nationalinterest

Προσομοίωση του Ουκρανικού πολέμου στη Βοσνία; 

Του Νικήτα Σίμου 

Την ίδια ημέρα που η Ρωσία άρχισε την εισβολή στην Ουκρανία, μια άλλη είδηση πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Ήταν η απόφαση να διπλασιασθεί η ειρηνευτική δύναμη της ΕΕ (EUROFOR) στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη (εφεξής κατά συντόμευση Βοσνία)) και να φθάνει τους 1.100 στρατιώτες προσωπικό.

Το σκεπτικό ήταν: “να αποφευχθεί η δυνατότητα εξάπλωσης της αστάθειας στη Βοσνία, μετά τη χειροτέρευση των συνθηκών ασφαλείας διεθνώς” σύμφωνα με την ανακοίνωση του αρχηγείου της δύναμης. Η δύναμη αυτή με έδρα το Σεράγεβο, επιχειρεί από το 2004 με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης στην πολύπαθη χώρα και το προσωπικό της απαρτίζεται από Αυστριακούς, Ούγγρους και Τούρκους.

Υπόβαθρο  

Από το περασμένο καλοκαίρι ο Μ. Ντόντικ εθνικιστής ηγέτης της Σερβικής Δημοκρατίας – σερβικής οντότητας της Βοσνίας –  η οποία καταλαμβάνει το βόρειο και το ανατολικό τμήμα της χώρας, έχει προβεί σε ενέργειες οι οποίες αποσκοπούν στην θεσμική παράλυση του Βοσνιακού κράτους και στην ενίσχυση της εκλογικής βάσης του ιδίου, για τις ερχόμενες εθνικές εκλογές του Οκτώβρη. Τον Δεκέμβριο 2021 το τοπικό κοινοβούλιο της Σερβικής Δημοκρατίας ψήφισε προτάσεις  για μεταφορά κρατικών εξουσιών από το κεντρικό κράτος, οι οποίες περιλαμβάνουν απόσυρση από τον Βοσνιακό στρατό και τις υπηρεσίες ασφάλειας, το φορολογικό σύστημα και τα δικαστήρια, με ορίζοντα υλοποίησης μέχρι τον Ιούνιο. Είναι προφανής η πρόθεση του Ντόντικ για παραπέρα πόλωση των εθνοτικών συναισθημάτων και κεφαλαιοποίησης της έντασης προς ίδιον εκλογικό όφελος. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα των έμμεσων πιέσεων που ασκεί η διοίκηση Ντόντικ, είναι η δημιουργία χρέους $32 εκατ. προς την κεντρική Βοσνιακή υπηρεσία τηλεόρασης και ραδιοφωνίας, η οποία ως εκ τούτου απειλείται με παύση λειτουργίας. Ο Γεν. Γραμματέας του ΟΗΕ χαρακτήρισε αυτή την εξέλιξη σκανδαλώδη.

Είναι σημαντικό ακόμη, ότι από το Νοέμβριο 2021, ο ύπατος εκπρόσωπος του ΟΗΕ για τη Βοσνία, Κ. Σμιντ, είχε ενημερώσει το Συμβούλιο Ασφαλείας ότι η χώρα αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη υπαρξιακή απειλή, μετά τους  Βοσνιακούς πολέμους του 1992- 1995 που έληξαν με τη Συμφωνία του Ντέϊτον. Σύμφωνα με την έκθεση Σμιντ η εσωτερική ισορροπία στη Βοσνία απειλείται από απώλεια πληθυσμού, ενδημική διαφθορά, κακές οικονομικές συνθήκες και συνεχιζόμενη εθνική διαίρεση μεταξύ Μποσνιάκων, Κροατών και Σέρβων. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή Περιβάλλοντος, η Βοσνία έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας  από ατμοσφαιρική ρύπανση, στον κόσμο. Αυτά ενώ η χώρα δέχεται σημαντική οικονομική βοήθεια και στήριξη από την ΕΕ, με την οποία έχει υπογράψει συμφωνία σύνδεσης από το 2007. Όμως ο κίνδυνος απόσχισης της σερβικής οντότητας από το Βοσνιακό κράτος την οποία υποδηλώνει ο κ. Σμιντ, προβληματίζει ιδιαίτερα και τον κ. Μπορέλ, ο οποίος πριν την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία είχε προειδοποιήσει ότι η Βοσνία είναι το ένα από τα δύο θερμά σημεία της Ευρώπης. Το άλλο είναι η Ουκρανία.   

Είναι ο πόλεμος επιλογή;                                                                                                  

Πριν αρχίσουν οι συγκρούσεις των αυτονομιστών με τον Γιουγκοσλαβικό στρατό, την άνοιξη του 1992, όλοι πίστευαν ότι ένας πόλεμος ήταν αδύνατος. Το ίδιο πιστεύουν και τώρα. Όμως ο κίνδυνος μιας σερβικής απόσχισης από το Βοσνιακό κράτος δεν πρέπει να υποτιμάται. Για το λόγο αυτό έχει νόημα η διερεύνηση των σημερινών συνθηκών της Βοσνιακής κοινωνίας και κατά πόσο αυτές μπορούν να πυροδοτήσουν ξανά μια εμφύλια σύρραξη. Ίσως η απάντηση βρίσκεται σε κάποιο πολιτικό υπολογισμό. Η απειλή στην Βοσνιακή σταθερότητα από τις ενέργειες του Ντόντικ δεν είναι κάτι καινούργιο στην πολιτική καριέρα του, αλλά αυξάνει σε ένταση. Ένας σημαντικός παράγοντας της πολιτικής επιτυχίας του είναι η εργαλειοποίηση της προοπτικής ενός νέου εθνικού πολέμου κατά των ¨Μουσουλμάνων¨, με αποτέλεσμα να θεωρείται ο μόνος τοπικός ηγέτης, ο οποίος συνασπίζει τριγύρω του το σερβικό στοιχείο της Βοσνίας. Με άλλες λέξεις μπορεί να είναι πολιτικά ευνοϊκότερο για τον Ντόντικ να διατηρεί την απειλή παρά να ξεκινήσει ένα πόλεμο απόσχισης, δυνατότητα η οποία  όμως πρέπει να συνεκτιμάται με το ότι το τοπικό κοινοβούλιο της Σερβικής οντότητας  έχει ψηφίσει προτάσεις για μεταφορά κεντρικών εξουσιών, όπως προαναφέραμε, δημιουργώντας προσδοκίες ανεξαρτησίας. Ένας πόλεμος δεν εξυπηρετεί πολιτικά κανέναν και έχει οικονομικά βάρη τα οποία δεν μπορούν να αναληφθούν. Όμως θα είναι πολύ δύσκολο για το Σεράγεβο να ανακτήσει κεντρικές εξουσίες, τις οποίες η οντότητα της Σερβικής δημοκρατίας θα θεωρεί δικές της.

Προσομοίωση του Ουκρανικού πολέμου; 

“Εάν η Βοσνία αποφασίσει να γίνει μέλος της Συμμαχίας ( ΝΑΤΟ), είναι εσωτερική υπόθεση. Η απάντηση μας όμως είναι διαφορετική υπόθεση. Η Ουκρανία είναι ένα παράδειγμα του τι περιμένουμε. Εάν υπάρξει απειλή θα απαντήσουμε”. Αυτή ήταν δήλωση του Ρώσου πρεσβευτή στο Σεράγεβο, τον Μάρτιο, σχετικά με την προηγηθείσα αύξηση του προσωπικού της EUROFOR. Είναι όμως πολύ χαμηλή η πιθανότητα ότι η Ρωσία θα άνοιγε ένα μέτωπο στα Βαλκάνια, ενώ έχει δεσμεύσει μεγάλες δυνάμεις στο πεδίο στην Ουκρανία. Όμως θα υποστήριζε μια ανεξάρτητη σερβική οντότητα με ηγέτη τον Ντόντικ, η οποία θα ήταν κατά της παρουσίας του ΝΑΤΟ, στον ευρύτερο Βοσνιακό χώρο. Εκείνο όμως το οποίο θα είχε καθοριστική σημασία για τις εξελίξεις θα ήταν και η στάση του Βελιγραδίου την οποία σε πολλά σημεία απηχεί η εξωτερική πολιτική του Σερβοβόσνιου ηγέτη. 

Μεταξύ Σταθερότητας και Σερβικού οράματος 

Η Σερβία μαζί με την Κροατία έχουν συνυπογράψει την Συμφωνία του Ντέϊτον και είναι εγγυήτριες της ειρήνης στην Βοσνία – Ερζεγοβίνη. Όμως ο Σέρβος πρόεδρος αφενός ασκεί μια πολιτική, η οποία αποβλέπει στο να πείσει την Δύση ότι η Σερβία είναι παράγοντας σταθερότητας στα Βαλκάνια, ενώ αφετέρου καλλιεργεί την ιδέα του ¨Σερβικού κόσμου¨ μιας αναδιατυπωμένης εκδοχής της παλαιότερης ιδέας της ¨Μείζονος Σερβίας¨. Στο πλαίσιο αυτό ασκείται μια ρητορική η οποία αποβλέπει στην πολιτική ευθυγράμμιση των τοπικών Σέρβων ηγετών της ευρύτερης περιοχής, με τις γραμμές της ¨πατρίδας Σερβίας¨. Στο σχήμα αυτό ο Ντόντικ είναι ιδιαίτερα σημαντικός καθώς δείχνουν οι συχνές εμφανίσεις του σε δημόσιες εκδηλώσεις στο Βελιγράδι και άλλες σερβικές πόλεις. Όμως η αμφιλεγόμενη πολιτική του Βελιγραδίου μάλλον αυξάνει τελικά την αστάθεια στα Δ. Βαλκάνια, πέρα από την Βοσνία, στο Μαυροβούνιο και το Κόσσοβο, όπου υπάρχουν συμπαγείς σερβικές μειονότητες.                                                                                               

Πάντως η ΕΕ εξακολουθεί να πιστεύει την υπόσχεση του Σέρβου προέδρου για ειρήνη στον βαλκανικό χώρο. Όπως φαίνεται όμως, θα πρέπει να υπάρξει μια επιλογή μεταξύ των δύο θέσεων καθώς στους επόμενους μήνες, η σερβική κυβέρνηση θα κληθεί να ευθυγραμμισθεί με την ΕΕ για τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Πρόσφατα (8/4) υπήρξε ένα δείγμα  αναπροσδιορισμού της Σερβικής πολιτικής προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς η Σερβία ήταν από τις χώρες που ψήφισαν το πάγωμα της συμμετοχής της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η θέση αυτή δικαιολογήθηκε από την σερβική ηγεσία ως αποτέλεσμα ” σκληρής πίεσης προς την χώρα”, ενώ τονίσθηκαν “οι ειδικές σχέσεις του Ρώσου προέδρου με τον Σερβικό λαό”. Μεγάλη αίσθηση όμως προκάλεσε και η άφιξη έξη Κινεζικών μεταγωγικών αεροσκαφών των κινεζικών ενόπλων δυνάμεων στο αεροδρόμιο του Βελιγραδίου ( 9/4), τα οποία μετέφεραν στοιχεία του πυραυλικού αντιαεροπορικού συστήματος HQ-22. Η ενέργεια είχε ένα χαρακτήρα κινεζικής επίδειξης ισχύος  καθώς τα μεταγωγικά πέταξαν πάνω από Νατοϊκές χώρες, όπως η  Τουρκία και η Βουλγαρία, καθώς και υποδήλωσης της παρουσίας του Πεκίνου, στα ιδιαίτερα ασταθή Δ. Βαλκάνια. Μένει να αποτιμηθεί και μάλιστα στο κοντινό μέλλον αν η διευρυμένη εξωτερική πολιτική του Βελιγραδίου θα διευκολύνει τις ισορροπίες, ή οι ισχυροί τοπικοί εθνικισμοί θα δημιουργήσουν νέα κρίση.

* Ο κ. Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός αναλυτής 

capital.gr