Μεθαύριο Τρίτη, 21 Σεπτεμβρίου 2021, στις 19.30, πραγματοποιείται στη Δημοσιογραφική Εστία, στη Λευκωσία, η παρουσίαση του συλλογικού τόμου «Άμυνα και Ασφάλεια Μικρών Κρατών: Η Περίπτωση της Κύπρου». Την εκδήλωση, που διοργανώνεται από τις Εκδόσεις Αρματολός στη Λευκωσία και το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και Πληροφοριών του Πανεπιστημίου Buckingham του Ηνωμένου Βασιλείου, θα προλογίσει ο Υπουργός Άμυνας Χαράλαμπος Πετρίδης και θα χαιρετίσει ο Αρχηγός της Εθνικής Φρουράς, Αντιστράτηγος Δημόκριτος Ζερβάκης.

Η έκδοση βασίζεται σε ομώνυμο επιστημονικό συνέδριο, που πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο 2020, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Άμυνας, για ανώτερους και ανώτατους αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς.

Ανάμεσα στα κεφάλαια που εξετάζονται είναι και οι επιπτώσεις από την κατάργηση του Ταμείου Αμυντικής Θωράκισης το 2000, ζήτημα που ανέδειξε πρώτη η «Σημερινή» τον Αύγουστο 2017, και τα προβλήματα που σχετίζονται με τα οικονομικά της Άμυνας.

Η «Σημερινή» είχε την ευκαιρία να εξασφαλίσει μια συνέντευξη με τον Δρα Πέτρο Σαββίδη, γεωπολιτικό αναλυτή και επίτιμο επιστημονικό ερευνητή στο Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και Πληροφοριών του Πανεπιστημίου Buckingham στο Ηνωμένο Βασίλειο, που είχε το γενικό πρόσταγμα τόσο στη διοργάνωση της ημερίδας αλλά και για την κυκλοφορία του συλλογικού τόμου.

Ο Συλλογικός Τόμος

Κύριε Σαββίδη, ποια ανάγκη σάς ώθησε αρχικά στην οργάνωση του επιστημονικού συνεδρίου «Άμυνα και Ασφάλεια Μικρών Κρατών: Η Περίπτωση της Κύπρου» τον Φεβρουάριο 2020 και στη συνέχεια στην έκδοση του συλλογικού τόμου που θα παρουσιαστεί την ερχόμενη Τρίτη;

Κίνητρο για τη διοργάνωση του περσινού συνεδρίου υπό την αιγίδα του Υπουργείου Άμυνας και την έκδοση του ομώνυμου συλλογικού τόμου φέτος, είναι, αφενός, η αγωνία για την ασφάλεια και το μέλλον της ημικατεχόμενης Κυπριακής Δημοκρατίας, και, αφετέρου, η ενθάρρυνση δημιουργικών δεσμών μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας και του Υπουργείου Άμυνας, το οποίο έχει τη θεσμική ευθύνη της άμυνας και της ασφάλειας του κυπριακού κράτους. Αποτελεί υποχρέωση της ακαδημαϊκής κοινότητας η προσφορά επιστημονικής αρωγής στο κράτος ώστε να μπορεί να διαφυλάξει, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, τα στρατηγικά του συμφέροντα και την ασφάλεια των πολιτών του. Δυστυχώς, όμως, η παραγωγή ασφάλειας στην Κύπρο από τα υπουργεία του κράτος είναι, κυρίως, περιστασιακή. Ιδανικά, θα έπρεπε να υπάρχει, σε επίπεδο Προεδρίας της Δημοκρατίας, ένα θεσμοθετημένο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, το οποίο να υποστηρίζεται από μια εξειδικευμένη κρατική ή ημικρατική δεξαμενή σκέψης για τη χάραξη της Στρατηγικής Εθνικής Ασφαλείας της Δημοκρατίας. Η καθημερινή ενασχόληση του κυβερνητικού μηχανισμού στη διεκπεραίωση της υπηρεσιακής γραφειοκρατίας αποστερεί από το κράτος καθαρότητα στρατηγικής σκέψης και το εγκλωβίζει σε βραχυπρόθεσμους τακτικούς ελιγμούς περιορισμένης αποτελεσματικότητας.

Σε ποιους απευθύνεται αυτός ο συλλογικός τόμος και πώς θα μπορούσε να τύχει εποικοδομητικής αξιοποίησης;

Ο τόμος απευθύνεται σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, που περιλαμβάνει κυβερνητικούς αξιωματούχους οι οποίοι έχουν την ευθύνη της υψηλής στρατηγικής, της άμυνας, της ασφάλειας, των πληροφοριών και της διπλωματίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, ανώτερους και ανώτατους αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς, υπουργούς και γενικούς διευθυντές υπουργείων, βουλευτές, ακαδημαϊκούς, αλλά και ενδιαφερόμενους πολίτες που προβληματίζονται για το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία βρίσκεται, τα τελευταία εξήντα χρόνια, υπό τη στρατηγική απειλή της Τουρκίας. Η παρουσία του Υπουργού Άμυνας και του Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς στην παρουσίαση του τόμου υποδεικνύει το ενδιαφέρον του Υπουργείου Άμυνας και του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς για τους προβληματισμούς και τις σκέψεις που κατατίθενται στο βιβλίο, και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Ο τόμος μπορεί να αξιοποιηθεί από την κυπριακή Πολιτεία ως ένα αναλυτικό εγχειρίδιο για εμπλουτισμό του υφιστάμενου υπηρεσιακού προβληματισμού για ζωτικής σημασίας θέματα άμυνας και ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένου και του κομβικού ζητήματος της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της Δημοκρατίας, δηλαδή της στρατηγικής πυξίδας του κυπριακού κράτους στο διεθνές σύστημα. Η αξιοποίησή του βασίζεται, σε μεγάλο βαθμό, στο ενδιαφέρον της πολιτείας να το χρησιμοποιήσει ως υποβοηθητικό εργαλείο που αποσκοπεί στην παροχή επιστημονικής αρωγής και στη διεύρυνση της αντίληψης των κρατικών αξιωματούχων για τις έννοιες της κρατικής ασφάλειας, της εθνικής άμυνας και της στρατηγικής σκέψης.

Έλλειψη κουλτούρας

Σε σχέση με άλλες χώρες, στον ελληνικό χώρο παρουσιάζεται ευρύτερα μια έλλειψη κουλτούρας σε θέματα άμυνας και ασφάλειας μεταξύ των κρατικών υπηρεσιών, της ακαδημαϊκής κοινότητας και της κοινωνίας των πολιτών. Πού οφείλεται αυτό και με ποιους τρόπους θα μπορούσαν να γίνουν βήματα προς την ορθή κατεύθυνση;

Η απουσία κουλτούρας άμυνας, ασφάλειας και στρατηγικής σκέψης προέρχεται από συνδυασμό παραγόντων, όπως η έλλειψη ιεραρχικά δομημένων και συνδυασμένων δομών ασφαλείας στον κρατικό μηχανισμό, η αδυναμία άσκησης, εκ μέρους της Βουλής των Αντιπροσώπων, ουσιαστικού εποπτικού έλεγχου στον ρόλο και το έργο των αρμόδιων υπουργείων, η απουσία σοβαρών ερευνητικών ιδρυμάτων και δεξαμενών σκέψης, η δημοσιογραφική αντιμετώπιση των συγκεκριμένων θεμάτων ως γενική ειδησιογραφία παρά ως εξειδικευμένη θεματολογία, η κομματικοποίηση και χειραγώγηση των εννοιών της άμυνας και της ασφάλειας από το πολιτικό σύστημα, και ίσως, σε μεγάλο βαθμό, η επικράτηση της αντίληψης του «παντογνώστη» σε όλα τα επίπεδα της κυπριακής κοινωνίας, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Η δημιουργία κουλτούρας άμυνας, ασφάλειας και στρατηγικής σκέψης σε ένα κράτος είναι μια σταδιακή και επίμονη διαδικασία, εξέλιξης, αφενός, της κριτικής αντίληψης των αξιωματούχων του κρατικού μηχανισμού και, αφετέρου, ωρίμανσης των προσωπικών επιδιώξεων των πολιτών και των πνευματικών αναζητήσεων της κοινωνίας. Σημαντικό ρόλο, σε αυτή τη διαδικασία, διαδραματίζει η ακαδημαϊκή κοινότητα, η οποία με σοβαρές πρωτοβουλίες -όπως επιστημονικά συνέδρια, ειδικές εκδόσεις, αναλυτικά άρθρα και εξειδικευμένα επαγγελματικά προγράμματα προς τις υπηρεσίες του κράτους- θα μπορούσε να δημιουργήσει ευνοϊκές συνθήκες για καλλιέργεια αυτής της κουλτούρας.

Οι μεγαλύτερες προκλήσεις

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κύπρος αυτήν την περίοδο σε θέματα άμυνας και ασφάλειας και πώς μπορούν να τύχουν σωστής διαχείρισης;

Εκτός της ανάγκης αποτελεσματικής αντιμετώπισης της χερσαίας υπεροπλίας των Τουρκικών Κατοχικών Δυνάμεων (ΤΚΔ) και της αεροναυτικής κυριαρχίας της Τουρκίας στον εναέριο και θαλάσσιο χώρο, η κύρια πρόκληση ασφαλείας για τη Δημοκρατία αφορά στην προσπάθεια ανασυγκρότησης και αναδόμησης της Εθνικής Φρουράς, από μια μεικτή δύναμη κληρωτών-εφέδρων-εθνοφυλάκων της δεκαετίας του 1990 σε μια σύγχρονη ημιεπαγγελματική δύναμη της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα. Η καθοδική πορεία της ΕΦ με αφετηρία το σχέδιο Ανάν (2004), η συρρίκνωση, για μεγάλο διάστημα, των εξοπλιστικών προγραμμάτων σε εξευτελιστικά επίπεδα, η κρατική διασπάθιση των εισροών της έκτακτης εισφοράς για την άμυνα, η ανεπαρκής συντήρηση των σύγχρονων οπλικών συστημάτων λόγω οικονομικών περικοπών, η πολιτική απόφαση μείωσης της θητείας σε 14 μήνες, η πρόσληψη ανεπαρκούς αριθμού Συμβασιούχων Οπλιτών (ΣΥΟΠ), και οι επιχειρησιακές εκπτώσεις που έγιναν αποδεκτές την τελευταία δεκαπενταετία, έχουν φέρει τη Δύναμη σε δεινή θέση. Η σωστή διαχείριση του αμυντικού προβλήματος διαλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τρεις κύριους πυλώνες:

• Εξοπλιστικά προγράμματα: Αγορά νέων οπλικών συστημάτων και τεχνολογιών αιχμής, και εργοστασιακή συντήρηση και εκσυγχρονισμός των υφιστάμενων οπλικών συστημάτων. Την τελευταία τριετία παρατηρείται μεγάλη πρόοδος στο θέμα της απόκτησης νέων, σύγχρονων οπλικών συστημάτων και οι προγραμματιζόμενες αγορές τα επόμενα χρόνια υποδεικνύουν μια «εξοπλιστική αναγέννηση» στην ΕΦ· όμως εξακολουθεί να επικρατεί στασιμότητα στο θέμα του εκσυγχρονισμού κύριων οπλικών συστημάτων. Κομβικής σημασίας αναδεικνύεται ο ρόλος του Υπουργείου Οικονομικών, αφού το Υπουργείο Άμυνας έχει θέσει με σαφήνεια τις οικονομικές του ανάγκες, οι οποίες διαρθρώνονται σε βάθος χρόνου.
• Ανθρώπινο δυναμικό: Μετά τη μείωση της στρατιωτικής θητείας σε 14 μήνες, την πρόσληψη ανεπαρκούς αριθμού ΣΥΟΠ, και τα προβλήματα που παρουσιάζονται στον θεσμό των ΕΠΥ (έλλειψη ενδιαφέροντος από μερικούς, υπηρεσία γραφείου από άλλους, κ.ά.), το πολύ σοβαρό πρόβλημα του ανθρώπινου δυναμικού μπορεί να επιλυθεί: α) Με την καθιέρωση ακριβούς δομής στο οργανόγραμμα της ΕΦ, β) τη θεσμοθέτηση ελάχιστης οροφής ειρήνης εγκεκριμένης από το Υπουργικό Συμβούλιο και τη Βουλή, γ) την πρόσληψη σημαντικού αριθμού ΣΥΟΠ για σταδιακή αύξηση του αριθμού τους σε, πρώτη φάση, σε πέντε χιλιάδες, και δ) την αύξηση του αριθμού των μονίμων στελεχών στις παραγωγικές σχολές της Ελλάδας με βάση συγκεκριμένο προγραμματισμό που εκπηγάζει από τη δομή δυνάμεων. Πάλι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει η διάθεση των απαιτούμενων πόρων από το Υπουργείο Οικονομικών. • Επιχειρησιακός σχεδιασμός: Επικαιροποίηση του αμυντικού σχεδιασμού στη βάση των συμπερασμάτων από την εμπλοκή των τουρκικών δυνάμεων σε περιφερειακές συγκρούσεις (Συρία, Λιβύη, Ναγκόρνο Καραμπάχ) και υιοθέτηση μη συμβατικών μεθόδων και ασύμμετρων τακτικών για επαύξηση της επιβιωσιμότητας και της καταστροφικότητας των δυνάμεων της ΕΦ έναντι του αντιπάλου.

Tα τελευταία χρόνια η Εθνική Φρουρά χαρακτηρίζεται από κάποια εξωστρέφεια και γίνονται ορισμένα ενθαρρυντικά βήματα, είτε σε επίπεδο εξοπλισμών είτε σε επίπεδο στρατιωτικής συνεργασίας με τρίτες χώρες. Μέχρι πού φτάνουν οι δυνατότητες ενός μικρού, ημικατεχόμενου κράτους, όπως η ΚΔ;

Οι αμυντικές δυνατότητες ενός μικρού, ημικατεχόμενου, κράτους όπως η Κυπριακή Δημοκρατία δύνανται να είναι σοβαρές και αξιοσημείωτες, εφόσον επιτευχθεί σύγκλιση των στρατηγικών στόχων του κράτους με τις οικονομικές δαπάνες που διαθέτει για την απόκτηση της ανάλογης στρατιωτικής/αεροναυτικής ισχύος. Τα τελευταία χρόνια καταγράφεται σημαντική, πολιτική και οικονομική, αποφασιστικότητα σε εξοπλιστικά προγράμματα, τα οποία επικεντρώνονται, πλέον, σε τεχνολογίες αιχμής. Επίσης παρατηρείται μεγάλη εξωστρέφεια στο ζήτημα της αμυντικής διπλωματίας, μετατρέποντας την Κυπριακή Δημοκρατία σε περιφερειακό πόλο αεροναυτικής και στρατιωτικής συνεργασίας. Εκτός των χερσαίων συνεκπαιδεύσεων της Διοίκησης Καταδρομών (ΔΚΔ) και της Μονάδας Υποβρυχίων Καταστροφών (ΜΥΚ) με τις ειδικές δυνάμεις άλλων κρατών, όπως το Ισραήλ, η Γαλλία, η Βρετανία (SAS), οι ΗΠΑ (SEAL) και η Αίγυπτος, η Δημοκρατία έχει καθιερώσει πλέον σημαντικές, πολυεθνικές, αεροναυτικές ασκήσεις και συνεργασίες στον θαλάσσιο χώρο της Κύπρου όπως η «ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ» και η «ΝΕΜΕΣΙΣ», με τη συμμετοχή ναυτικών μονάδων από την Ελλάδα (ΠΝ), τη Βρετανία, τις ΗΠΑ (6ου Στόλου), τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ισραήλ. Επιπλέον, έχει καθιερωθεί η αεροπορική βάση «Ανδρέας Παπανδρέου» ως κύριο στρατιωτικό αεροδρόμιο στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ τα πυραυλικά αντιαεροπορικά συστήματα και τα εναέρια μέσα της Διοίκησης Αεροπορίας αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά στις ασκήσεις καταστολής αεράμυνας με υπερσύγχρονα μαχητικά του Ισραήλ («ΓΕΔΕΩΝ) και της Γαλλίας («ΤΑΛΩΣ») και σε ασκήσεις έρευνας-διάσωσης μάχης με ελικόπτερα του Ισραήλ («ΙΑΣΩΝ»).

Επόμενα βήματα

Μετά από αυτήν την επιτυχία και την έκδοση του συλλογικού τόμου σχεδιάζετε κάποια επόμενα βήματα στον τομέα με τον οποίο καταπιάνεστε σε ερευνητικό επίπεδο;

Πυρήνας αυτής της προσπάθειας είναι μια ομάδα εκλεκτών συναδέλφων ­-Δρ Βασίλης Κάππης, Δρ Νικόλας Ιωαννίδης, Δρ Παναγιώτης Χατζηπαυλής, Δρ Μιχάλης Κοντός, Μάριος Πούλλαδος και Δρ Κωνσταντίνος Κωνσταντίνου- η οποία την τελευταία πενταετία οργάνωσε επιστημονικά συνέδρια, δημοσίευσε ακαδημαϊκές αναλύσεις σε πανεπιστημιακές εκδόσεις και ειδικά άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, και συμμετείχε σε ζωντανές διαδικτυακές συζητήσεις, με επίκεντρο τους τομείς της άμυνας και της ασφάλειας. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την προσπάθεια διαδραματίζει το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας και Πληροφοριών του Πανεπιστημίου του Buckingham στο Ηνωμένο Βασίλειο που στηρίζει αυτές τις δραστηριότητες, όπως επίσης το Υπουργείο Άμυνας και το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς, τα οποία, τα τελευταία δύο έτη, επιδεικνύουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το μέλλον διαγράφεται ευοίωνο αφού οι διοργανώσεις συνεδρίων και οι εκδόσεις ειδικών μελετών για θέματα άμυνας και ασφάλειας θα συνεχίσουν, τόσο στην Κύπρο όσο και το εξωτερικό. Επίσης, υπάρχουν σκέψεις για τη έκδοση ενός συλλογικού τόμου στην αγγλική γλώσσα για την υψηλή στρατηγική μικρών κρατών, ενός συλλογικού τόμου στην ελληνική για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ασφαλείας, και προτάσεις για εξειδικευμένα επαγγελματικά προγράμματα μικρής διάρκειας προς συγκεκριμένες υπηρεσίες και οργανισμούς του κράτους.

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 19/09/2021)