτές δίνουν μάχη ζωής για να στηρίξουν τους ασθενείς. Ποια είναι η γνώμη σας;
«Η πανδημία άλλαξε την κοινωνική ζωή, την καθημερινότητά μας, τη συμμετοχή μας στη ζωή της Εκκλησίας. Ολη αυτή την περίοδο μας συγκλονίζουν τα δεινά αμέτρητων συνανθρώπων μας και μας εντυπωσιάζει η αυτοθυσία των ιατρών και των νοσηλευτών. Γι’ αυτό είναι απαράδεκτο, ενώπιον τόσων θυμάτων και τόσου πόνου, να υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι αρνούνται την πραγματικότητα της πανδημίας, θεωρώντας την κατασκεύασμα διαφόρων κύκλων. Ακόμη προκλητικότερο είναι όταν τέτοιες απόψεις διατυπώνονται από χριστιανούς, συχνά από κληρικούς, οι οποίοι αυτοανακηρύσσονται υπερασπιστές ενός δικού τους Θεού. Η Καινή Διαθήκη διαβεβαιώνει ότι όποιος δεν αγαπά τον άνθρωπο δεν μπορεί να αγαπήσει τον Θεό. Αυτοί αδιαφορούν για την προστασία του συνανθρώπου. Η απόρριψη της μάσκας και όλων των μέτρων προφύλαξης δεν προέρχεται απλώς από άγνοια αλλά από νέκρωση της αγάπης μέσα τους. Η επιστήμη, όταν ανοίγει ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον της ανθρωπότητας, είναι δώρο του ουρανού. Φυσικά και δεν θίγεται η πίστη μας όταν ακολουθούμε τις οδηγίες των ειδικών. Ούτε οι περιορισμοί συμμετοχής στις Ακολουθίες μειώνουν τη σημασία του ναού και των τελουμένων εν αυτώ για τη ζωή των πιστών. Τα προστατευτικά μέτρα δεν στρέφονται κατά της Εκκλησίας. Προστατεύουν τους πιστούς, οι οποίοι, όπως όλοι, είναι εξίσου ευάλωτοι από τον ιό».

Εσείς θα κάνετε το εμβόλιο για τον κορωνοϊό;
«Ασφαλώς και θα κάνω το εμβόλιο. Αλλωστε, θεωρώ ότι αυτό επιβάλλεται και από την ηλικία μου. Κοντεύω τα 81, οπότε ανήκω στις ηλικιακές ομάδες που πρέπει να εμβολιαστούμε. Δεν είναι όμως μόνο θέμα ανάγκης ή επιλογής, αλλά και ευθύνης προς τον συνάνθρωπο. Γι’ αυτό ελπίζω σύντομα να εμβολιαστεί μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού ώστε να παύσει η διασπορά του φονικού ιού. Βέβαια, μέχρι τότε οφείλουμε όλοι να τηρούμε με ακρίβεια τα προστατευτικά μέτρα για να μη θρηνήσουμε περισσότερα θύματα».

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία σημειώθηκαν ποικίλες τάσεις και επιλογές για τις ανησυχίες που διατύπωσαν κάποιοι σχετικά με τους κινδύνους μετάδοσης κατά τη Θεία Λειτουργία. Εκτιμάτε ότι θα μπορούσε να υπάρξει μια απάντηση κοινής αποδοχής που να συμβαδίζει με τα πορίσματα της επιστήμης, τις ευαισθησίες όλων των πιστών και τη δυναμική παράδοση της Εκκλησίας;

«Η Εκκλησία μας δεν βρίσκεται για πρώτη φορά στην ιστορία της αντιμέτωπη με μια πανδημία και τις ανασφάλειες που αυτή προκαλεί. Στην αρχή της υγειονομικής κρίσης απευθύναμε επιστολή προς τους αδελφούς Ορθοδόξους Προκαθημένους για να πληροφορηθούμε και τις δικές τους σκέψεις πάνω στο ζήτημα. Οι θέσεις τους συνέπιπταν με αυτές του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ετσι, τον Ιούνιο, η Αγία και Ιερά Σύνοδος υπενθύμισε ότι η Εκκλησία παραμένει σταθερή και αμετακίνητη στη διδασκαλία της ως προς την ουσία του Μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, το οποίο είναι αδιαπραγμάτευτο».

Παναγιότατε, συμπληρώνονται δύο χρόνια από τότε που παραδώσατε επισήμως τον Τόμο Αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Πώς εκτιμάτε την πορεία της νεοσύστατης Εκκλησίας; Υποστηρίζεται από κάποιες πλευρές ότι η απόφαση του Οικουμενικού Θρόνου να ανταποκριθεί στο αίτημα των ουκρανών ορθοδόξων έθεσε σε δοκιμασία την ενότητα της Ορθοδοξίας. Ανησυχείτε για την πανορθόδοξη ενότητα;
«Η ενότητα της Ορθοδοξίας δεν δοκιμάζεται λόγω της ανταπόκρισης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο αίτημα των ουκρανών ορθοδόξων. Το Ουκρανικό αυτοκέφαλο ήταν μια πράξη ευθύνης της Μητρός Εκκλησίας απέναντι σε εκατομμύρια ορθοδόξων αδελφών μας που βρίσκονταν, χωρίς δική τους υπαιτιότητα, εκτός Εκκλησίας. Και ασφαλώς, δεν ήταν, όπως προσβλητικά της προσάπτει η ρωσική προπαγάνδα, η εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιμοτήτων ή και γεωπολιτικών συμφερόντων. Δύο χρόνια μετά, χαιρόμεθα που βλέπουμε τη νέα Εκκλησία να αναπτύσσεται και τον Μακαριότατο Μητροπολίτη Κιέβου κ. Επιφάνιο να συμβάλλει, με τον ήπιο χαρακτήρα του και τις αδελφικές πρωτοβουλίες του, στην ομαλοποίηση της εκεί εκκλησιαστικής ζωής. Διαβάζουμε διάφορες καταγγελίες για βιαιότητες από ακραίες ομάδες σε βάρος ορθοδόξων στην Ουκρανία. Εάν, ασφαλώς, αληθεύουν, τέτοιες ενέργειες, απ’ όπου και αν αυτές προέρχονται και σε βάρος οποιουδήποτε και αν γίνονται, τις έχουμε καταδικάσει από την πρώτη στιγμή, όπως έχουμε καταδικάσει και τις κάθε είδους προβοκάτσιες που στοχεύουν στη δημιουργία κλίματος έντασης μεταξύ του λαού της Ουκρανίας, αλλά και στην προσβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Στο Ουκρανικό κάναμε ό,τι και στις υπόλοιπες περιπτώσεις παραχωρήσεως αυτοκεφαλίας. Ακολουθήσαμε την κατοχυρωμένη από την εκκλησιαστική πρακτική αιώνων παράδοση της Ορθοδοξίας. Σας υπενθυμίζω ότι η Κωνσταντινούπολη είχε ήδη παραχωρήσει, πριν από την Ουκρανία, την αυτοκεφαλία σε εννέα άλλες τοπικές Εκκλησίες. Σήμερα, βέβαια, κάποιοι για ιδιοτελείς σκοπούς, αρνούνται αυτό το αυταπόδεικτο. Τι απερισκεψία πράγματι! Οσοι αμφισβητούν τα δίκαια και τις ευθύνες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, αμφισβητούν επί της ουσίας την ίδια την υπόσταση και την ταυτότητά τους, την ίδια τη συγκρότηση της Ορθοδοξίας».

Ποια είναι τα συναισθήματά σας για τη στάση του Πατριαρχείου Μόσχας; Και ποιες είναι οι προθέσεις σας και οι πρωτοβουλίες που ανήκουν στον Πρώτο της Ορθοδοξίας, όπως από κοινού είναι αποδεκτό, για τη θεραπεία της κατάστασης;
«Κυρία Αντωνιάδου, κατ’ αρχάς, επειδή έχει αναπτυχθεί μια σχετική παραφιλολογία, η οποία εκπορεύεται κυρίως από πρόσωπα και κύκλους της ρωσικής Εκκλησίας, θα πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει σχίσμα. Υπάρχει η διαφορετική θεώρηση εκ μέρους της Εκκλησίας της Ρωσίας με αφορμή το Ουκρανικό, η οποία εκδηλώθηκε με τη διακοπή κοινωνίας με τη Μητέρα της Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και στη συνέχεια με τις άλλες Εκκλησίες που αναγνώρισαν την αυτοκεφαλία της νέας Εκκλησίας. Κατά την εκτίμησή μας, αυτό ήταν μια λανθασμένη ενέργεια της αδελφής Εκκλησίας της Ρωσίας. Επομένως, επαναλαμβάνω, σχίσμα στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει. Υπήρχε ένα πρόβλημα. Επί τρεις δεκαετίες η Μόσχα εθελοτυφλούσε επιδεικτικά για την τραγική κατάσταση στην Ουκρανία. Εμπόδιζε κατ’ ουσίαν την εξεύρεση λύσεως ώστε να μην ξεφύγει από τον έλεγχό της το Κίεβο, το οποίο απέσπασε από την Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως, εκμεταλλευόμενη συγκυρίες και καταστάσεις.

Η παραχώρηση Αυτοκεφάλου καθεστώτος στην Εκκλησία της Ουκρανίας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ήταν, λοιπόν, όχι απλά εκκλησιολογικώς και κανονικώς ορθή, αλλά και η μόνη ρεαλιστική διευθέτηση του προβλήματος. Κατά συνέπεια, μόνον η αναγνώριση του Ουκρανικού Αυτοκεφάλου από όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες, και ουδεμία άλλη στάση, ούτε η αναμονή, ούτε οι εκκλήσεις για πανορθόδοξες συνάξεις, ούτε οι ατέλειωτες και αμέτρητες συνεντεύξεις στα ΜΜΕ, γεμάτες από προσβλητικούς χαρακτηρισμούς για το Πατριαρχείο μας, συμβάλλουν στην πανορθόδοξη ενότητα. Σε ό,τι με αφορά ως Οικουμενικό Πατριάρχη, δεν μπορώ να αφήσω να αλλοιώνεται η Ορθόδοξη Εκκλησιολογία στον βωμό ταπεινών κινήτρων. Δεν έχω δικαίωμα να κάνω ούτε βήμα πίσω. Δεν ωφελεί η αβροφροσύνη όταν διακυβεύονται η Θεολογία, η τάξη και η ιερή παράδοση της Εκκλησίας μας. “Πιο κοφτερός από κάθε μαχαίρι” ο λόγος της Αληθείας. Τη μαρτυρεί η ιστορία, οι πηγές, τα έγγραφα, τα γεγονότα. Την αλλοιώνουν χρήματα, εκφοβισμοί, προπαγάνδα και όνειρα θερινής νυκτός. Ε όχι! Στώμεν καλώς!».

Τι απαντάτε σε εκείνους που σας κατηγορούν ότι συμπεριφέρεστε ως Πάπας της Ανατολής και της Ορθοδοξίας;
«Μία ακόμη ανυπόστατη κατηγορία. Είναι παπισμός το να επωμίζομαι τις ευθύνες της διακονίας μου; Τώρα πρωτοάκουσαν για αυτές τις ευθύνες; Δεν τις διάβασαν στην Εκκλησιαστική Ιστορία; Λένε ότι εκκλησιαστικά ο ρόλος της Κωνσταντινουπόλεως τελείωσε με την Αλωση της Πόλης. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανακρίβεια! Ολα τα σημερινά Αυτοκέφαλα δόθηκαν στη μετά την Αλωση περίοδο. Οταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο έδινε την αυτοκεφαλία στη μία ή στην άλλη Εκκλησία γιατί δεν το κατηγόρησαν για “παπικές αξιώσεις”; Κάποια στιγμή το ψέμα και η προπαγάνδα πρέπει να σταματήσουν μπροστά στην αλήθεια της Εκκλησίας! Στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει Πάπας, ούτε παπισμός. Οσοι διατυπώνουν αυτή την κατηγορία επιθυμούν να προβάλλουν την ψευδή άποψη ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο καταστρατηγεί δήθεν την κανονική παράδοση της Ορθοδοξίας, την οποία βεβαίως οι ίδιοι όχι μόνον δεν σέβονται και δεν αναγνωρίζουν, αλλά την περιφρονούν, ερμηνεύουν κατά το δοκούν τους ιερούς κανόνες, ιδίως αυτούς οι οποίοι κατοχυρώνουν τις ευθύνες του Οικουμενικού Θρόνου, εισάγουν νέα εκκλησιολογία και εργαλειοποιούν τη Θεία Ευχαριστία.

Ας μιλήσουμε ξεκάθαρα, λοιπόν. Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα δεν είναι το Ουκρανικό αυτοκέφαλο, ούτε οι δήθεν ανυπόστατες ή άκυρες χειροτονίες της Ουκρανικής Ιεραρχίας, που κάποιοι σκόπιμα επικαλούνται. Ο στόχος είναι να αφαιρεθούν αυτές οι μοναδικές ευθύνες του Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως, και να περιέλθουν σε άλλα χέρια. Ως εκ της θέσεώς μου, λοιπόν, καταλαβαίνετε, δεν μπορώ από τη μία να απεμπολήσω τις ευθύνες που μου κληροδότησαν, μέσω της πράξεως της Εκκλησίας, οι προκάτοχοί μου και από την άλλη να επιτρέψω, καθότι και αυτό είναι ευθύνη μου, την πνευματική αυτή διολίσθηση εκείνων που ερωτοτροπούν με την ομοσπονδιοποίηση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, κατά τα προτεσταντικά πρότυπα. Ποιος, λοιπόν, συμπεριφέρεται ως “Πάπας της Ορθοδοξίας”; Εκείνος που μένει πιστός στην παράδοσή της ή εκείνος που διεκδικεί για τον εαυτό του θέση που ουδέποτε είχε και δεν πρόκειται να αποκτήσει;».

Το 2021 συμπληρώνονται 30 χρόνια από την εκλογή σας στον Οικουμενικό Θρόνο. Στο διάστημα αυτό η Εκκλησία και το Οικουμενικό Πατριαρχείο δοκιμάστηκαν πολλές φορές. Ποιοι θεωρείτε ότι είναι οι σταθμοί της πατριαρχίας σας;
«Από τη στιγμή που εισήλθα στον ιερό κλήρο, το 1961, μέχρι και σήμερα, περιεχόμενο και σκοπός της ζωής μου ήταν η διακονία της Εκκλησίας. Είμαι πεπεισμένος ότι όλα όσα έπραξα δεν ήταν δικό μου έργο αλλά δώρο της χάριτος του Θεού. Διανύω το 30ό έτος της ταπεινής πατριαρχίας μου. Σε αυτά τα τριάντα χρόνια συνέβησαν πολλά: Η προετοιμασία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη το 2016, η ανασύσταση Μητροπόλεών μας στη Μ. Ασία και στην Ανατ. Θράκη, αλλά και η δημιουργία νέων σε διάφορες περιοχές του κόσμου, λόγω ιεραποστολικής δράσεως και πληθυσμιακών μετακινήσεων, τα τακτικά προσκυνήματά μας στην Καππαδοκία, στην Παναγία Σουμελά και σε όλα τα αγιασμένα χώματα των πατέρων μας, η αναβίωση της ομογενειακής εκπαίδευσης στην Ιμβρο και η στήριξη της Ρωμιοσύνης της Πόλεως, καθώς και οι αναρίθμητες πρωτοβουλίες του Πατριαρχείου μας σε όλον τον κόσμο, όπως για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, για τον διαχριστιανικό και διαθρησκειακό διάλογο κ.ά. Ελπίζω να μας αξιώσει ο Θεός να ζήσουμε και την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που παραμένει αδίκως κλειστή από το 1971».

Το 2020 αφιερώθηκε από το Πατριαρχείο στη νεολαία. Η χρονιά σημαδεύτηκε από την απομόνωση, τη δικτυακή προσέγγιση και τον φόβο. Ποιο είναι το μήνυμά σας στους νέους που βιώνουν το φάσμα της οικονομικής κρίσης και της αβεβαιότητας της ζωής για το μέλλον;
«Συμμερίζομαι την αγωνία των νέων. Αλλωστε, υπήρξα και εγώ κάποτε νέος, με ελάχιστα χρήματα στην τσέπη αλλά με πολλά όνειρα στην καρδιά. Η αρχή της πορείας κάθε ανθρώπου είναι τις περισσότερες φορές δύσκολη. Χρειάζεται εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας και συνεχής προσπάθεια βελτίωσης. Σήμερα, η ανασφάλεια των νέων μεγαλώνει, λόγω και της πανδημίας και των οικονομικών επιπτώσεων που αυτή θα έχει. Παιδιά μου, μη φοβάστε, μη φοβηθείτε ποτέ στη ζωή σας, όσες δυσκολίες και αν εμφανιστούν. Εχετε πίστη, αποκτήστε εφόδια και μόρφωση, να είστε αποφασιστικοί, να έχετε υπομονή και πάντοτε να είστε αλληλέγγυοι μεταξύ σας, αλλά και προς εκείνους που βρίσκονται σε πιο δύσκολη θέση από εσάς. Η αλληλεγγύη είναι το αντίδοτο σε κάθε προσωπική και κοινωνική κρίση».

Ευχές για το νέο έτος
«Mε την ευκαιρία της συνεντεύξεως εύχομαι εορτίως προς τους εκδότες, τους αναγνώστες της εφημερίδος “Το Βήμα” και προς όλους το νέον έτος 2021 να είναι ειρηνικό, ευφρόσυνο, δημιουργικό, έτος απελευθέρωσης από τη φονική πανδημία και πλήρες από τις ευλογίες και τις δωρεές του Θεού της αγάπης. Να παραμείνουμε ενωμένοι και αλληλέγγυοι για να υπερβούμε τις επιπτώσεις της πρωτόγνωρης υγειονομικής κρίσης. Να μας δίνει δύναμη ο Χριστός. Τέτοια δύναμη που μόνο ο σαρκωμένος Θεός μπορεί να χαρίζει στον δοκιμαζόμενο άνθρωπο και στην κτίση ολόκληρη. Από τη Μεγάλη Εκκλησία και το αειφεγγές Φανάρι χρόνια πολλά και ευλογημένα!».