Η φιλόδοξη τουρκική εξωτερική πολιτική στην Αφρική έχει υψηλούς στόχους, που πλήττουν τα συμφέροντα της Γαλλίας και της Ευρώπης

Νεόφυτος Καρκώτης   

Η πολύπλευρη ενεργός εμπλοκή και αναβάθμιση της παρουσίας του τουρκικού κράτους στην ήπειρο της Αφρικής, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αποτελεί έναν από τους βασικούς άξονες και στόχους της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Τουρκία, υπό την ηγεσία AKP – Ερντογάν, επιδιώκει την ανάπτυξη πολυδιάστατων σχέσεων και την εμβάθυνση των δεσμών της με διάφορα αφρικανικά κράτη. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος, θέλοντας να κωδικοποιήσει αυτό τον πυλώνα των εξωτερικών υποθέσεων της χώρας, η Τουρκία συνιστά ένα «Αφρό-Ευρασιατικό κράτος».

Αυτή η πολιτική κινείται σε επίπεδο διπλωματικό, πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό, εμπορικό, ανθρωπιστικό, πολιτιστικό, υποδομών κ.λπ., και δεν εξικνείται σε ένα και μόνο αποκλειστικό πεδίο δράσης. Ενδεικτικές όψεις και δηλωτικές παράμετροι αυτού του προσανατολισμού είναι το γεγονός πως η Τουρκία από το 2005 μέχρι σήμερα έχει σχεδόν τετραπλασιάσει την παρουσία διπλωματικών αποστολών / πρεσβειών της στην αφρικανική ήπειρο αυξάνοντας τις από 12 σε 42, ενώ έχει ήδη διοργανώσει δύο Τούρκο-Αφρικανικές Συνόδους λαμβάνοντας επίσης το καθεστώς παρατηρητή στην Αφρικανική Ένωση. Περαιτέρω, προετοιμάζεται για την Επιχειρηματική Σύνοδο Τουρκίας – Αφρικής το επόμενο διάστημα.

Ο Τούρκος πρόεδρος έχει επισκεφθεί 27 αφρικανικά κράτη από το 2003, τα περισσότερα από οποιοδήποτε άλλο ηγέτη μη-αφρικανικής χώρας, ενώ πριν από κάποιες ημέρες ολοκλήρωσε την επίσκεψη του στην Αγκόλα, την Νιγηρία και το Τόγκο συνομολογώντας και υπογράφοντας πολλές διμερείς συμφωνίες. Ο τουρκικός εθνικός αερομεταφορέας (Turkish Airlines) επιχειρεί πτήσεις σε 60 διαφορετικούς προσανατολισμούς 39 χωρών της Αφρικής, ενώ ο διπλωματικά «ανθρωπιστικός βραχίονας» της τουρκικής κυβέρνησης Turkish Cooperation and Coordination Agency (TIKA) διαθέτει ένα ευρύ δίκτυο συντονιστικών κέντρων (συνολικά 30) σε όλη την Αφρική. Το TIKA είναι ενεργό σε 22 αφρικανικά κράτη και εργάζεται ως προς την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας (ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εκπαιδευτικού υλικού κ.λπ.) σε χώρες όπως η Σομαλία, το Σουδάν, η Γουινέα κ.ά., καθιστώντας το ένα πολύτιμο εργαλείο «ήπιας ισχύος» για διείσδυση του τουρκικού κράτους στην ήπειρο.

Σε αυτή τη δράση πρέπει να προστεθεί και η παρουσία άλλων φορέων όπως του Disaster and Emergency Management Presidency (AFAD), της Τουρκικής Ερυθράς Ημισέληνου, και πολλών Μη-Κυβερνητικών Οργανώσεων στη Δυτική Αφρική (Μάλι, Μπουρκίνα Φάσο). Είναι αξιοπρόσεκτο ότι αυτή η πολιτική συνοδεύεται και από ένα «πολιτισμικό οπλοστάσιο» όπως η βιομηχανία τηλεοπτικών σειρών για την διαμόρφωση της «εικόνας της Τουρκίας», αλλά και η μαζική χορήγηση φοιτητικών υποτροφιών για σπουδές στα τουρκικά πανεπιστήμια.

Επιπλέον, ο όγκος εμπορικών συναλλαγών μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής από τα 5,5 δις δολάρια το 2003 έχει αλματωδώς ξεπεράσει τα 26 δις δολάρια σήμερα, καθώς το τουρκικό κράτος έχει θέσει ως στόχο να φθάσει ο αριθμός στα άνω των 50 δις δολαρίων τα επόμενα χρόνια. Εμβληματικά έργα υποδομών όπως το στάδιο Kigali στη Ρουάντα που αποτελεί την μεγαλύτερη αθλητική εγκατάσταση της Ανατολικής Αφρικής, επιβλητικά μουσουλμανικά  τεμένη σε Γκάνα και Τζιμπουτί, η τεράστια στρατιωτική βάση στη Σομαλία, ο υπό κατασκευή σιδηρόδρομος 400 χιλιομέτρων που θα δίνει στην Αιθιοπία πρόσβαση στους κυριότερους εμπορικούς δρόμους μέσω του λιμανιού στο Τζιμπουτί, καθώς και άλλα έργα στη Σενεγάλη και τον Νίγηρα (κατασκευή διεθνών αεροδρομίων, σταδίων, ολυμπιακών διαστάσεων κολυμβητηρίων κ.ά.) δίνουν αναμφισβήτητα το στίγμα της τουρκικής παρουσίας στην Υποσαχάρια Αφρική.

Κατ’ επέκταση, μια σειρά από έμπρακτα παραδείγματα σε διάφορες χώρες αντανακλούν την στοχευμένη αυτή εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και τη βαρύτητα που αποδίδει στην αφρικανική ήπειρο. Στην πρόσφατη επίσκεψη του Τούρκου προέδρου στην Νιγηρία τονίστηκε πως η Τουρκία αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο οικονομικό/εμπορικό εταίρο της χώρας, και ότι τα τουρκικά προϊόντα διαθέτουν το πλεονέκτημα πως είναι φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά και πιο ποιοτικά από τα κινέζικα. Επιπρόσθετα, η Τουρκία είναι ο κυριότερος ξένος επενδυτής στην Αλγερία μαζί με την Κίνα, ενώ στην Αιθιοπία 225 τουρκικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη χώρα εργοδοτούν περισσότερους από 20,000 πολίτες της τελευταίας. Οι βασικότεροι οικονομικοί τομείς συνεργασίας μεταξύ Τουρκίας και Αφρικής είναι ο κατασκευαστικός κλάδος, καθώς και η εμπορική διακίνηση χάλυβα, τσιμέντου, ηλεκτρονικών συσκευών, υφασμάτων, φαρμακευτικών προϊόντων και οικιακών αγαθών.

Σε ο,τι αφορά τη Σομαλία το τουρκικό κράτος έχει διαθέσει τεράστιους πόρους συνεισφέροντας στην οικοδόμηση των κρατικών υποδομών και διεξάγοντας την μεγαλύτερη ανθρωπιστική καμπάνια στην ιστορία του με ιατρικές αποστολές, παροχή φαρμάκων, κτίσιμο νοσοκομείων, συνεχή παροχή βοήθειας έκτακτης ανάγκης κ.λπ. Σε στρατιωτικό επίπεδο, η Τουρκία εγκαινίασε το 2017 τη μεγαλύτερη υπερπόντια στρατιωτική της βάση στη Σομαλία, και συγκεκριμένα στην πρωτεύουσα Μογκαντίσου (Camp TURKSOM) παρέχοντας εκπαίδευση στον Σομαλικό στρατό για αντιμετώπιση και καταπολέμηση της οργάνωσης Al-Shabaab.

Προς επίρρωση των άνω θα πρέπει να επισημανθεί ότι η εδραίωση της Τουρκίας στην αφρικανική ήπειρο, σε στρατιωτικό επίπεδο, συνεχίζεται αδιάκοπα αφού έχει συνάψει συμφωνίες με Τυνησία, Αιθιοπία και Μαρόκο για παροχή των τουρκικής προέλευσης στρατιωτικών μη-επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) Bayraktar TB2. Τα εν λόγω drones αποτελούν ένα πολύτιμο εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής («διπλωματία των drones») για την Άγκυρα που χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορες εμπόλεμες ζώνες και ένοπλες συρράξεις λ.χ. Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Ιντλιμπ, Β. Ιράκ κ.λπ. με αποτελεσματικό τρόπο. Είναι δε τα ίδια μη-επανδρωμένα αεροσκάφη που προμήθευσε το τουρκικό κράτος στη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση της Λιβύης (δυνάμεις Σαρατζ) αναχαιτίζοντας την κατάληψη της Τρίπολης από τον «Λιβυκό Εθνικό Στρατό» (δυνάμεις Χαφτάρ) και ανατρέποντας το ισοζύγιο ισχύος υπέρ των πρώτων.

Η Τουρκία, συναφώς, έχει επικυρώσει συμφωνία συνεργασίας με τον Νίγηρα τον Ιούλιο του 2020 που επιτρέπει την ανάπτυξη τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων στη χώρα. Ακόμη υπεγράφη συμφωνία για τουρκικές εξορυκτικές δραστηριότητες στον μεταλλευτικό κλάδο, που παραδοσιακά κυριαρχείται από γαλλικές εταιρείες. To 2020 επίσης η Τουρκία επικρίθηκε για τη στάση της στο πραξικόπημα που ανέτρεψε τη τότε γαλλόφιλη κυβέρνηση στο Μάλι, οδηγώντας μάλιστα τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν να κατηγορήσει την τουρκική κυβέρνηση για υποδαύλιση «αντί-γαλλικών αισθημάτων» στην Αφρική.

Από σκοπιάς, επομένως, διεθνών σχέσεων και πολιτικής οικονομίας εξυφαίνεται μια αξιοπρόσεκτη στρατηγική της Τουρκίας όχι απλώς για διείσδυση στην αφρικανική ήπειρο, αλλά αναπόδραστα και ανταγωνισμού με την Γαλλία (αλλά και την Κίνα). Το γαλλικό κράτος, η παρουσία του οποίου ανιχνεύεται ιστορικά φθάνοντας μέχρι σήμερα (αποικιοκρατία, οικονομικές συναλλαγές, διπλωματική επιρροή, πολιτικό-στρατιωτική δράση), αλλά και η Κίνα τα τελευταία χρόνια (επενδύσεις, δάνεια) είναι οι κυριότεροι εταίροι των αφρικανικών κρατών. Εντούτοις, η συνεχής και συγκροτημένη αναβάθμιση της παρουσίας του τουρκικού κράτους το καθιστά έναν τρίτο πόλο και «εναλλακτικό δρόμο» ανάμεσα σε Παρίσι και Πεκίνο. Η Τουρκία μάλιστα εκμεταλλεύεται αφενός τα «αποικιοκρατικά βαρίδια» της Γαλλίας με όλα τα αρνητικά συνεπακόλουθα ως προς την πολιτική πρόσληψη της δεύτερης σε διάφορες αφρικανικές κοινωνίες, αφετέρου το ότι η κινέζικη δραστηριότητα στην Αφρική έχει προς το παρόν ένα μονοδιάστατο χαρακτήρα (οικονομικό-δανειστικό) συνεπεία του οποία είναι η συστηματική συσσώρευση δημοσίου χρέους (βλ. Σενεγάλη, Αιθιοπία κ.λπ.). Είναι προφανές ότι η Υποσαχάρια Αφρική συνιστά ένα από τα βασικά πεδία περιφερειακής ηγεμονικής αντιπαράθεσης μεταξύ Γαλλίας και Τουρκίας που εξηγεί, ανάμεσα σε άλλα, την αυξανόμενη ένταση μεταξύ των δύο το τελευταίο διάστημα.

Υπό το φως των ανωτέρω, εξάγεται έκδηλα  το συμπέρασμα πως το τουρκικό κράτος επενδύει στην πολύπλευρη ανάπτυξη και βελτιστοποίηση των σχέσεων του με την Αφρική, στρατηγική που εντάσσεται στο πλαίσιο μιας συνολικότερης προσπάθειας προβολής ισχύος, περιφερειακής εδραίωσης και απόκτησης μοχλών πίεσης σε διάφορες γεωπολιτικές-γεωοικονομικές εστίες. Είναι δε εξαιρετικής σημασίας πως η πολυπρόσωπη αυτή εξωτερική πολιτική δεν έχει ως στόχο να διοχετεύει τις δράσεις και τις ενέργειες αμιγώς σε ένα πεδίο π.χ. πολιτικό, στρατιωτικό, εμπορικό, ανθρωπιστικό κ.λπ., αλλά να υλοποιήσει μια ολιστική επέκταση της Τουρκίας στην αφρικανική ήπειρο.

*Νομικός – Ερευνητής (LLB Law, LLM International Law)

Φιλελεύθερος