Πέρυσι, η Ρωσία διέψευσε όλους τους οικονομολόγους που προέβλεπαν οικονομικό κραχ για τη χώρα λόγω των δυτικών κυρώσεων. Αλλά τα στοιχεία για το πρώτο τρίμηνο του 2023 δείχνουν τώρα πράγματι μια στροφή. Αυτό οφείλεται κυρίως σε μια κίνηση της Δύσης, αναφέρει η Welt.

Προκειμένου να διαπιστώσουν πόσο άσχημα είναι πραγματικά τα πράγματα γι’ αυτούς αυτή τη στιγμή, οι Ρώσοι αρέσκονται πάντα να καταφεύγουν στο χιούμορ και τον σαρκασμό. Στη μνήμη του Radio Yerevan, του φανταστικού ραδιοφωνικού σταθμού της κομμουνιστικής εποχής που απαντούσε σε απλές ερωτήσεις ακροατών με παράδοξο ή παράλογο τρόπο, κυκλοφορεί τώρα το ερώτημα πότε τα πράγματα θα γίνουν καλύτερα. “Ήταν ήδη καλύτερα”, ήταν η απάντηση.

Με καθαρά οικονομικούς όρους  ήταν ακριβώς έτσι τον πρώτο χρόνο του πολέμου το 2022 – και μάλιστα τόσο καλά που σχεδόν όλοι έπεσαν έξω στις προβλέψεις τους. Ακόμη και διψήφια οικονομική ύφεση είχε προβλεφθεί ευρέως την άνοιξη του 2022 μετά την έναρξη του πολέμου, και ακόμη και το κάπως λιγότερο δραματοποιό Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) είχε προβλέψει μείον 8,5% τον Απρίλιο.

Τελικά, η οικονομική παραγωγή της Ρωσίας συρρικνώθηκε μόνο κατά 2,1% το 2022, παρά τον πόλεμο και τις κυρώσεις. “Όλοι είχαν στο μυαλό τους το Ιράν όταν έκαναν τις αρχικές τους προβλέψεις και περίμεναν ότι και η Ρωσία θα απομονωνόταν εντελώς από τις κυρώσεις”, εξηγεί ο Όλεγκ Βγιούγκιν, σήμερα οικονομικός σύμβουλος και πρώην αντιπρόεδρος της Ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας και πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου του Χρηματιστηρίου της Μόσχας, σε συνέντευξή του στη Welt: “Όμως ο μισός κόσμος συνέχισε να κάνει δουλειές με τη Ρωσία”.

Σύμφωνα με το Υπουργείο Οικονομίας, το μερίδιο των εξαγωγών από χώρες που είναι “μη φιλικές” από τη ρωσική άποψη, δηλαδή δυτικές χώρες, μειώθηκε από 58% σε 35% μέσα σε ένα χρόνο, ενώ το μερίδιο των εξαγωγών από άλλες χώρες έχει εκτοξευθεί από 42 σε 65%.

Η ρωσική ανθεκτικότητα είχε άλλους λόγους. Πρώτα απ’ όλα, η υψηλή τιμή του πετρελαίου, η οποία έφερε αφάνταστα πρόσθετα έσοδα και, σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα, οδήγησε το εμπορικό πλεόνασμα κατά 60% στα 282,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022 και σχεδόν διπλασίασε το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στα 227,4 δισεκατομμύρια δολάρια.

Αλλά τώρα η κατάσταση έχει αλλάξει. Τα στοιχεία για το πρώτο τρίμηνο του 2023 μαρτυρούν την έναρξη μιας νέας εποχής στην πολιτική κυρώσεων της Δύσης και στις προσπάθειες της Ρωσίας να την αντιμετωπίσει. Το συμπέρασμα είναι ότι κάθε άλλο παρά ρόδινα είναι. Και για άλλη μια φορά ο κόσμος αναρωτιέται αν η Ρωσία ξεμένει τελικά από χρήματα και επομένως έχει όλο και λιγότερα κεφάλαια για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμο.

Το Υπουργείο Οικονομικών ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ο κρατικός προϋπολογισμός της Ρωσίας παρουσίασε έλλειμμα 2,4 τρισεκατομμυρίων ρουβλίων, ή 1,5% του ΑΕΠ, κατά το πρώτο τρίμηνο. Αυτό είναι ήδη κοντά στο έλλειμμα των 2,9 τρισεκατομμυρίων ρουβλίων που έχει προϋπολογιστεί ως έλλειμμα για το σύνολο του 2023 και δεν απέχει πολύ από το έλλειμμα των 3,3 τρισεκατομμυρίων ρουβλίων του προϋπολογισμού για το σύνολο του 2022, το οποίο είχε οδηγήσει τότε σε έλλειμμα 2,3%. “Το πρώτο τρίμηνο είναι ένα φιάσκο”, λέει ο Βγιούγκιν.

Είναι προφανές από τα στοιχεία ότι η Ρωσία έχει τόσο ένα νέο πρόβλημα εσόδων όσο και ένα νέο πρόβλημα δαπανών. Το γεγονός ότι οι δαπάνες έχουν εκτοξευθεί κατά 34% οφείλεται στις υψηλότερες δαπάνες τόσο για την κοινωνική πρόνοια όσο και για τον πόλεμο, οι οποίες δεν μπορούν να παρουσιαστούν λεπτομερώς επειδή το 1/3των δαπανών του προϋπολογισμού είναι πλέον μυστικό.

Αντίθετα, το πρόβλημα με τα έσοδα είναι ανοιχτό βιβλίο. Με το νέο κεφάλαιο να προβλέπει πως οι δυτικές κυρώσεις κατά των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και πετρελαιοειδών, οι οποίες τέθηκαν σε ισχύ στις αρχές Δεκεμβρίου και στις αρχές Φεβρουαρίου, έχουν μαζικές επιπτώσεις.

Το γεγονός ότι τα έσοδα του προϋπολογισμού συρρικνώθηκαν κατά 21% σε 5,7 τρισεκατομμύρια ρούβλια (70 δισεκατομμύρια δολάρια με την τρέχουσα συναλλαγματική ισοτιμία) το πρώτο τρίμηνο οφείλεται όχι μόνο στη μείωση του όγκου των εξαγωγών φυσικού αερίου (συμπεριλαμβανομένης της πτώσης των τιμών), αλλά και στις σημαντικά μειωμένες ταμειακές ροές από τις εξαγωγές πετρελαίου. Τα έσοδα από τις εξαγωγές φυσικού αερίου και πετρελαίου, που είναι τόσο σημαντικά για τη Ρωσία, έπεσαν κατά 45% σε 1,6 τρισεκατομμύρια ρούβλια. “Αν τα πράγματα συνεχίσουν έτσι, η Ρωσία θα έχει έλλειμμα στον προϋπολογισμό της τάξης του 6% φέτος”, λέει μεταξύ άλλων στη Welt ο Σεργκέι Γκουρίγιεφ, οικονομολόγος στο Sciences Po στο Παρίσι και πρώην μέλος του εποπτικού συμβουλίου της μεγαλύτερης ρωσικής τράπεζας Sberbank.

Ωστόσο, ο φυσικός όγκος των εξαγωγών πετρελαίου δεν έχει μειωθεί καθόλου. Αντιθέτως, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA) την περασμένη εβδομάδα, ο δεύτερος μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο διέθεσε κατά μέσο όρο 8,1 εκατομμύρια βαρέλια (159 λίτρα) στην παγκόσμια αγορά κάθε μέρα τον Μάρτιο, περισσότερο από κάθε άλλη φορά από τον Απρίλιο του 2020. Μόνο τα έσοδα από αυτό ήταν 43% χαμηλότερα από ό,τι ένα χρόνο νωρίτερα.

Σε αντίθεση με άλλες δυτικές κυρώσεις, οι οποίες συχνά καταστρατηγούνται, το πετρελαϊκό εμπάργκο φαίνεται να αποδίδει. Προς το συμφέρον του κόσμου, το ρωσικό πετρέλαιο βγαίνει μεν στην αγορά, αλλά με μέγιστη τιμή τα 60 δολάρια ανά βαρέλι, σύμφωνα με το επιβληθέν ανώτατο όριο τιμών. Σύμφωνα με τον ΙΕΑ, η Ρωσία πλήρωσε πρόσφατα κατά μέσο όρο μόνο 50,67 δολάρια για το πετρέλαιο των Ουραλίων. Το ευρωπαϊκό αργό τύπου Brent διαπραγματευόταν περίπου στα 80 δολάρια ανά βαρέλι την ίδια περίοδο.

Το ρωσικό ρούβλι δεν κυλά πλέον όπως πέρυσι

Σε αντίθεση με το 2022, η Ρωσία ξαφνικά δεν κολυμπά πλέον σε χρήμα. Το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατέρρευσε πάνω από 70% το πρώτο τρίμηνο σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, στα 18,6 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της κεντρικής τράπεζας. Αυτό έχει ήδη αποδυναμώσει σημαντικά το ρούβλι. Σύμφωνα με τη δυναμική του πρώτου τριμήνου, το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για το σύνολο του έτους αναμένεται να καταρρεύσει κατά 70% στα 66 δισ. δολάρια σε σύγκριση με το 2022.

Η έλλειψη εσόδων από τις εξαγωγές πετρελαίου είναι το σοβαρότερο πρόβλημα, αν και όχι το μοναδικό. Οι λιανικές πωλήσεις συρρικνώθηκαν ήδη κατά 6,7% πέρυσι. Το πιο οξύ, από την αγορά εργασίας λείπουν οι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι άνδρες που έχουν φύγει στο εξωτερικό για να αποφύγουν τη στράτευση.

Ο τραπεζικός τομέας έχει πληγεί σοβαρά. Με την αποχώρηση των δυτικών εταιρειών, υπάρχει έλλειψη επενδύσεων και, λόγω των κυρώσεων, έλλειψη μεταφοράς τεχνολογίας. Όλα αυτά και οι ελλείψεις στις εισαγωγές άλλων προϊόντων μπορούν να αντισταθμιστούν εν μέρει, αλλά όχι εξ ολοκλήρου, με την εγχώρια παραγωγή και με την προσέγγιση με την Κίνα.

“Του χρόνου δεν θα έχουμε άλλα χρήματα”, δήλωσε ο Ρώσος μεγιστάνας της μεταλλουργίας Όλεγκ Ντεριπάσκα σε επιχειρηματικό συνέδριο τον Μάρτιο. Με αυτό το επιχείρημα βγήκε έξω από τα νερά του. Πάνω απ’ όλα, κανείς που νομίζει ότι γνωρίζει τη νοοτροπία του Βλαντιμίρ Πούτιν δεν πιστεύει ότι η Ρωσία δεν θα βρίσκει πλέον χρήματα για πόλεμο. Και ακόμη και αν τα περιθώρια ελιγμών για την οικονομία στο σύνολό της έχουν περιοριστεί σημαντικά, υπάρχουν.

Η επίδραση της βάσης είναι χαμηλή, οι προβλέψεις για το ΑΕΠ επομένως όχι μόνο αρνητικές. Ενώ ο ΟΟΣΑ προβλέπει νέα ύφεση 2,5%, η επενδυτική τράπεζα JPMorgan αναμένει ανάπτυξη 1%. Το ρωσικό υπουργείο Οικονομίας αύξησε την πρόβλεψή του στο 1,2%, το ΔΝΤ από 0,3% σε 0,7%. “Στην πραγματικότητα, κανείς δεν ξέρει”, λέει ο οικονομολόγος Γκούριεφ σε συνέντευξή του: “Φαίνεται περισσότερο ότι η ύφεση θα συνεχιστεί. Αλλά το ΑΕΠ δεν είναι ούτως ή άλλως καλό εργαλείο μέτρησης σε περιόδους πολέμου, επειδή περιλαμβάνει 1:1 τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες”.

Το γεγονός είναι, λέει ο Γκουρίγιεφ, ότι το κράτος θα πρέπει να είναι προληπτικό όσον αφορά τον προϋπολογισμό, δεδομένων των στοιχείων για το πρώτο τρίμηνο. “Είναι δύσκολο να πούμε αυτή τη στιγμή πώς θα κλείσει τις τρύπες”, λέει ο ειδικός σε θέματα οικονομικών Βγιούγκιν, ο οποίος ήταν επίσης κάποτε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών.

Στο εσωτερικό, μπορεί να συνεχίσει να δανείζεται χρήματα- τα αποθεματικά του κρατικού ταμείου πλούτου (FNB) έχουν συρρικνωθεί κατά 28 δισεκατομμύρια δολάρια από την έναρξη του πολέμου, αλλά εξακολουθούν να ανέρχονται σε 147 δισεκατομμύρια δολάρια. Θα είναι πιο δύσκολο για τις τράπεζες, καθώς η ρευστότητα είναι περιορισμένη – η δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα VTB μόλις ανακοίνωσε ζημία ρεκόρ 7,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων για το 2022.

Οι ειδικοί πιστεύουν ότι η Κίνα, για παράδειγμα, είναι απίθανο να δανείσει στη Ρωσία σημαντικά χρηματικά ποσά, λόγω του φόβου της Κίνας για δευτερογενείς κυρώσεις. Και η ρωσική κεντρική τράπεζα είναι απίθανο να τυπώσει χρήμα από φόβο για ακόμη υψηλότερο πληθωρισμό, λέει ο Γκουρίγιεφ. Είναι πιο πιθανό ότι το κράτος θα υιοθετήσει μια πορεία λιτότητας, μη προσαρμόζοντας πλέον τους μισθούς των κρατικών υπαλλήλων στον πληθωρισμό και αποτρέποντας μια εξέγερση εναντίον του με νέα κατασταλτικά μέτρα.

Ένα νέο φορολογικό σύστημα είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έρθει για τους εξαγωγείς πετρελαίου, οι οποίοι σήμερα επωφελούνται αδρά από το εμπόριο πετρελαίου εκτός των συνόρων της χώρας – εν μέρει στην γκρίζα αγορά – ενώ το κράτος χάνει.

“Το 2023 θα είναι χειρότερο από το 2022”, λέει ο Βγιούγκιν: “Ωστόσο, τα χρήματα δεν θα τελειώσουν το 2023. Το 2024 θα είναι πιο σφιχτά – αν δεν αλλάξει τίποτα”.

Πηγή: capital.gr