Μόλις πριν από ένα χρόνο, οι θέσεις της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία ήταν τόσο σταθερές που ακόμη και η αυξανόμενη παρουσία της Κίνας στην περιοχή δεν αποτελούσε απειλή. Όλα άλλαξαν με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Με κάθε πύραυλο που εκτοξεύει στις πόλεις της Ουκρανίας, το Κρεμλίνο καταστρέφει την επιρροή της Ρωσίας σε όλο τον κόσμο, κυρίως στον μετασοβιετικό χώρο.

Τώρα, οποιεσδήποτε δηλώσεις ή χειρονομίες που αποκλίνουν από τη “γραμμή” της Μόσχας μοιάζουν με απόπειρα των χωρών της Κεντρικής Ασίας να διακόψουν τους δεσμούς με τη Ρωσία και προκαλέσουν συζήτηση για το επικείμενο τέλος της επιρροής της στην περιοχή. Τα επίσημα δεδομένα, ωστόσο, δίνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα για τις διμερείς σχέσεις, οι οποίες ανθίζουν: ο εμπορικός κύκλος εργασιών της Ρωσίας με την περιοχή αυξάνεται γρήγορα· τεράστιος αριθμός μεταναστών κινείται και προς τις δύο κατευθύνσεις· και υπάρχει ρεκόρ σε συναντήσεις ανώτατου επιπέδου. Τι συμβαίνει λοιπόν στην πραγματικότητα: η Κεντρική Ασία απομακρύνεται από τη Ρωσία ή έρχεται ολοένα και πιο κοντά;

Κανένα από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας δεν έχει υποστηρίξει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και όλα τηρούν τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Οι τράπεζες της περιοχής δεν δέχονται ρωσικές κάρτες πληρωμής του συστήματος MIR, για παράδειγμα, και μόνο το Καζακστάν επιτρέπει τη χρήση τους από ιδιώτες – και μόνο αφού λάβει την έγκριση των ΗΠΑ για να το κάνει. Καμία από τις χώρες της Κεντρικής Ασίας δεν έχει αναγνωρίσει τις αυτοαποκαλούμενες λαϊκές δημοκρατίες του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ – ή άλλη ουκρανική επικράτεια που η Ρωσία ισχυρίζεται ότι έχει προσαρτήσει – ως μέρος της Ρωσίας.

Η περιοχή απομακρύνεται επίσης από τα ρωσικά έργα ολοκλήρωσης. Τον Οκτώβριο, το Κιργιστάν ακύρωσε στρατιωτικές ασκήσεις στο έδαφός του που επρόκειτο να διεξαχθούν από τον Οργανισμό Συλλογικής Συνθήκης Ασφάλειας (CSTO) υπό την ηγεσία της Μόσχας και τον Δεκέμβριο, ο πρόεδρος του Ουζμπεκιστάν Σαβκάτ Μιρζιγιόγεφ ανέβαλε μια επίσκεψη στο Μπισκέκ, αποφεύγοντας να συναντηθεί με τον Ρώσο ομόλογό του Βλαντιμίρ Πούτιν. Το επίκεντρο είναι όλο και περισσότερο τώρα σε μη ρωσικά έργα, όπως ο Οργανισμός Τουρκόφωνων Κρατών.

Ωστόσο, μια τέτοια συμπεριφορά δεν είναι καθόλου νέα για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Καμία από αυτές δεν αναγνώρισε την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, ενώ το 2008, ο τότε πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ προσπάθησε και απέτυχε να συγκεντρώσει υποστήριξη από την Κεντρική Ασία για τον πόλεμο της Ρωσίας εναντίον της Γεωργίας.

Για την Κεντρική Ασία, η τήρηση των κυρώσεων δεν σημαίνει υποστήριξη της Δύσης ή εναντίωση στη Ρωσία· είναι μια προσπάθεια να σώσουν τις οικονομίες τους από την κατάρρευση και την απομόνωση. Μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική είναι μια ουσιαστική προϋπόθεση για τη βασική οικονομική ευημερία των χωρών – ειδικά από τη στιγμή που η Ρωσία δεν έχει δείξει κανένα σημάδι ότι είναι έτοιμη να αποζημιώσει την περιοχή για τις απώλειες που θα είχε από τη διακοπή των σχέσεων με τη Δύση. Πράγματι, αυτός είναι σε μεγάλο βαθμό ο λόγος που το ίδιο το Κρεμλίνο δεν απαιτεί από τους ηγέτες της Κεντρικής Ασίας να δείξουν αλληλεγγύη.

Κατά καιρούς, η Μόσχα υπενθυμίζει στην Κεντρική Ασία την εξάρτησή της από τη Ρωσία, όπως με τη διακοπή της λειτουργίας του αγωγού πετρελαίου της Κασπίας που διέρχεται από το ρωσικό έδαφος και τον οποίο το Καζακστάν χρησιμοποιεί για να εξάγει το 80% του πετρελαίου του. Αλλά η Μόσχα δεν απαιτεί ακλόνητη πίστη, διαφορετικά η πίεση που ασκείται θα ήταν πολύ, πολύ μεγαλύτερη. Σε κάθε περίπτωση, δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει τους λίγους εναπομείναντες συμμάχους της. Ο πόλεμος και οι συρρικνούμενες ευκαιρίες του Κρεμλίνου να επιλέξει τους ξένους εταίρους του ανάγκασαν το Κρεμλίνο να δώσει μεγαλύτερη αξία στους δεσμούς του με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Ως αποτέλεσμα, ο εμπορικός κύκλος εργασιών της Ρωσίας και με τα πέντε κράτη αυξάνεται γρήγορα: κατά 10% με το Καζακστάν τους πρώτους δέκα μήνες του 2022, 40% με το Ουζμπεκιστάν τους πρώτους εννέα μήνες, περισσότερο από 22% με το Τατζικιστάν τους πρώτους οκτώ μήνες, 40% με το Κιργιστάν το πρώτο εξάμηνο και 45% με το Τουρκμενιστάν μόλις το πρώτο τρίμηνο του 2022. Το δεύτερο τρίμηνο του 2022, περισσότεροι άνθρωποι από την Κεντρική Ασία πήγαν στη Ρωσία για να εργαστούν από ό,τι οποτεδήποτε τα τελευταία έξι χρόνια, και αντίστοιχα αυξήθηκαν τα εμβάσματα από τη Ρωσία.

Αυτή η ανάπτυξη συνδέεται σαφώς σε μεγάλο βαθμό με νέα εμπορικά πρότυπα που προκαλούνται από κυρώσεις, καθώς και με τη μαζική έξοδο των Ρώσων που κατέφυγαν στην Κεντρική Ασία μετά το ξέσπασμα του πολέμου και την έναρξη της επιστράτευσης. Την ίδια στιγμή, η Μόσχα δίνει πλέον αισθητά μεγαλύτερη προσοχή στην περιοχή. Φέτος ήταν η πρώτη φορά που ο Πούτιν επισκέφθηκε και τα πέντε κράτη της Κεντρικής Ασίας. Συνολικά, πραγματοποίησε περισσότερες από πενήντα συναντήσεις (τόσο διαδικτυακά όσο και προσωπικά) με ηγέτες της Κεντρικής Ασίας το 2022. Πολλοί άλλοι ανώτεροι Ρώσοι αξιωματούχοι και επιχειρηματίες έχουν επίσης επισκεφθεί την περιοχή από την έναρξη του πολέμου. Η Μόσχα δεν θέλει απλώς να δείξει ότι οι προσπάθειες απομόνωσης της Ρωσίας απέτυχαν: υπάρχουν επίσης πολλά πρακτικά ζητήματα προς συζήτηση. Η Κεντρική Ασία έχει να προσφέρει περισσότερα από την περιοδική υποστήριξη κατά τις ψηφοφορίες του ΟΗΕ.

Το Τατζικιστάν, για παράδειγμα, έχει κατηγορηθεί ότι παρείχε στη Ρωσία ιρανικά drone που έχουν χρησιμοποιηθεί στην Ουκρανία (αν και η Ντουσάνμπε το αρνείται). Υπάρχουν αναφορές ότι η Wagner, μια ρωσική ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία, στρατολογεί κατάδικους από φυλακές του Τουρκμενιστάν για να τους στείλει στην Ουκρανία. Οι παραδόσεις σκοπεύτρων από το Κιργιστάν στη Ρωσία έχουν επταπλασιαστεί.

Η Ρωσία, με τη σειρά της, εμπλέκεται ολοένα και βαθύτερα στην τοπική εσωτερική πολιτική. Ανακήρυξε επιτέλους το αντιπολιτευόμενο Κόμμα Ισλαμικής Αναγέννησης στο Τατζικιστάν, τρομοκρατική οργάνωση, μετά από αρκετά χρόνια που η ηγεσία του Τατζικιστάν της το ζητά. Η Ρωσία έχει επίσης αρχίσει ενεργά να συλλαμβάνει και να απελαύνει ακτιβιστές και πρώην πολιτικούς μετά από αίτημα του Κιργιστάν και του Τατζικιστάν. Ακόμη και οι κάτοχοι ρωσικών διαβατηρίων δεν είναι ασφαλείς.

Από όλα αυτά, μαζί με τους σχεδιαζόμενους νόμους (για τα μέσα ενημέρωσης στο Κιργιστάν και την “gay προπαγάνδα” στο Ουζμπεκιστάν) που ομοιάζουν πολύ με τους ρωσικούς νόμους, είναι ξεκάθαρο ότι η επιρροή της Ρωσίας συνεχίζει να διαπερνά πολλές πτυχές της ζωής στην Κεντρική Ασία και δεν δείχνει σημάδια ότι θα αλλάξει σύντομα – αν και το μακροπρόθεσμο μέλλον είναι πολύ λιγότερο σαφές.

Η Ρωσία δυσκολευόταν ήδη να προωθήσει τα σχέδια ολοκλήρωσής της στην Κεντρική Ασία, και τώρα ο πόλεμος τα έχει κάνει με ανεπανόρθωτο τρόπο μη ελκυστικά. Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να ενταχθεί το Ουζμπεκιστάν στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση τώρα, ενώ εάν το Τατζικιστάν μπορεί να πειστεί να το κάνει, αυτό θα είναι εις βάρος μεγάλων παραχωρήσεων.

Η φήμη του CSTO έχει καταρρεύσει. Οι στρατιωτικές ήττες της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν ανατινάξει τον μύθο του πανίσχυρου ρωσικού στρατού, ο οποίος έχει ανησυχήσει τις χώρες που εξαρτώνται από τη ρωσική ομπρέλα ασφαλείας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο CSTO θα διαλυθεί σύντομα, αλλά σίγουρα δεν υπάρχει δυνατότητα επέκτασής του.

Η ρωσική ήπια δύναμη στην Κεντρική Ασία διαλύεται μπροστά στα μάτια μας. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στην Κεντρική Ασία (70% στο Κιργιστάν, 55% στο Καζακστάν και 30% στο Ουζμπεκιστάν) επιρρίπτουν την ευθύνη για τα τρέχοντα οικονομικά προβλήματα στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το Μπισκέκ και το Αλμάτι έχουν γίνει μάρτυρες αρκετών αντιπολεμικών διαδηλώσεων. Οι χώροι διασκέδασης αρνούνται να φιλοξενήσουν Ρώσους αστέρες· και η δημοτικότητα της ρωσικής γλώσσας μειώνεται. Τα μέσα ενημέρωσης της Κεντρικής Ασίας έχουν αποκλειστεί στη Ρωσία επειδή προσπάθησαν να καλύψουν αντικειμενικά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Το θέμα της αποαποικιοποίησης είναι και πάλι στον δημόσιο διάλογο.

Ο βασικός πυλώνας της ρωσικής επιρροής στην Κεντρική Ασία παραμένει η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των πολιτικών ελίτ των χωρών. Επικεφαλής όλων των καθεστώτων είναι ηλικιωμένοι άνδρες που μεγάλωσαν στη σοβιετική εποχή και που επικοινωνούν μεταξύ τους στα ρωσικά. Γνωρίζουν ο ένας τον άλλον εδώ και δεκαετίες και οποιοσδήποτε νεοφερμένος αντιμετωπίζει ένα υποχρεωτικό ταξίδι στη Μόσχα για να εξεταστεί και να εγκριθεί.

Προς το παρόν, αυτά τα καθεστώτα δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν να έρθουν σε διαμάχη με το Κρεμλίνο και η απάντησή τους στις αυξανόμενες δημόσιες εκκλήσεις προς τις χώρες τους να αποστασιοποιηθούν από τη Ρωσία ήταν πολύ συγκρατημένη: μείωση του αριθμού των μαθημάτων ρωσικής γλώσσας στα σχολεία, για παράδειγμα, ή μετονομασία οδών. Αλλά οι ελίτ στην Κεντρική Ασία αλλάζουν σταδιακά μαζί με την κοινωνία, η οποία παραμένει πολύ νέα: οι μισοί κάτοικοι της περιοχής είναι κάτω των τριάντα. Δεν θυμούνται την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης· είναι λιγότερο πιθανό να μιλούν ρωσικά· και δεν θεωρούν τη Ρωσία παράδειγμα προς μίμηση.

Η απομάκρυνση της Κεντρικής Ασίας από μια όλο και πιο μη ελκυστική Ρωσία είναι μια φυσική διαδικασία. Τα κράτη της Κεντρικής Ασίας δεν ήταν ποτέ τόσο αυτάρκη όσο είναι τώρα, ούτε το κοινό σε αυτές τις χώρες ζήτησε ποτέ τόσα πολλά από την ηγεσία τους, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο, η Μόσχα, αντί να αναγνωρίσει το μέγεθος των εθνών της Κεντρικής Ασίας και να εργαστεί ώστε να καταστήσει εαυτόν πιο ελκυστικό για αυτά, απαιτεί από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες να διατηρήσουν την ιστορική κυριαρχία που κληρονόμησε το Κρεμλίνο.

Η Ρωσία είχε κάθε ευκαιρία να κάνει τα κράτη της Κεντρικής Ασίας να έλκονται προς αυτήν. Αντί γι’ αυτό, προσπαθεί να σταματήσει την εξέλιξη του χρόνου. Εάν το Κρεμλίνο δεν αλλάξει την προσέγγισή του στην εξωτερική πολιτική – και αυτό δεν είναι κάτι που θα συμβεί υπό τον Βλαντιμίρ Πούτιν – τότε η επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή θα εξαλειφθεί.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ