Πως η ιδέα του παμβουλγαρισμού άρχισε να εξαπλώνεται μέσω της εξαρχίας

Μια λεπτομερή έκθεση της επαρχίας της Μητρόπολης Μαρωνείας φέρνουμε στην δημοσιότητα για να ενημερωθούν οι αναγνώστες μας. Αυτοί που έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της Ροδόπης και άλλοι λόγιοι της εποχής, μετά την επανάσταση του 1821, είναι ελάχιστοι όπως και ελάχιστα είναι τα στοιχεία που υπάρχουν για τον τόπο μας στο τέλος του 19ου αιώνα.

Σε έντυπο έχουμε το πολύτιμο βιβλίο του ιατρού Μ. Μελίρρυτου που γράφτηκε στην Μαρώνεια το 1870 και τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1871 με τίτλο «Περιγραφή ιστορική και γεωγραφική υπ’ εκκλησιαστικήν άποψιν της Θεοσώστου Επαρχίας Μαρώνειας» για το οποίο έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο γραπτό μας. Στην κατοχή μας επίσης έχουμε και την λεπτομερή έκθεση του διευθύνοντος προσωρινά το υποπροξενείο Πύργου Αν. Ρωμυλίας και διδασκάλου Νικολάου Γ. Χατζόπουλου από την Αίνο που κατέθεσε στην πρεσβεία της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη στο Πέραν το 1868. Την ίδια έκθεση ο ανωτέρω απέστειλε και στην Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα της Κωνσταντινούπολης η οποία είναι γνωστό ότι πάντα βοηθούσε οικονομικά και υλικά τα χριστιανικά χωριά της Μητρόπολης Μαρωνείας.

Στην αναφορά του αυτή λοιπόν μας ενημερώνει: Σας υποβάλω λεπτομερή έκθεση της πνευματικής καταστάσεως όχι μόνο του τμήματος των Φερών, αλλά και όλες τις επαρχίας της Μητρόπολης Μαρωνείας στη Θράκη. Μάλιστα θα σας περιγράψω έχοντας ιδίαν αντίληψην όλων των χωριών της επαρχίας της Μαρώνειας και της κατάστασης του πληθυσμού τους.

Η επαρχία Μαρώνειας εκκλησιαστικός συγκροτείται και από δύο νησιά της Θάσου, της Σαμοθράκης και ακόμα 49 χωριά, πόλεις και κωμοπόλεις που βρίσκονται στη Θράκη και υπάγονται πολιτικώς σε διάφορες Διοικήσεις, Υποδιοικήσεις και Μουδηρλίκια, που βρίσκονται σε μεγάλες αποστάσεις το ένα από το άλλο. Έτσι έχουμε το Μουτεσαφρλίκιο Κιουμουλτζήνης (Κομοτηνή), το Καϊμακαμλίκιον Δαρί – Δερέ (σημερινό Ζλάτογκραντ) Βουλγαρίας βόρεια της Ξάνθης. Το Καϊμακαμλίκιο Δεδε-Αγάτζ (Αλεξανδρούπολη) και τα υπ’ αυτό Μουδηρλίκια Μάκρης – Φερών και το αρτιοσύστατο Μουδηρλίκιο στο σλαβόφωνο χωριό Δουάν-Ασσάρ (Αισύμη Αλεξανδρούπολης). Ο Μουδίρης (οθωμανός ανώτερος διοικητικός υπάλληλος) του ανωτέρω χωριού είναι φίλος του Καλογιάννη Πέτκου Καλογιάνογλου (σ.σ. ο ανωτέρω ήταν πρόεδρος της Αισύμης, ο δε γιος του ήταν ο Κομιτατζής Πέτκος Βοεβόδας που έδρασε σε όλη την Θράκη και ειδικά στην Ροδόπη).

Τα χωριά της επαρχίας της Μητρόπολης Μαρωνείας είναι 49 και είναι τα εξής:

Α’ Τα υπό το Μουτεσαριφλίκιον Κιουμουλτζήνας

1) Κιουμουλτζήνα: Είναι έδρα του Μουτεσαρίφη και του Μητροπολίτου, συγκεκριμένα αποτελείται από 1600 περίπου οθωμανικές, χριστιανικές, ιουδαϊκές και ολίγες Αρμενίων οικογένειες, περιλαμβάνει 650-700 οικογένειες χριστιανικές, από τις οποίες και 100 περίπου σλαβόφωνων. Έχει ελληνική Σχολή, δύο Παρθεναγωγεία, δύο Δημοτικά Σχολεία και ένα Νηπιαγωγείο που ιδρύθηκε με δαπάνες του Ηπειρώτη Κωνσταντίνου Χατζηκωσταντή Ζωΐδη που δίδει και τα έξοδα συντήρησης. Περιλαμβάνει 550 ελληνικές οικογένειες και 100 σλαβόφωνες.

2) Καλαϊτζή – Δερέ (Κασσιτερά Σαπών): Έχει σλαβόφωνο σχολείο και 170 οικογένειες.

3) Χιρκάς (Κίρκη – Αλεξανδρούπολης): Ελληνικό χωριό στο οποίο εν Αθήναις σύλλογος προς διάδοση των γραμμάτων, χορήγησε μέσω του Έλληνα προξένου στο Δεδέ-αγάτς κ. Αλ. Αντωνιάδη βοήθεια 20 λιρών, έχει 150 οικογένειες.

4) Κιζλάρ (Κίζαρι Σαπών): Χωριό σλαβόφωνο έχει 40 οικογένειες.

5) Σιτσανλή (Ποντίκια δίπλα στον Κέχρο): Είναι σλαβόφωνο χωριό με 150 οικογένειες.

6) Μοναστήρι (δίπλα στον Κέχρο): Σλαβόφωνο χωριό με 100 οικογένειες.

7) Γιασοούλ (Ιάσιο Σαπών): Σλαβόφωνο χωριό με 40 οικογένειες.

8) Λεφετζηλέρ (Λοφάριο Σαπών): Σλαβόφωνο χωριό με 45 οικογένειες.

9) Γριτζάν Ασσάρ (Γρατινή): Ελληνικό χωριό με 100 οικογένειες.

10) Κουζλούκιοϊ (Καρυδιά): Σλαβόφωνο χωριό με 35 οικογένειες.

11) Δερέκιοϊ (Πάνδροσος): Σλαβόφωνο χωριό με 30 οικογένειες.

12) Σουσούρ-κιοϊ (Σώστης): Ελληνικό χωριό με 35 οικογένειες.

13) Πλάτκιοϊ (Ασώματοι): 25 οικογένειες Ελλήνων και 20 σλαβόφωνων.

14) Κιρσάρτζια (Μεσσούνη): Σλαβόφωνο χωριό με 20 οικογένειες.

15) Φατήρ-Γιακά (περιοχή μονής Βαθυρρύακος): Σλαβόφωνο έχει 20 οικογένειες.

16) Κιρ-Τζιφλίκι (Τσιφλίκι μεταξύ Ν. Καλλίστης και Παλλαδίου): Σλαβόφωνο χωριό με 18 οικογένειες.

17) Εβρέν-κιοϊ (Έβρενος), 18) Δενιζλέρ (Πελαγία),

19) Ορτατζή (Αμβροσία): Τα ανωτέρω είναι τσιφλίκια και έχουν όλα μαζί 45 σλαβόφωνες οικογένειες.

Καϊμακαμλίκιον Δαρί – Δερέ (Ζλάτογρκαντ Βουλγαρίας) υπό το Μοντεσαφιρλίκιον Γιουμουρτζίνης

20) Δαρί – Δερέ (Ζλάτογκραντ): Πρωτεύουσα του ομώνυμου Καζά επί της Ροδόπης και παρά τα μεθόρια της Ανατολικής Ρωμυλίας. Μόνο αυτή η πόλη από όλα τα άλλα χωριά του Καζά περιλαμβάνει σλαβόφωνες χριστιανικές οικογένειες που ενώ ανήκει στην Μητρόπολη Μαρωνείας δεν αναγνωρίζει την μητέρα Εκκλησία και έχει ενταχθεί στην Εξαρχία. Έχει 200 σλαβόφωνες οικογένειες.

Τμήμα της Μητρόπολης Μαρωνείας υπό το Μουτεσαριφλίκιον Γιουμουρτζίνης

21) Μαρώνεια: Αρχαιοτάτη ελληνική πολίχνη προ ανατολάς της Γιουμουρτζίνης απέχουσα πέντε περίπου ώρες, από το Δεδέ-αγάτζ επτά ώρες και από την θάλασσα μια ώρα περίπου. Η κωμόπολη αυτή ήκμαζε προ ολίγων ετών με το εμπόριο των καπνών, με το οποίο ασχολούνται, οι δραστήριοι και ελληνοπρεπέστατοι κάτοικοι της, όμως προ εξαετίας, περίπου, λόγω των ληστειών του διαβόητου Πέτκου Βοεβόδα και του Παππά(;), μόλις περιλαμβάνει 300-350 οικογένειες ενώ πριν είχε τις διπλάσιες. Έχει ελληνική Σχολή, Δημοτικό και Παρθεναγωγείο, ελληνικές οικογένειες 350.

22) Χατζηλάρι (Προσκυνητές): Σλαβόφωνο χωριό με 70 οικογένειες.

23) Κουσλανλή (Ξυλαγανή): Σλαβόφωνο χωριό με 120 οικογένειες.

24) Τσαντουρλή (Στρύμη): Σλαβόφωνο χωριό με 168 οικογένειες.

25) Καραγάτζκιοϊ (Διώνη): Σλαβόφωνο χωριό με 65 οικογένειες.

26) Καρακουρτζιαλή (Κρωβύλη): Σλαβόφωνο χωριό με 60 οικογένειες.

27) Σόφουλαρ (Ασκητές): Σλαβόφωνο χωριό με 25 οικογένειες.

28) Κιουτσούκιοϊ (Κόσμιο): Ελληνικό χωριό με 140 οικογένειες.

Β’ Τα υπό το Καϊμακαμλίκιο Δεδέ-αγάτζ (Αλεξανδρούπολη)

1) Μουδηρλίκιο Μάκρης

29) Μάκρη: Κωμόπολη με έδρα Μουδίρη περιλαμβάνει 300 οικογένειες ελληνοχριστιανικές και οθωμανικές, έχει Δημοτική Σχολή συντηρημένη από δαπάνες της κοινότητας και Νηπιαγωγείο διατηρούμενο από την Φιλεκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα, έχει 150 ελληνικές οικογένειες.

30) Ποταμός: Σλαβόφωνο χωριό ενταγμένο στην Εξαρχία με 100 οικογένειες.

31) Γενίκιοϊ (Νέο χωριό): Σλαβόφωνο χωριό με ήσυχους κατοίκους, εστάλησαν από την μητέρα εκκλησία της Κωνσταντινούπολης διδακτικά βιβλία, έχει 250 οικογένειες.

32) Τζιομπάν-κιοϊ (Συκορράχη): Σλαβόφωνο χωριό ενταγμένο στο Πατριαρχείο, έχει 100 οικογένειες.
Μουδιρλίκιο Φερών

33) Φέρραι: (Φέρετζικ στα τουρκικά): Πρώην έδρα Καϊμακαμλικίου περιλαμβάνει 8 χωριά οθωμανικά και χριστιανικά, είναι έδρα Μουδίρη. Η κωμόπολη αυτή έχει 450 οικογένειες εκ των οποίων 130 ελληνικές. Έχει Ελληνοδημοτική Σχολή συντηρημένη προ τριετίας δαπάνη της Φιλεκπαιδευτικής και Φιλανθρωπικής Αδεφλότητος. Στην κωμόπολη αυτή υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ του ολιγάριθμου ελληνικού στοιχείου και του πολυάριθμου σλαβόφωνου, οι οποίοι πολλές φορές ιδίως δε, κατά το 1880, προσπάθησαν με ψεύτικες αναφορές να προσαρτήσουν την κωμόπολη αυτή στην Βουλγαρική Εξαρχία.

34) Ουκούφι (Λυκώφη Σουφλίου): Σλαβόφωνο χωριό συντεταγμένο με την μητέρα Εκκλησία, έχει 150 οικογένειες.

35) Ρουμτζούκι (Δορίσκος Φερών): Ελληνικό χωριό χωρίς αποτελεσματικό σχολείο καίτοι είναι σχετικά πλούσιο έχει 200 οικογένειες.

36) Μπαλήκιοϊ (Μελία Φερών): Το σλαβόφωνο αυτό χωριό προς της Ρωσικής κατοχής το 1878 περιελάμβανε 350 οικογένειες. Σήμερα αριθμεί περί τις 180, γιατί είχαν μετοικήσει στην Ανατολική Ρωμυλία. Σιγά – σιγά άρχισαν να επιστρέφουν, έχει σλαβόφωνο σχολείο καίτοι αναγνωρίζει το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

37) Κουρμπαλήκιοϊ: Πριν είχε περί τις 200 οικογένειες. Στο χωριό αυτό μετά από πρόταση του φιλόπατρη και φιλόμουσου Αγίου Μαρωνείας Κυρίου Ιερώνυμου απέστειλα τον δευτερότοκο γιό μου Ιωάννη διδάσκαλο, αντί ευτελούς μισθού 100 γρόσια τον μήνα, για να μη φέρουν Βούλγαρο διδάσκαλο από την Ρωμυλία. Στο χωριό αυτό χορηγήσαμε όλα τα διδακτικά βιβλία.

Καϊμακαμλίκιον Δεδέ-αγάτζ (Αλεξανδρούπολη) μετά τον υπ’ αυτού Μουδερλικίου

Δουάν-Ασσάρ (Αισύμη)

38) Δεδέ-αγάτς (Αλεξανδρούπολη): Η νεοσυσταθείσα αυτή κωμόπολη είναι εμπορική, παράλιος και η τελευταία την εν Θράκη σιδηροδρόμων. Έχει 450-500 νεόδμητες οικοδομές, και περί τους 1500-2000 κατοίκους. Μόνιμες οικογένειες διαμένουν στην πόλη περί τις 100-120 προερχόμενες από διάφορα μέρη και εθνικοτήτων, διαφόρων ιδεών και εθίμων, εδώ υπερισχύουν οι Έλληνες, γιατί τα 3/4 των οικογενειών είναι ομογενείς αλλά οι έμποροι, οι μεσίτες, οι τεχνίτες, οι εργάτες και οι εμποροϋπάλληλοι είναι Έλληνες.

Στην πόλη έχει ελληνική κοινότητα με ξύλινη εκκλησία, λιθόκτιστο δημοτικό σχολείο, στο οποίο φοιτούν περί τα 100-120 παιδιά από τα οποία 20-50 κορίτσια. Η κοινότητα ανήγειρε και ένα άλλο μεγάλο κτίριο πέτρινο προορισμένο για Παρθεναγωγείο.

Η Δημοτική Σχολή λειτουργεί προ ετών και έχει πάνω από 30 μαθητές που μαθαίνουν αρχαία ελληνικά. Οι νέοι αυτοί θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν εμποροϋπάλληλοι ή σαν διδάσκαλοι των πολλών γύρω χωριών. Το Δεδέ-αγάτζ θα αποβεί σπουδαίο εμπορικό κέντρο και με το λιμάνι λέγεται ότι θα προαχθεί σε Μουτεσαριφλίκι αν ενωθεί ο σιδηρόδρομος με την Βουλγαρία. Επίσης έχω να σας αναφέρω ότι τα γύρω σλαβόφωνα χωριά μάλιστα το Δουάν – Ασσάρ (Αισύμη) αγόρασε οικόπεδο στην Αλεξανδρούπολη για να κτίσει βουλγάρικη εκκλησία και κάθε μέρα εγκαθίσταται σλαβόφωνες οικογένειες από τα γύρω χωριά και λένε ότι το κοντινό χωριό Γενίκιοϊ (που έχει 250 οικογένειες από αυτές οι 80 ελληνικές θα μετοικίσει όλο στην πόλη γιατί υπάρχει μεγάλη έλλειψη πόσιμου νερού. Αυτό βέβαια συμφέρει και τους σλαβόφωνους γιατί έτσι θα έχουν στην επαρχία Μαρώνειας πλειοψηφία.

39) Δουάν – Ασσάρ (Αισύμη): Χωριό σλαβόφωνο και εστία της πανβουλγαρικής προπαγάνδας προ πολλού δε συντεταγμένο με την Εξαρχία και που προσπαθεί πάντα να αποσπάσει όλα τα σλαβόφωνα χωριά της επαρχίας αυτής από την Μητέρα Εκκλησία. Έχει Σχολή με διδάσκαλο από την Ρωμυλία και ιερέα που ήλθε από εκεί. Είναι έδρα Μουδιρλικίου με Μουδίρη τον Καλλογιάννη Πέκτο Καλλογιάνογλου, αυτός διώχθηκε ποινικά το 1877 γιατί εξυπηρετούσε τα παμβουλγαρικά σχέδια. Ο αδελφός του ο Βούλτζιος είναι μέλος του Ιδαρέ Μεζλεσίου του Δεδέ-αγάτζ. Η οικογένεια Καλλογιάννη έχει μεγάλη επιρροή στα σλαβόφωνα χωριά γιατί είχε διορισθεί ως Μουδίρης ο Καλογιάννης. Το ανωτέρω χωριό έχει 400 οικογένειες.

40) Δομούζ – Δερέ (Νίψα Αλεξανδρούπολης): Είναι σλαβόφωνο χωριό με 180 οικογένειες, όλοι φανατικοί Εξαρχικοί.

41) Λήτζια ή Λιτζά κιοϊ (Λουτρά Αλεξανδρούπολης): Χωριό μισό σλαβόφωνο μισό οθωμανικό, βρίσκεται δίπλα στην αρχαία Τραϊανούπολη σε πεδιάδα, οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία, έχει θερμά λουτρά όπου μετά τις 21 Μαΐου έρχονται κάτοικοι του Δεδέ-αγάτζ και από άλλα μέρη για να κάνουν τα λουτρά τους. Το χωριό αυτό είναι φανατικότατο όπως και τα δυο προαναφερθέντα, προ ενάμιση έτους όμως προσήλθε πάλι στην αγκαλιά της Μητρός Εκκλησίας χάρη και της πατρικής συμπεριφοράς του Αγίου Μαρωνείας κυρίου Ιερώνυμου.

42) Δερβέντ (Άβαντας Αλεξανδρούπολης): Σλαβόφωνο χωριό με 200 οικογένειες προς ενάμιση έτους προσήλθε και αυτό στην Μητέρα Εκκλησία, ενημέρωσα με επιστολή μου τον Μητροπολίτη κ.κ. Ιερώνυμο.

43) Τσιάμη-ρεν (Πεύκα Αλεξανδρούπολης): Σλαβόφωνο χωριό με 50 οικογένειες ενταγμένων στην Εξαρχία.

44) Ταχτατζήκι (Σιδηροχώρι Σουφλίου): Σλαβόφωνο χωριό με 60 οικογένειες, ανήκει στην μητέρα Εκκλησία.

45) Μαρχαμλή (Πέπλος Φερών): Σλαβόφωνο χωριό με 50 οικογένειες, προ δύο ετών περίπου επέστρεψε στην μητέρα Εκκλησία. Από την Αδελφότητα Κωνσταντινούπολης εδωρήθησαν στο χωριό εκκλησιαστικά βιβλία.

46) Τεκές (Ταύρη Σουφλίου): Σλαβόφωνο χωριό με 40 οικογένειες, προ ενάμιση έτους περίπου επανήλθε στην μητέρα Εκκλησία.

47) Πισμάν κιοϊ (Πεσάνη Σουφλίου): Σλαβόφωνο χωριό με 150 οικογένειες, είναι πολύ ήσυχοι άνθρωποι και ανήκουν στην μητέρα Εκκλησία, βρίσκεται δίπλα στο ελληνικό χωριό Καβατζήκι (Λευκίμη).

48) Πασμακλή (Τριφύλλιο Σουφλίου): Ελληνικό χωριό με 100 οικογένειες, έχει γραμματοδιδασκαλείο και ιερέα από το χωριό.

49) Καβατζήκι (Λευκίμη): Ελληνικό χωριό σπουδαιότατο με ηρωικά και ελληνικότατα αισθήματα των κατοίκων του. Το χωριό αυτό είναι ορεινό και ακατάλληλο για γεωργία, οι κάτοικοι του ασχολούνται με την κτηνοτροφία και το μικρεμπόριο. Με κόπο εξασκούν την επιρροήν τους στα παρακείμενα σλαβόφωνα χωριά και τα συγκρατούν στη μητέρα Εκκλησία. Έχει Δημοτική Σχολή που κτίσθηκε με πέτρες εκ βάθρων προ 3 ετών με την προτροπή του Αγίου Μαρωνείας Ιερώνυμου που πρωτοχορήγησε 10 χρυσές λίρες με πρώτο διδάσκαλο τον Αγησίλαο Ν. Χατζόπουλο. Η Αδελφότης εδώρισε διδακτικά βιβλία και 10 λίρες. Το χωριό αυτό έχει 350 ελληνικές οικογένειες.

Κύριοι δεν έχω την αξίωση ότι η στατιστική αυτή είναι ακριβεστάτη, διότι μου ήταν απολύτως αδύνατο αυτοπροσώπως να επισκεφθώ όλα τα χωριά της Επαρχίας, πιστεύω όμως ότι είναι η ακριβέστερη μέχρι τώρα γενόμενη διότι τις πόλεις, τις κωμοπόλεις και την Κιουμουλτζίνα επισκέφθηκα αυτοπροσώπως όπως και τα χωριά των Φερών, Δεδέ-αγάτζ και Μάκρης, ορισμένοι δε μαζί με τον Αρχιερέα και πολλά μόνος μου. Όλα δε τα γνωρίζω από το 1873.

Η Επαρχία Μαρώνειας προς νότο εξαπλώνεται μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος και βόρεια της Ροδόπης με περιοχή που έχει συμπαγή Βουλγαρικό πληθυσμό, δυτικά με την Επαρχία της Ξάνθης και ανατολικά με τις Επαρχίες Αίνου, Ηράκλειας, Διδυμοτείχου και Λητίτζης.

Στο Καϊμακαμλίκιο του Δεδέ-αγάτζ και στα Μουδερλίκια Μάκρης, Δουάν-Ασσάρ και Φερών συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός Πανβουλγαριστών που λόγω της προπαγάνδας τους πολλά χωριά έχουν προσχωρήσει στην Εξαρχία.

Οι ενέργειες των Πανβουλγαριστών ποτέ πλέον δεν λανθάνουν, εργάζονται πάντα με όλα τα μέσα για να παρασύρουν όλα τα σλαβόφωνα χωριά της επαρχίας Μαρώνειας για να συγκροτήσουν Εξαρχική Επαρχία που να εφάπτεται στο Αιγαίο Πέλαγος για να έχουν διέξοδο στην θάλασσα.

Αν οι Πανβουλγαριστές κατορθώσουν μια ημέρα να παρασύρουν στο μέλλον και τα 38 σλαβόφωνα χωριά της Επαρχίας Μαρώνειας και συγκροτήσουν Εξαρχική Επαρχία, εύκολα θα συμπαρασύρουν και τα 19 σλαβόφωνα χωριά της Επαρχίας Διδυμοτείχου και τα 9-10 επίσης σλαβόφωνα της Επαρχίας Λιτίτζης.

Ευπιθέστατος Θεράπων

Νικόλαος Γ. Χατζόπουλος

Διευθύνων προσωρινός το εν Πύργω Υποπροξενείο