Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του περασμένου έτους ήταν μια στιγμή ορόσημο για την ασφάλεια της Ευρώπης . Παρόλο που οι επιδόσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν κακές, η Μόσχα θα παραμείνει απειλή για την Ευρώπη όσο ο Πούτιν, ή κάποιος άλλος με την επεκτατική κοσμοθεωρία του, βρίσκεται στην εξουσία στη Ρωσία. Την ίδια στιγμή, οι προκλήσεις στη νότια γειτονιά της Ευρώπης εντείνονται, με το ταχέως αναπτυσσόμενο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν να ξεχωρίζει ως απειλή.

Όλα αυτά συμβαίνουν καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες εστιάζουν όλο και περισσότερο στην Κίνα, πράγμα που σημαίνει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να κάνει περισσότερα για τη δική της άμυνα. Η Ουάσιγκτον θέλει τους Ευρωπαίους συμμάχους της να συνεισφέρουν περισσότερο στις συμβατικές δυνάμεις για να αποτρέψουν και να αμυνθούν από τη Ρωσία, ιδίως αναπτύσσοντας πιο ικανές χερσαίες δυνάμεις. Οι ΗΠΑ θα είναι επίσης λιγότερο ικανές να επικεντρωθούν σε θέματα ασφάλειας στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, αφήνοντας τους Ευρωπαίους να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για ζητήματα ασφάλειας εκεί.

Το πρόβλημα είναι ότι σήμερα, οι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ για την ασφάλεια και δεν είναι έτοιμοι να αντεπεξέλθουν μόνοι τους. Οι εκστρατείες στο Αφγανιστάν, το Μάλι και τη Λιβύη υπογράμμισαν τον βαθμό στον οποίο οι Ευρωπαίοι εξαρτώνται από τις ΗΠΑ για ικανότητες όπως διοίκηση και έλεγχος, πληροφορίες και επιτήρηση, αεροπορικές μεταφορές και εναέριος ανεφοδιασμός. Και χωρίς τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ στην Ουκρανία, η επίθεση της Ρωσίας θα ήταν πιθανώς πιο επιτυχημένη. Οι μάχες στην Ουκρανία υπενθύμισαν επίσης στους Ευρωπαίους την ανάγκη για επαρκή αποθέματα πυρομαχικών και βαρέων όπλων όπως πυροβολικό, ρουκέτες, συστήματα αεράμυνας και τανκ – κάτι που οι περισσότεροι έχουν παραμελήσει μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι δωρεές των κρατών μελών στην Ουκρανία έχουν εξαντλήσει τα αποθέματα εξοπλισμού και πυρομαχικών και οι αμυντικές βιομηχανίες έχουν περιορισμένη ικανότητα να αυξήσουν γρήγορα την παραγωγή,

Από την εισβολή της Ρωσίας τον Φεβρουάριο υπήρξαν θετικές ενδείξεις ότι οι Ευρωπαίοι παίρνουν πιο σοβαρά την ασφάλεια. Πολλές χώρες έχουν παράσχει σημαντική βοήθεια στην Ουκρανία και αυξάνουν τη συμβολή τους στην αποτρεπτική στάση του ΝΑΤΟ, αναπτύσσοντας περισσότερα στρατεύματα κατά μήκος της ανατολικής πλευράς της συμμαχίας. Ο πόλεμος ώθησε επίσης τους Ευρωπαίους να αυξήσουν τους αμυντικούς προϋπολογισμούς τους. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έως τον Μάιο του 2022 οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν ανακοινώσει αυξήσεις των αμυντικών δαπανών περίπου 200 δισεκατομμυρίων ευρώαπό την εισβολή της Ρωσίας. Η ΕΕ έχει επίσης λάβει σημαντικά βήματα: παρείχε στρατιωτική βοήθεια άνω των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ουκρανία μέσω της Ευρωπαϊκής Διευκόλυνσης Ειρήνης, αποδεικνύοντας ότι είναι πρόθυμη να παράσχει στους εταίρους εκτεταμένη θανατηφόρα βοήθεια. Η ΕΕ σχεδιάζει επίσης να δημιουργήσει μια στρατιωτική δύναμη ταχείας αντίδρασης, τη λεγόμενη Ικανότητα Ταχείας Ανάπτυξης, για τη διαχείριση κρίσεων στη γειτονιά της.

Η αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών σε όλη την Ευρώπη θα συμβάλει στην αντιστάθμιση αυτού που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λέει ότι είναι “αμυντικό χάσμα” ύψους 160 δισεκατομμυρίων ευρώ– το ποσό της χρηματοδότησης που λείπει από τους αμυντικούς προϋπολογισμούς την τελευταία δεκαετία λόγω ανεπαρκών επενδύσεων. Ωστόσο, το να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες είναι κάτι που δέχεται αντιδρασεις. Πρώτον, είναι ευκολότερο για τις κυβερνήσεις να υποσχεθούν αυξήσεις στις δαπάνες παρά να τις πραγματοποιήσουν, ειδικά όταν αντιμετωπίζουν ανταγωνιστικές πιέσεις να αυξήσουν τη χρηματοδότηση για βασικές δημόσιες υπηρεσίες ώστε να ανταποκρίνονται στον πληθωρισμό και να προστατεύουν τους καταναλωτές από υψηλότερες τιμές ενέργειας. Δεύτερον, ο υψηλός πληθωρισμός θα αυξήσει το κόστος του αμυντικού εξοπλισμού και θα μειωσει την αγοραστική δύναμη για αμυντικούς προϋπολογισμούς. Ενδέχεται επίσης να υπάρχουν ελλείψεις πρώτων υλών όπως οι σπάνιες γαίες που χρειάζονται για την παραγωγή αμυντικού εξοπλισμού – ένα ζήτημα που το ΝΑΤΟ γνωρίζει πολύ καλά. Τρίτον, δεν είναι πάντα εύκολο για τα κράτη-μέλη να έχουν τις κατάλληλες διοικητικές δομές και διαδικασίες για να ξοδεύουν μεγαλύτερους προϋπολογισμούς με ταχύτητα. Συγκεκριμένα, η Γερμανία είναιαγωνίζεται να δαπανήσει το ειδικό ταμείο άμυνας 100 δισεκατομμυρίων ευρώ που δημιούργησε μετά τη ρωσική εισβολή.

Ένα άλλο ερώτημα είναι εάν τα χρήματα από την αύξηση των αμυντικών προϋπολογισμών δαπανώνται συνεργατικά και αποτελεσματικά. Οχι: ενώ οι Ευρωπαίοι ξοδεύουν περίπου τα μισά χρήματα από ό,τι η Αμερική για την άμυνα, ο κατακερματισμός σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές στρατιωτικές δυνατότητες είναι σημαντικά μικρότερες από τις μισές της Αμερικής. Ένα κοινά αναφερόμενο στατιστικό είναι ότι οι ευρωπαϊκοί στρατοί διαθέτουν 17 τύπους βασικού άρματος μαχης και 20 διαφορετικά μαχητικά αεροσκάφη, ενώ οι ΗΠΑ έχουν ένα άρμα μάχης και έξι τύπους μαχητικών. Αυτό σημαίνει ότι η Ευρώπη απαιτεί περισσότερα ανταλλακτικά, αλυσίδες εφοδιασμού, απαιτήσεις εκπαίδευσης και πιο περίπλοκα logistics. Η Συντονισμένη Ετήσια Επισκόπηση για την Άμυνα (CARD) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας για το 2022 διαπίστωσε ότι τα κράτη μέλη δαπάνησαν μόνο το 18 τοις εκατότων προϋπολογισμών ανάπτυξης των δυνατοτήτων τους σε συνεργασία το 2021. Σύμφωνα με την CARD, “τα κράτη μέλη εξετάζουν γενικά τη συνεργασία μόνο όταν συμπίπτει με εθνικά σχέδια, ωφελεί την εθνική βιομηχανία ή εδραιώνει μια στρατηγική εταιρική σχέση”. Εμβληματικό αυτού είναι το γεγονός ότι υπάρχουν επί του παρόντος δύο προγράμματα για την ανάπτυξη μαχητικών επόμενης γενιάς στην Ευρώπη: το ένα είναι γαλλο-γερμανικό και το άλλο περιλαμβάνει την Ιταλία, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Η έλλειψη συνεργασίας έχει πολλές αιτίες. Το πιο βασικό είναι ότι τα κράτη μέλη θέλουν να συνάψουν συμβάσεις στις δικές τους αμυντικές βιομηχανίες. Οι προσπάθειες της ΕΕ να χρησιμοποιήσει τη ρύθμιση για το άνοιγμα των αμυντικών αγορών έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει σε μεγάλο βαθμό, με τις χώρες να χρησιμοποιούν εξαιρέσεις για την εθνική ασφάλεια για να συνεχίσουν να προστατεύουν τις εγχώριες βιομηχανίες τους. Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι: τα πολυεθνικά έργα είναι εγγενώς πιο περίπλοκα και ιστορικά έχουν αποδειχθεί ακριβά. Η συμφωνία για τον καταμερισμό της εργασίας μπορεί να είναι πολιτικά προκλητική. Διαφορετικές χώρες μπορεί να έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στις εξαγωγές όπλων, γεγονός που οδηγεί σε προβλήματα εάν ένας από τους εταίρους θέλει να πουλήσει συνεργατικά αναπτυγμένο εξοπλισμό σε τρίτη χώρα· και ορισμένες χώρες της ΕΕ προτιμούν να αγοράζουν εξοπλισμό από τις ΗΠΑ, εν μέρει για να οικοδομήσουν καλύτερες σχέσεις με την Ουάσιγκτον.

Μια πιο συντονισμένη προσέγγιση των αμυντικών δαπανών θα επέτρεπε στους Ευρωπαίους να δαπανούν πιο αποτελεσματικά, να βελτιώσουν τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των ενόπλων δυνάμεών τους και ενδεχομένως να προωθήσουν τη βιομηχανική ενοποίηση. Περισσότερος συντονισμός θα αποφύγει επίσης τον κίνδυνο ανταγωνισμού για περιορισμένους πόρους. Γι’ αυτό, στη συνάντησή τους στις Βερσαλλίες τον Μάρτιο του 2022, οι Ευρωπαίοι ηγέτες ανέθεσαν στην Επιτροπή να αναλύσει τα αμυντικά κενά και να παρουσιάσει ιδέες για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της Ευρώπης. Τον Μάιο, η Επιτροπή παρουσίασε την ανάλυσή της. Είπε ότι βραχυπρόθεσμα, τα κράτη μέλη έπρεπε να συνεργαστούν για να ξαναγεμίσουν τα αποθέματα όπλων, να βελτιώσουν την ετοιμότητα και να καλύψουν επειγόντως κενά στην αεροπορική και πυραυλική άμυνα. Μακροπρόθεσμα, έπρεπε να αναπτύξουν και να αποκτήσουν συνεργατικά δυνατότητες επόμενης γενιάς.

Για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της Ευρώπης, η Επιτροπή πρότεινε μια σειρά μέτρων, συμπεριλαμβανομένων δύο νέων εργαλείων χρηματοδότησης στον τομέα της άμυνας που θα εμπλέκουν την ΕΕ στην προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού, όχι μόνο –όπως σήμερα– στην έρευνα και ανάπτυξη. Το πρώτο εργαλείο είναι η “Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας μέσω κοινής πράξης προμηθειών” (EDIRPA) ύψους 500 εκατομμυρίων ευρώ, που έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει στη χρηματοδότηση της κοινής προμήθειας αμυντικού εξοπλισμού των κρατών μελών που αναπτύχθηκε από κοινού κατά την περίοδο 2023-24. Το δεύτερο είναι το ευρωπαϊκό πρόγραμμα επενδύσεων στον τομέα της άμυνας (EDIP), το οποίο θα είναι μεγαλύτερο σε προϋπολογισμό από το EDIRPA μετά το 2024. Μια βασική ιδέα του EDIP είναι να δώσει κίνητρα στα κράτη μέλη να σχηματίσουν κοινοπραξίες για την προμήθεια εξοπλισμού και να τον απαλλάξουν από τον ΦΠΑ. Ορισμένα πρότζεκτ θα μπορούσαν επίσης να επωφεληθούν από τη χρηματοδότηση της ΕΕ.

Ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα είναι ο βαθμός στον οποίο οι σύμμαχοι εκτός ΕΕ μπορούν να εμπλακούν σε αμυντικά έργα της ΕΕ. Η συμφωνημένη θέση των κρατών μελών για το EDIRPA είναι ότι η χρηματοδότηση θα διατεθεί μόνο σε έργα στα οποία τα στοιχεία που προέρχονται από την ενιαία αγορά της ΕΕ αποτελούν το 70 τοις εκατό του συνολικού κόστους. Αυτή είναι μια κατανοητή επιλογή όσον αφορά την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ, αλλά μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα του EDIRPA, καθώς οι εταιρείες εκτός ΕΕ μπορούν να έχουν μεγαλύτερες τεχνικές δεξιότητες σε πολλούς τομείς. Και ο κανόνας του 70% μπορεί να αποθαρρύνει ορισμένα κράτη μέλη από το να κάνουν πλήρη χρήση των αμυντικών εργαλείων της ΕΕ εξαρχής.

Μένει να δούμε αν τα νέα εργαλεία της ΕΕ μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά και να ενθαρρύνουν τα κράτη μέλη να αποκτήσουν όπλα από κοινού. Το EDIRPA και το EDIP δεν είναι ακόμη λειτουργικά και η ανάγκη να αναπληρωθούν τα αποθέματα και να καλυφθούν γρήγορα τα κενά, ωθεί τα κράτη μέλη να αγοράσουν εξοπλισμό υψηλής τεχνολογίας από την Αμερική και άλλους προμηθευτές όπως το Ισραήλ και η Νότια Κορέα. Για παράδειγμα, η Γερμανία θα δαπανήσει τουλάχιστον 13 δισ. ευρώ σε αμερικανικά μαχητικά και 4 δισ. ευρώ σε αμερικανικά ελικόπτερα. Και τον Οκτώβριο, 15 χώρες, με επικεφαλής τη Γερμανία, υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία ενός συστήματος αεράμυνας και αντιπυραυλικής άμυνας “European Sky Shield”, το οποίο επικεντρώνεται στην κοινή αγορά γερμανικού, αμερικανικού και ισραηλινού εξοπλισμού.Η κίνηση επικρίθηκε από τη Γαλλία, η οποία πιστεύει ότι οι αγορές εκτός ΕΕ υπονομεύουν τις προσπάθειες για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της Ευρώπης.

Η αγορά έτοιμου αμυντικού εξοπλισμού από τις ΗΠΑ και άλλους προμηθευτές εκτός ΕΕ είναι κατανοητή. Αγοράζοντας από το ράφι σημαίνει ότι τα κενά στις στρατιωτικές δυνατότητες μπορούν να καλυφθούν πιο γρήγορα από ό,τι εάν ο εξοπλισμός έπρεπε να αναπτυχθεί και να παραχθεί στην ΕΕ. Και, εάν οι χώρες επικεντρωθούν στο να αγοράσουν τον ίδιο τύπο κιτ, όπως στην περίπτωση του European Sky Shield, αυτό μπορεί επίσης να μειώσει τον κατακερματισμό σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με τις αγορές από προμηθευτές εκτός ΕΕ. Αυξάνει την εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές και αυτό μπορεί να εγκυμονεί κάποιους κινδύνους – ιδιαίτερα στην περίπτωση των ΗΠΑ, όπου θα μπορούσε να οδηγήσει στην επιστροφή ενός Ρεπουμπλικανού Τραμπ στον Λευκό Οίκο το 2025. Οι αγορές από χώρες εκτός ΕΕ ενισχύουν επίσης ελάχιστα την ικανότητα της Ευρώπης να καινοτομεί και να παράγει γρήγορα τον κατάλληλο εξοπλισμό αμυντικής βιομηχανίας. Για να επενδύσουν σε νέες δυνατότητες και πρόσθετη παραγωγική ικανότητα και δεξιότητες, οι αμυντικές εταιρείες πρέπει να είναι σίγουρες για μελλοντικές παραγγελίες. Η αμυντική βιομηχανία της ΕΕ θα μπορούσε επίσης να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο να χάσει την ικανότητα παραγωγής προηγμένων κιτ.

Υπάρχουν και άλλες προκλήσεις στις προσπάθειες της ΕΕ να ενισχύσει την ευρωπαϊκή άμυνα. Πρώτον, οι πρωτοβουλίες στον τομέα της άμυνας υπό την ηγεσία της ΕΕ παραμένουν πολύ μικρές για να είναι σημαντικές για τις αποφάσεις των κρατών μελών για προμήθειες. Αλλά η εύρεση περισσότερων χρημάτων είναι δύσκολη και άλλες ιδέες, όπως η εξαίρεση των αμυντικών επενδύσεων από τους κανόνες της ΕΕ για τα δημοσιονομικά ελλείμματα ή η έναρξη ενός νέου γύρου κοινού δανεισμού της ΕΕ για την πληρωμή των αμυντικών δυνατοτήτων, είναι αμφιλεγόμενες μεταξύ των κρατών μελών. Δεύτερον, οι αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ συχνά διχάζονται μεταξύ δύο στόχων: αφενός, ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανικής βάσης της ΕΕ. από την άλλη, πλήρωση κενών. Οι δύο στόχοι δεν είναι πάντα ευθυγραμμισμένοι, όπως σημειώνεται σε πρόσφατη μελέτη του IISS στην αντιπυραυλική άμυνα. Τρίτον, τα κράτη μέλη δεν έχουν συνηθίσει να “σκέφτονται ευρωπαϊκά” όταν πρόκειται να λάβουν αποφάσεις για τις προμήθειες. Σύμφωνα με Αυτό σημαίνει ότι οι αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ “δεν έχουν αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές τους” . Ο βασικός λόγος είναι ότι ο αμυντικός σχεδιασμός γίνεται σε εθνικό και όχι σε επίπεδο ΕΕ, με τα εργαλεία της ΕΕ να έχουν περιορισμένο αντίκτυπο.

Τέλος, οι αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ παραμένουν αμφιλεγόμενες και πάσχουν από έλλειψη ηγεσίας. Πολλά μικρότερα κράτη μέλη είναι δύσπιστα και πιστεύουν ότι αυτές οι πρωτοβουλίες θα ωφελήσουν μόνο τις μεγαλύτερες βιομηχανίες και κράτη μέλη. Οι εταίροι εκτός ΕΕ φοβούνται ότι θα αποκλειστούν και τους βλέπουν ως εργαλεία προστατευτισμού: υπό τον Τζο Μπάιντεν, οι ΗΠΑ έχουν γίνει πιο θετικές για τις αμυντικές προσπάθειες της ΕΕ, αλλά παραμένουν επικριτικές για το πώς οι πρωτοβουλίες της ΕΕ τιμωρούν τις αμερικανικές εταιρείες και υποστηρίζουν ότι αυτό απειλεί τη διαλειτουργικότητα εντός του ΝΑΤΟ. Κίνδυνος που τα περισσότερα κράτη μέλη πιστεύουν ότι είναι υπερβολικός.

Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία ανάγκασε τους Ευρωπαίους να κάνουν περισσότερα για τη δική τους άμυνα. Ωστόσο, το αμυντικό δυναμικό της Ευρώπης θα παραμείνει παρακωλυμένο από τον κατακερματισμό και την έλλειψη συντονισμού. Για να αλλάξει αυτό, η ΕΕ θα χρειαστεί να δαπανήσει περισσότερα μέσω μέσων όπως το ΕΤΑ και το EDIRPA/EDIP. Η Ένωση θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσει ότι οι εταίροι εκτός ΕΕ συνεισφέρουν ζωτικά στην ευρωπαϊκή άμυνα. Ο καλύτερος τρόπος για να δείξουμε ότι η αμυντική συνεργασία της ΕΕ δεν είναι συγκεκαλυμμένος προστατευτισμός, και να πείσουμε όλα τα κράτη μέλη για τις δυνατότητές της, θα ήταν να ανοίξουμε τη συμμετοχή στα προγράμματα της ΕΕ σε εταίρους εκτός ΕΕ που μοιράζονται τις αξίες και τα συμφέροντα της Ένωσης.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ