Γράφει ο Γαβριήλ Χαρίτος, Huffington Post

Το αιγυπτιακό κράτος άρχισε να εκδηλώνει ενεργό ενδιαφέρον για το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης και της ακίνητης περιουσίας της στην Χερσόνησο του Σινά όταν το 2012 ανέλαβε την εξουσία η Μουσουλμανική Αδελφότητα με την εκλογή του τότε Προέδρου, Μοχάμαντ Μόρσι. Το πολιτικό κλίμα που επικρατούσε τότε στη χώρα τόνιζε την ανάγκη ενδυνάμωσης του θρησκευτικού, μουσουλμανικού χαρακτήρα των κοινωνικών ηθών και της φυσιογνωμίας του κράτους. Ο.τιδήποτε αλλόθρησκο αντιμετωπιζόταν με καχυποψία και ο,τιδήποτε θύμιζε την παρουσία άλλων πολιτισμών και λαών στη χώρα όφειλε με κάποιον τρόπο είτε να ‘αιγυπτιοποιηθεί’ είτε να ανευρεθεί η κατάλληλη οδός ώστε να τεθεί υπό έλεγχο ή να περιθωριοποιηθεί.

2012: Η απαρχή της δικαστικής «Αιγυπτιοποίησης» της Αγίας Αικατερίνης

Αφορμή για την ”αιγυπτιοποίηση” της εμβληματικής ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτισμικά Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης στάθηκε η ελληνική σημαία που κυμάτιζε στη μέση της ερήμου του Σινά, στην ”εσχατιά της αιγυπτιακής κρατικής επικράτειας”. Με αυτήν την απλή αφορμή, ενορχηστρώθηκε μία σειρά αστικών αγωγών. Αιγύπτιοι πολίτες δήλωναν ότι διεκδικούν την κυριότητα ακατοίκητων εκτάσεων γύρω από μετόχια της Μονής σε διάσπαρτα σημεία της χερσονήσου – τα οποία, για αιώνες, οι ντόπιοι Βεδουίνοι αναγνώριζαν εθιμικά ως μοναστική ιδιοκτησία.

Η συνέχεια ήταν εύκολη: Εκάστοτε δικαστής ζητούσε από τους ενάγοντες και από την εναγόμενη Ιερά Μονή να προσκομίσουν τους τίτλους ιδιοκτησίας τους. Στη συνέχεια, όπως ήταν επόμενο, τόσο οι ενάγοντες όσο και η εναγόμενη Μονή αδυνατούσαν να προσκομίσουν τίτλους ιδιοκτησίας (άλλωστε, ο Ιουστινιανός δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλέψει ποιες θα έπρεπε να είναι οι νόμιμες διατυπώσεις που θα απαιτούσε ο μέσος Αιγύπτιος πρωτοδίκης το 2025 μ.Χ.). Έτσι, τα δικαστήρια προσεπικαλούσαν το Αιγυπτιακό Δημόσιο, στο οποίο εν τέλει περιέρχονταν στην κυριότητά του τα εκάστοτε επίδικα. Εκκλησίες, μετόχια, ακατοίκητες εκτάσεις, φαράγγια και ό,τι μπορεί κανείς να δει με γυμνό μάτι στην έρημο του Σινά βαφτίζονταν «δημόσιες γαίες» με την βούλα της αιγυπτιακής δικαιοσύνης. Η ”δικαστική αιγυπτιοποίηση” που εμπνεύστηκε η Μουσουλμανική Αδελφότητα επί προεδρίας Μόρσι είχε μόλις αρχίσει με την έκδοση πλήθους πρωτόδικων δικαστικών αποφάσεων.

Ευτυχώς, η περίοδος της ισλαμιστικής διακυβέρνησης της Αιγύπτου δεν κράτησε πολύ και η χώρα ανέκτησε σταδιακά την διεθνή και περιφερειακή της αξιοπιστία με την ανάληψη της εξουσίας από τον Πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι στις 8 Ιουνίου 2014, ο οποίος κατάφερε σταδιακά να πείσει ότι οι δεσμοί της χώρας του με την Δύση αποκαθίστανται. Όπως φάνηκε πολύ γρήγορα, ο Πρόεδρος Σίσι στόχευσε στον διαχωρισμό της κρατικής μηχανής από το μουσουλμανικό ιερατείο. Ωστόσο, ο απόηχος των ιδεολογικών επιλογών της εποχής Μόρσι παρέμενε και στην περίπτωση των υποθέσεων που εκκρεμούσαν στην αιγυπτιακή δικαιοσύνη σχετικά με την μοίρα της περιουσίας της Ι. Μ. της Αγίας Αικατερίνης οδηγούσαν με μαθηματική ακρίβεια στην δήμευσή της.

Η άνοδος Σίσι στην εξουσία και οι άτυπες δεσμεύσεις που δεν τηρήθηκαν

Σύμφωνα με τις πολλές συνεντεύξεις που παραχώρησε τις τελευταίες μέρες στα ελληνικά ειδησεογραφικά μέσα ο εκπρόσωπος Τύπου της Μονής, π. Πορφύριος, με την ιδεολογική μεταβολή της νέας διακυβέρνησης Σίσι, άρχισε να προωθείται η επιλογή της εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς μεταξύ της Ι. Μ. της Αγίας Αικατερίνης και του Αιγυπτιακού Δημοσίου, με την παρασκηνιακή βοήθεια, που η ελληνική διπλωματία ήταν πρόθυμη να προσφέρει.

Με βάση όσα έχουν προκύψει από τις συνεντεύξεις του π. Πορφυρίου, και που εμμέσως επιβεβαιώνονται από την σχετική επίσημη ανακοίνωση που εξέδωσε στις 30 Μαΐου 2025 το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, ήταν πλέον ζήτημα χρόνου να συμφωνηθεί εξωδικαστικά ποια μορφή θα λάβει το νομικό καθεστώς που θα διέπει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα της Μονής, κατόπιν συνεννόησης των κυβερνήσεων Αθήνας και Καΐρου.

Παρ’ όλα αυτά, και ενώ φερόταν να αναμένεται να επιτευχθεί αυτή η μορφή συμβιβασμού, το Εφετείο της Ισμαηλίας εξέδωσε στις 28 Μαΐου 2025 την πιο διάσημη ίσως αιγυπτιακή δικαστική απόφαση, στο διατακτικό της οποίας ορίστηκε ότι ένας λεπτομερής κατάλογος μοναστηριακών εκκλησιών, μετοχίων και οικοπέδων περιερχόταν κατά πλήρη κυριότητα στο Αιγυπτιακό Δημόσιο.

Όχι, δεν «φταίει» η ημερομηνία..

Η είδηση έγινε γνωστή στην Ελλάδα την επομένη μέρα, 29 Μαΐου, πρώτα από την ιστοσελίδα θρησκευτικής θεματολογίας Orthodoxia.info και στη συνέχεια με εκτενές ρεπορτάζ της ιστοσελίδας της εφημερίδας ”Πρώτο Θέμα”, προκαλώντας έκδηλη αμηχανία στην ελληνική κυβέρνηση και ποικίλες αναλύσεις και σχόλια που βασίζοντας την σοβαρότητα της κατάστασης κυρίως στην φερόμενη ως «συμβολική επιλογή της Αιγύπτου να προβεί στην δήμευση της μοναστηριακής περιουσίας, ανήμερα της επετείου της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς».

Κατά την εκτίμηση του γράφοντος, μία τέτοια αναγωγή είναι τουλάχιστον υπερβολική, μιας και φαίνεται σχεδόν απίθανο ο Αιγύπτιος Εφέτης της μακρινής Ισμαηλίας να γνώριζε τόσο καλά τον ευαίσθητο ψυχισμό του μέσου Έλληνα πολίτη. Παρ’ όλα αυτά, η χρονική αυτή σύμπτωση, εκ του αποτελέσματος έδρασε ευεργετικά, επειδή ακριβώς ο ψυχισμός της ελληνικής κοινής γνώμης ενεργοποιήθηκε, ως επίσης και η – εν πολλοίς – ήρεμη ιδιοσυγκρασία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμου, που προέβη σε μία μακρά, και δικαίως συναισθηματικά φορτισμένη μακροσκελή καταδίκη της επιλογής της Αιγύπτου να μην φανεί συνεπής στα όσα είχαν συμφωνηθεί παρασκηνιακά.

Η ελληνική κυβέρνηση κινητοποιήθηκε, το Γραφείο Τύπου του Αιγυπτίου Προέδρου διαβεβαίωσε ότι ο ελληνορθόδοξος χαρακτήρας της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης θα διατηρηθεί, πλην όμως η δήμευση της περιουσίας της είχε πάρει τη σφραγίδα της αιγυπτιακής δικαιοσύνης δημιουργώντας νομικά τετελεσμένα. Μέσα σε αυτό το φορτισμένο κλίμα, ελληνική αντιπροσωπεία βρίσκεται ήδη στο Κάιρο, ενώ αναμένεται να φτάσει αύριο στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα και ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, με σκοπό να διευθετηθεί το ζήτημα – προφανώς εξωδικαστικά, ή άλλως πώς.

Το κρίσιμο ερώτημα

Μετά από αυτήν την αναλυτική εξιστόρηση των γεγονότων που προηγήθηκαν, και εν αναμονή του αποτελέσματος των διαβουλεύσεων στο Κάιρο μεταξύ των κυβερνήσεων Αιγύπτου και Ελλάδας, το εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής:

Άραγε, τι ώθησε την – εκκοσμικευμένη πλέον – διακυβέρνηση του Προέδρου Σίσι να μην δώσει ένα τέλος στην δικαστική μεθόδευση, που εμπνεύσθηκε και εφαρμόσθηκε από τον ισλαμιστή προκάτοχό του, με στόχο τον αφελληνισμό της αρχαιότερης ορθόδοξης Μονής, η οποία μάλιστα έχει αναγνωριστεί από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς;

Μήπως η δήμευση των περιουσιακών στοιχείων της Ι. Μ. της Αγίας Αικατερίνης θα σώσει την ταλαιπωρημένη αιγυπτιακή οικονομία, η οποία, λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Μέση Ανατολή, έχει υποστεί κατακόρυφη πτώση του τουρισμού, αλλά και του αριθμού των πλοίων που διέρχονται από την Διώρυγα του Σουέζ εξ αιτίας του πολεμικού σκηνικού που στήθηκε από τους αντάρτες Χούθι στα νότια στενά της Ερυθράς Θάλασσας; Θα ήταν εξαιρετικά επιφανειακή μία τέτοια θεώρηση, τη στιγμή μάλιστα που η Αίγυπτος, από την έναρξη της διακυβέρνησης Σίσι έχει αναχθεί ποικιλοτρόπως σε εξαιρετικά σημαντικό στρατηγικό εταίρο τόσο της Ελλάδας, όσο και της Κυπριακής Δημοκρατίας κατ’ επέκταση.

Η απάντηση στο κρίσιμο αυτό ερώτημα κρύβεται στο μακρινό 1978.

Το ειδικό καθεστώς ασφαλείας της Χερσονήσου του Σινά και η Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ του 1978

Όταν το 2014 ο τότε στρατηγός, και νυν Πρόεδρος, Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι ανέλαβε την εξουσία, παρέλαβε μία Αίγυπτο που είχε στο μεταξύ χάσει την διεθνή αξιοπιστία της. Η διαβρωτική ισχύς της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, πέρα από την πόλωση που είχε προκαλέσει στην τοπική κοινωνία, στην Χερσόνησο του Σινά είχαν ενδυναμωθεί ένοπλοι πυρήνες του Ισλαμικού Κράτους, με αποτέλεσμα ο αιγυπτιακός στρατός επί σειρά ετών να προσπαθεί να ανακτήσει τον έλεγχο σε τοπικό επίπεδο. Η έκρυθμη κατάσταση στο Σινά δεν είχε δημιουργηθεί από μόνη της.

Συγκεκριμένα, η συνθήκη ειρήνης που είχε συναφθεί μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ το 1978 στο Καμπ Ντέιβιντ όριζε ότι η Χερσόνησος του Σινά θα αποτελέσει ουσιαστικά μία ιδιότυπη «ουδέτερη ζώνη», διαιρούμενη σε τέσσερεις διακριτές ζώνες, ανάλογα με την επιτρεπόμενη (μειωμένη) παρουσία των αιγυπτιακών ενόπλων δυνάμεων.

Στην Ζώνη Α, που καλύπτει τις περιοχές που βρίσκονται κατά μήκος της Διώρυγας του Σουέζ και σε όλα τα δυτικά παράλια της Χερσονήσου, επιτρεπόταν η παρουσία μόνο μίας ταξιαρχίας πεζικού.

Στην Ζώνη Β, που καλύπτει το κεντρικό τμήμα της Χερσονήσου (όπου βρίσκεται και η Ι. Μ. της Αγίας Αικατερίνης), η Αίγυπτος είχε δικαίωμα να διατηρεί έως τέσσερα σώματα Συνοριοφυλάκων, που θα αποτελούνται από αστυνομικούς με ειδική στρατιωτική εκπαίδευση.

Στην Ζώνη C, που καλύπτει τα ανατολικά παράλια και κατά μήκος των χερσαίων συνόρων με το Ισραήλ, η Αίγυπτος έχει δικαίωμα να διατηρεί μόνο ελαφρά οπλισμένες αστυνομικές δυνάμεις.

Και τέλος, στην Ζώνη D, οριζόταν ως περιοχή πλήρως αποστρατιωτικοποιημένη, τόσο για την Αίγυπτο, όσο και για το Ισραήλ.

Mε βάση τη Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ (1978)

Το ειδικό αυτό καθεστώς μειωμένης αιγυπτιακής στρατιωτικής παρουσίας, που είχε συμφωνηθεί το 1978 προκειμένου να αποτρέψει έναν νέο μελλοντικό πόλεμο ανάμεσα στην Αίγυπτο και το Ισραήλ, συνδυασμό με την πόλωση που η Μουσουλμανική Αδελφότητα υποδαύλισε στο εσωτερικό των αιγυπτιακών ενόπλων δυνάμεων κατά την καταστροφική διετή διακυβέρνηση Μόρσι (2012-2014), επέτρεψε σε πυρήνες του ISIS να ενισχύσουν την παρουσία τους στην ευαίσθητη από κάθε άποψη παραμεθόρια Χερσόνησο του Σινά. Το 2014 ο νέος Πρόεδρος Σίσι κλήθηκε ουσιαστικά να ανακτήσει τον έλεγχο με στρατιωτικά μέσα. Επρόκειτο για έναν αγώνα διαρκή, που στοίχισε τις ζωές στρατιωτών και πολιτών, όχι μόνο στην αχανή έρημο της Χερσονήσου, αλλά και σε αστυνομικά τμήματα των αιγυπτιακών αστικών κέντρων, με έμφαση την πόλη Ελ-Αρίς, στα μεσογειακά παράλια του Σινά.

Το ενδιαφέρον δεδομένο είναι ότι, κατά τις αιγυπτιακές εκκαθαριστικές στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των τοπικών ισλαμιστικών πυρήνων, ανέλαβε ενεργό ρόλο ο ισραηλινός στρατός και οι μυστικές του υπηρεσίες, κατόπιν σχετικού αιγυπτιακού αιτήματος. Αυτή η εξέλιξη είχε ως αποτέλεσμα, τόσο η Αίγυπτος όσο και το Ισραήλ να καταστρατηγήσουν οικειοθελώς το καθεστώς διακριτής αποστρατικοποίησης που είχαν συμφωνήσει αμφότερα τα κράτη, υπογράφοντα τη συνθήκη ειρήνης του 1978. Όταν πλέον διαπιστώθηκε ότι ο κίνδυνος του ISIS έπαψε να υπάρχει, αποκαταστάθηκε το ειδικό καθεστώς που διέπει την αιγυπτιακή στρατιωτική παρουσία στο Σινά.

7 Οκτωβρίου 2023: Η μέρα που άλλαξε τα δεδομένα

Τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου 2023 άλλαξαν τα δεδομένα και μετά την έναρξη των ισραηλινών χερσαίων επιχειρήσεων στην Λωρίδα της Γάζας, οι ΗΠΑ άρχισαν να ασκούν πιέσεις, κυρίως στην Αίγυπτο και δευτερευόντως στην Ιορδανία, να δεχθούν στα εδάφη τους δεκάδες χιλιάδες Παλαιστίνιους πρόσφυγες.

Ο Πρόεδρος Σίσι αντιτάχθηκε αμέσως, σηματοδοτώντας την απαρχή μίας περιόδου ψυχρότητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και με το Ισραήλ. Η απόφαση του Προέδρου της Αιγύπτου να συγκαλέσει παγκόσμια συνδιάσκεψη στο Κάιρο για την αντιμετώπιση της έκρυθμης κατάστασης στη Γάζα, έθεσε προ των ευθυνών τους τον Αραβικό Σύνδεσμο και την διεθνή κοινότητα, ξεκαθαρίζοντας παράλληλα την θέση της χώρας του ότι είναι διατεθειμένη να προσφέρει τις καλές της υπηρεσίες ως διαμεσολαβητής στην διαδικασία επίτευξης κατάπαυσης του πυρός και απελευθέρωσης των ισραηλινών ομήρων από την Χαμάς – χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι θα αποδεχθεί να καταστεί η Χερσόνησος του Σινά μια «δεύτερη Γάζα».

Την στάση αυτή συνεχίζει να τηρεί η διακυβέρνηση Σίσι και μετά την εκλογή του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, με αποτέλεσμα η ψυχρότητα μεταξύ Καΐρου και Ουάσιγκτον να διατηρείται μέχρι σήμερα. Τα τηλεοπτικά πλάνα που απεικόνιζαν αιγυπτιακά τεθωρακισμένα να κινούνται στις άλλοτε αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνες C και D, έκαναν τον γύρο του κόσμου, που σχολιάζονταν με προβληματισμό στα ισραηλινά κρατικά ΜΜΕ κατά τους πρώτους μήνες του πολέμου.

Έκτοτε η Αίγυπτος του Σίσι έπαψε πλέον να είναι υπάκουη στις συστάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών, αποδεικνύοντας μάλιστα έμπρακτα και μπροστά στις κάμερες των διεθνών πρακτορείων ότι το αποστρατιωτικοποιημένο Σινά αποτελεί μια ανάμνηση παλιά και ο χάρτης που συνόδευε το κείμενο της Συνθήκης Ειρήνης του 1978 με το Ισραήλ είχε πλέον …κιτρινιάσει σε κάποιο συρτάρι.

Τέλος, το επιστέγασμα της αιγυπτιακής τάσης να αναζητήσει εναλλακτικές στρατηγικές συνεργασίες, λόγω «έλλειψης κατανόησης» από τους παραδοσιακούς δυτικούς εταίρους, αποτελεί η πρώτη κοινή στρατιωτική άσκηση με την Κίνα με την ονομασία «Αετοί του Πολιτισμού 2025» («Eagles of Civilization 2025») από τις 19 Απριλίου έως τις 4 Μαΐου 2025, προφανώς «κλείνοντας το μάτι με νόημα» σε ΗΠΑ και Ισραήλ.

Αγία Αικατερίνη: Ο στρατηγικός «Δούρειος Ίππος» του Προέδρου Σίσι

Λαμβάνοντας υπόψιν τα νέα δεδομένα που διαμόρφωσαν – και συνεχίζουν να διαμορφώνουν – την αιγυπτιακή θεώρηση της πραγματικότητας, όπως αυτή έχει αλλάξει από την επομένη της 7ης Οκτωβρίου 2023 μέχρι σήμερα, είναι πια ξεκάθαρο ότι η δικαστική απόφαση του Εφετείου της Ισμαηλίας δεν στοχεύει απλώς στην δήμευση της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης και των Μετοχίων της στα διάσπαρτα σημεία της Χερσονήσου του Σινά, όπως αυτά απαριθμούνται στο διατακτικό της.

Για την διακυβέρνηση του Προέδρου Σίσι, η πιο σημαντική φράση της εφετειακής απόφασης είναι εκείνη που ορίζει ότι

«όποιες ακατοίκητες περιοχές στην Χερσόνησο του Σινά δεν αποδεικνύεται ότι ανήκουν στην ιδιοκτησία είτε της Μονής είτε άλλου ιδιώτη, περιέρχονται στην κυριότητα του Αιγυπτιακού Δημοσίου».

Όσο περίεργο κι αν ακούγεται, το Αιγυπτιακό Δημόσιο είχε ανάγκη να αποκτήσει τίτλο ιδιοκτησίας για να κατοχυρώσει νομικά την παρουσία του στην πιο νευραλγική μεθοριακή περιοχή της αιγυπτιακής κρατικής επικράτειας.

Κατ’ αρχήν, η ανάγκη «δημιουργίας τίτλου ιδιοκτησίας» έγκειται στο ότι, προφανώς, η διακυβέρνηση Σίσι επιδιώκει να προσελκύσει ξένους επενδυτές για να αναπτύξει τον τουρισμό στο Σινά, με έμφαση στην ανατολική ακτή της χερσονήσου που διαθέτει προσιτές παραλίες για τον επισκέπτη.

Παράλληλα όμως, και σύμφωνα με ποικίλες ενδείξεις, διαμορφώνοντας εκ του μηδενός ένα «Κτηματολόγιο Δημοσίων Γαιών» με έμφαση την ίδια περιοχή (Ζώνη C), κατά μήκος των συνόρων του Σινά με το Ισραήλ, η κυβέρνηση του Καΐρου θεωρεί ότι εξασφαλίζει περισσότερη ελευθερία κινήσεων για τις αιγυπτιακές ένοπλες δυνάμεις, σε περιοχές που άλλοτε δεν ήταν αξιοποιήσιμες για αμυντικούς σκοπούς.

Έτσι, η δικαστική απόφαση του Εφετείου της Ισμαηλίας, χρησιμοποιεί τις άλλοτε τεχνητές δικαστικές διεκδικήσεις επί της ακίνητης περιουσίας της Ιεράς Μονής της Αγίας Αικατερίνης ως πρόσχημα για να μεταβάλει νομιμοφανώς το ειδικό καθεστώς που καθορίστηκε το 1978 με τη Συνθήκη Ειρήνης Αιγύπτου-Ισραήλ.

Η Αγία Αικατερίνη – και κατ’ επέκταση, ο ελληνικός περιφερειακός παράγοντας – έχει εκληφθεί από την διακυβέρνηση Σίσι ως «αδύναμος κρίκος», αν όχι ως «Δούρειος Ίππος», με στόχο την διαμόρφωση νέων τετελεσμένων. Νέα τετελεσμένα που είναι πιθανόν να περιπλέξουν ακόμα περισσότερο τις ήδη εξαιρετικά διαταραγμένες περιφερειακές ισορροπίες.

Τι πρέπει να προσέξει η Ελλάδα

Υπ’ αυτές τις ιδιόμορφες συνθήκες, και με δεδομένες τις νέες αιγυπτιακές προτεραιότητες, η ελληνική πλευρά οφείλει να προστατεύσει την απρόσκοπτη λειτουργία της ιστορικής ελληνορθόδοξης Μονής, τηρώντας σαφείς αποστάσεις από τις (παρακινδυνευμένες ίσως) νέες αιγυπτιακές στρατηγικές επιδιώξεις, που δεν αποκλείεται να θέσουν σε κίνδυνο ένα από τα σημαντικότερα μετερίζια του Ελληνισμού. Ένα μετερίζι που, παρά την γεωγραφική απόσταση από τα στενά όρια του νεοελληνικού κράτους, ουδέποτε διέκοψε την πνευματική του διασύνδεση με την ψυχή του μέσου Έλληνα, όπου κι αν βρίσκεται.