Αν σας κέντρισε ποτέ το ενδιαφέρον η εξαντλητική καταγραφή και αρχειοθέτηση αντικειμένων, η ανακάλυψη των αδιόρατων σχέσεων πραγμάτων, ο επαναπροσδιορισμός των ορίων μυθοπλασίας-εμπειρικής πραγματικότητας και η τολμηρότητα στην τεχνική της γραφής και της ζωγραφικής που ανατρέπει τα παραδοσιακά δεδομένα, τότε σίγουρα έχετε μυηθεί στην τέχνη της ζωής όπως την καταγράφει ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908 -1993). . 

  Ο ξεχωριστός Θεσσαλονικιός πεζογράφος, ζωγράφος προσωπικού ύφους, εκδότης του περιοδικού Τέχνης ”Κοχλίας”, ευρηματικός ποιητής (αδελφός της ποιήτριας Ζωής Καρέλλη), βαθύς γνώστης της βυζαντινής γραμματείας και τέχνης, δοκιμιογράφος και διανοητής με φιλοσοφικές, ψυχαναλυτικές και θρησκευτικές αναζητήσεις.

   Μια ευφάνταστη, πρωτοπoριακή και οξυδερκής προσωπικότητα των Γραμμάτων και των Τεχνών, που ανέδειξε την τέχνη της διακειμενικής αναφοράς και αναμόρφωσε τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό στη ”Σχολή της Θεσσαλονίκης” (σ.σ: Έτσι τη ”βάφτισε” ο πανεπιστημιακός και συγγραφέας Κώστας Στεργιόπουλος).

 ”Σχολή” διακεκριμένων διανοουμένων και καλλιτεχνών (αποφοίτων του ΑΠΘ) την εποχή που μεσουρανούσε στην Αθήνα η Γενιά του ’30. ”Σχολή” η οποία είχε υπόστρωμα το ύφος του εσωτερικού μονολόγου, προσέγγιση διαθεματική, λόγο μοντέρνο αφηγηματικό, κλίμα εσωστρεφές και μυστικιστικό της βυζαντινής παράδοσης.

   Κλίμα με διαφοροποιήσεις ωστόσο στα έργα του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη από εκείνα των ομοτέχνων της πόλης του. Κλίμα εσωτερικής περιπέτειας με ψυχικές διακυμάνσεις. Κλίμα θρησκευόμενο και κοσμικό μαζί, λόγος για τον οποίο κάποιοι τον αποκαλούσαν ”πόρνο χριστιανό”*, καθ’ ομολογία του, γιατί δεν άντεχαν την ελευθεριότητα και το νεωτεριστικό πνεύμα του το οποίο προσιδίαζε μάλλον στο εξωστρεφές και καινοτόμο του Αθηναίων διανοούμενων  της  Γενιάς του ’30…

  Το στίγμα του Βυζαντινού, Ευρωπαίου, Ορθόδοξου και μοντέρνου στα Γράμματα και την Τέχνη Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη σμίγει το λογοτεχνικό με το εικαστικό στοιχείο στα έργα του. Το ρεαλιστικό των βιωματικών εμπειριών του με το θαύμα των υπερλογικών σχέσεων που κρυφομιλούν με τον σουρεαλισμό. Σμίγει την απεικόνιση των διακυμάνσεων του ψυχικού κόσμου σε βυζαντινό ψηφιδωτό με την ιστορική διαδρομή του εσωτερικού μονολόγου και του αφηγηματικού μύθου.

   Ο πρωτοποριακός λογοτέχνης του μοντερνισμού και ιδιοφυής τεχνίτης του λόγου, της απεικόνισης και της απρόσμενης ζωγραφικής σύνθεσης ήταν μια ξεχωριστή προσωπικότητα στον χώρο της ελληνικής Πεζογραφίας και Τέχνης (στην οποία τον μύησε η δασκάλα μητέρα του, κόρη Ελληνίδας και Γερμανού μουσικού).

   Μια προσωπικότητα της οποίας τα κείμενα πεζογραφίας και τα έργα ζωγραφικής καθρεφτίζουν μοναδικά την επίμονη ”επιχείρησή” του για διάσωση των χαοτικών και πολυδαίδαλων εμπειριών του. Όλων όσων είδε, άγγιξε και αισθάνθηκε ο  Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης απ’ την ηλιόλουστη παιδική και εφηβική ηλικία του ως την ενηλικίωση και την ωριμότητά του.

   Ήδη στα 14 χρόνια του είχε συντάξει μια παγκόσμια Γεωγραφία την οποία ενέκρινε το Υπουργείο Παιδείας εντάσσοντάς τον στα εξαιρετικά ταλέντα, αν και ανακάλεσε την έγκριση όταν πληροφορήθηκε την μικρή ηλικία του…

   Στην ίδια ηλικία, επίσης, ο ταλαντούχος Πεντζίκης άρχισε να συνθέτει τα πρώτα του ποιήματα κατά τη διάρκεια διακοπών το 1921 στην Ουγγαρία, το Βέλγιο και την Αυστρία με τους γονείς και τα τρία αδέλφια του, μέχρι την εγκατάστασή του στο Παρίσι το 1926 για σπουδές στη Φαρμακευτική, με σκοπό να ακολουθήσει το πεπρωμένο της οικογενειακής παράδοσης.

   Αυτή ήταν η πρόθεσή του, τουλάχιστον, γιατί τον επόμενο χρόνο πέθανε αιφνιδιαστικά ο πατέρας του και ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης αναγκάστηκε να περάσει την πιο σκοτεινή περίοδο της ζωής του, καθώς ο θάνατος εκείνου τον σημάδεψε ανεπανόρθωτα ψυχικά, ενώ δεχόταν παράλληλα πίεση και στα οικονομικά του.

  Πίεση η οποία ενέτεινε τις συναισθηματικές  μεταπτώσεις του και το αίσθημα παρατεταμένης ανασφάλειας που τον είχε κυριέψει. Κάποια στιγμή, ωστόσο, τα ξεπέρασε  όλα αυτά αντλώντας ψυχική δύναμη απ’ την ίδια την προσωπικότητά του.

   Πήρε το πτυχίο της Φαρμακευτικής-Βοτανικής και επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου ανέλαβε το φαρμακείο του πατέρα του (γνωστό λογοτεχνικό στέκι 1930-’55). Η ψυχική του ισορροπία, όμως, δεν επανήλθε λόγω και των απανωτών ερωτικών απογοητεύσεων, κύρια αιτία που τον έστρεψε συνειδητά στην πεζογραφία και τη ζωγραφική.

 Κατευθύνσεις που ακολούθησε ενστικτωδώς με πνεύμα ανένταχτο, ένθεο και αντισυστημικό. Αφορμή, για να αρχίσει να ζει μέσα απ’ τη συγγραφή (”Ανδρέας Δημακούδης” το πρώτο του μυθιστόρημα το 1935 με θέμα τον καταστροφικό έρωτα ενός νεαρού μοναχού πλαισιωμένο από δικά του αυτοβιογραφικά στοιχεία, ενώ ακολούθησαν κι άλλα με σπουδαιότερα: ”Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση”, ”Μητέρα Θεσσαλονίκη” και Συναξάρια Μαρτύρων και Αγίων).

   Αφορμή για να αρχίσει να ζει μέσα κι από τη ζωγραφική, όπου αποδείχθηκε το ίδιο ευρηματικός και καινοτόμος. Απόδειξη το γεγονός ότι απ’ την πρώτη κιόλας έκθεσή του (1944) ο Πεντζίκης εισηγήθηκε ένα σύστημα ψηφαρίθμησης στη ζωγραφική το οποίο άντλησε απ’ τις πυθαγόρειες θεωρίες.

 Μετέτρεπε, συγκεκριμένα, τα γράμματα σε αριθμούς και χρώματα. Τα  δίχρονα φωνήεντα  (α, ι, υ), για παράδειγμα,  τα απέδιδε με λευκό ή σταχτί ή ουρανί χρώμα, ενώ τα βραχέα ή βραχύχρονα (ε,ο) με τριανταφυλλί και κίτρινο ή λεμονί χρώμα

 Πρωτοφανέρωτα και τολμηρά χαρακτηριστικά αυτά, που συναρτώνται άμεσα με τον πνευματικό κόσμο του Πεντζίκη, τον ιδιαίτερο ψυχισμό και νεωτερισμό του, τα οποία πλούτισαν την πεζογραφία και τη νεοελληνική ζωγραφική στη Θεσσαλονίκη.

 Χαρακτηριστικά που λένε πολλά για την ξεχωριστή του προσωπικότητα, η οποία αποτυπώνεται στα λόγια της ιδιότυπης (μοντέρνας) θρησκευτικότητάς του: ”Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να συμπεριφερθεί όπως θέλει, φτάνει να ‘ρθει μια στιγμή που να καταλάβει τι σημαίνει η διαγωγή του”.

  Στη ζωγραφική ο Πεντζίκης ακολούθησε μια τάση που ”πάντρευε” το παραδοσιακό με το τολμηρό το οποίο προηγείται της εποχής του (avant–garde). ”Πάντρευε” τον μεταϊμπρεσιονισμός (συναισθηματισμό εγκιβωτισμένο σε εξεζητημένες φόρμες) με τις προσωπικές ευαισθησίες του και τον ιδιαίτερο ψυχισμό του.

  Ξεκίνησε να ζωγραφίζει σε ”γραφή” συνειρμική και τεχνική ψηφαρίθμησης (γνωστή ως ”πουαντιγισμό” [pointillism] στη Γαλλία του τέλους του 19ου αι. [”πουά μικρές, γρήγορες πινελιές καθαρού χρώματος σαν κουκίδες, που βρίσκονται η μια δίπλα στην άλλη”]) με μολύβια και λάδια, αλλά γρήγορα τα αντικατέστησε με την τέμπερα, γιατί θεωρούσε το λάδι της αισθησιακό ακόμα κι όταν ζωγράφιζε μακεδονικά τοπία, λαϊκά σπίτια και εκκλησίες βυζαντινές της γενέθλιας γης του ή προσωπικότητες που τον εντυπωσίαζαν.

   Προσωπικότητες όπως αυτές των Μαρτύρων και Αγίων της πίστης μας, αλλά και πολιτικών προσώπων σύγχρονων της εποχής του, με κυρίαρχο εκείνο του Κωνσταντίνου Καραμανλή που το βλέπουμε σε συμβολικές και μεσσιανικού τύπου προσωπογραφίες του Πεντζίκη, όπου κυριαρχεί η μικρή κοφτή πινελιά και η προσπάθεια του ζωγράφου ”να μεταγλωττίσει σε χρώμα το ήθος του πολιτικού άνδρα”.

   Ο πεζογράφος-ζωγράφος, προφανώς, είχε εγκαταλείψει από καιρό τον εφηβικό αριστερισμό του και, παράλληλα με την γέφυρα που ”έχτισε” για να ενώσει τα βυζαντινά στοιχεία ζωγραφικής με τα ευρωπαϊκά, ”έχτισε” και μια άλλη που τον συνέδεσε με το πνευματικό και πολιτικό υπόβαθρο της νεότερης Θεσσαλονίκης.

   Αποτέλεσμα αυτής της σύνδεσης ήταν να συντονιστεί στο όραμα του Καραμανλή, στα μάτια του οποίου διείδε τον ηγέτη που προχώρησε με τόλμη στις απαραίτητες για τον τόπο τομές (μια απ’ τις πολιτικές, υποθέτω, ήταν η αναγνώριση του ΚΚΕ, για χάρη της εθνικής συμφιλίωσης) χαρίζοντας ευρωπαϊκή προοπτική στην Ελλάδα.

 ”Ήμουν κι εγώ κομμουνιστής, όταν άνοιξε ο Στάλιν τις εκκλησίες”, λέει εξομολογητικά ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης  στον διευθυντή του LIFO Στάθη Τσαγκαρουσιάνο. ”Αλλά όταν είδα τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα διαφώνησα τελείως με το Κόμμα και πήγα αρθρογράφος στο ‘Φύλλο του λαού’ του Πετσόπουλου, που αργότερα ίδρυσε τον ‘Ριζοσπάστη’. Έφυγα όμως κι από ‘κει, γιατί δεν κατανοούσαν τα γραφτά μου…”

   Έτσι ο ”Συναξαριστής” του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη (που μπόλιασε το πνεύμα του ιερού βιβλίου του και σε ερωτικές επιστολές ακόμα, καρτ ποστάλ και τοπωνύμια, πλην των άλλων κειμένων όπου έγινε πρότυπη ύλη) έκανε την πολιτική υπέρβαση και συντονίστηκε βαθμιαία με την πολιτική και το όραμα του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποδεικνύοντας την ανήσυχη σύγχρονη ζωγραφική του συνείδηση, όπου το ερμητικά κλειστό (μοναχικό), το συμβολικό και το μυστικό συμπλέει με την μεταπολεμική και μεταπολιτευτική κατεστημένη βεβαιότητα στο μεταδικτατορικό ελληνικό τοπίο.

  ”Η Ελλάδα είναι μια αγελάδα: βοσκάει και τρέφεται στη Βόρεια Ελλάδα και στην Αθήνα αρμέγεται”, συνήθιζε να λέει υπαινικτικά για τη… δευτερότριτη μεταχείριση της ”συμπρωτεύουσας” απ’ το Αθηνοκεντρικό κράτος (σε επίπεδο υποδομών και υπηρεσιών, τουλάχιστον), χωρίς να κρύβει ωστόσο και μια άλλη πικρή διαπίστωση (επίκαιρη στις μέρες μας) για τον παραμερισμό των συμβόλων:

  ”Μια βολική μέθοδος να γλιστράς απ’ τα σύμβολα είναι να τα απομυθοποιείς. Εγώ όμως δεν πιστεύω στην απομυθοποίηση των συμβόλων, γιατί ο μύθος είναι ανέκαθεν αλήθεια. Κι εμείς οι Έλληνες τους μύθους μας τους βιώνουμε σαν θρησκεία…”.

Κρινιώ Καλογερίδου

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.

   Γιορτάζουμε καθ’ όλο το τρέχον έτος 2024, επ’ ευκαιρία της συμπλήρωσης 50 ετών απ’ την επάνοδο της Δημοκρατίας στη χώρα μας, τα επιτεύγματα της Μεταπολίτευσης με πρώτο και κύριο τη σταθερότητα προσανατολισμού και στόχων της Ελλάδας, την  ευθυγράμμισή της ουσιαστικά με τις δυτικές αξίες και τη συμμετοχή της στο στόχο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης με ”ομοσπονδιακή λογική”.

   Λογική όπως η ”σταθεροποιητική κατευναστική” της ήπιας διπλωματίας στην εξωτερική πολιτική,  η οποία απ’ το ’96 και εντεύθεν μας ευνουχίζει εθνικά και μας αφοπλίζει ιδεολογικά παραλύοντας τις αντιστάσεις μας και αυγατίζοντας τις στρεβλές εκτιμήσεις μας για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αφού μας έκανε ήδη να πιστέψουμε ότι – για να εξασφαλίσουμε την μακροβιότητα της ειρήνης – πρέπει να πηγαίνουμε με τα νερά της αναθεωτητικής Τουρκίας, έστω κι αν διολισθαίνουμε στο να γίνουμε γεωπολιτικός δορυφόρος της.

 Γεωπολιτικός δορυφόρος της με βουβή συναίνεση κυβέρνησης και αντιπολίτευσης (σε επίπεδο κομμάτων εξουσίας) λόγω απουσίας εναλλακτικής επιλογής για τη διακυβέρνηση της Ελλάδας και απουσίας ενδιαφέροντος για τα εθνικά θέματα πολυεπίπεδα.

   Κι αυτό το τελευταίο αφορά και τον λαό, δυστυχώς, με αποτέλεσμα να μετεωρίζεται  μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης κινδυνεύοντας να χάσει – εν μέσω διαιωνιζόμενων μετεμφυλιακή  ερίδων – τον πατριωτισμό του.

 Τον πατριωτισμό τον οποίο απαρνείται διαχρονικά η εθνομηδενιστική Αριστερά και ψελλίζει περιοδικά η πατριωτική Κεντροαριστερά απ’ το 1996 και εντεύθεν μετά την ήττα στα Ίμια (απώλεια εθνικής κυριαρχίας για πρώτη φορά μεταπολεμικά) και τη ”Συμφωνία της Μαδρίτης” που ακολούθησε (1997).

   Συμφωνία εθνικά ζημιογόνα για τον Ελληνισμό, γιατί ”γκρίζαρε” το Αιγαίο αναγνωρίζοντας στην Τουρκία δικαιώματα σε αυτό, με αποτέλεσμα να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά της ελληνικής νησιωτικής επικράτειας.

   Κι αυτό το ”γκριζάρισμα” επεκτάθηκε με προσάναμμα τον ιδεολογικό αφοπλισμό μας, έστω κι αν ακολούθησε – κατά την τελευταία πενταετία –  σοβαρή εξοπλιστική αποκατάσταση των αμυντικών αναγκών σε όλα τα όπλα μετά από μια μακρά περίοδο αποεπένδυσης λόγω των μνημονίων.

  Το λυπηρό ωστόσο είναι ότι – παρά τον εξοπλιστικό εκσυγχρονισμό μας – η διαφορά δυναμικού ως προς το γεωπολιτικό αποτύπωμα παραμένει ανάμεσα σε Ελλάδα-Τουρκία. Παραμένει και παρουσιάζει την πρώτη υποδεέστερη έναντι της δεύτερης, παρά την αγορά τέταρτης Belh@rra και έξι ακόμα νέα Rafale που δρομολογούνται. Παρά τον anti-drone θόλο στο Αιγαίο που έχουμε στα σκαριά για διασφάλιση των νησιών μας… 

 Οι εντυπώσεις προφανώς δεν διασκεδάζονται όσο διατηρούνται τα λάθη στρατηγικής, αλλά και αυτά που πηγάζουν απ’ τον ιδεολογικό αφοπλισμό μας δια του ”κατευνασμού”  και επεκτείνονται στην απομείωση του εθνικού φρονήματος, τη μείωση στρατιωτικής θητείας, το έλλειμμα σπουδαστών στις στρατιωτικές σχολές, την απουσία εθνικού φρονήματος στην μαθητιώσα νεολαία και την ”αποκαθήλωση” των ιερών συμβόλων της πατρίδας και της θρησκείας μας.

   Πολιτική της Κυβερνώσας Αριστεράς η οποία – αντί να καταργηθεί επί ΝΔ – διαιωνίζεται υποβιβάζοντας την έννοια του εθνικού φρονήματος και τον πατριωτισμό στα σχολεία.

  Τον πατριωτισμό που έχει εντάξει ύπουλα, ιδιοτελώς και πατριδοκαπηλευτικά στη ρητορική της η ελληνική ακροδεξιά μιαίνοντας τον υγιή εθνικισμό με εκείνον των αιμάτων του φασισμού-ναζισμού, των ρατσιστικών στερεοτύπων και των αντιδημοκρατικών ενστίκτων και συμπεριφορών. Ενστίκτων και συμπεριφορών που τα επικαλύπτει η παραληρηματική εθνικιστική ρητορική και η εργαλειοποίηση του πατριωτισμού προς χάριν μιας πλαστής εικόνας εθνικοφροσύνης.

  Τα δεδομένα αυτά, που αναδεικνύουν την έξωθεν ποδηγέτηση της Ελλάδας στην εξωτερική πολιτική και την πρωτοκαθεδρία του κομματισμού σε αυτήν πάνω από τα συμφέροντα της πατρίδας, εξηγούν γιατί παρεκκλίναμε (ελαφρά τη καρδία) από τις διαπραγματευτικές ”κόκκινες γραμμές” μας με τακτές κινήσεις υποχώρησης, παρά το παράδειγμα προς αποφυγή της ”Συμφωνίας των Πρεσπών”.

   Της ”Συμφωνίας” που ανέδειξε τη διπλωματική αφροσύνη μας και – αν και καταπατείται σκανδαλωδώς απ’ τους Σκοπιανούς – εμείς συνεχίζουμε να την υπερασπιζόμαστε εν γνώσει του ότι – πέρα απ’ το όνομα, τη γλώσσα και την ταυτότητα της Μακεδονίας μας – δώσαμε στους παραχαράκτες της ελληνικής ιστορίας ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα (πρόσβαση μέσω Θερμαϊκού στο Αιγαίο)…

   Φευ! Ποιος έχασε την ντροπή, για να τα βρουν οι δικοί μας διακομματικά και διακυβερνητικά. Οι δικοί μας που υπέγραψαν κι αποδέχτηκαν την λιμνιαία Συμφωνία του ’18 πιπιλίζοντας έκτοτε για παρηγοριά τον παραμυθητικό λόγο ότι η εν λόγω, ”αν και αρχιτεκτονικά ατελής, ενίσχυσε τον περιφερειακό σταθεροποιητικό ρόλο της Ελλάδας”…

   Με τα ίδια μυαλά πάμε να λύσουμε και τα ελληνοτουρκικά σήμερα παρεκκλίνοντας σ’ όλες τις σταθερές και παραβιάζοντας σε μόνιμη βάση τις ”κόκκινες γραμμές” μας, με αποτέλεσμα να μεταγγίσουμε στον λαό μας το πνεύμα υποχώρησης και αδιαφορίας για τα εθνικά θέματα (ήδη αυτοί που τα θέτουν ως πρώτη προτεραιότητα στην άσκηση πολιτικής είναι 3% με  5% στις δημοσκοπήσεις.

   Που πάει να πει ότι οι κυβερνήσεις και οι αθηναϊκές ελίτ, που μας κυβερνούν διαχρονικά μέσω αυτών, πέτυχαν τον σκοπό τους. Πέτυχαν τον σταδιακό αφελληνισμό μας με το να προωθούν το πνεύμα του ατομικισμού-ωφελιμισμού, της ιδιοτέλειας, του ωχαδελφισμού και των μειωμένων εθνικών αντανακλαστικών στην ελληνική κοινωνία.

  Έτσι φτάσαμε στο σημείο να κλείνουμε τα μάτια στις προκλήσεις των Σκοπιανών και τις παραβιάσεις της ”Συμφωνίας των Πρεσπών” που υπέγραψαν το ’18 μαζί μας βρίσκοντας την πολυπόθητη έξοδο στα αλυτρωτικά αδιέξοδά τους…

   Φτάσαμε να επιτρέπουμε και στην Άγκυρα να αλωνίζει ανενόχλητη το Αιγαίο για έρευνες εντός της υφαλοκρηπίδας μας (τρίμηνη παραμονή του Ορούτς Ρέις έξω απ’ το Καστελόριζο, 2020), ενώ τελευταία την καταστήσαμε ελεγκτή ”νομιμότητας” των ναυτικών μας ασκήσεων (θαλάσσια περιοχή μεταξύ Κάσου-Καρπάθου, 2024), για να μην παρεκκλίνουμε απ’ τα 6 μίλια.

   Για να μην παρεκκλίνουμε διεκδικώντας αυτά που νομίμως δικαιούμαστε (επέκταση των ΕΧΥ στα 12 νμ, σύμφωνα με τη Σύμβαση των ΗΕ το 1982 για οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας, Montego Bay – Τζαμάικα, 1982).

  Και δε λογαριάζουμε, να φανταστείτε, στα ως άνω τα χίλια δυο περιστατικά παραβιάσεων των ελληνικών χωρικών υδάτων απ’ τα τουρκικά αλιευτικά ή τα… ”καμουφλαρισμένα” σε αλιευτικά κατασκοπευτικά και υποβρύχια που μας στέλνει η Τουρκία.

   Δε λογαριάζουμε και τις βαριές προσβολές της, που είναι είτε αναδρομικές είτε αναθεωρητικές-διεκδικητικές στην πλειοψηφία τους και ανάγονται από την ήττα του βυζαντινού στρατού στο Ματζικέρτ (1071) μέχρι την Άλωση της Πόλης (1453) κι από εκεί στην Μικρασιατική Καταστροφή (1922), ως υπόμνηση ενισχυτική της απειλής του casus belli (1995 ) σε βάρος μας, ώστε να πατήσει στον φόβο μας η Τουρκία και να προωθήσει τα σχέδιά της για τη ”Γαλάζια Πατρίδα”. Σχέδια στρατιωτικά, γεωπολιτικά και οικονομικά.

 Σ’ αυτό το τελευταίο, ειδικά, η έλλειψη διορατικότητας κυβέρνησης και λαού ανταγωνίζονται βάζοντας ως προτεραιότητα το οικονομικό όφελος για αντιμετώπιση της τουριστικής υστέρησης των ακριτικών νησιών μας (βλ. ”visa express” για Τούρκους τουρίστες σε δέκα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου), χωρίς να διαβλέπουν αμφότεροι τον κίνδυνο εθισμού των κατοίκων στην τουρκική παρουσία εκεί (σ.σ: Σε πολλά ξενοδοχεία – μαζί με την ελληνική σημαία και εκείνην της ΕΕ – κυματίζει και αυτή της Τουρκίας) και την επαύξηση της όρεξης των Τούρκων για εδαφικές διεκδικήσεις από την Ελλάδα…

Κρινιώ Καλογερίδου

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.

Με φορτωμένες τις αποσκευές του από την προσφώνηση ”Γιε του Δία” και τον σιβυλλικό χρησμό του ιερέα του Αμμωνείου (όαση Σίβα, Μαντείο Άμμωνα Ρα [Δία]) περί μελλοντικής κυριαρχίας του στον τότε γνωστό κόσμο, επέστρεφε  ο Αλέξανδρος με το εκστρατευτικό σώμα του – Απρίλη μήνα του 331 π Χ – από την Μέμφιδα (Αίγυπτος) στην Τύρο (Λίβανος) μέσω Πηλουσίου (συνοριακού φρουρίου της ΒΑ Αιγύπτου ανατολικά του Νείλου, σημερινό Πὸρτ Σάιντ).

  Εκεί τους περίμενε ο στόλος του για ανεφοδιασμό, έχοντας παραπλεύσει προηγουμένως τη Φοινίκη με κατεύθυνση την Αίγυπτο. Μετά από ένα σύντομο πέρασμα απ’ την  Σαμάρεια της Παλαιστίνης, ο Αλέξανδρος με τον στρατό του πέρασαν από δύσβατες περιοχές στα νότια (σε εποχή συγκομιδής της γεωργικής παραγωγής), για να φτάσουν καθυστερημένα – μέσα Ιουλίου – στην αρχαία πόλη του Λιβάνου.

   Καθ’ οδόν προς την Τύρο είχαν κάποιες μέρες ξεκούρασης και θυσιών στον ημίθεο Ηρακλή, αλλά και μια αναπάντεχη επίσκεψη. Ήρθαν να δουν τον γιο του Φιλίππου δυο Αθηναίοι πρέσβεις (ο Διόφαντος και ο Αχιλλέας), για να του μεταφέρουν το αίτημα των συμπολιτών τους για απελευθέρωση των επονείδιστων Αθηναίων που πολέμησαν κατά των Ελλήνων στο πλευρό του Δαρείου στη μάχη της Ισσού (333 π Χ).

  Ο Αλέξανδρος ικανοποίησε το αίτημά τους και εκείνοι τον ευχαρίστησαν πληροφορώντας τον πριν φύγουν ότι είχε εκδηλωθεί αποστασία στην Πελοπόννησο από κάποιους ανυπότακτους Σπαρτιάτες. Ο Μακεδόνας στρατηλάτης έδρασε αστραπιαία στέλνοντας στο πλευρό των Πελοποννήσιων υποστηρικτών του τον Αμφοτερό (Μακεδόνα αξιωματικό, αδερφό του Κρατερού) με 100 φοινικικά και κυπριακά πλοία τα οποία επίταξε.

   Έπειτα από την Τύρο, ο Αλέξανδρος κατευθύνθηκε προς την Μεσοποταμία, τη Δαμασκό και τη Θάμψακο έχοντας σκοπό να φτάσει στην απέναντι όχθη του Ευφράτη (Μέση Ανατολή), ένα ειδικό τμήμα του οποίου είχαν ”δέσει” οι δικοί του υπό τον Ηφαιστίωνα με αλυσίδες-σχεδίες που σχημάτιζαν γέφυρα πάνω στο νερό.

   Ήταν ήδη φθινόπωρο του 331 π Χ, όταν άφησε πίσω του ο Αλέξανδρος τη Θάμψακο και την Νίσιβι (ΒΑ των αρμενικών βουνών, μεταξύ Ευφράτη και Τίγρη) και έφτασε στα σύνορα Ασσυρίας-Μηδίας για να βρει ζωοτροφές (σ.σ: Ο Τίγρης ήταν ελαφρά φρουρούμενος) κάτω από επικίνδυνες συνθήκες.

 Επικίνδυνες γιατί στην περιοχή κινούνταν ένας ορκισμένος εχθρός του: ο ελληνόφων σατράπης της Βαβυλώνας Μαζαίος), που προσπαθούσε να κόψει τις γέφυρες του Ευφράτη για να εγκλωβίσει τον Αλέξανδρο με τον στρατό του και να πάρει εκδίκηση. Για να σιγουρέψει μάλιστα τον εγκλωβισμό του Μακεδόνα στρατηλάτη, είχε ειδοποιήσει τον Δαρείο να έρθει για βοήθεια απ’ τη Βαβυλώνα όπου βρισκόταν.

  Ο στρατός του Δαρείου έφτασε πράγματι εσπευσμένα στην ασσυριακή πεδιάδα των Αρβήλων (όρια Ασσυρίας-Μηδίας, ανατολικά των Γαυγαμήλων) αριθμώντας 250 χιλιάδες στρατιώτες. Με διαταγή του Πέρση βασιλιά, υψώθηκαν  γρήγορα αναχώματα με πασσάλους γύρω απ’ το αχανές στρατόπεδο, για να αποκρούσουν το μακεδονικό και το θεσσαλικό ιππικό κατά την ώρα της επίθεσης των Ελλήνων.

   Οι ανιχνευτές της εμπροσθοφυλακής του ελληνικού στρατού,  ωστόσο, πήραν είδηση έγκαιρα τους 1000 Πέρσες ιππείς στην κοντινή πεδιάδα αριστερά του Τίγρη και ειδοποίησαν τον Αλέξανδρο. Εκείνος έστειλε καταπάνω τους το βασιλικό ιππικό και την ίλη των εταίρων, ενώ ο ίδιος οδηγούσε τη στρατιά με τους Παίονες (σ.σ: βαλκανικό φύλο νότια της Δαρδανίας το οποίο υπέταξε, μαζί με άλλα, ο βασιλιάς της Μακεδονίας) και τους Προδρόμους (ελαφρά οπλισμένους Έλληνες ιππείς με ασπίδες και βοηθητικό υλικό για αναγνωριστικές εφόδους).

   Σαν τους είδαν οι Πέρσες να έρχονται καταπάνω τους, το έβαλαν στα πόδια κατατρομαγμένοι. Οι στρατιώτες του Αλέξανδρου τότε τους κυνήγησαν ανελέητα και, αφού σκότωσαν κάμποσους, έσυραν τους άλλους αιχμάλωτους στο ελληνικό στρατόπεδο.

 Από αυτούς έμαθε, λίγο αργότερα, ο Αλέξανδρος ότι ο περσικός στρατός τούς περίμενε ετοιμοπόλεμος (ένα εκατομμύριο πεζοί και σαράντα χιλιάδες ιππείς του Δαρείου και του Μαζαίου) ανάμεσα στον Βούμηλο και τον Ζαπάτα ποταμό (ποτάμια της Ασσυρίας), όπου απλωνόταν η πεδιάδα των Γαυγαμήλων, στα σύνορα Μυγδονίας-Μηδίας.

   Ας σημειωθεί, εδώ, ότι ο Δαρείος είχε επιλέξει για πεδίο μάχης την μεγάλη πεδιάδα των Γαυγαμήλων (για να αποφύγει τον στενό χώρο όπως στην Ισσό, Νοέμβριο 333 π Χ), αφού προηγουμένως ισοπέδωσε τα γύρω υψώματα και έκοψε τους κορμούς των δέντρων, ώστε να κινούνται ανεμπόδιστα το ιππικό και τα διακόσια περίπου δρεπανηφόρα περσικά άρματα (υπερόπλο της εποχής, με κοφτερές λεπίδες στους άξονες των τροχών τους).

   Έκαψε, τέλος, κάθε εμπόδιο περιμετρικά, έτσι που η μέρα έγινε νύχτα, καλυμμένη καθώς ήταν  από βαρύ πέπλο καπνού. Και σαν να μην έφτανε αυτό, προέβη σε πράξη δολιοφθοράς κατά του ιππικού του αντιπάλου του μπήγοντας σίδερα στην πεδιάδα, προκειμένου να τραυματιστούν τα άλογα των Μακεδόνων και Θεσσαλών ιππέων…

   Κατά το πρώτο βράδυ της διάβασης του Τίγρη από τους Έλληνες στρατιώτες, εντωμεταξύ, είχε συμβεί ένα παράδοξο φυσικό φαινόμενο που κατατρομοκράτησε τους Πέρσες οι οποίοι περίμεναν από ώρα σε ώρα την ελληνική επίθεση ερμηνεύοντας ως προάγγελο του αφανισμού τους την ολική έκλειψη της Σελήνης την νύχτα της 30ης Σεπτεμβρίου.

   Κι αυτό δεν άργησε να επιβεβαιωθεί. Έχοντας πληροφορηθεί ο Αλέξανδρος πως οι Πέρσες τον περίμεναν στις όχθες του Βούμηλου (εξακόσια στάδια μακριά απ’ την πόλη Άρβηλα) ξεκίνησε με τον στρατό του την νύχτα της 29ης προς 30η Σεπτεμβρίου και έφτασε (κοντά χαράματα) έντεκα χιλιόμετρα μακριά από τα Γαυγάμηλα (μικρό χωριό της Ασσυρίας, τότε, 320 χλμ βόρεια της Βαβυλώνας, κοντά στη Μοσούλη του Ιράκ σήμερα).

   Κατά το μεσημέρι, ο Αλέξανδρος διέταξε τους πελταστές (τους ”ψιλούς”, ελαφρά οπλισμένους πολεμιστές) να ανοίξουν βαθιά τάφρο γύρω από το ελληνικό στρατόπεδο, όπου έμειναν για ανάπαυση τέσσερις μέρες, πριν διανύσουν άλλα πέντε χιλιόμετρα ως την πεδιάδα των Γαυγαμήλων που είχε μαυρίσει απ’ τα μιλιούνια των στρατιωτών του Δαρείου.

   Οι ελληνικές φάλαγγες (που αριθμούσαν, σημειωτέον,  50 χιλιάδες πεζούς και 700 ιππείς) έπιασαν στην αρχή τα υψώματα απέναντι από τον εχθρό, την ίδια στιγμή που οι ιππείς και οι ”ψιλοί” πεζέταιροι κατόπτευαν το πεδίο της μάχης περιμένοντας τις διαταγές των στρατηγών (μεταξύ των οποίων ο Παρμενίων και ο Κλείτος), μετά το πολεμικό συμβούλιο που συγκάλεσε ο Αλέξανδρος.

  Εκείνες τις κρίσιμες ώρες έφτασαν τα νεότερα για τις κινήσεις στο στρατόπεδο του εχθρού από τους Έλληνες πληροφοριοδότες. Ο Δαρείος, λέει, είχε σκοπό να τους πλευροκοπήσει και να τους κυκλώσει  παρατάσσοντας στα δυο άκρα του μετώπου το ιππικό του απ’ τη Βακτριανή (περσική σατραπεία, τότε, μοιρασμένη σήμερα ανάμεσα στο Τατζικιστάν, το Αφγανιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν).

    Επειδή ήξερε μάλιστα ότι ο Αλέξανδρος πολεμούσε πάντα απ’ τη δεξιά πτέρυγα του παραταγμένου στρατού του, σχεδίαζε να τοποθετήσει απέναντί του μεγάλες δυνάμεις Σκυθών (νομάδων της Κεντρικής Ασίας) και δρεπανηφόρα άρματα.

  Σαν τα άκουσε αυτά ο Παρμενίων, γύρισε και είπε στον Αλέξανδρο θορυβημένος ότι ίσως ήταν καλύτερα να τους αιφνιδιάσουν αυτοί πρώτοι μέσα στην νύχτα, για να προβάλλουν μικρότερες αντιστάσεις (άυπνοι και ταλαιπωρημένοι καθώς θα ήταν) απ’ ό,τι στο πεδίο της μάχης.

  Ο Αλέξανδρος αρνήθηκε και, χαμογελώντας, είπε στον ηλικιωμένο στρατηγό ότι ”δε θα τους αιφνιδιάσει την νύχτα, για να μην πουν ότι τους έκλεψε με δόλο τη νίκη, αλλά θα τους πολεμήσει τη μέρα για να μην έχουν καμιά απολύτως δικαιολογία για την μεγάλη συντριβη τους”…

   Την άλλη μέρα, νωρίς το πρωί της 1ης Οκτωβρίου του 331 π Χ –  πήρε θέση μάχης το ελληνικό στράτευμα απέναντι στα μιλιούνια των διπλά παραταγμένων Περσών του Δαρείου, που ήταν ενισχυμένοι απ’ τους Σκύθες, τους Κάρες, τους Ινδούς, τους Μαρδιανούς κι από ινδικούς ελέφαντες. 

   Πήρε θέση μάχης απέναντι στον ανθό του περσικού πεζικού ο οποίος έδειξε αιφνιδιασμένος απ’ την παράταξη των ελληνικών δυνάμεων (Αρριανός: Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις) :

 Μπροστά, είχε πάρει θέση το ιππικό υπό τις διαταγές του Φιλώτα (γιου του Παρμενίωνα) . Το συγκροτούσαν η βασιλική ίλη με ίλαρχο τον Κλείτο και οι άλλες των Γλαυκία, Αρίστωνα, Σώπολη, Ηρακλείδη, Δημήτριου και Μελέαγρου, καθώς και η βασιλική του Ηγέλοχου.

  Στο κέντρο, ήταν παραταγμένες έξι τάξεις της πεζοπόρου φάλαγγας με αρχηγούς τον Κοίνο, τον Περδίκκα, τον Μελέαγρο, τον Πολυσπέρχοντα, τον Κρατερό (επικεφαλής των σαρισσοφόρων Μακεδόνων) και τον Σιμμία, στη θέση του Αμύντα ο οποίος βρισκόταν στη Μακεδονία για να επιστρατεύσει άνδρες προς ενίσχυση των δυνάμεων του Αλέξανδρου.

   Δεξιά, βρίσκονταν οι υπασπιστές με τον Νικάνορα (τον άλλο γιο του Παρμενίωνα) και στο πλευρό τους οι ίλες των εταίρων, ενώ στο αριστερό κέρας της φάλαγγας ήταν επικεφαλής ο στρατηγός Παρμενίων, ενισχυμένος από πεντακόσιους Νοτιοελλαδίτες και δυόμισι χιλιάδες Θεσσαλούς ιππείς.

 Την εμπροσθοφυλακή του δεξιού κέρατος, σημειωτέον, αποτελούσαν οι διακόσιοι ιππείς του Μενίδα, ενώ στα αριστερά τους βρίσκονταν οι ιππείς του Ανδρόμαχου, οι Κρήτες τοξότες και οι Θράκες ακοντιστές υποστηριζόμενοι από Θράκες και Νοτιοελλαδίτες ιππείς.

  Σημειωτέον, επίσης, ότι υπόλοιποι οπλίτες και πελταστές του στρατού του Αλέξανδρου είχαν παραταχθεί πίσω απ’ την πρώτη γραμμή, ώστε – αν κυκλωνόταν αυτή – να υπήρχε η δυνατότητα να σχηματιστεί νέο μέτωπο (ανάστροφο του αρχικού) με μια απλή μεταβολή.

   Στα άκρα της δεξιάς πτέρυγας βρισκόταν θρονιασμένος στον Βουκεφάλα ο Αλέξανδρος, επικεφαλής της μακεδονικής φάλαγγας, των εταίρων ιππέων και  των ελαφρά οπλισμένων πεζών πιο πίσω, ενώ μπροστά απ’ τις ίλες των εταίρων είχαν παραταχθεί χίλιοι Αγριάνες και ίδιος αριθμός ”ψιλών” τοξοτών και άλλων τόσων ακοντιστών στα δεξιά τους.

  Οι πρόδρομοι και οι Παίονες ιππείς, τέλος, υποστήριζαν τις μονάδες των ”ψιλών” (ελαφρά οπλισμένων), ενώ οι πλαγιοφύλακες – μεταξύ των δύο κύριων γραμμών της μάχης – κάλυπταν αυτούς, τους 500 Νοτιοελλαδίτες ιππείς και τους Αγριάνες.

   Συνολικά, οι ελληνικές δυνάμεις που είχαν παραταχθεί απέναντι στον εχθρό αριθμούσαν σαράντα χιλιάδες πεζούς και εφτά χιλιάδες ιππείς, ενώ τη φύλαξη του ελληνικού στρατοπέδου την είχαν αναλάβει οι πελταστές από τη Θράκη.

   Στην εξέλιξη της μάχης, μετά τις αιματηρές συγκρούσεις σώμα με σώμα, έγινε ολοφάνερο ότι η μακεδονική δύναμη κατόρθωσε να υπερφαλαγγίσει όλο το αριστερό τμήμα του εχθρού, καθώς ο Αλέξανδρος είχε διατάξει την ίλη του Κλείτου να προελάσει απ’ τα δεξιά σε λοξή γραμμή ακολουθούμενος απ’ τους υπασπιστές και τις άλλες τάξεις της φάλαγγας που προωθούνταν κατά κύματα σαρώνοντας τα δρεπανηφόρα και το στρατό του Δαρείου.

  Με μπροστάρη τον Αλέξανδρο, οι λόγχες και οι σάρισσες σκορπούσαν το θάνατο. Ο Μέγας Μακεδόνας στρατηλάτης, αφού αποδεκάτισε  – με τους άνδρες του και πέντε τάξεις της φάλαγγάς του – Πέρσες, Ινδούς και Πάρθους που  του αντιστέκονταν, έσπειρε πανικό στο περσικό κέντρο.

   Έσπειρε πανικό στους ”χρυσοφόρους Μήδους” (βλ. επίγραμμα Σιμωνίδη του Κείου για τους Αθηναίους Μαραθωνομάχους) και τον ίδιο τον Δαρείο Γ’ Κοδομανό αναγκάζοντάς τον να χτυπάει αλαλιασμένος με το καμτσίκι του τα καπούλια του αλόγου του δίνοντας το σύνθημα στους δικούς του για άτακτη υποχώρηση και φυγή με τρελό καλπασμό προς τα Άρβηλα.

   Μόλις τον είδε ο Αλέξανδρος να χιμάει για να γλιτώσει προς την ανοιχτή πεδιάδα με κατεύθυνση τον ποταμό Λύκο, όρμησε ξοπίσω του αφήνοντας στη θέση του (για να αποτελειώσει τους Πέρσες στα Γαυγάμηλα) τον στρατηγό Παρμενίωνα.

   Ο ίδιος με το ιππικό του, βλέποντας πως ο Δαρείος του ξέφυγε κρυμμένος στις κλεισούρες των λόγγων και των βουνών, σταμάτησε για λίγο στις Ράγες (κοντά στην Τεχεράνη) κι ύστερα έσπευσε να περικυκλώσει το περσικό στρατόπεδο στον Βούμωδο ποταμό (παραπόταμο του Λύκου) παίρνοντας μαζί του πλήθος αιχμαλώτων, αλλά και ελέφαντες, καμήλες, άμαξες και πάμπολλες άλλες αποσκευές και μεταγωγικά, τα οποία άφησαν οι εχθροί στο φευγιό τους σαν λάφυρα.

   Ώρες αργότερα ο Αλέξανδρος, φανερά ταλαιπωρημένος και με το άτι του να βγάζει αφρούς απ’ τη δίψα και την κούραση, σταμάτησε την καταδίωξη του Δαρείου και γυρνώντας πίσω έσμιξε με το νικηφόρο του στράτευμα, για να μπει αργότερα θριαμβευτής στην καρδιά της Περσίας, τη Βαβυλώνα!

Βιβλιογραφία

1. Αρριανός: Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις
2. DonaldW. Engels: Ο Μέγας Αλέξανδρος και η διοικητική μέριμνα του μακεδονικού στρατού.
3. Βούλα Ηλιάδου; Καλπάζοντας στον άνεμο (μυθιστόρημα), εκδ. Λιβάνης.

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.