«Είναι γελοίο να επικρίνεις τα έργα ενός άλλου, όταν εσύ ο ίδιος δεν έχεις προηγουμένως διακριθεί από τα δικά σου έργα». Αισχίνης
Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.
Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά
«Είναι γελοίο να επικρίνεις τα έργα ενός άλλου, όταν εσύ ο ίδιος δεν έχεις προηγουμένως διακριθεί από τα δικά σου έργα». Αισχίνης
Αντί Εισαγωγής
Τον 4ο αιώνα π.Χ. εμφανίζονται στην Εκκλησία του Δήμου στην Αθήνα, οι ρήτορες. Υπήρξαν πολιτικοί, χωρίς όμως να καταλαμβάνουν πολιτικά αξιώματα, αλλά χάρη στη ρητορική τους δεινότητα κυριαρχούσαν στην Εκκλησία του Δήμου, ποδηγετώντας τη κοινή γνώμη. Ήταν σημαντικότατοι πολιτικοί ηγέτες, όπως ο Αισχίνης, ο οποίος δεν είχε ποτέ δημόσιο αξίωμα, παρά μόνον υπήρξε μέλος της βουλής. Από το 348 π.Χ. μέχρι το θάνατό του, περί το 314 π.Χ., ο Αισχίνης τοποθετήθηκε σε κάθε σημαντικό και κρίσιμο ζήτημα της αθηναϊκής πολιτικής, μέσα στις συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου και υπηρέτησε μόνο ως απεσταλμένος της πόλης του σε σημαντικές αποστολές, όπως και σε θέματα που άπτονταν των σχέσεων της Αθήνας με την Μακεδονία του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλέξανδρου.
Ο Βίος και οι Δράσεις του
«Είναι δύσκολη η αρετή και αυτοί που θέλουν να επιτύχουν είναι ανάγκη να περάσουν από δυσκολίες και να ιδρώσουν». Αισχίνης
Ο Αισχίνης (390 – 314 π.Χ.)[1], υπήρξε από τους σημαντικότερους Αθηναίους ρήτορες του 4ου π.Χ. αιώνα. Η οικογένειά του, η οποία ανήκε στο δήμο Κοθωκιδών, έχασε την περιουσία της κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο πατέρας του, Ατρόμητος, επέστρεψε από την εξορία στην Κόρινθο, μετά την πτώση των Τριάκοντα τυράννων. Η μητέρα του, Γλαυκοθέα, ήταν αδελφή του σημαντικού στρατηγού Κλεόβουλου. Ο πατέρας του έχοντας πτωχεύσει, ερχόμενος από την εξορία από την Κόρινθο, ασχολήθηκε με την διδασκαλία. Η μητέρα του έγινε ιέρεια σε μυστηριακές λατρείες. Οι άλλοι δύο αδελφοί του Αισχίνη διακρίθηκαν σε σημαντικούς τομείς της κοινωνικής και πολιτικής της Αθήνας. Ο μεγαλύτερος αδελφός του, ο Φιλόχαρις, εκλέχθηκε τρεις συνεχόμενες φορές στρατηγός (345-343 π.Χ.). συμμετέχοντας σε εκστρατεία υπό τον Ιφικράτη. Ο νεότερος αδελφός του, ο Αφόβητος, υπηρέτησε ως πρέσβης το 346 π.Χ., αποσταλείς στον βασιλιά των Περσών και ήταν ειδικός οικονομικός επίτροπος.
Ο Αισχίνης βοηθούσε στην αρχή τους γονείς του στις επαγγελματικές δραστηριότητές τους. Δεν ήταν από τους τυχερούς της ζωής και κληρονόμος μεγάλης περιουσίας, όπως ο Δημοσθένης. Ο Πλούταρχος, αναφέρει ότι ο Αισχίνης παρακολούθησε τα μαθήματα του Ισοκράτη και του Πλάτωνα. Η φοίτηση, όμως, στη σχολή του Ισοκράτη ή στην Ακαδημία του Πλάτωνα, απαιτούσε μεγάλες δαπάνες, τις οποίες ο Αισχίνης λόγω της οικονομικής του κατάστασης δεν μπορούσε να αναλάβει. Από την άλλη πλευρά, ο Πλούταρχος, αναφέρει ότι πιθανόν ο Αισχίνης δεν μαθήτευσε σε κανέναν δάσκαλο. Ωστόσο, είναι φανερό ότι η μόρφωση του Αισχίνη ήταν κατώτερη του αντιπάλου του Δημοσθένη. Γεγονός που διαισθανόταν και ο ίδιος ο Αισχίνης και προσπαθούσε να συγκαλύψει την κατωτερότητά του, παραθέτοντας και ερμηνεύοντας χωρία από τον Όμηρο και άλλους σημαντικούς ποιητές.
Παρόλη την έλλειψη ανώτερων σπουδών, ο Αισχίνης τα αναπλήρωνε με τη φύση του. Προικισμένος με φυσική ομορφιά και εξαίσια φωνή, κατάφερε με την μακρά ασχολία του στα δικαστήρια και την πρακτική εξάσκηση να γίνει τουλάχιστον ίσος με τον Δημοσθένη. Υπηρέτησε ως έφηβος για δύο χρόνια ως φρουρός στα σύνορα της Αττικής. Όταν ενηλικιώθηκε έλαβε μέρος σε τρεις μάχες. Αγωνίστηκε ηρωικά στη Φλειούντα το 368 π.Χ., στη Μαντινεία το 362 π.Χ. και στις Ταμύνες της Εύβοιας το 349 π.Χ. Στην τελευταία μάχη στεφανώθηκε για την γενναιότητά του από τον στρατηγό Φωκίων και το δήμο της Αθήνας.
Για να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την επιβίωσή του, ασχολήθηκε με το θέατρο, παίρνοντας μέρος σε τραγωδίες ως τριταγωνιστής. Στην ασχολία του αυτή βοηθήθηκε από την εξαίρετη μεταλλική φωνή του. Δεν είχε όμως επιτυχία στην σταδιοδρομία του ως ηθοποιός και κάποτε παίζοντας το ρόλο του Οινόμαου, αποδοκιμάστηκε έντονα από τους θεατές. Ως εκ τούτου εγκατέλειψε το θέατρο και έγινε γραμματέας του διάσημων πολιτικών Αριστοφώντα και Εύβουλου. Ως γραμματέας συχνάζοντας στα δικαστήρια και εντρυφώντας στις δημόσιες υποθέσεις – έγγραφα, απέκτησε μεγάλη πείρα των νόμων. Αργότερα, διετέλεσε και γραμματέας της συνέλευσης της Εκκλησίας του Δήμου. Αποκτώντας μεγάλη πείρα, ασχολήθηκε με την πολιτική, εντασσόμενος στην παράταξη του πολιτικού Εύβουλου.
Ο κατακερματισμός και η εξασθένιση των πόλεων του νότου, έδωσε την ευκαιρία στο ελληνικό φύλλο της Μακεδονίας να αναλάβει τα ηνία της διακυβέρνησης των Ελλήνων. Ο Φίλιππος, ικανότατος στρατιωτικός και διπλωμάτης, αναδιοργάνωσε το στρατό του και άρχισε να παρεμβαίνει στα πράγματα των Ελλήνων. Πρόσβλεπε στην ενοποίηση των Ελλήνων υπό τα σκήπτρα του και την επέκταση των Ελλήνων στα ανατολικά.
Η συμμετοχή του Αισχίνη στα δημόσια πράγματα χρονολογείται το έτος 348 π.Χ. Οι Αθηναίοι πληροφορούνται ότι η συμμαχική τους πόλη Όλυνθος κατελήφθη από τον Φίλιππο, μετά από πολυετή πολιορκία. Ο Αισχίνης σε ευθεία σύμπλευση με τον πολιτικό Εύβουλο και σε δημόσια αγόρευσή του εναντίον του Φιλίππου, πρότεινε στους Αθηναίους να αποσταλούν πρέσβεις σε όλες τις ελληνικές πόλεις και να τους πείσουν να στείλουν αντιπροσώπους στην Αθήνα, ώστε να αποφασίσουν στην ανάληψη συντονισμένων ενεργειών εναντίον του Φιλίππου. Ο Αισχίνης στάλθηκε στην Πελοπόννησο, μαζί με άλλους, και αγόρευσε στη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, εναντίον του Φιλίππου. Οι απεσταλμένοι γύρισαν, όμως, στην Αθήνα άπρακτοι. Εν τω μεταξύ άρχισε να επικρατεί στην Αθήνα η φιλειρηνική πολιτική του Εύβουλου. Ο Εύβουλος πίστευε ότι με την φιλειρηνική πολιτική θα σωζόταν η πόλη, που την εποχή εκείνη ήταν εξαντλημένη. Η Αθήνα έχασε τον Ωροπό το 366 π.Χ. από τους Θηβαίους, ηττήθηκε από τον τύραννο των Θεσσαλικών Φερών Αλέξανδρο στη ναυμαχία στην Πεπάρηθο το 361 π.Χ. και εξαιτίας της ήττας στον Συμμαχικό Πόλεμο (357-355 π.Χ.), έχασε όλες σχεδόν τις κτήσεις της.
Έχοντας απογοητευτεί οι Αθηναίοι από την συμπεριφορά των άλλων Ελλήνων, μετά την κατάληψη της Ολύνθου το 348 π.Χ., έστειλαν στην Μακεδονία δεκαμελή πρεσβεία, μεταξύ των οποίων τον Αισχίνη και τον Δημοσθένη για να διαπραγματευτούν ειρήνη. Η δεκαμελής πρεσβεία γύρισε στην Αθήνα και ενημέρωσε την Εκκλησία του Δήμου ότι ο Φίλιππος ήταν διατεθειμένος να υπογράψει ειρήνη. Εστάλη άλλη πρεσβεία στην Μακεδονία για νέες διαπραγματεύσεις. Ο Φίλιππος παρέτεινε τις διαπραγματεύσεις με σκοπό να καταλάβει περισσότερα τμήματα της Θρακικής παραλίας. Τέλος, υπογράφηκε η Φιλοκράτειος Ειρήνη το 347 π.Χ.
Λίγο πριν την υπογραφή της Φιλοκράτειας Ειρήνης ο Αισχίνης αλλάζει άρδην τις πολιτικές του θέσεις. Μετά δε την συνομολόγηση της ειρήνης επήλθε σθεναρή σύγκρουση μεταξύ των δύο συμπρέσβεων, Αισχίνη και Δημοσθένη, όσον αφορά την πολιτική που έπρεπε ν’ ακολουθήσει η Αθήνα εναντίον του Φιλίππου. Σε αγόρευσή του ο Δημοσθένης στην Εκκλησία του Δήμου κατηγόρησε τον Αισχίνη και τους υποστηρικτές του ότι διαπραγματεύτηκαν με τον Φίλιππο, με όρους αντίθετους με το ψήφισμα του λαού. Ο Δημοσθένης πρότεινε στην Εκκλησία του Δήμου να αποκλείσουν τις Θερμοπύλες, ώστε ο Φίλιππος να μην εισβάλλει στην κυρίως Ελλάδα και τιμωρήσει τους Φωκείς. Ο Αισχίνης δεν απάντησε στις εικασίες του Δημοσθένη για ύποπτη συμπεριφορά του, αντίθετα έπεισε τους Αθηναίους ότι ο Φίλιππος δεν θα τιμωρούσε του Φωκείς. Το πιθανότερο είναι ότι ο Αισχίνης παρασύρθηκε από την προσποιητή φιλική συμπεριφορά του Φιλίππου και ο Δημοσθένης υποψιάστηκε ότι είχε δωροδοκηθεί.
Έτσι, η Φιλοκράτειος Ειρήνη γρήγορα επλήγη. Λίγους μήνες αργότερα ο Φίλιππος με 30.000 οπλίτες εισέβαλε μέσω των στενών των Θερμοπυλών για να τιμωρήσει τους Φωκείς, οι οποίοι παραδόθηκαν αμαχητί. Ο Φίλιππος σε συνεργασία με τους Θηβαίους κατέστρεψε όλες τις Φωκικές πόλεις, μεταφέροντας τους κατοίκους σε άλλες περιοχές. Κυρίευσε τη Ναύπακτο, εισήλθε στη Φωκίδα και κατέλαβε την Ελάτεια. Οι Αθηναίοι πληγώθηκαν από την συμπεριφορά του Φιλίππου έναντι των Φωκέων. Ο Δημοσθένης θεώρησε ότι ο Αισχίνης εξαγοράστηκε από τον Φίλιππο και πρόδωσε τα συμφέροντα των Αθηναίων. Ο Δημοσθένης μέσω του Τιμάρχου κατήγγειλε τον Αισχίνη για «γραφή Παραπρεσβείας», δηλαδή ως πρεσβευτής για την ειρήνη ενήργησε αντίθετα με το ψήφισμα του δήμου, έχοντας δωροδοκηθεί από τον Φίλιππο. Ο Αισχίνης αντεπιτέθηκε στον Τίμαρχο και τον κατηγόρησε για εκπόρνευση και σπατάλησε της πατρικής περιουσίας του. Ως εκ τούτου δεν δικαιούνταν να αγορεύσει δημόσια. Η δίκη διενεργήθηκε το 345 π.Χ. και ο Τίμαρχος καταδικάστηκε για ατιμία, έχασε τα πολιτικά του δικαιώματα και απογοητευμένος κρεμάστηκε. Ο Αισχίνης απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες του Τιμάρχου και η δίκη εναντίον του Περί της Παραπρεσβείας αναβλήθηκε.
Ο Δημοσθένης επέμεινε και μετέφερε την υπόθεση στα δικαστήρια το 343 π.Χ.. Ο Δημοσθένης ως κατήγορος αγόρευσε τον «Περί της Παραπρεσβείας» λόγο του και ο Αισχίνης ως κατηγορούμενος αγόρευσε με το λόγο του, όμοια «Περί της Παραπρεσβείας». Στους λόγους τους φαίνονται οι δύο μεγάλοι ρήτορες να μονομαχούν με δεξιοτεχνία. Ο Δημοσθένης επιτίθεται στην πολιτική δράση του Αισχίνη, συγκρίνοντας τη δράση του πριν τις δύο πρεσβείες στην Μακεδονία, με την αλλαγή στάσης του μετά από αυτές και την φιλομακεδονική συμπεριφορά του. Προσπάθησε να πείσει το δικαστήριο ότι ο Αισχίνης δωροδοκήθηκε και συνομολόγησε την Ειρήνη σύμφωνα με τα σχέδια του Φιλίππου. Ο Αισχίνης στο δικό του λόγο αποκρούει τις επιθέσεις του αντιπάλου του, συγκαλύπτει τα τρωτά σημεία της δράσης του και εφαρμόζει επίθεση. Κατόρθωσε με την βοήθεια και των συνηγόρων του να απαλλαγεί από την κατηγορία με πλειοψηφία τριάντα ψήφων των δικαστών. Η αξιοπιστία του όμως δέχθηκε σοβαρό πλήγμα.
Η δίκη περί παραπρεσβείας δεν επηρέασε αρκετά τον Αισχίνη, καθόσον η μερίδα των φιλομακεδόνων ήταν πολύ ισχυρή. Το 339 π.Χ. ο Αισχίνης, με άλλους δύο εστάλη ως πυλαγόρας στο Αμφικτυονικό συνέδριο στους Δελφούς. Στο Αμφικτυονικό συνέδριο, με εισήγηση του Αισχίνη, κηρύχτηκε ιερός πόλεμος εναντίον της Άμφισσας, γιατί καλλιέργησαν το Κιρραίο πεδίο, που ήταν αφιερωμένο στους θεούς. Ο Θεσσαλός στρατηγός Κόττυφος δεν κατόρθωσε να επιτύχει τους σκοπούς του πολέμου, το Αμφικτυονικό συνέδριο ανέθεσε τον πόλεμο στον Φίλιππο. Έτσι με τις ενέργειες του Αισχίνη δόθηκε η ευκαιρία στον Φίλιππο να αναμειχθεί στα πράγματα της Ελλάδος. Είναι παράτολμο να πιστέψει κανείς ότι δωροδοκήθηκε ο Αισχίνης και θα ήταν άδικο να κατηγορηθεί για προδοσία. Μπορεί όμως να του καταλογιστεί έλλειψη διορατικότητας και κρίσης για τα πραγματικά σχέδια του Φιλίππου. Δεν μπορούμε να έχουμε αποκρυσταλλωμένη άποψη για την πολιτική του Αισχίνη, καθόσον δεν υπάρχουν οι μη γραπτές αγορεύσεις του στην Εκκλησία του Δήμου. Αντίθετα ο Ισοκράτης πίστευε ότι η ειρήνη και η ευημερία της Ελλάδος θα εξασφαλιστούν με την ένωση των Ελλήνων υπό την ηγεσία ενός. Και στον Φίλιππο έβλεπε τον κατάλληλο ηγέτη για την πανελλήνια εκστρατεία εναντίον των Περσών. Ο Αισχίνης δεν ήταν οραματιστής, και το μόνο που έκανε ήταν να πιστέψει και να παραπλανηθεί από τις υποσχέσεις και την άριστη διπλωματία του Φιλίππου.
Οι Αθηναίοι φοβούμενοι για τυχόν εισβολή του Φιλίππου στην Αθήνα μετέφεραν τα παιδιά και τις γυναίκες από την ύπαιθρο στην πόλη. Ο Φίλιππος τους καθησύχασε και ζήτησε να στείλουν αντιπροσώπους στους Δελφούς, όπου θα γιόρταζε τα επινίκια της νίκης του εναντίον των Φωκέων. Οι Αθηναίοι έστειλαν αντιπροσώπους, μεταξύ των οποίων και τον Αισχίνη. Οι φιλικές σχέσεις του Αισχίνη με τον Φίλιππο, καθώς και η εχθρότητά του με τον Δημοσθένη ήταν παράμετροι που καθιστούσαν την επιλογή του ιδανική. Έτσι ο Αισχίνης, ενώ έδινε υποσχέσεις για την καλή θέληση του Φιλίππου και την μη τιμωρία των Φωκέων, πήγαινε τώρα να συνεορτάσει με τον Φίλιππο τα επινίκια για την εξαφάνιση των πόλεων των Φωκέων. Το γεγονός υποδαύλισε τις υποψίες του Δημοσθένη και δοθείσης της ευκαιρίας, κατηγόρησε ευθέως τον Αισχίνη για προδοσία. Οι Αθηναίοι θορυβήθηκαν και σε συνεννόηση με τους άλλους Έλληνες ετοιμάστηκαν για σύγκρουση. Με τη συνδρομή του Δημοσθένη οι Αθηναίοι συμφιλιώθηκαν με τους Θηβαίους. Η κοινή εξέγερση των Αθηναίων και των συμμάχων τους κατέληξε σε ολοσχερή ήττα στη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Μετά την ήττα, εστάλησαν από την Αθήνα τρεις διαπραγματευτές, μεταξύ των οποίων και ο Αισχίνης, για να διαπραγματευτούν τους όρους της ειρήνης με τους Μακεδόνες του Φιλίππου.
Για λίγο καιρό κόπασε η διαμάχη μεταξύ των δύο σημαντικότερων ρητόρων της αρχαίας Αθήνας. Το 336 π.Χ., λίγο πριν τον θάνατο του Φιλίππου δόθηκε νέα αφορμή. Οι Αθηναίοι μετά την ήττα τους στη Χαιρώνεια ανέμεναν ότι ο Φίλιππος μετά την καταστροφή των Θηβών θα επιτεθεί στην πόλη τους. Ανελήφθησαν εργασίες επιδιόρθωσης των τειχών. Επόπτες των εργασιών ανέλαβαν δέκα άνδρες, ένας από κάθε φυλή. Μεταξύ αυτών εξελέγη και ο Δημοσθένης, ο οποίος έφερε εις πέρας την εργασία και μάλιστα συμπλήρωσε στις δαπάνες και ποσό από την περιουσία του. Ο Κτησιφών, αναγνωρίζοντας την προσφορά του εισηγήθηκε ψήφισμα το 336 π.Χ. για να τιμηθεί ο Δημοσθένης με χρυσό στεφάνι από την πόλη στο θέατρο Διονύσου στο πλαίσιο των Διονυσιακών εορτών. Ο Αισχίνης θεώρησε ότι ήρθε η ευκαιρία να πάρει εκδίκηση από τον Δημοσθένη. Ο Αισχίνης κατήγγειλε τον Κτησιφώντα για παράνομο ψήφισμα (γραφή παρανόμων). Η δίκη αυτή εκδικάστηκε μετά από έξι χρόνια, το 330 π.Χ., με κατήγορο του Κτησιφώντα, τον Αισχίνη και συνήγορό του, τον Δημοσθένη. Ο αγώνας διεξάγονταν για τον Κτησιφώντα, αλλά επρόκειτο για πάλη μεταξύ των πολιτικών ανδρών και των δύο αντιμαχόμενων πολιτικών παρατάξεων. Ο Αισχίνης με σοφιστικά επιχειρήματα προσπάθησε να αποδείξει το παράνομο ψήφισμα και με κατηγορίες εναντίον του Δημοσθένη προσπάθησε να πείσει ότι ο Δημοσθένης δεν ήταν άξιος να στεφανωθεί και μάλιστα στο θέατρο του Διονύσου, ενώπιον όλων των Ελλήνων. Ο Δημοσθένης αντεπιτέθηκε στον Αισχίνη με τον εξαιρετικό λόγο του «Περί του στεφάνου». Ο Αισχίνης δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει ούτε το ένα πέμπτο των ψήφων των δικαστών. Έτσι έληξε άδοξα για τον Αισχίνη ο μακροχρόνιος αγώνας μεταξύ των δύο μεγαλύτερων ρητόρων της Αθήνας.
«Ουκ αισχύνει, ω Αισχίνη, ή της πόλεως αισχύνη, καταισχύνεις αισχύνεις» Δημοσθένης
Ο Αισχίνης έχοντας υποστεί βλάβη στο κύρος του, αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα. Στην αρχή μετέβη στην Έφεσο της Μικράς Ασίας, κοντά στον Μέγα Αλέξανδρο. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου έφυγε στη Ρόδο, όπου ίδρυσε ρητορική σχολή, το «Ροδιακόν Διδασκαλείον»[2]. Αργότερα από τη Ρόδο μετακινήθηκε στη Σάμο, όπου σε λίγο χρονικό διάστημα πέθανε, το 314 π.Χ., σε ηλικία εβδομήντα επτά ετών.
Το Ύφος του
Ο Αισχίνης δεν ήταν λογογράφος και οι πληροφορίες ότι σπούδασε ρητορική είναι αμφίβολες. Οι λόγοι του είναι περισσότερο σημαντικοί για τα ζητήματα που διαπραγματεύονται, παρά για την λογοτεχνική τους αξία. Παρόλα αυτά οι λόγοι του είναι ανεπανάληπτου ύφους. Χαρακτηρίζεται για την καθαρή και γλαφυρή αφήγησή του. Ορισμένες προτάσεις του είναι υπερβολικά μεγάλες με αλλεπάλληλες μετοχικές και αναφορικές δευτερεύουσες προτάσεις.
Ο Αισχίνης δείχνει προτίμηση σε σύντομες περιόδους και αποφεύγει τη χασμωδία. Ορισμένες φορές χρησιμοποιεί ασυνήθιστη διάταξη των λέξεων. Δίνει όμως μεγάλη σημασία στη σύνθεση. Χρησιμοποιεί την αττική διάλεκτο με αραιή χρήση ποιητικών και σπάνιων λέξεων. Ιδιαίτερα γνωρίσματά του είναι η υπερβολή με τη χρήση λέξεων που η έννοιά τους είναι ισχυρότερη απ’ ό,τι το περιεχόμενο πραγματικά χρειάζεται (π.χ. η συχνή χρησιμοποίηση των λέξεων δεινός, τρομερός, φοβερός, κλπ) με συνδυασμούς κοινών λέξεων και συγκέντρωση συνωνύμων (π.χ. ύβρεως και πλεονεξίας, ορώντων φρονούντων βλεπόντων) και με παρακλήσεις στους θεούς. Το ύφος του δίνει στα ελληνικά του μεγαλόπρεπο τόνο. Οι επαναλήψεις συμβάλλουν στο εξαιρετικά σημαντικό αποτέλεσμα. Η χρησιμοποίηση ρητορικών σχημάτων, όπως του ομοιτέλευτου (όμοιες καταλήξεις) ελεφρύνει το ύφος του, όπως π.χ. ου γαρ τον τρόπον, αλλά τον τόπον μόνον μετήλλαξεν).
Επίσης, χαρακτηριστικό του ύφους του είναι η χρησιμοποίηση παραθετικών από την ποίηση. Σε αυτό βοηθήθηκε από την μεγαλεπήβολη εμπειρία ως ηθοποιός. Ορισμένες φορές τα παραθέματά του είναι εκτεταμένα και άσχετα, συχνά όμως είναι σύντομα και εύστοχα. Αναφέρει αποθέματα ολοζώντανων μεταφορών για να διακωμωδήσει τον Δημοσθένη.
Ο Αισχίνης είναι ικανότατος στην κατασκευή χωρίων σοβαρού και συγκινητικού λόγου. Φημίζονται για το χιούμορ του, ιδιαίτερα όταν επιτίθεται εναντίον του Δημοσθένη. Οι επιθέσεις του είναι προσβλητικές και αποτελεσματικότερες όταν χρησιμοποιεί τα ευφυολογήματά και τον σαρκασμό του. Στον λόγο του «Περί της Παραπρεσβείας», αναφέρει σαρκαστικά ότι ο Δημοσθένης όταν βρήκε την ευκαιρία να απευθυνθεί στον Φίλιππο, οι ρητορικές ικανότητές του τελικά στέρεψαν.
Τα Έργα του
«Εκείνος που σπέρνει ατιμίες θερίζει συμφορές» Αισχίνης
Τρεις μόνο από τους λόγους του σώζονται και είναι δικανικοί, αν και προέκυψαν από ευρύτερα δημόσια θέματα. Οι τρεις λόγοι του διακρίνονται για τον πλούτο, τη σαφήνεια, τη δύναμη των επιχειρημάτων και τη χάρη τους. Και εξαιτίας της χάρη τους ονομάστηκαν από τους συγχρόνους του «Τρεις Χάρητες». Ο λόγος του «Κατά Τιμάρχου» μας οδηγεί εξαιρετικά στις μεθόδους του Αισχίνη. Σε αντιδιαστολή με τον Δημοσθένη, παρακάμπτει τα ευρύτερα θέματα και στοχεύει το ενδιαφέρον του στα νομικά δεδομένα της υπόθεσης και του είναι οικεία η παραστατική αφήγηση παρόλο το αυστηρά λογικό επιχείρημα. Στο λόγο του αυτό, δεν κάνει ανάλυση των πολιτικών του θέσεων, αλλά μελετά τους σχετικούς νόμους, πριν αρχίσει την περιγραφή της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής του Τιμάρχου και της επίθεσης στον Δημοσθένη.
Στο δεύτερο και ακόμη καλύτερο λόγο του, «Περί της Παραπρεσβείας», ο Αισχίνης αναπτύσσει με χρονολογική περιγραφή τις τρεις πρεσβείες που οδήγησαν στη Φιλοκράτειο Ειρήνη. Δεν καταβάλλει προσπάθεια να δικαιολογήσει τις πολιτικές του θέσεις και να απαντήσει στις κατηγορίες του Δημοσθένη για προδοσία. Αφηγείται εκφραστικά την αποτυχία του Δημοσθένη στην πρώτη πρεσβεία και αποσπά την προσοχή από το περιστατικό ότι αυτά τα γεγονότα προηγούντο εκείνων για τα οποία τον είχαν υποψιαστεί. Οι εξηγήσεις του είναι αόριστες, αν και οι κατηγορίες του Δημοσθένη ήταν αναπόδεικτες. Στο λόγο του κάνει επιδείξεις ευρυμάθειας και άμετρης καυχησιολογίας, κάτι που δικαιολογείται από το γεγονός ότι ήταν αυτοδίδακτος.
Η προσπάθεια του να πάρει εκδίκηση από τον Δημοσθένη, που ξεκίνησε το 336 π.Χ., επετεύχθη με την εκφώνηση του λόγου του «Κατά Κτησιφώντος». Μπορούσε τώρα να του επιρρίψει την ευθύνη για την ήττα της Αθήνας στη Χαιρώνεια το 338 π.Χ. Παρόλα αυτά όμως ξεπερνάει το μέτρο στις κατηγορίες του. Εμφανίζεται ικανότερος να καταπιάνεται με νομικίστικες λεπτομέρειες των θεμάτων, την μελέτη των οποίων θέτει με έμφαση στην αρχή του λόγου του. Οι αποδείξεις του για το μη νόμιμο της πράξης δεν ήταν ικανοποιητικές και δεν απέφυγε την εξέταση ευρύτερων θεμάτων. Υποστηρίζει ότι σε αυτά θα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του, αλλά στη συνέχεια δίνει μεγαλύτερη έμφαση στα επακόλουθα της πολιτικής του Δημοσθένη και όχι στην πολιτική του καθεαυτή. Η προσέγγιση όμως αυτή του Αισχίνη, ο οποίος υποστήριξε τον συμβιβασμό με τον Φίλιππο, δεν μπορούσε να συναγωνιστεί την λαμπρή περιγραφή από τον Δημοσθένη του πατριωτισμού που έδειξε σε όλη του τη ζωή.
Αντί Επιλόγου
Ο Αισχίνης υπήρξε ένας από τους διασημότερους Αθηναίους ρήτορες της αρχαιότητας. Έχει καταξιωθεί ως ο σημαντικότερος ρήτορας της αρχαίας Αθήνας, μετά τον Δημοσθένη. Είναι μεταξύ των τελευταίων ηρώων του ελληνικού πνεύματος και της πολιτικής της κλασικής Αθήνας. Δραστηριοποιήθηκε στο Δήμο της Αθήνας σε χρόνους, όπου οι Αθηναίοι βρίσκονταν στο μεταίχμιο της μετάβασης από τις δόξες του παρελθόντος στην μετριότητα και στην αφάνεια των γεωπολιτικών καταστάσεων. Η κριτική για την πολιτική του Αισχίνη δεν είναι εύκολη, ακόμη περισσότερο που δεν υπήρξε «νικητής» στις διαμάχες του με τον άλλο σημαντικό ρήτορα, τον Δημοσθένη. Διαμάχη που διήρκεσε πάνω από είκοσι έτη. Μπόρεσε να προδεί το κατόρθωμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς όφελος των Ελλήνων για την επικράτηση εναντίον των Περσών. Μπροστά στο κοσμοιστορικό γεγονός της επικράτησης του Μεγάλου Αλεξάνδρου επί των Περσών και τη δημιουργία του ελληνιστικού κόσμου, ο Αισχίνης πρέπει να κρίνεται ως ο πρώτος Έλληνας ρήτορας και πολιτικός που φαντάστηκε το μεγαλείο της Ελλάδος, στα μάτια του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σε αντίθεση με τον Δημοσθένη, μπόρεσε να δει ότι ήταν αδύνατη η αναβίωση του αθηναϊκού μεγαλείου και με τους πύρινους λόγους του προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους να συμπαραταχθούν με τους Μακεδόνες για τη δόξα των Ελλήνων. Υπήρξε πραγματικά μεγαλοφυής, με ωραία μεταλλική φωνή, ισχυρή λογική και λειτουργούσε πάντοτε στο πλαίσιο της πολιτικής ηθικής.
Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές Αναφορές
- Αισχίνης: η πολυτάραχη ζωή του και η σύγκρουση με τον Δημοσθένη, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.youTube.com/watch?v=i6zrad5Yd2o, 1-3-2022.
- Αισχίνης: ο προικισμένος ρήτορα με την μεταλλική φωνή, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.youTube.com/watch?v=W1bZqGhKmeo, 1-3-2022.
- Αισχίνης, Άπαντα 1. (1995). Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
- Αισχίνης, Άπαντα 2. (1995). Μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
- Παπαναστασοπούλου, Δήμητρα. (2018). Αισχίνης, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://anemosmagazine.gr, 1-3-2022.
- Πλουτάρχου: Βίοι Παράλληλοι. Δημοσθένης – Κικέρων. (2011). Μετάφραση Σταμάτης Βουλαρινός, Αθήνα: Γεωργιάδη, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.heptapolis.com, 12-2-2022.
- Πλούταρχος: Ηθικά. (1995). Τόμος 22, Βίοι των δέκα ρητόρων, μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
- Δημοσθένης. (1994). Περί του στεφάνου, Τόμος 4, μετάφραση Φιλολογική ομάδα Κάκτου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
- Edwards, Michael. (2002). Οι Αττικοί Ρήτορες, μετάφραση Δ. Σπαθάρας, Αθήνα: Καρδαμίτσα.
- Φιλόστρατος: Άπαντα, Βίοι σοφιστών, μετάφραση Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Αθήνα: ΚΑΚΤΟΣ.
- Χανιώτης, Άγγελος. (2022). Δημοκρατίες στην αρχαία Ελλάδα: Γένεση και εξέλιξη, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.mathesis.cup.gr, 11-2-2022.
[1] Ήταν έξι (6) χρόνια μεγαλύτερος του Δημοσθένη.
[2] Η Σχολή έφθασε στο ζενίθ της στη διάρκεια του 2ου μ.Χ. αιώνα.