Ακολουθήστε μας

Ιστορία - Πολιτισμός

Το Νέο Βυζάντιο

Δημοσιεύτηκε στις

Τι μαρτυρούν οι τριάντα αιώνες της μακράς μεσογειακής ιστορίας;

του Γιώργου Τσουκαλά*
«Alle großen weltgeschichtlichen Vorgänge ereignen sich zweimal: Das eine Mal als Tragödie, das andere Mal als Farce», «κάθε τι μεγάλο ως γεγονός στην Παγκόσμια Ιστορία συμβαίνει δύο φορές, την μια ως τραγωδία και την δεύτερη ως αστείο», είχε αποφανθεί εύστοχα ο Γερμανός φιλόσοφος Έγελος (Georg Hegel, 1770-1831), στην περίφημη ρήση του.
«Ποταμῷ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ»! «Δεν είναι δυνατόν να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές», όπως είχε πει κι ο αρχαίος φιλόσοφος Ηράκλειτος ο Εφέσιος… Αφού η ιστορία δεν αναβιώνει, μήπως η Ανατολική Μεσόγειος μοιάζει με κοινότητα της Οικουμένης, ως άλλη γεωπολιτική περιφέρεια, οι λαοί της οποίας, με μοίρα απ’ την γεωγραφία, θα πορεύονται διαχρονικά προς την περιφερειακή ολοκλήρωση;
Ο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΣ.
Τα παγκόσμια προβλήματα ήταν πάντα, πολλώ δε μάλλον σήμερα, πολύ μεγάλα κι απειλητικά. Ο λειτουργισμός είναι μία θεωρία των διεθνών σχέσεων που βασίζεται στην υπόθεση πως ο πόλεμος κι η σύγκρουση είναι απότοκος ενός ανεπαρκώς οργανωμένου διεθνούς συστήματος, και πως οι κρατοκεντρικές και οι προσανατολισμένες στην αντιπαράθεση και στην άμυνα, στην κατίσχυση μέσω του καταναγκασμού της βίας θεωρίες, μοιάζουν ρεαλιστικές αν και εν τοις πράγμασι, είναι αυτοεκπληρούμενες προφητείες!
Κατά την θεωρία του λειτουργισμού, οι περιφέρειες πάντοτε τείνουν να συνενώνονται, να ολοκληρώνονται και πως αυτή η περιφερειακή ολοκλήρωση στέκει προπομπός της παγκόσμιας ενοποίησης. Οι λαοί της Ανθρωπότητας, κατά τον λειτουργισμό, τείνουν να συνεργάζονται όλο και περισσότερο, με απόληξη μακροχρόνια τις αναμεταξύ τους πολιτικές ενότητες, στις γεωγραφικές περιφέρειες όπου διάγουν. Και αυτό αποδεικνύεται στην ανθρώπινη ιστορία αλλά και στην ζέουσα πραγματικότητα, από την Κίνα και την Ρωσία, έως την Ευρώπη και την Αμερική…
ΜΙΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΑΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
Τι στάθηκε το Βυζάντιο; Στην Ανατολική Μεσόγειο, η ελληνόφωνη μεσαιωνική αυτοκρατορία, για κάμποσους αιώνες, έγινε ό,τι ήταν για τους μεσογειακούς λαούς προηγουμένως η αχανής αυτοκρατορία των Μηδοπερσών, τα ελληνιστικά βασίλεια των επιγόνων του Μεγαλέξανδρου, η παντοδύναμη Ρώμη, κι ακολούθως, η Οθωμανία.
Οι Έλληνες, οι Εβραίοι, οι Άραβες, αντάμα κι άλλοι, ταξίδευαν από την Αθήνα ως την Αλεξάνδρεια ή την Ιερουσαλήμ, διαλεγόμενοι, μετοικώντας κι αγοραπωλώντας… «Καίτοι ἀξιόλογός γε καὶ ὁ ἐν Ἐφέσῳ ἐστὶ νηὸς καὶ ὁ ἐν Σάμῳ. ἦσαν μέν νυν καὶ αἱ πυραμίδες λόγου μέζονες, καὶ πολλῶν ἑκάστη αὐτέων Ἑλληνικῶν ἔργων καὶ μεγάλων ἀνταξίη, ὁ δὲ δὴ λαβύρινθος καὶ τὰς πυραμίδας ὑπερβάλλει», «αν και ο ναός στην Έφεσο είναι αξιόλογος, όπως κι ο ναός στη Σάμο, όπως κι οι πυραμίδες επίσης φοβερές, μιας κι η καθεμιά τους αξίζει όσο πάμπολλα μαζί μεγάλα ελληνικά μνημεία, παρόλ’ αυτά ο λαβύρινθος ξεπερνά και τις πυραμίδες», έγραφε ο Ηρόδοτος, για τις εντυπώσεις του από τις περιηγήσεις του στην Ανατολική Μεσόγειο (Ηρόδοτος, Ιστορίαι, ΙΙ 148)…
Στην Ανατολική Μεσόγειο, επί χιλιετίες, οι ποικίλες αναβαθμίδες του πολιτισμού άλλαζαν, οι διάφορες γλώσσες κι η εξουσία μεταπλάθονταν, αλλά η γεωγραφία έφτιαχνε μια οικονομικοπολιτική ενότητα, αφήνοντας τους ανθρώπους να πηγαινοέρχονται, το εμπόριο των αγαθών να φουντώνει, τις μεταγωγές των στρατών να θεριεύουν, συνεπώς και το διάβα των ιδεών και των θρησκειών να γιγαντώνεται…
Στους μεγάλους καιρούς τους, όλα τα ιστορικά, κρατικά κι αυτοκρατορικά μορφώματα της Ανατολικής Μεσογείου έμοιαζαν φυσικά καινούργια, μοντέρνα, που απλώς τα έφερνε ελεύθερα ο ρους του ποταμού της Ιστορίας. Προφανώς, η ενοποιημένη Ανατολική Μεσόγειος ποτέ δεν ελάμβανε την ίδια σάρκα και οστά, παρά η ισχύς κι η μιλιά της άλλαζε, ενώ τα πολιτιστικά αγαθά εκσυγχρονίζονταν, οι ιδέες μετανάστευαν, αλλά η γεωγραφία στάθηκε ενιαία, πάντοτε.
ΟΙ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΕΘΝΗ ΚΡΑΤΗ ΤΟΥ 19ου ΚΑΙ 20ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
«Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα είναι», παρηγορούσε τον νεώτερο ελληνισμό, ο λαϊκός ποιητής που έπλασε το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Παρά την οργιώδη φαντασία της ποίησης, η σοβαρότητα της φιλοσοφίας της Ιστορίας θα επιβεβαίωνε τον Έγελο και την διαπίστωσή του, πως το Βυζάντιο δεν γίνονταν να επανεμφανίζονταν! Αλλά πως κάτι νέο, μοντέρνο, και όλως πρωτότυπο θα ξεπηδούσε γεννημένο από την μήτρα της Ιστορίας, καθώς θα την ξεγεννούσε η Βία ως μαμή!
Κι ενώ πράγματι, τον Μάρτιο του 1821, οι νεώτεροι Έλληνες επαναστάτησαν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να απελευθερωθεί η Ρωμιοσύνη με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, όμως ο Χρόνος δεν πισωγύρισε! Αντί να αναστηθεί το Βυζάντιο, τελικά το 1830 ιδρύθηκε η Ελλάδα… Τοιουτοτρόπως, φτιάχτηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Μεσόγειο, ο ελληνισμός ως έθνος κράτος, γενόμενος ο πρόδρομος της συγκρότησης εθνών κρατών και από τους άλλους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου.
Εν τέλει, μέσα σε έναν ταραγμένο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η πιο πρόσφατη πολυεθνική αυτοκρατορία της Ανατολικής Μεσογείου, θα καταλύονταν, και από τα σπλάχνα της, θα γεννιούνταν πολυάριθμα, τα σύγχρονα έθνη κράτη. Η μεσογειακή γεωγραφία τον 20ο αιώνα θα κατακερματίζονταν… Αλλά αυτός ο κατακερματισμός προορίζεται να κρατήσει για πάντα, ή ήταν μια μονάχα στιγμή στον ιστορικό χρόνο, που ήδη πέρασε;
Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΩΣ ΕΝΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ.
Τι μαρτυρούν οι τριάντα αιώνες της μακράς μεσογειακής ιστορίας; Αν κανείς καταδυθεί στα βαθιά, και ψάξει στην Μεσόγειο θάλασσα του παρελθόντος, θα αντιληφθεί πως η περιφερειακή ολοκλήρωση στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πάντα ο τρανός κανόνας, ενώ ο κατακερματισμός η ταπεινή εξαίρεση. Από ολάκερους τους τριάντα αιώνες, οι περσότεροι αντίκρυσαν την Ανατολική Μεσόγειο ενωμένη, ενώ ελάχιστοι την γνώρισαν χωρισμένη. Ο 20ος αιώνας ήταν ένας απ’ αυτούς τους λίγους, πότε η αποικιοκρατία πότε η κρατογένεση, δεν αφήσανε το έδαφος λεύτερο να καρπίσει, τις συνεργασίες των λαών ν’ ανθίσουν.
Ξάφνου, το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ υπέγραψαν στην Αθήνα μια συνθήκη για έναν αγωγό που θα μετέφερε φυσικό αέριο, ενώ αλλού μαζί με την Αίγυπτο χαράξανε όρια αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, και τελικά όλοι συμφωνήσανε σε στρατιωτικές συμμαχίες… Έλληνες, Άραβες και Εβραίοι, σαν ν’ αναθυμούνται την εποχή που μεγαλουργούσαν ενωμένοι, και συναντιούνται για να ρυθμίσουν το καινούργιο, τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες, τους αγωγούς, να συμμαχήσουν αδελφωμένοι με συμβάσεις στρατιωτικές.
Λες, είναι το φυσικό αέριο, η θρυαλλίδα όπως στάθηκε ο άνθρακας κι ο χάλυβας το 1957 για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας; Ο αιώνας που θα έρθει θα δείξει! Άλλωστε τι είναι ο τόπος, τι κρύβεται πίσω από το πέλαγος, ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλο! Πάνω στον χάρτη, ελάχιστες εκατοντάδες χιλιόμετρα μας χωρίζουν, καθιστώντας εύκολη μια μικροπεριφερειακή συνένωση.
Είναι τελικά η Ανατολική Μεσόγειος μία περιφέρεια; Οι τριάντα αιώνες απ’ το παρελθόν ασφαλώς το συνομολογούν. Αν και η πιο κοινή μέθοδος ορισμού των περιφερειών εδράζεται στις χερσαίες μάζες, οι τριάντα αιώνες της Ανατολικής Μεσογείου δείχνουν πως μπορεί οι περιφέρειες να ορίζονται κι απ’ τις θάλασσες. Άλλωστε, οι γλώσσες, οι θρησκείες, οι πολιτισμοί, οι πληθυσμοί συμβιώνουν ανέκαθεν στην Ανατολική Μεσόγειο, έστω κι αν στον 20ο αιώνα υπήρξαν οικονομικές ανισότητες μεταξύ των λαών της.
Δεν αποκλείεται η μοίρα να είναι ήδη γραμμένη, και να ακολουθήσουν αμυντικοί κι οικονομικοί περιφερειακοί οργανισμοί, καινοφανείς κι υβριδικοί σ’ όλα, μέσω των οποίων Έλληνες, Άραβες κι Εβραίοι θα εκτελούν πολυλειτουργικές δραστηριότητες, στα πλαίσια κοινών πότε συγχωνευτικών πότε πλουραλιστικών θεσμών.
Σε πολλά μπορούν να τα βρουν – αν όχι σ’ όλα – από τις μεταφορές, τον έλεγχο της μόλυνσης του περιβάλλοντος, την αλιεία, την αρχαιολογία και τον πολιτισμό, την παραγωγή και διανομή ενέργειας, τις τελωνειακές ενώσεις, την στρατιωτική συμμαχία…
Τελικά, οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις που μάστιζαν την Ανατολική Μεσόγειο τον 20ο αιώνα, ίσως ήταν μονάχα το λεγόμενο στάδιο της προ-ολοκλήρωσης από το οποίο όλες οι περιφέρειες περνούν πριν οι λαοί τους ξανανταμώσουν!
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
«Τήν εἱμαρμένην οὐδ᾽ ἄν εἷς ἐκφύγοι» , έγραφε ο Πλάτωνας (Πλάτων, Γοργίας). Μοιάζει πρόσκαιρο; Κι όμως η συνεργασία της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αιγύπτου ανταποκρίνεται σε μία πανάρχαια ανάγκη, οι λαοί των Ελλήνων, των Αράβων και των Εβραίων, να επιβιώσουν αποτελεσματικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσα κάνουν, τα έχουν ξανακάνει, μα νομίζουν πως τα κάνουν τώρα πρώτη φορά! Η γοητεία της στιγμής!
Τα έθνη κράτη τελικά φτιάχτηκαν, λες από το πουθενά, απροσδόκητα. Οι λαοί ελευθερώθηκαν, ανεξαρτητοποιήθηκαν. Ο 20ος αιώνας χάρισε στην Ανατολική Μεσόγειο την εθνική απελευθέρωση μαζί με τον κρατικό κατακερματισμό, όμως μπροστά στις χιλιετίες, αυτός ο αιώνας δεν ήταν παρά μια στιγμή της Ιστορίας που ήδη πέρασε, μια εξαίρεση του κανόνα.
Άλλωστε η μεσογειακή γεωγραφία δεν αλλοτριώθηκε, η θάλασσα και οι ακτές παραμένουν αμετάβλητες, αναγκάζοντας, εκόντες άκοντες, τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου να ξαναβρεθούν μαζί, για να κάνουν όσα έπρατταν ανέκαθεν επί χιλιετίες.
Ενόσω οι Τούρκοι βουληθήκανε στενόμυαλα να πισωγυρίσουν στον γνώριμο εθνικισμό του 20ου αιώνα και να φτιάξουν μια μικρή, μετανεωτερική «οθωμανική αυτοκρατορία», ασκώντας κοντόφθαλμο έλεγχο, και καταλαμβάνοντας λωρίδες γης από τους συνοριάτες τους, οι πολυμήχανοι Έλληνες, οι συμφεροντολόγοι Εβραίοι και οι αεικίνητοι Άραβες, πιο πραγματιστικά, πάνε να ξανασμίξουν σε μια καινούργια κοινότητα, σε μια εντελώς νέα, για τους παροντικούς οφθαλμούς τους, μετανεωτερική Ανατολική Μεσόγειο. Η Ιστορία είναι ετοιμόγεννη! «Τὸ πεπρωμένον φυγεῖν ἀδύνατον»!
Εν κατακλείδι, το νέο «Βυζάντιο» προφανώς δεν θα είναι όπως το μεσαιωνικό αλλά κάτι το εντελώς νέο, το πρωτόγνωρο και μετανεωτερικό…
*Ο κ. Γιώργος Τσουκαλάς είναι Δικηγόρος Ηλείας
Πηγή: Ανιχνεύσεις

Ο Σταύρος Καλεντερίδης, ξεκίνησε τις σπουδές του στην Αθήνα, σπουδάζοντας Πολιτική Επιστήμη στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έπειτα από τέσσερα χρόνια συμμετοχής στα φοιτητικά όργανα συνδιοίκησης της σχολής του και σε διάφορες οργανώσεις νέων, αποφάσισε να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό. Στη Βοστόνη των Η.Π.Α. ολοκλήρωσε δύο μεταπτυχιακά προγράμματα, στις Διεθνείς Σχέσεις (Αμερικανική εξωτερική πολιτική) και στην Επικοινωνία (Πολιτική Επικοινωνία), ενώ παράλληλα εργάστηκε στο Ελληνικό Προξενείο της Βοστόνης, στη σχολή του ως βοηθός έρευνας και σε δύο πολιτικές καμπάνιες Αμερικανών πολιτικών (Δημοκρατικών – Ρεπουμπλικάνων). Μετά από τρία χρόνια στις Η.Π.Α., άκουσε το κάλεσμα της πατρίδας του και επέστρεψε πίσω με μεγάλο πόθο για προσφορά στην Ελλάδα. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος δύο κοινωφελών οργανισμών, του δέλτα – πολιτική επανάσταση (πολιτικός οργανισμός) και της Λεοντίδας (ίδρυμα προώθησης θεμάτων ιστορίας, πολιτισμού και δημοκρατίας). Σήμερα ζει και εργάζεται στην Αθήνα, ασχολείται με διάφορα εγχειρήματα πολιτικής διπλωματίας και δημοκρατίας, γράφει πολιτικά άρθρα, σχολιάζει την επικαιρότητα και συνεχίζει την προσωπική του μελέτη στην ιστορία και την πολιτική φιλοσοφία.

Συνέχεια ανάγνωσης

Ιστορία - Πολιτισμός

Σπάνια ντοκουμέντα! Μεταφορές προσωπικού και Βρετανών πολιτών από τις 18 Ιουλίου 1974

Οι άγνωστες αερογέφυρες από τη Δεκέλεια στο Ακρωτήρι – Air Clues, The RAF magazine vol. 29, 6 Ιουνίου 1975

Δημοσιεύτηκε

στις

Κάποτε, σε έναν φάκελο σκονισμένο από τον χρόνο, έφτασε κοντά μας ένα τεύχος σιωπής και μνήμης. Το περιοδικό «Air Clues», αυστηρά για εσωτερική χρήση της RAF, χρονολογείται στον Ιούνιο του 1975 — και φέρει μέσα του την ηχώ ενός καλοκαιριού που σημάδεψε τη μοίρα της Κύπρου.

Οι σελίδες του ανοίγουν μπροστά μας σαν παράθυρο σε μιαν επιχείρηση ακριβείας, που ξεκίνησε υπογείως από τις πρώτες μέρες του καλοκαιριού του 1974, για να κορυφωθεί με την έναρξη μιας αερογέφυρας στις 18 Ιουλίου — την ημέρα πριν από την καταιγίδα.

Από εκείνες τις γραμμές μαθαίνουμε πως η RAF οργάνωσε πτήσεις διάσωσης, που ένωναν τη Δεκέλεια με το Ακρωτήρι σε ένα δρομολόγιο ελπίδας. Δεκάδες απογειώσεις, η μία πίσω από την άλλη, με ρυθμό που αψηφούσε τον πανικό της στιγμής και τον κίνδυνο του πολέμου. Στην καρδιά της εισβολής, οι έλικες δεν σταματούσαν.

Και οι φωτογραφίες —ήσυχες, μελαγχολικές— απεικονίζουν μια τάξη, καμία ένταση, κανένας χαμός. Μόνο μια σιωπηλή επιβίβαση ανθρώπων που ήξεραν ότι εγκαταλείπουν. Που ήξεραν ότι το έδαφος χανόταν και ότι ο ουρανός ήταν το τελευταίο καταφύγιο. Τα αεροσκάφη παρκάρουν με υποδειγματική ακρίβεια. Τα υπόστεγα, φωτεινά και πρόχειρα, φιλοξενούν την αναμονή χωρίς πολεμική εγρήγορση.

Στο ίδιο τεύχος, διαβάζουμε και για εκείνον τον «ειδικό μονάδας μηχανικό» — τον άνθρωπο που σε κάθε γωνιά της Κύπρου εξουδετέρωνε ό,τι άφηναν πίσω οι εκρήξεις.

Οι Βρετανοί φαίνεται πως ήξεραν. Από τον Ιούνιο ήδη εκκένωναν σπίτια, αστικά κέντρα, δρόμους. Το οδικό δίκτυο — αναξιόπιστο και επικίνδυνο. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτες αερογέφυρες, ακόμη και δύο μέρες πριν ακουστεί η πρώτη τουρκική σφαίρα.

Η αερομεταφορά, η τεχνική γνώση, το στρατιωτικό ένστικτο — όλα μαζί πλέκουν μια αφήγηση που δεν είναι μόνο στρατιωτική. Κάθε φωτογραφία αυτού του αρχείου δεν αφηγείται απλώς γεγονότα· υπαινίσσεται μιαν άλλη ανάγνωση της ιστορίας μας. Του βρετανικού ρόλου και των σκιών που άφησε πίσω του.

Και εμείς, μισόν αιώνα μετά, κοιτάζουμε αυτά τα ντοκουμέντα με σιωπή και προβληματισμό. Όσο ξεθωριασμένες και να φαίνονται, η μνήμη των γεγονότων είναι ξεκάθαρη…

Συνέχεια ανάγνωσης

Ιστορία - Πολιτισμός

17 Ιουλίου 1918: Το τέλος μιας δυναστείας! Πώς η εκτέλεση της οικογένειας Ρομανόφ σφράγισε τη μετάβαση στη σοβιετική εποχή

Το 2000, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αγιοποίησε τον Νικόλαο Β΄ και τα μέλη της οικογένειας ως νεομάρτυρες.

Δημοσιεύτηκε

στις

από τον

Σαν σήμερα, τα ξημερώματα της 17ης Ιουλίου 1918, γράφτηκε το πιο σκοτεινό κεφάλαιο στην ιστορία της τσαρικής Ρωσίας. Στην αυλή της οικίας Ιπάτιεφ, στο Εκατερίνμπουργκ, η αυτοκρατορική οικογένεια των Ρομανόφ εκτελείται από μπολσεβίκους φρουρούς, με συνοπτικές διαδικασίες και χωρίς κανένα νομικό πρόσχημα.

Ο Νικόλαος Β΄, η αυτοκράτειρα Αλεξάνδρα, οι τέσσερις κόρες τους – Όλγα, Τατιάνα, Μαρία και Αναστασία – και ο δεκατετράχρονος διάδοχος Αλεξέι, εκτελούνται εν ψυχρώ, λίγες μόλις ημέρες πριν την προέλαση φιλομοναρχικών δυνάμεων στην περιοχή. Η απόφαση εκτελέσεως, αν και δεν ανακοινώθηκε ποτέ επίσημα, αποδίδεται στον ίδιο τον Λένιν, ο οποίος θεωρούσε την ύπαρξη των Ρομανόφ απειλή για τη σταθερότητα του νέου καθεστώτος.

Η πολιτική παρακαταθήκη του Νικολάου Β΄

Ανέβηκε στον θρόνο το 1894, κουβαλώντας υψηλές προσδοκίες και την πίστη ότι η εξουσία του ήταν θεόσταλτη. Όμως ο τελευταίος Τσάρος της Ρωσίας δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας χώρας που άλλαζε με ταχείς ρυθμούς. Η επανάσταση του 1905 τον υποχρέωσε να δεχθεί κοινοβουλευτική μεταρρύθμιση, χωρίς όμως ουσιαστική εκχώρηση εξουσιών.

Η Ρωσία μπαίνει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο απροετοίμαστη, και το βάρος της σύγκρουσης γονατίζει τον λαό και τον στρατό. Το Φεβρουάριο του 1917, εν μέσω κρίσης ανεφοδιασμού και λιποταξιών, ο Νικόλαος παραιτείται. Σύντομα, η εξουσία περνά στα χέρια των Μπολσεβίκων, οι οποίοι κρατούν την οικογένεια υπό περιορισμό.

Η εκτέλεση ως πολιτικό μήνυμα

Η εκκαθάριση της αυτοκρατορικής οικογένειας είχε συμβολικό χαρακτήρα: η παλιά Ρωσία έπρεπε να εξαλειφθεί πλήρως. Οι Μπολσεβίκοι δεν επιζητούσαν απλώς το τέλος μιας δυναστείας, αλλά και την εξάλειψη οποιουδήποτε εν δυνάμει συμβόλου αντίστασης ή νομιμοποίησης του παλιού καθεστώτος. Οι Ρομανόφ, ακόμη και σε καθεστώς αιχμαλωσίας, συνιστούσαν επικοινωνιακό και πολιτικό κίνδυνο.

Το ιστορικό τραύμα και η μεταγενέστερη αναγνώριση

Η μνήμη της οικογένειας των Ρομανόφ δεν σβήστηκε. Το 2000, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αγιοποίησε τον Νικόλαο Β΄ και τα μέλη της οικογένειας ως νεομάρτυρες. Το 2007, τα λείψανα των δύο τελευταίων παιδιών, της Μαρίας και του Αλεξέι, ταυτοποιήθηκαν επιστημονικά, οδηγώντας στην πλήρη επανένωση της οικογένειας – έστω και μετά θάνατον.

Η τραγική τους μοίρα προοιωνίστηκε τη βία και τις διώξεις που θα ακολουθούσαν στα χρόνια του σταλινισμού. Σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά, το τέλος των Ρομανόφ εξακολουθεί να στοιχειώνει την ιστορική συνείδηση της Ρωσίας – όχι μόνο ως πολιτική πράξη, αλλά και ως υπαρξιακό τραύμα για μια χώρα που δεν πρόλαβε να γεφυρώσει το παρελθόν με το μέλλον.

Συνέχεια ανάγνωσης

Ιστορία - Πολιτισμός

Η ημέρα του προδοτικού πραξικοπήματος που οδήγησε στην τουρκική εισβολή το 1974

Πενήντα ένα χρόνια μετά, το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή παραμένουν ανεξίτηλες πληγές στη συλλογική μνήμη της Κύπρου.

Δημοσιεύτηκε

στις

από τον

Πενήντα ένα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από το προδοτικό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974, μια σκοτεινή σελίδα στην ιστορία της Κύπρου που άνοιξε τον δρόμο για την τουρκική εισβολή και τη διχοτόμηση του νησιού. Το στρατιωτικό κίνημα, με έμπνευση και καθοδήγηση από τη χούντα των Αθηνών και την εμπλοκή της ΕΟΚΑ Β’, εκδηλώθηκε με στόχο την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου Προέδρου Μακαρίου Γ΄.

Με τον κυπριακό ελληνισμό αποδυναμωμένο αμυντικά, μετά την απόσυρση της Ελληνικής Μεραρχίας και υπό καθεστώς εσωτερικής αποσταθεροποίησης, το πραξικόπημα εκδηλώθηκε νωρίς το πρωί της Δευτέρας, 15 Ιουλίου. Ο Πρόεδρος Μακάριος επέστρεφε εκείνη την ώρα στο Προεδρικό Μέγαρο από το Τρόοδος και συναντούσε παιδιά της ομογένειας από την Αίγυπτο. Το κτίριο σύντομα βρέθηκε υπό πολιορκία από τα τεθωρακισμένα της Εθνικής Φρουράς.

Αψηφώντας τις ανακοινώσεις των πραξικοπηματιών για τον θάνατό του, ο Μακάριος διέφυγε από αφύλακτη δίοδο στα δυτικά του Μεγάρου, καταφεύγοντας πρώτα στη Μονή Κύκκου και ύστερα στην Πάφο. Από εκεί, μέσα από έναν αυτοσχέδιο ραδιοσταθμό, έστειλε το ιστορικό του μήνυμα στον κυπριακό λαό:

«Είμαι ο Μακάριος. Είμαι ζωντανός. Και είμαι μαζί σου, συναγωνιστής και σημαιοφόρος εις τον κοινόν αγώνα… Η Χούντα απεφάσισε να καταστρέψει την Κύπρο. Να την διχοτομήσει. Αλλά δεν θα το κατορθώσει.»

Την επόμενη ημέρα, ο Μακάριος μεταφέρθηκε με βρετανικό στρατιωτικό αεροσκάφος στο Λονδίνο, όπου είχε συναντήσεις με την πολιτική ηγεσία της Βρετανίας, ενώ οι ΗΠΑ τόνιζαν την ανάγκη διατήρησης της κυπριακής ανεξαρτησίας.

Η τουρκική εισβολή και το τίμημα του πραξικοπήματος

Η τουρκική κυβέρνηση εκμεταλλεύτηκε το πραξικόπημα ως πρόσχημα για να προχωρήσει, στις 20 Ιουλίου, σε στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο. Παρά τα διεθνή ψηφίσματα, οι τουρκικές δυνάμεις προχώρησαν σε δύο φάσεις κατάληψης, ελέγχοντας τελικά το 36,2% της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Περίπου 200.000 Ελληνοκύπριοι εκτοπίστηκαν βίαια από τα σπίτια τους, ενώ άλλοι 20.000 που παρέμειναν στις κατεχόμενες περιοχές, αναγκάστηκαν με τον καιρό να εγκαταλείψουν και αυτοί τις εστίες τους.

Μέχρι σήμερα, εκατοντάδες Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι εξακολουθούν να αγνοούνται από τις διακοινοτικές συγκρούσεις του ’60 και την εισβολή του ’74.

Μνήμες που παραμένουν ζωντανές

Πενήντα ένα χρόνια μετά, το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή παραμένουν ανεξίτηλες πληγές στη συλλογική μνήμη της Κύπρου. Η σημερινή επέτειος είναι όχι μόνο μέρα μνημοσύνης, αλλά και υπενθύμιση των κινδύνων που κρύβουν οι εκτροπές από τη δημοκρατική νομιμότητα.

Θα μπορούσαν να αποφευχθούν πραξικόπημα και τουρκική εισβολή

Θα μπορούσαν να αποφευχθούν το πραξικόπημα και η τουρκική εισβολή, είπε στο ΚΥΠΕ ο Πέτρος Παπαπολυβίου, Αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, και Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστήμιο Κύπρου, αναφερόμενος στη στάση της χουντικής ηγεσίας στην Ελλάδα, στον βαθμό ετοιμότητας των αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποτρέψουν το πραξικόπημα, αλλά και στο ότι ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο όφειλαν να πράξουν πολύ περισσότερα.

Ερωτηθείς από το ΚΥΠΕ κατά πόσον θα μπορούσαν να αποφευχθούν το πραξικόπημα και η εισβολή, ο κ. Παπαπολυβίου σημείωσε ότι «είναι καθολικώς αποδεκτό ότι οι δύο κύριες πτυχές της κυπριακής τραγωδίας του 1974, το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η τουρκική εισβολή του Ιουλίου – Αυγούστου είναι γεγονότα που αντιστρατεύονται το διεθνές δίκαιο και τα δημοκρατικά θέσμια και θα έπρεπε να μην είχαν γίνει ποτέ». «Τώρα, ως προς το καθαρά υποθετικό, δυστυχώς πλέον, ερώτημα εάν θα μπορούσαν να αποφευχθούν θεωρώ πως η απάντηση είναι σαφώς και για τα δύο καταφατική», πρόσθεσε.

Ως προς το πραξικόπημα, ανέφερε, «αυτό θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί εάν, πρώτα-πρώτα, αυτοί που το σχεδίασαν, η χουντική ηγεσία στην Ελλάδα (Δ. Ιωαννίδης, Φ. Γκιζίκης, Γρ. Μπονάνος, Α. Ανδρουτσόπουλος) διέθεταν τη στοιχειώδη λογική και την ελάχιστη αίσθηση της πραγματικότητας και των ευθυνών τους απέναντι στον Ελληνισμό της Κύπρου και προς τον όρκο τους που καταπάτησαν βάναυσα, ώστε να αντιλαμβάνονταν το μέγεθος του εγκλήματος που διέταξαν αβασάνιστα να υλοποιηθεί το πρωινό της 15ης Ιουλίου 1974».

Από εκεί και πέρα, πρόσθεσε, υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για την ετοιμότητα των αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποτρέψουν το πραξικόπημα.

«Πολλοί εκ των τότε συνεργατών του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του καταλογίζουν μια σχετική διστακτικότητα στο να πάρει ριζικά μέτρα ώστε να αποφύγει τις πιθανότητες εκδήλωσης του πραξικοπήματος, συλλαμβάνοντας και απελαύνοντας, για παράδειγμα, τους εξ Ελλάδος αξιωματικούς των οποίων είχε ζητήσει τη μετάθεση από την Κύπρο μέχρι τις 20 Ιουλίου 1974 με τη γνωστή επιστολή του προς Γκιζίκη», είπε.

Ο κ. Παπαπολυβίου σημείωσε ότι, μια τέτοια ενέργεια μπορεί σήμερα να φαίνεται απλή «και εκ των γεγονότων που ακολούθησαν απολύτως δικαιολογημένη, ωστόσο θα ήταν εξαιρετικά ακραία, ακόμη και για την ένταση των σχέσεων Αθηνών – Λευκωσίας όπως είχε κορυφωθεί το καλοκαίρι του 1974».

«Κατά γενική ομολογία, πάντως, ενώ ο Μακάριος είχε καταγγείλει κατ’ επανάληψη το πού θα οδηγούσε η υπονόμευσή του από τη χούντα των συνταγματαρχών και η ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ Β φαίνεται ότι πίστευε ότι η δικτατορία του Ιωαννίδη δεν θα προχωρούσε στην πραγματοποίηση πραξικοπήματος εναντίον του ή αν το αποτολμούσε αυτό δεν θα επιτύγχανε», ανέφερε. «Δυστυχώς πίστωνε στην ηγεσία της ιωαννιδικής χούντας λογική και στοιχειώδη πατριωτισμό που αποδείχθηκε ότι δεν διέθεταν», είπε, σημειώνοντας ότι «είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και οι αξιωματικοί που ανέλαβαν να υλοποιήσουν το πραξικόπημα στην Κύπρο (Γεωργίτσης και Κομπόκης) είχαν εκφράσει, λίγες ημέρες πριν τις 15 Ιουλίου, τις ανησυχίες τους προς την Αθήνα για την τουρκική στάση και πιθανή αντίδραση». Ωστόσο, ανέφερε ο κ. Παπαπολυβίου, ο στρατηγός Μπονάνος, αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων από τον Νοέμβριο του 1973, τους διαβεβαίωσε ότι δεν υπήρχε κανένας κίνδυνος και τους διέταξε να προχωρήσουν στην εκτέλεση του πραξικοπήματος.

Ως προς την τουρκική εισβολή, όπως ανέφερε ο κ. Παπαπολυβίου, «όποιος συζητήσει με τους αξιωματικούς, τους στρατιώτες και όσους άλλους πολέμησαν υπερασπιζόμενοι την ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Ιούλιο – Αύγουστο 1974 εναντίον της ξένης στρατιωτικής επίθεσης, αποκομίζει την πεποίθησή τους ‘ότι ήταν όλα προδομένα’». «Αυτή η πεποίθηση αντικατοπτρίζει και συγκεφαλαιώνει όλες τις εμπειρίες και τα βιώματά τους από τη στάση και την αντιμετώπιση της ηγεσίας του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς (ΓΕΕΦ) τις παραμονές και κατά τις πρώτες ώρες της τουρκικής εισβολής», πρόσθεσε. Σημείωσε ότι τα «σχέδια αμύνης» εγκαταλείφθηκαν και δεν ακολουθήθηκαν, ενώ, «από την Αθήνα οι εντολές που λαμβάνονταν τις κρίσιμες πρώτες ώρες ήταν «αυτοσυγκράτησις», η βοήθεια που προβλεπόταν από την Ελλάδα, σε υποβρύχια και αεροπλάνα δεν ήρθε ποτέ, ο φυσικός ηγήτορας του ΓΕΕΦ, στρατηγός Ντενίσης, δεν βρισκόταν στη θέση του καθώς είχε κληθεί παρελκυστικά στην Αθήνα από τις παραμονές του πραξικοπήματος». Επιπρόσθετα, ανέφερε ότι «ο νόμιμος πρόεδρος της Δημοκρατίας είχε ανατραπεί από τις 15 Ιουλίου, πολλά από τα τάγματα της Εθνικής Φρουράς είχαν καταπονηθεί, μέχρι και το βράδυ της 19ης Ιουλίου 1974, στην καταδίωξη και εκμηδένιση των αντιφρονούντων και καταγράφηκαν εικόνες χάους και διάλυσης σε πολλά σημεία του μετώπου, αποτέλεσμα και της σύγχυσης που επικρατούσε στην αποδειχθείσα παντελώς ανίκανη πραξικοπηματική ηγεσία του ΓΕΕΦ».

«Εάν δεν συνέβαιναν όλα αυτά, ναι, προφανώς η τουρκική εισβολή θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί και να συντριβεί, καθώς ο αμυνόμενος, όταν είναι προετοιμασμένος και οχυρωμένος σωστά, διαθέτει το πλεονέκτημα εις βάρος του επιχειρούντος την εχθρική απόβαση», ανέφερε ο κ. Παπαπολυβίου.

Αναφέρθηκε σε ακόμη μία παράμετρο και συγκεκριμένα ότι, σύμφωνα με τους αξιωματικούς της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας «οι οποίοι ανέμεναν μάταια την τελική διαταγή για την αποστολή τους στην Κύπρο από την Κρήτη, στις 22 Ιουλίου 1974, για να συντρίψουν το τουρκικό προγεφύρωμα έξω από την Κερύνεια, η έλευσή τους στο νησί με τα Φάντομ θα ανέτρεπε ολοκληρωτικά τα όσα είχαν πετύχει μέχρι τότε οι εισβολείς». Ωστόσο, τα ελληνικά πολεμικά αεροσκάφη δεν διατάχθηκαν ποτέ να απογειωθούν για την Κύπρο, σημείωσε.

Καταλήγοντας, ο κ. Παπαπολυβίου επεσήμαινε ότι δεν θα πρέπει να λησμονούμε και κάτι άλλο, «σε αυτή την πολύ συνοπτική σταχυολόγηση», ότι, τόσο η πρώτη «αλλά ακόμη περισσότερο η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής και τα επακόλουθά τους, εδώ και πενήντα ένα χρόνια, καταρρίπτουν ως εντελώς ανυπόστατους και αδικαιολόγητους τους τουρκικούς ισχυρισμούς ότι η εισβολή έγινε, δήθεν, για «την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης» στην Κύπρο». Και από αυτή την άποψη, σημειώνει, τόσο η «διεθνής κοινότητα» όσο κυρίως οι Μεγάλες Δυνάμεις, οι ΗΠΑ που ενδιαφέρονταν να μη ξεσπάσει ελληνοτουρκικός πόλεμος και η Βρετανία, εγγυήτρια από το 1960 της κυπριακής ανεξαρτησίας, όφειλαν να πράξουν πολύ περισσότερα από όσα δεν έπραξαν για την αποτροπή τόσο του πραξικοπήματος όσο και της τουρκικής εισβολής.

Συνέχεια ανάγνωσης

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

Διεθνή4 λεπτά πριν

Χωρίς σταματημό το αίμα στη Συρία

Δεν έχουν τέλος οι σφαγές. Στα νότια της Συρίας, αυτή τη φορά με θύματα την κοινότητα των Δρούζων. Σε βίντεο...

Ιστορία - Πολιτισμός19 λεπτά πριν

Σπάνια ντοκουμέντα! Μεταφορές προσωπικού και Βρετανών πολιτών από τις 18 Ιουλίου 1974

Οι άγνωστες αερογέφυρες από τη Δεκέλεια στο Ακρωτήρι - Air Clues, The RAF magazine vol. 29, 6 Ιουνίου 1975

Διεθνή34 λεπτά πριν

Μεντβέντεφ: «Οι κυρώσεις της ΕΕ δεν μας λυγίζουν – Εντείνονται τα χτυπήματα στην Ουκρανία»

Ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας και νυν αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας, Ντμίτρι Μεντβέντεφ, δήλωσε σήμερα ότι η ρωσική οικονομία...

Αναλύσεις49 λεπτά πριν

Η σύγκρουση για τα φύλα εντός του ΟΗΕ

Kανένας οργανισμός του ΟΗΕ που ασχολείται με τα ανθρώπινα δικαιώματα και ιδίως με τα δικαιώματα των παιδιών δεν έχει αναδείξει...

Γενικά θέματα1 ώρα πριν

Μασκ, Μάμντανι και Ο’Ντόνελ στο στόχαστρο Τραμπ – Μπορεί να τους αφαιρέσει την ιθαγένεια;

Τι κοινό έχουν άραγε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ένας υποψήφιος για το ανώτατο αξίωμα της Νέας Υόρκης και μια...

Δημοφιλή