Νικόλαος Γύζης, ένας μεγάλος Έλληνας

Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά, Φοιτήτρια

«Αν θα γράψετε ποτέ την Βιογραφία μου, μη λησμονήσετε να γράψετε ότι, επί τέλους, εγήρασα ονειρευόμενος» Νικόλαος Γύζης (1842-1901)

Ο Βίος και τα Έργα του

«… Τι κάνει η χρυσή μου Αθήνα των Φώτων, τα οποία έφεξαν και φέγγουν όλη την οικουμένη, εκτός των Αθηνών!» Νικόλαος Γύζης

Ο Νικόλαος Γύζης, γεννήθηκε την 1^η Μαρτίου 1842 στην Τήνο. Ήταν ένα από τα έξι (6) παιδιά του ξυλουργού Ονούφριου Γύζη και της Μαργαρίτας. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο νησί του, όπου ακόμα ήταν φρέσκες οι ηρωικές στιγμές του Αγώνα και τα ανδραγαθήματα των επαναστατών. Το 1850, μαζί με την οικογένειά του, εγκαθίσταται στην Αθήνα (στο Μοναστηράκι και αργότερα στην οδό Θεμιστοκλέους 18). Από μικρός δείχνει την έφεσή του στο σχέδιο και στη ζωγραφική. Το 1859, δεκαεπτά (17) ετών, εγγράφεται στο Σχολείο των Τεχνών. Παράλληλα, παρακολουθεί και μαθήματα ξυλογλυπτικής και χαλκογραφίας. Τα χαρακτηριστικά του χαρακτήρα του ήταν το χιούμορ, η αφέλεια και η αδιάκοπη εσωτερική ανάγκη του να επιτυγχάνει το τέλειο, καθώς επίσης και η μεγάλη θρησκευτικότητά του.  

Περί το τέλος των σπουδών του, γνωρίζεται με τον πλούσιο και φιλότεχνο συμπατριώτη του Νικόλαο Νάζο. Ο Νάζος βοήθησε, ώστε να πάρει υποτροφία από το ευαγές Ίδρυμα του Ναού της Ευαγγελιστρίας της Τήνου, για σπουδές πάνω στη ζωγραφική, στην Ακαδημία Τεχνών του Μονάχου. Τον Ιούνιο 1865, σε ηλικία 23 ετών, ο Γύζης αναχώρησε για το Μόναχο. Μαθήτευσε δίπλα στους διάσημους ζωγράφους Χέρμαν Άνσουτς (Hermann Anschutz) και Αλεξάντερ Βάγκνερ (Alexander Wagner). Τον Ιούνιο 1868 μεταπηδά στις τάξεις του μεγάλου ζωγράφου Καρλ Φον Πιλότυ (Karl Von Piloty), που είχε τη φήμη σπουδαίου δασκάλου.

Δέχθηκε τις επιρροές από τα εικαστικά ρεύματα των δασκάλων του, δημιουργώντας έργα απαράμιλλης καλλιτεχνικής αξίας, ρεαλισμού και ηθογραφίας. Ήταν απόλυτος εκφραστής του ακαδημαϊκού ρεαλισμού του ύστερου 19^ου αιώνα και του συντηρητικού εικαστικού κινήματος, της «Σχολής του Μονάχου». Ειδικότερα, οι Γερμανοί δάσκαλοί του τον χαρακτήριζαν ως «γερμανικότερο των Γερμανών». Είχε επιρροές καλλιτεχνικά με ξένους προσανατολισμούς, αλλά με χαρακτηριστική την ελληνική ζωγραφική έκφραση. Τα έργα του εκπέμπουν φως και μαγεία, από τα θαυμάσια ζεστά χρώματα που χρησιμοποιεί. Βασιζόμενος στον ρομαντικό ρεαλισμό επεδίωκε μία απεικόνιση της πραγματικότητας, με περιγραφική εξιστόρηση των λεπτομερειών.

Το 1868 δημιουργεί το έργο «ΙΩΣΗΦ ΣΤΗΝ ΦΥΛΑΚΗ», το οποίο χαρίζει στο ευαγές Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας της Τήνου. Το 1870 ζωγραφίζει το συγκλονιστικό έργο του: «ΙΟΥΔΙΘ ΚΑΙ ΟΛΟΦΕΡΝΗΣ». Επίσης, το 1870, βραβεύεται για το σημαντικό του έργο: «ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΚΥΛΩΝ». Το 1871 του απονέμεται το ασημένιο μετάλλιο της Ακαδημίας Καλών Τεχνών και χρηματικό έπαθλο για τη δημιουργία του έργου του «ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΝΙΚΗΣ». Με το θέμα του πόνου ασχολείται συχνά στα έργα του όπως: «ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΧΑΡΑΣ», «ΤΑ ΟΡΦΑΝΑ» και «ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ».

Το 1872 γυρίζει στην Ελλάδα. Έμενε στην Αθήνα, σε μία πάροδο της οδού Θεμιστοκλέους 18, στο πατρικό του σπίτι. Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες του είναι γενικά στραμμένες στην Ελλάδα. Ζωγραφίζει κυρίως στα Μέγαρα. Το πάθος του ήταν η μουσική και η ευαισθησία του αυτή βρήκε έναν τρόπο έκφρασης στην ιδεαλιστική περίοδο της ζωγραφικής του. Δημιουργεί τον διασημότερο πίνακά του: «ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ». Το υλικό του από την Ελλάδα θα του είναι χρήσιμο αργότερα στη Γερμανία. Το 1873, μαζί με το φίλο του Νικηφόρο Λύτρα, κάνουν περιοδεία στη Μικρά Ασία (Σμύρνη). Το ταξίδι αυτό του πρόσφερε τη δυνατότητα να αγαπήσει περισσότερο την ελληνική ιστορία και να μεστώσει μέσα του η ελληνική συνείδηση.

Τον Οκτώβριο 1873 αντιπαρέρχεται μία σοβαρή περιπέτεια με τα μάτια του, με κίνδυνο να χάσει την όρασή του. Σημαντικά έργα αυτής της περιόδου είναι: «Η ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΟΥ ΟΡΝΙΘΟΚΛΕΠΤΟΥ», «ΤΟ ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ» (1873-1875) και «ΑΝΑΤΟΛΙΤΗΣ ΜΕ ΤΣΙΜΠΟΥΚΙ». Τον Μάιο 1874, αποκαρδιωμένος από τις συνθήκες ζωής και εργασίας στην Ελλάδα,  μαζί με το φίλο του Λύτρα, γυρίζουν στη Γερμανία. Το 1874-1875 δημιουργεί τα κομψοτεχνήματα: «ΤΑΜΑ», «ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ», «Η ΠΡΩΤΗ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΗ», «ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ».

Αρραβωνιάσματα των παιδιών

Στην Ελλάδα, τον Απρίλιο 1877, παντρεύεται την Άρτεμη Νάζου και μαζί επιστρέφουν στο Μόναχο. Στις 21 Μαΐου 1878 αποκτά την πρώτη του κόρη (Πηνελόπη), η οποία πεθαίνει μέσα σε δώδεκα (12) ημέρες. Η έμμονη ιδέα που τον απασχολεί είναι το μέλλον της Ελλάδος και η εγκατάλειψη του κλασικού πνεύματος, κυρίως από τους Έλληνες. Στις 4 Απριλίου 1879 αποκτά την κόρη του Μαργαρίτα – Πηνελόπη. 

Τον Αύγουστο 1880 γίνεται επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου. Την Πρωτοχρονιά 1881 του απονεμήθηκε το μετάλλιο του Γεωργίου Α΄. Στις 18 Απριλίου 1881 αποκτά τη 2^η κόρη του (Μαργαρίτα), ενώ συγχρόνως πεθαίνει και η μητέρα του. Την περίοδο αυτή ασχολείται κυρίως με επιτραπέζια θέματα (νεκρές φύσεις) και ζωγραφίζει κεφάλια γερόντων με ψυχογραφική διεισδυτικότητα. Ένα έτος μετά το θάνατο της μητέρας του πεθαίνει και ο πατέρας του.

Το 1882 διορίζεται έκτακτος καθηγητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου και του απονέμεται το ασημένιο μετάλλιο της Νυρεμβέργης. Η αποδοχή της θέσης σήμαινε την τελική ματαίωση των όποιων σχεδίων επιστροφής του στην Ελλάδα. Στη Διεθνή Καλλιτεχνική Έκθεση Μονάχου του απονέμεται το ασημένιο μετάλλιο για το έργο του: «ΑΠΟΣΤΗΘΗΣΗ». Σημαντικά έργα της ίδιας περιόδου είναι: «ΚΟΥΚΟΥ», «ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ» και «Ο ΠΑΠΠΟΥΣ ΚΑΙ Ο ΕΓΓΟΝΟΣ».

Αν και ανήκε στην πνευματική αριστοκρατία του Μονάχου, δε ζωγράφιζε πλούσιους, στρατιωτικούς ή πρίγκιπες, αλλά εκφράζονταν καλλιτεχνικά, ως ο «Νικολός» της Τήνου. Οι μορφές των καλλιτεχνικών δημιουργημάτων του χαρακτηρίζονταν από απλότητα και ζεστασιά. Αναπαριστούσε τη ζεστασιά των απλών καθημερινών πραγμάτων και την περιγραφή των μικρών συμβάντων. Σημαντικά του έργα αποτελούν: «Ο ΚΟΥΡΕΑΣ» (1880), «Η ΨΥΧΟΜΑΝΑ» (1882-1883), «ΜΙΚΡΟΣ ΣΟΦΟΣ» και (1884), «ΧΑΡΤΟΜΑΝΤΙΣΣΑ» (1885), «ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ» (1885-1886). Ένα από τα σπουδαιότερα έργα του αποτελεί: η «ΕΑΡΙΝΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ» (1886), που είναι αντιπροσωπευτικό της νεοϊδεαλιστικής τέχνης του, στο οποίο φαίνεται ο ερχομός μιας πραγματικά πνευματικής άνοιξης.

Το 1884 αποκτά το γιο του Ονούφριο – Τηλέμαχο. Το 1886 αποτελεί την αφετηρία του νεοϊδεαλισμού του, όπου εκδηλώνεται η πλατωνική του πίστη για μια αιώνια ομορφιά. Το 1887 ζωγραφίζει το έργο του: «ΛΑΒΑΡΟ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ». Το 1888 ορίζεται τακτικός καθηγητής της Ακαδημίας Καλών Τεχνών του Μονάχου. Το 1890 αποκτά το τέταρτο παιδί του (Ιφιγένεια). Το 1891-1892 ζωγραφίζει το σπουδαίο έργο του: «ΙΣΤΟΡΙΑ», για τα γενέθλια του Λεοπόλδου της Βαυαρίας. Το 1892 η Πινακοθήκη του Μονάχου του απένειμε το χρυσό μετάλλιο για το σημαντικότατο έργο του: «ΑΠΟΚΡΗΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ». Στη Μαδρίτη του δίνεται το χρυσό βραβείο για το έργο του: «ΤΑΜΑ». Ο πίνακάς του: «ΑΡΜΟΝΙΑ» λαμβάνει το πρώτο βραβείο ανάμεσα σε 152 καλλιτέχνες. Ο Γύζης αντικατοπτρίζει στα έργα του την ελληνική καθημερινότητα, τη συγκίνηση και την εμπειρία των γεγονότων της εποχής του. Το 1893 δημιουργεί το έργο του «ΑΡΜΟΝΙΑ», παραγγελία του εργοστασίου Ίμπαχ.

Το Σεπτέμβριο 1895 έρχεται για λίγο στην Αθήνα. Επισκέφτηκε την Ελλάδα για να προσλάβει νέες εμπειρίες από μία πιο άμεση επαφή με τους Έλληνες. Συναντάει τους Βολονάκη, Λύτρα, Λεμπέση και άλλους φίλους του καλλιτέχνες. Η επαφή του με τον ελληνικό χώρο τον κατευθύνει στις αγαπημένες φωνές των τρυφερών παιδικών του χρόνων. Με δέος συναπαντάει το ελληνικό φως και την ομορφιά, αυτή που δεν μπορεί να δοθεί με τις λέξεις και τα μάτια των πολλών. Είναι η τελευταία φορά που ήρθε στην Ελλάδα, την οποία νοσταλγούσε πάντοτε. Τον Νοέμβριο 1895 γυρίζει οριστικά στο Μόναχο. Έχει ωριμάσει πλέον εσωτερικά του η πραγματική ουσία του κλασικού ελληνικού πνεύματος.

Το 1896 ζωγραφίζει το έργο: «ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΙΣ», για το δίπλωμα του Πολυτεχνείου του Μονάχου. Ακολουθούν το 1896: το «ΔΙΠΛΩΜΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ», η «ΦΗΜΗ», η «ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΑ», κ.α. Το 1896 του απονεμήθηκε το αργυρό μετάλλιο για το: «ΔΙΠΛΩΜΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ». Επίσης, στα 1896-1897 δημιουργεί πλήθος καλλιτεχνικών έργων: «ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ» (1896-1898), «ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ», «ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΘΛΙΨΕΩΣ», «ΔΟΞΑ ΤΩΝ ΨΑΡΩΝ», «Ο ΓΕΡΟΣ ΠΟΥ ΚΑΠΝΙΖΕΙ», «Η ΧΑΡΑ ΕΝ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ», κ.α.

Τα καλλιτεχνικά του έργα είναι καθαρά και έχουν στοιχεία των ζωγράφων του ρομαντικού ρεαλισμού. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι ζεστά και οι δημιουργίες του χαρακτηρίζονται από εξαιρετική λαμπρότητα. Προσέδιδε βάθος και αισθητικό κύρος στις αλληγορίες του. Εξέταζε τα θέματά του με απλότητα και σημάδευε κατευθείαν στην καρδιά του κοινού. Ζωγραφίζει το μεγαλειώδες έργο του: «ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΒΑΥΑΡΙΑΣ» τα έτη 1895-1899.  Το 1898 του απονεμήθηκε το χρυσό παράσημο Ρίτερκροϋτς και το γερμανικό κράτος αποκτά αρκετά από τα έργα του για την Πινακοθήκη. Το 1899 δημιουργεί το σπουδαιότερο έργο του: «ΝΕΟ ΑΙΜΑ». Στα τελευταία έργα του αποδίδει βαθύτατο θρησκευτικό χαρακτήρα, όπως το ημιτελές έργο του: «ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ».

Συνειδητοποιεί το βάθος και το πλάτος των σύντομων γεγονότων της ζωής και τα αφηγήθηκε καλλιτεχνικά με παραδειγματική ευαισθησία. Ενδιαφέρθηκε να αναπαραστήσει τον εσωτερικό κόσμο και να τον μεταφέρει εικαστικά στα έργα του. Το corpus των έργων του είναι μακροσκελές με αληθινά αριστουργήματα. Σημαντικότερα των οποίων είναι: «»ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ ΠΟΥ ΠΑΙΖΕΙ», «ΤΑ ΟΡΦΑΝΑ», «ΤΑ ΑΡΡΑΒΩΝΙΑΣΜΑΤΑ», «ΤΟ ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ», «ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ», «ΑΝΑΤΟΛΙΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΡΜΠΑΝΙ», «ΠΑΠΠΟΥΣ ΚΑΙ ΕΓΓΟΝΟΣ», κ.α. Η σημαντικότερη μορφή που απαντάται στα έργα του είναι η γυναίκα, που παρουσιάζεται ως Τέχνη, Μουσική, Άνοιξη, Δόξα, κλπ. Δύο από τα σπουδαιότερα έργα του σε δημόσια κτήρια στην Καϊζερσλάουτερν και στη Νυρεμβέργη, καταστράφηκαν από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πλησιάζοντας τα εξήντα του έτη, οι δυνάμεις του αρχίζουν να τον εγκαταλείπουν. Δημιουργεί το τελευταίο έργο του: «ΙΔΟΥ Ο ΝΥΜΦΙΟΣ». Το φθινόπωρο του 1900, ο πυρετός τον τσακίζει και η αρρώστια (λευχαιμία) τον καταβάλλει. Το χέρι του δεν μπορεί να πιάσει το πινέλο. Οι τελευταίοι στοχασμοί του είναι για την Ελλάδα και την πάλη του ανθρώπου για καταξίωση. Στις 4 Ιανουαρίου 1901, ο σπουδαίος Έλληνας ζωγράφος, πεθαίνει. Ενταφιάστηκε στο Βόρειο Νεκροταφείο του Μονάχου. Η τελευταία του γραπτή φράση ήταν:

«Λοιπόν, ας ελπίζουμε και ας ζητούμε να είμαστε εύθυμοι».

Οι Ηθογραφίες του

«Στην εικόνα πρέπει να είναι όλα ζωηρά, αλλά όχι ανήσυχα. Το πρόσωπο να είναι πλήρες εκφράσεως, το σώμα και οι κινήσεις ν’  αφήνουν να μαντεύονται. Προπάντων, πρέπει να είναι χαρακτηριστικά.» Νικόλαος Γύζης

Ο Γύζης ασχολήθηκε επίμονα με τις ηθογραφίες, που υπήρξαν μόδα της εποχής του. Στη Γερμανία, τότε, επικρατούσε η ζωγραφική των μικρών πινάκων και των μικρών θεμάτων, ως αντίδραση στη ζωγραφική των μνημειακών στολισμών και της μεγαλοστομίας στις μυθολογικές και θρησκευτικές δημιουργίες. Βαθύτατος ήταν και ο λόγος της ανταπόκρισής του στην απεικόνιση της ζεστασιάς των απλών καθημερινών θεμάτων. Απέδειξε, ότι εξαιτίας του χιούμορ, της βαθιάς παρατηρητικότητας και της ευαισθησίας του, η ηθογραφία του αποτελούσε μία καλλιτεχνική πρόκληση και ένας τρόπος να εκφραστεί εξαιρετικά ζωντανά.

«Με τους αγαπητούς μου γονείς, θάπτω και τα δάκρυά μου.» Νικόλαος Γύζης

Το Κρυφό Σχολειό

«Πόσο πτωχός είναι ο ζωγράφος απέναντι στον ποιητή! Αν ξαναγεννηθώ θα γίνω ποιητής και μουσικός». Νικόλαος Γύζης

Ο ανωτέρω πίνακας, έργο του 1865-1886, με λάδι σε μουσαμά. Είναι ένα από τα καλύτερα ηθογραφικά – ηρωικά έργα του. Υπερβαίνει τα όρια μιας απλής ηθογραφίας, διότι πίσω από την απλή και ήρεμη δημιουργία του, το θέμα που εξετάζει είναι ο ψυχικός και πνευματικός ηρωισμός των νέων του ‘21. Με βάση την ιστορική βαρύτητα του θέματος, προξενεί μία ιερή συγκίνηση, διότι θυμίζει τα απάνθρωπα χρόνια της σκλαβιάς, αλλά και την αδάμαστη δύναμη της εθνικής συνείδησης των νέων. Οι μαθητές δεν διαπνέονται από το χαρούμενο και ξένοιαστο ύφος των ελεύθερων παιδιών. Η διδασκαλία αποκτά τύπο ιεροτελεστίας, καθόσον τους μαθητές τους τρομάζει ο φόβος του Τούρκου κατακτητή.

Οι αστραπές φωτός στα μάτια των μορφών δίνουν την απόκοσμη λάμψη της ψυχής τους. Εδώ, τις επικίνδυνες αυτές στιγμές, που ο θάνατος παραμονεύει, παρουσιάζεται η ανεξάντλητη πίστη των Ελλήνων. Οι μορφές του είναι πλήρεις εκφράσεων και το σώμα και οι κινήσεις τους αφήνονται να διαισθάνονται από την φαντασία. Ο καλλιτέχνης εκφράζει τη σημαντική συνεισφορά της εκκλησίας, δίχως να υπάρχει στη σύνθεσή του οποιαδήποτε θρησκευτική εικόνα. Συμβολίζει με τον παπά, την εκκλησία, η οποία θα εμπνεύσει τους επαναστάτες να ξεσηκωθούν και να κερδίσουν την ελευθερία τους. 

Το ζεστό χρώμα (κόκκινο) του σκούφου του μαθητή συμβολίζει το συναίσθημα της πίστης για την ελευθερία. Ο έντονα φωτισμένος στο κέντρο παπάς σηματοδοτεί την ελπίδα για την ελευθερία και την φλόγα του πνεύματος και της ψυχής των αγωνιζόμενων επαναστατών.

Ο ιερέας – δάσκαλος στα αριστερά της μισοφωτισμένης εικόνας, διδάσκει παραστατικά μέσα από το ανοικτό βιβλίο, δίνοντας έμφαση  σε σημεία του βιβλίου, με σηκωμένο τον δείκτη του δεξιού χεριού του. Αφυπνίζει τις συνειδήσεις των νέων για τον μεγάλο ξεσηκωμό που έρχεται. Δίπλα του, αριστερά, ο μαθητής κρατώντας σημειώσεις, τον κοιτάζει προσεκτικά και αφομοιώνει κυριολεκτικά την κάθε λέξη του. Ο χώρος της εισόδου είναι κατασκότεινος. Την είσοδο φρουρεί ένοπλο παλικάρι, που ακούει γεμάτος δίψα τον ιερέα, ενώ ταυτόχρονα αγρυπνεί σε περίπτωση που απαιτηθεί να επέμβει για να σώσει τους μαθητές από τους Τούρκους κατακτητές.

Ένα παλιό κιβώτιο με παλιά βιβλία, κάποια φανάρια για την μετακίνηση το βράδυ στους σκοτεινούς δρόμους, ένα πακέτο με τρόφιμα και ένα σαμάρι που χρησιμεύει για θρανίο, δίνουν άμεση έμφαση στην οξύτητα της στέρησης και έμμεσα το υψηλό φρόνημα που μπορούσαν να αποκομίσουν εκεί μέσα οι μελλοντικοί ήρωες του ’21. Στον πίνακα τονίζεται συμβολικά η μεγάλη συνεισφορά του απλού κλήρου στην εκπαίδευση των νέων και στην εξύψωση του φρονήματος των Ελλήνων. Το κόκκινο γιλέκο και το κόκκινο καπέλο του μαθητή συμβολίζει το υψηλό φρόνιμα των επαναστατών, που με την βοήθεια της εκκλησίας θα αποκτήσει την πολυπόθητη ελευθερία του.

Στην εικόνα κυριαρχούν περισσότερο από τα βασικά χρώματα, μία μυστηριώδης απόχρωση του κυανού τόνου, το «κυανού του Γύζη». Το βάθος της σύνθεσής του αποτελείται από ένα αργυρόχρωμο νεφέλωμα, που το διασχίζει μία γραμμή βαθύ κυανού αιθέρα και οι τόνοι αυτοί αντανακλώνται στις μορφές και τα ενδύματα των μορφών της σύνθεσης. Θ καλλιτέχνης έχει πλήρη αίσθηση της αρμονικότητας των κινήσεων και γνωρίζει να τιθασεύει την ορμή, ώστε να παρουσιάζεται η ευγένεια και η πνευματικότητα των μορφών. Πραγματοποιεί μία ανατομία ψυχής παρά μία απεικόνιση προσώπων, αποδίδοντας εκφραστικά τον ψυχισμό και τον πνευματικό ηρωισμό των Ελλήνων.

Η σύλληψη της ιδέας της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι ανεπανάληπτη. Ο πίνακας είναι γεμάτος εσωτερική κίνηση και ενότητα. Πείθει άμεσα για την πραγματικότητα της σκηνής και εξάπτει την φαντασία ότι οι συγκεκριμένες μορφές, θα ζωντανέψουν και θα συνεχίσουν τις κινήσεις τους και τον αγώνα τους για πνευματική ανάπτυξη και επιβίωση. Στα πρόσωπά τους αποδίδεται παραστατικά το υψηλό ήθος και η αγωνιστικότητα των Ελλήνων για την ελευθερία.

Ο πίνακας περιστοιχίζεται γύρω γύρω από το σκοτάδι. Τα κύματα του φωτός εκτινάσσονται στο κέντρο της εικόνας. Το πυκνό σκοτάδι που καλύπτει γύρω όλη τη σύνθεση, συμβολίζει τις σκληρές πολεμικές συγκρούσεις που θα ακολουθήσουν, μέχρι να έλθει το φως της ελευθερίας. Απέδωσε εικαστικά το πνεύμα των επαναστατών και τη θέληση για μάθηση και ελευθερία στη ζωή – θρησκεία. Το φως του ήλιου εισέρχεται από το παράθυρο, από ένα βαθυγάλανο νυκτερινό κόσμο, για να φωτίσει το σκοτάδι της σκλαβιάς, αναγγέλλοντας στους Έλληνες την μελλοντική ανάστασή τους με την ελευθερία.  

Τα πρώτα γράμματα

Αντί Επιλόγου

«Θα έκανα, με πολύ ευχαρίστηση την αποθέωση της Ελλάδος, αλλά μόνος μου δεν μπορώ να την αποθεώσω, αφού οι περισσότεροι την ξεθεώνουν …» Γύζης.

Ο Γύζης με τα ανυπέρβλητα έργα του σχεδίασε προσωπογραφίες, νεκρές φύσεις, αλληγορικά θέματα, ηθογραφίες, θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα, και θέματα του ’21. Απέδωσε με τον χρωστήρα του ασύγκριτες στιγμές του Ελληνικού Έθνους και της καθημερινότητας των απλών Ελλήνων του 19^ου αιώνα. Στη σύνθεση των έργων του ακολουθεί την συγκεντρωτική μέθοδο. Η βασική μορφή του θέματός του τοποθετείται στο κέντρο και περιβάλλεται από διάφορα επίπεδα, μορφές και συνοδευτικά στοιχεία. Το τοπίο αποτελεί δικαιολογία και αποκτά παραδείσια και ρομαντικά χαρακτηριστικά.

Στον πίνακά του «Κρυφό Σχολειό», μεταφέρει την προσπάθεια των Ελλήνων να μορφωθούν και να γνωρίσουν την πνευματική συνεισφορά των προγόνων τους στην οικουμένη. Να πάρουν δύναμη από τα επιτεύγματα των προγόνων τους και να τους μοιάσουν τουλάχιστον, κατ’  αρχήν, στο πνεύμα της ελευθερίας. Η ηρωική μορφή του ιερέα – δασκάλου στο κέντρο του πίνακα δείχνει την απαράμιλλη δύναμη στις καρδιές των επαναστατημένων Ελλήνων για αγώνα, μέχρι την τελική επίτευξη της ελευθερίας τους.

Αποτελεί ένα από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους του 19^ου αιώνα. Αρκετοί ποιητές και λογοτέχνες εμπνεύστηκαν από τα έργα του. Η Ευρώπη τον τίμησε με διθυράμβους για αρκετό καιρό μετά το θάνατό του. Μεγάλη σημασία έχει τι μας έδειξε με τα σπουδαία έργα του, αλλά και με πόση καθαρότητα και αγάπη συνεχίζουμε να τα αποδεχόμαστε.

Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές Αναφορές

• Γάκης, Τρύφων. (1996). Η Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα: ΔΕΛΤΑ.
• Νικόλαος Γύζης, 1 Μαρτίου 2008, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.covigreek.wordpress.com, 24-1-2022.
• Νικόλαος Γύζης. Μία σπάνια καλλιτεχνική προσωπικότητα, 1-3-2019, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.imerodromos.gr, 24-1-2022.
• «Νικόλαος Γύζης – 120 χρόνια από τον θάνατό του». Έκθεση στο 56^ο Φεστιβάλ Δημητρίων, 19-10-20211, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.culturenow.gr, 24-1-2022.  
• Ραγιάς, Γιώργος. (1975). Οι Έλληνες ζωγράφοι. Από τον 19^ο αιώνα στον 20^ο, Τόμος Α΄, Αθήνα: Μέλισσα.
• Σαν σήμερα «έφυγε» ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ζωγράφους, 6-1-2022, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.cretalive.gr, 24-1-2022.

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.