Ιστορία - Πολιτισμός
Το ατμόπλοιο «Ένωσις» και η αιχμαλωσία του από κεμαλικές κανονιοφόρους το 1922
Η υπόθεση της σύλληψης του ελληνικού ατμοπλοίου «Ένωσις» ήταν ένα μικρό αλλά τελικά σημαντικό γεγονός μέσα στον ορυμαγδό των εξελίξεων κατά την διάρκεια της τελευταίας και πιο τραγικής φάσης για τον Ελληνισμό της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Συγγραφείς: Αλέξανδρος Αποστολίδης, Παναγιώτης Γέροντας
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ναυτική Επιθεώρηση» (τεύχος 595)
Γενικά
Το παρόν πόνημα ασχολείται με την περιπέτεια ενός ελληνικών συμφερόντων ατμοπλοίου, του «Ένωσις», το οποίο συνελήφθη από δύο τουρκικές κανονιοφόρους έξω από το Νοβορωσσίσκ. Το όλο γεγονός εντάσσεται στις παράπλευρες απώλειες του Μικρασιατικού πολέμου. Η κατάληψη εμπορικών και επιτάκτων πλοίων είναι συνήθεις και ταυτόχρονα σημαντικές επιχειρήσεις, οι οποίες επιφέρουν σημαντικές απώλειες για αυτόν που τις υφίσταται. Εμπορεύματα, τρόφιμα, υλικά ακόμη και πολεμοφόδια δεν έχουν την δυνατότητα να «φθάσουν στον στόχο τους» με αποτέλεσμα την παρακώλυση της πολεμικής προσπάθειας.
Τί είναι αυτό όμως που κάνει το «Ένωσις» να διαφέρει από τις άλλες περιπτώσεις; Κατά κύριο λόγο το εμπόρευμα. Τί μετέφερε αυτό το πλοίο; Γιατί οι Τούρκοι το θεώρησαν σημαντική λεία; Εν συνεχεία οι συνέπειες. Ποιές ήταν οι αντιδράσεις της ελληνικής και τουρκικής πλευράς μετά την κατάληψη του εν λόγω ατμοπλοίου; Ποιός ο διεθνής αλλά και ο τοπικός αντίκτυπος; Τέλος, ποιά ήταν η έκταση που πήρε το επεισόδιο στον Τύπο και επιπρόσθετα ποιά θέση κατέχει στην ιστοριογραφία;
Η έρευνα προσπαθώντας να απαντήσει στα προηγούμενα ερωτήματα κινήθηκε πολύπλευρα: ερευνήθηκαν αρχεία, όπως το ιστορικό αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού και αυτό του Υπουργείου Εξωτερικών. Παράλληλα αναζητήθηκε το γεγονός και οι συνέπειές του στον Τύπο (ελληνικό και ξένο) της εποχής. Η έρευνα τέλος δεν περιορίστηκε μόνο σε ελληνικές πηγές αλλά επεκτάθηκε σε ρώσικες και τουρκικές.
Η παρούσα εργασία θα προσπαθήσει να απαντήσει όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένα στα παραπάνω ερωτήματα.
Τα χαρακτηριστικά και το ιστορικό του πλοίου
Το ατμόπλοιο «Ένωσις» καθελκύστηκε το 1891 από την Kockums MV στο Malmo της Σουηδίας. To 1891 το πλοίο μετά από επιτυχείς δοκιμές τέθηκε στην υπηρεσία της εταιρείας Franz Trelleborg Ångfartygs Ny. AB. Το 1918 τέθηκε στην υπηρεσία της εταιρείας Franz Rederi A/B Baltaic – France, Goteborg. Το 1920 αγοράστηκε από τον εφοπλιστή Γεώργιο Δρακούλη (G. A. Drakoulis). Στις 26 Απριλίου του 1922 κατελήφθη από την τουρκική κανονιοφόρο Νο1 και αφού έκανε μία στάση στην Ριζούντα, μεταφέρθηκε στην Τραπεζούντα. Εκεί, ως κεμαλικό πλοίο πλέον, έλαβε την ονομασία Trabzon. Το 1924 τέθηκε εκτός υπηρεσίας και οδηγήθηκε στο Gölcük. Το 1934 πουλήθηκε για διάλυση[1].
Τα χαρακτηριστικά του πλοίου είναι τα ακόλουθα:
- Εκτόπισμα: 632gt, 369nt, 1200tdw.
- Διαστάσεις: L 52.3m, B 8.1m., D 3.9m.
- Υλικό σκάφους: Σίδηρος
- Μηχανή: 1 triple 3 cyl,_ihp, Kockums
- Λέβητας: 1 Scotch, Kockums
- Ταχύτητα: (1922) 8kts
- Οπλισμός: Ουδείς[2].
Το Πλαίσιο
Η στρατιωτική και διπλωματική θέση της Ελλάδος τον Απρίλιο του 1922 ήταν δυσχερής. Η προέλαση του Ελληνικού Στρατού τον Αύγουστο του 1921 είχε αποτύχει. Η Άγκυρα δεν είχε καταληφθεί. Επικρατούσε στρατιωτική στασιμότητα που ευνοούσε τον Κεμάλ καθώς η Ελλάδα είχε οδηγηθεί σε πλήρη διπλωματική απομόνωση. Η Γαλλία είχε μεταστραφεί πλήρως, η Μ. Βρετανία ακολουθούσε επαμφοτερίζουσα στάση, η Ιταλία ήταν σαφώς εχθρική, ενώ, τέλος η Σοβιετική Ένωση είχε υπογράψει με το κεμαλικό καθεστώς Σύμφωνο Φιλίας (Μάρτιος 1920), το οποίο διακανόνιζε το καθεστώς των Στενών χωρίς να λαμβάνει υπ’ όψη τους Δυτικούς προσφέροντας παράλληλα στον Κεμάλ υλικο – τεχνική βοήθεια[3].
Η επάνοδος του βασιλέα Κωνσταντίνου έδωσε την κατάλληλη αφορμή στην Γαλλία να στραφεί ανοικτά υπέρ του Κεμάλ. Σε αυτό συνέβαλε και ο οικονομικός ανταγωνισμός της χώρας αυτής με την Μ. Βρετανία στον χώρο της «Εγγύς Ανατολής». Στα μάτια των Γάλλων, ο Ελληνικός Στρατός στην περιοχή εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Βρετανών. Για να εξασφαλίσει τα οικονομικά της συμφέροντα υπέγραψε με τον Κεμάλ το Σύμφωνο της Άγκυρας (Οκτώβριος 1921) με το οποίο παραχωρούσε στον Κεμάλ την Κυλικεία με αντάλλαγμα οικονομικές παραχωρήσεις στα εδάφη της Τουρκίας[4]. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση, οικονομικοί παράγοντες του Λονδίνου άρχισαν να ανησυχούν για τυχόν παραμερισμό τους από αυτή την νέα «μοιρασιά[5]».
Η Οργάνωση του Τουρκικού «Ανατολικού Στόλου[6]» και οι κεμαλικές κανονιοφόροι
Η ανασυγκρότηση των τουρκικών δυνάμεων υπό τον Κεμάλ άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά το 1920. Στις 10 Ιουλίου του 1920 η Διεύθυνση Αμυντικών Θεμάτων (Umur-i Bahriye Μüdürlüğü) ιδρύθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Την 1η Μαρτίου του 1921 ο οργανισμός μετονομάστηκε σε Ναυτική Διεύθυνση[7]. Αυτή έχοντας τεράστιες αρμοδιότητες στεγαζόταν σε ένα πέτρινο κτήριο στην περιοχή Samanpazari στην Άγκυρα. Η δράση της ήταν επιτυχής οργανώνοντας την τοπική άμυνα, την διάθεση των εθελοντών αλλά και την δημιουργία ενός δικτύου πληροφοριών για τις κινήσεις των εχθρικών πλοίων. Αυτό το τελευταίο ήταν εξόχως σημαντικό διότι ο Ελληνικός Στόλος εκείνη την περίοδο είχε την απόλυτη υπεροπλία. Διευθυντής της ήταν μέχρι τον Ιούνιο του 1923 ο υποπλοίαρχος Ahmet Şevket.
Κατά την διάρκεια του πολέμου ιδρύθηκαν ναυτικές διοικήσεις υπαγόμενες στην παραπάνω διεύθυνση. Αυτές ήταν η Ναυτική Αποστολή στην Τραπεζούντα, το Ναυτικό Απόσπασμα στην Σαμψούντα, η Ναυτική Διοίκηση Αμάσρας, το Ναυτικό Απόσπασμα στο Ερεκλί[8] (Ereğli), η Ναυτική Διοίκηση του Ισμίτ[9] (Izmit), η Ναυτική Εφεδρεία στο Φετίγιε[10] (Fethiye) και το Ναυτικό Απόσπασμα στο Εγκιρντίρ[11] (Eğirdir). Παράλληλα ιδρύθηκαν λιμεναρχεία και παράκτιοι σταθμοί επιτήρησης για την υποστήριξη των στρατηγικών ναυτικών μεταφορών.
Σημαντικός παράγοντας της ενίσχυσης των κεμαλικών υπήρξε και η υποστήριξη της Σοβιετικής Ενώσεως. Ήδη τον Ιούλιο του 1920 ο Κεμάλ έστειλε αποστολή στην Μόσχα για να εγκαταστήσει σχέσεις. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι τότε το κίνημα του Κεμάλ δεν είχε πάρει τον μετέπειτα χαρακτήρα του. Τότε φαινόταν ότι και τα δύο καθεστώτα αγωνίζονταν εναντίον της δυτικής ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Από τον Σεπτέμβριο του 1920 ξεκίνησαν οι μεταφορές πολεμοφοδίων και χρημάτων από τα ρωσικά λιμάνια στην Τραπεζούντα. Κάτω από αυτήν την εξέλιξη το Ναυτικό Απόσπασμα στην Τραπεζούντα μετονομάστηκε σε Διοίκηση Ναυτικών Μεταφορών. Με το Σύμφωνο του Μαρτίου του 1921 σχεδόν κάθε είδος οπλισμού και πολεμοφοδίων μεταφέρθηκαν στην Τουρκία.
Η τουρκική ναυτική δύναμη όμως παρέμενε ανεπαρκής. Στον Ανατολικό Στόλο δεν υπήρχαν άλλα πολεμικά πλοία εκτός από τις κανονιοφόρους Preveze και Aydinreys, αριθμώντας συνολικά 37 πλοία (26 στην Μαύρη Θάλασσα, 11 στην θάλασσα του Μαρμαρά και στο Αιγαίο). Ο υπόλοιπος στόλος αποτελούνταν από ρυμουλκά, ατμόπλοια και μεταφορικά. Τα περισσότερα από αυτά ήταν γηραιά και χαμηλής ταχύτητας, ενώ ουσιαστικά στερούνταν την απαραίτητη υποστήριξη βάσης. Σε πολλά από αυτά τα πλοία, το πλήρωμα αποτελούνταν από ιδιώτες ή από παροπλισμένους αξιωματικούς. Μόνο οι δύο παραπάνω αναφερόμενες κανονιοφόροι είχαν κανονικό ναυτικό πλήρωμα χωρίς ιδιώτες.
Οι μηχανοκίνητες κανονιοφόροι υπ’ αριθμόν 1 και 2 αποκτήθηκαν από την Σοβιετική Ένωση στις 24 Σεπτεμβρίου του 1921 αλλά αναγκάστηκαν να πλεύσουν και πάλι προς το Νοβορωσσίσκ λόγω τεχνικών προβλημάτων. Μετά από τέσσερεις μήνες επισκευών, στις 5 Απριλίου του 1922, οι κυβερνήτες και των δύο πλοίων ανέφεραν ότι ήταν έτοιμοι για κάθε είδους αποστολή[12]. Η Δοίκηση Ναυτικών Μεταφορών στην Τραπεζούντα τους ανέθεσε ως αποστολή την σύλληψη του υπό ελληνική σημαία ατμοπλοίου «Ένωσις», το οποίο θα απέπλεε από το Νοβορωσσίσκ για την Κωνσταντινούπολη.
Το γεγονός και ο αντίκτυπος
Η σύλληψη του πλοίου «Ένωσις» έχει ξεχωριστή θέση στις τουρκικές πηγές. Περιγραφή του γεγονότος σε αδρές γραμμές έχουμε από τον Τούρκο συγγραφέα και καθηγητή Dr. Figen Atabey[13]. Σύμφωνα με αυτόν οι δύο κανονιοφόροι ήταν σε αναμονή για το ερχομό του πλοίου το απόγευμα της 26ης Απριλίου του 1922. Μόλις λοιπόν εθεάθη μαύρος καπνός κινήθηκαν προς αυτό. Εν συνεχεία διέταξαν το ελληνικό πλοίο να ακινητοποιηθεί 35 μίλια από την ακτή ενώπιον των Δαρδανελλίων. Ο κυβερνήτης του ελληνικού πλοίου δεν υπάκουσε και οι Τούρκοι προς εκφοβισμό έριξαν μία προειδοποιητική βολή. Κατόπιν τούτου δεν υπήρχε άλλη λύση από την παράδοση. Ο κυβερνήτης της υπ’ αριθμόν 1 τουρκικής κανονιοφόρου εξεφώνησε λόγο στο κατάστρωμα του «Ένωσις», με τον οποίο εγγυήθηκε την ασφάλεια του πληρώματος, των επιβατών και των προσωπικών τους αντικειμένων. Το καταληφθέν πλοίο οδηγήθηκε στην Τραπεζούντα και αναδείχθηκε σε ένα από τα πιο ενεργά πλοία του Ανατολικού Στόλου με το όνομα «Trabzon»
Mία άλλη όμως τουρκική πηγή μας παρουσιάζει με περισσότερες λεπτομέρειες το γεγονός και κάπως διαφορετικά. Πρόκειται για το άρθρο του Sadi Borak με τίτλο «Πώς συλλάβαμε την Ένωση;»[14] Σε αυτό το άρθρο αναφέρεται ότι ένας Τούρκος ονόματι Firuz Bey, υπάλληλος του τουρκικού προξενείου στο Νοβορωσσίσκ, ανέφερε το εξής:
«Αυτές τις ημέρες θα αποπλεύσει από το Νοβορωσσίσκ ένα πλοίο με ελληνική σημαία με μεγάλες ποσότητες από χρυσό, ασήμι και διαμάντια. Το πλοίο θα πλεύσει στην Ελλάδα δια μέσου Μαύρης Θάλασσας»
Σύμφωνα με το άρθρο οι δύο κανονιοφόροι διέκοψαν εσπευσμένα τις επισκευές στην Ρωσία για να καταδιώξουν το ελληνικό πλοίο[15]. Οι δύο κεμαλικές κανονιοφόροι εισήλθαν λοιπόν νύχτα στο Νοβορωσσίσκ χωρίς να γίνουν αντιληπτές ούτε από τους Σοβιετικούς ούτε και από το πλήρωμα του «Ένωσις». Οι Τούρκοι εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι προμηθεύτηκαν πυρομαχικά και καύσιμα. Κατόπιν απέπλευσαν από το Νοβορωσσίσκ για να μην γίνουν αντιληπτοί.
Στην συνέχεια έπρεπε να αναμένουν το θήραμά τους επί δύο μέρες. Υπήρχε όμως ανάγκη μεθόρμισης για αυτό το διάστημα. Για το λόγο αυτό κατέπλευσαν σε ρωσικό λιμάνι παραπλανώντας τις σοβιετικές αρχές ότι τάχα έπιασε φωτιά η μία καμινάδα της μίας κανονιοφόρου με σκοπό να λάβουν διήμερη άδεια παραμονής.
Στις 26 Απριλίου το «Ένωσις» απέπλευσε από το Νοβορωσσίσκ. Η μία κανονιοφόρος, η υπ’ αριθμόν 2, παρουσίασε βλάβη, οπότε συνέχισε την καταδίωξη μόνο η υπ’ αριθμόν 1. Τριάντα πέντε μίλια από την ακτή το «Ένωσις» διετάχθη να σταματήσει, διαταγή την οποία αγνόησε. Τότε η κανονιοφόρος 1 έριξε προειδοποιητική βολή κάνοντας τον κυβερνήτη του ελληνικού ατμοπλοίου να παραδοθεί. Εν τω μεταξύ οι βλάβες στην κανονιοφόρο 2 επιδιορθώθηκαν και έπλευσε προς την έτερη κανονιοφόρο. Το πλοίο οδηγήθηκε στην Τραπεζούντα την 1η Μαΐου, όπου και μετονομάστηκε σε «Trabzon».
Μια νέα πληροφορία προστίθεται σχετικά με το φορτίο του πλοίου. Πρόκειται για έναν «κρυμμένο θησαυρό». Το ελληνικό πλοίο εκκενώθηκε αλλά παρά την αξία του φορτίου του, ο «μυθικός θησαυρός» δεν ανευρέθηκε. Μετά από τέσσερεις μήνες ο αιχμάλωτος κυβερνήτης του «Ένωσις» δέχθηκε να αποκαλύψει τον θησαυρό με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Σύμφωνα με τις υποδείξεις του, μετακίνησαν τις τάβλες του κρεβατιού της καμπίνας του ευρίσκοντας μία μεγάλη ποσότητα από χρυσό και ασήμι. Κατόπιν ο πρώτος μηχανικός αποκάλυψε που ευρισκόταν ο υπόλοιπος θησαυρός. Ήταν στο μέρος αποθήκευσης του κάρβουνου στα ύφαλα του πλοίου. Ευρέθηκαν 11 σάκοι με χρυσό συνολικής αξίας 1.000.000 λιρών[16].
Από ελληνικής πλευράς εξετάστηκαν ενδελεχώς τα αρχεία της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού καθώς και του Υπουργείου Εξωτερικών.
Από πλευράς ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού ανευρέθηκε σειρά εγγράφων που αποστέλλει ο διοικητής της Ναυτικής Βάσεως Κωνσταντινουπόλεως, αντιπλοίαρχος Σωτήριος Γιαννόπουλος προς τον πλοίαρχο Ιωάννη Ηπίτη, αρχηγό του Στόλου Α. Σε έγγραφο της 20 Απριλίου/3 Μαϊου 1922[17] τον ενημερώνει ότι «ιδιωτικόν τηλεγράφημα εκ Νοβορωσσίσκ, διαβιβασθέν εκ Ροστοβίου και Ιασίου, υπό χρονολογίαν 17/30 Απρίλιου» αναφέρει ότι «Α/ον “ΕΝΩΣΙΣ” ανεχώρησε Τετάρτη 13/26 (Απριλίου). Φήμη κυκλοφορεί ότι συνελήφθη υπό Τουρκικού τορπιλικού». Στο ίδιο έγγραφο αναφέρεται ότι το «ειρημένον ατμόπλοιον» ανήκει στον Γεώργιο Δρακούλη και ότι κυβερνήτης είναι ο Ανδρέας Φερεντίνος. Αναφέρεται ότι το πλοίο μετέφερε «διάφορα εμπορεύματα» και ότι είχε αποπλεύσει από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό το Νοβορωσσίσκ στις 12/25 Μαρτίου. Η αναφορά καταλήγει: «έπρεπε δε να είχεν ήδη επιστρέψει».
Σε επόμενο έγγραφο του διοικητού της Ναυτικής Βάσης Κωνσταντινουπόλεως προς τον αρχηγό του Στόλου Α΄ με ημερομηνία 25 Απριλίου/ 8 Μαϊου και θέμα «Πληροφορίαι περί του α/ου “ΕΝΩΣΙΣ”» αναφέρεται σε πληροφορίες που έδωσε «αξιόπιστος Αρμένιος επιβάτης», ο οποίος κατέφθασε στην Κωνσταντινούπολη με γαλλικό ατμόπλοιο. Κατ’ αυτόν λοιπόν, το ατμόπλοιο «Ένωσις» μετά την σύλληψή του οδηγήθηκε πρώτα στην Ριζούντα, όπου αποβιβάστηκαν οι «πλείστοι των επιβατών[18]» και κατόπιν στην Τραπεζούντα, όπου και εκρατείτο ακόμη. Στην Τραπεζούντα το ατμόπλοιο χρωματίστηκε ολόκληρο μαύρο «καθώς και η καπνοδόχος και οι λέμβοι του», ενώ το πλήρωμα και οι έμποροι απομονώθηκαν στην κανονιοφόρο «Αϊδίν». Στην δεύτερη παράγραφο του εγγράφου παρατίθεται μαρτυρία Τούρκου εμπόρου από την Τραπεζούντα, ο οποίος είπε σε ομογενή ότι «η Ένωσις» ευρισκόταν από 20 Απριλίου/ 3 Μαϊου «ωρμισμένη παραπλεύρως του ατμοπλοίου, όπερ προεκτείνει (ημιβυθισμένον) τον λιμενοβραχίονα της Τραπεζούντος» και ότι το πλήρωμα και οι έμποροι κρατήθηκαν αιχμάλωτοι. Το μεν πλήρωμα σε ένα καφενείο στην προκυμαία, οι έμποροι δε κρατήθηκαν σε έναν στάβλο και κατόπιν εστάλησαν στο εσωτερικό.
Σε νέο έγγραφο του διοικητή αναφέρονται εκτενέστερες πληροφορίες για την σύλληψη του ελληνικού ατμόπλοιου, προερχόμενες από Έλληνα επιβάτη από το Νοβορωσσίσκ, ο οποίος είχε καταφθάσει στην Κωνσταντινούπολη με ιταλικό ατμόπλοιο, καθώς και Ελληνίδας επιβάτιδος του «Ένωσις», η οποία αφέθηκε ελεύθερη από τους Τούρκους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες αυτές η σύλληψη του ατμοπλοίου πραγματοποιήθηκε 15 μίλια μακριά από το Γκελεντζίκ. Σύμφωνα μάλιστα με την Ελληνίδα επιβάτιδα[19] του «Ένωσις» η καταδίωξη των δύο τουρκικών βενζινακάτων άρχισε «ημίσειαν ώραν μακράν του Γκελεντζίκ, όπου η “ΕΝΩΣΙΣ” είχεν αφήσει τον πλοηγόν». Ο διοικητής λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι οι πλοηγοί παραλαμβάνονταν πέντε μίλια νότια του Γκελεντζίκ, υπολόγισε ότι κατά πάσα πιθανότητα η σύλληψη έγινε 8-10 μίλια από την ακτή. Τα τουρκικά βενζινοκίνητα ήταν οπλισμένα με μικρά ταχυβόλα, ενώ τα πληρώματα έφεραν πολιτική περιβολή.
Στο τελευταίο ευρεθέν έγγραφο του διοικητή για την υπόθεση (25 Απριλίου/ 8 Μαϊου), αποστέλλονται συνημμένα δύο πίνακες: ο πρώτος με τα ονόματα του πληρώματος του «Ένωσις» κατά την αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη την 13η Μαρτίου του 1922, ενώ ο δεύτερος ανέφερε ονομαστικά όλα τα ονόματα των ελληνικών ατμοπλοίων που απέπλευσαν από την Κωνσταντινούπολη και ευρίσκονταν σε ρωσικούς λιμένες.
Και στο αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών υπάρχει εκτενέστατη αλληλογραφία μεταξύ των ελληνικών αρχών (πολιτικών και στρατιωτικών). Ξεχωριστή θέση έχουν οι εκθέσεις, οι αναφορές καθώς και η αλληλογραφία των επιτετραμμένων του Πολεμικού Ναυτικού στην περιοχή.
Σε έγγραφο του Λιμεναρχείου Κωνσταντινουπόλεως προς την Ναυτιλιακό τμήμα της Διεύθυνσης του Εμπορικού Ναυτικού του Υπουργείου Ναυτικών[20], ο λιμενάρχης Δ. Παπαμιχαλόπουλος αναφέρεται στο ατμόπλοιο «Ένωσις». Όσον αφορά το περιστατικό της σύλληψης υπάρχει συμφωνία με τις τουρκικές πηγές. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι από το πλήρωμα και τους επιβάτες αφέθησαν ελεύθεροι μόνο όσοι είχαν ουδέτερη υπηκοότητα ή προστασία κάποιας ουδέτερης χώρας. Από το πλήρωμα και τους επιβάτες μόνο 20 πληρούσαν τις προϋποθέσεις (5 άνδρες του πληρώματος και 15 επιβάτες). Οι υπόλοιποι 13 του πληρώματος και οι 55 επιβάτες κρατήθηκαν ως αιχμάλωτοι. Γίνεται αναφορά και στο εμπόρευμα. Το πλοίο μετέφερε «μεγάλης αξίας πλακών χρυσού και αργύρου» καθώς και διάφορα εμπορεύματα, τα οποία κρατήθηκαν από τους κεμαλικούς. Επίσης συνελήφθησαν και οι φορτωτές του σταλέντος φορτίου στο Νοβορωσσίσκ από τους οποίους αφαιρέθηκε το τίμημα του πωληθέντος φορτίου τους, ήτοι 15.500 λίρες.
Οι ελληνικές πηγές δείχνουν να υποβαθμίζουν το μέγεθος της λείας. Για την σημαντικότητα της σύλληψης δέον να γίνει μία παρένθεση απο την τουρκική πλευρά. Πολύ αργότερα, το 1926, ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ απέδωσε με διάταγμα[21] χρηματική ανταμοιβή στους αξιωματικούς και τα πληρώματα των κανονιοφόρων που συνέλαβαν το «Ένωσις». Γίνεται μάλιστα ειδική μνεία στο εν λόγω διάταγμα σε όσους είχαν αποβιώσει, ότι δηλαδή την ανταμοιβή θα την ελάμβαναν οι νόμιμοι κληρονόμοι. Έτερη τουρκική πηγή[22] κάνει εκτενέστατη αναφορά στην λεία. Σύμφωνα με αυτή το Ναυτικό δικαστήριο της Σαμψούντας απεφάνθη πως η κατάληψη του «Ένωσις» έγινε σύμφωνα με τον Νόμο και το Διεθνές Δίκαιο, κατοχυρώνοντας την λεία που βρέθηκε στα αμπάρια. Αυτή περιελάμβανε διάφορα εμπορεύματα, γραφομηχανές, δέρματα ζώων αξίας 200.000 λιρών, χαλιά από το Ιράν (Περσία), έντερα ζώων, αλλά και ζωντανά.
Η ίδια πηγή αναφέρει ότι τέσσερεις ολόκληρους μήνες μετά την κατάληψή του ατμοπλοίου ήρθαν νέες πληροφορίες από ανάκριση αιχμαλώτου και κατόπιν νέας έρευνας βρέθηκαν στο μηχανοστάσιο 11 σακιά με χρυσό και ασήμι, συνολικής αξίας 500.000 λιρών, όταν ολόκληρο το πλοίο αποτιμήθηκε στις 60.000 λίρες. Συνολικά, σύμφωνα πάντα με την πηγή, η λεία της κατάληψης του «Ένωσις» χωρίς να υπολογίζονται τα διάφορα εμπορεύματα και τα χαλιά, παρά μόνο τα δέρματα (200.000), ανήλθε στο ποσό των 760.000 λιρών. Κλείνοντας την παρένθεση δέον να αναφερθεί ότι με απόφαση του δικαστηρίου της Σαμψούντας, τα πληρώματα των 2 κανονιοφόρων έλαβαν ως αμοιβή το ήμισυ της αξίας του πλοίου, δηλ.30.000 λίρες, οι οποίες και διαμοιράστηκαν[23].
Σύμφωνα με έτερη αναφορά του λιμενάρχη Κωνσταντινουπόλεως[24], οι αιχμάλωτοι είχαν σταλεί στον Όφι και από εκεί θα στέλνονταν στο Ερζιγκιάν[25]. Ακολουθεί σημαντικότατη έκθεση[26] του λιμενάρχη. Σε αυτήν κατονομάζονται τα πέντε μέλη του πληρώματος, τα οποία αφέθηκαν ελεύθερα. Αυτοί ήταν οι Κωνσταντίνος Καλουτάς (β΄ μηχανικός), Αντ. Βλησμάς (αρχιθερμαστής), Παντελής Καραγιάννης (ναύτης), Παναγ. Σιδερόπουλος (θαλαμηπόλος) και Πέτρος Μπόϊκος (θερμαστής). Ο τελευταίος προσελήφθη στο Νοβορωσσίσκ. Επίσης αφέθησαν ελεύθεροι και δύο επιβάτες οι Αναστ. Καγγέλης και Χαρ. Ματσιάτος. Αυτοί κατάφεραν να αποδείξουν ότι διέθεταν «ξένη υπηκοότητα ή ειδικήν προστασίαν». Ο ναύτης Π. Καραγιάννης, του οποίου την μαρτυρία ο λιμενάρχης θεωρεί αξιόπιστη, περιέγραψε με λεπτομέρεια το γεγονός. Τα δύο κεμαλικά σκάφη προσέγγισαν το ελληνικό ατμόπλοιο στην παράλλαξη του φάρου της Ντούμπας (Doob point). Τα κεμαλικά σκάφη πλησίασαν και έγιναν αντιληπτά μόλις στα πενήντα μέτρα. Ένα από αυτά πλησίασε και αφού εξακρίβωσε το όνομα του πλοίου, άναψε τα φώτα του, ενώ ο κυβερνήτης του φώναξε αγγλιστί στον κυβερνήτη του «Ένωσις» να σταματήσει. Επειδή δεν έλαβε καμία απάντηση, επανέλαβε την διαταγή ρίχνοντας και προειδοποιητική βολή. Στην συνέχεια εμφανίστηκε και από την άλλη πλευρά,την δεξιά, του ελληνικού ατμόπλοιου, το έτερο σκάφος. Μετά από ένα τέταρτο της ώρας το κεμαλικό βενζινόπλοιο, το ευρισκόμενο στα δεξιά του ελληνικού ατμοπλοίου, το συνέλαβε και ανέβηκε στο κατάστρωμα του «Ένωσις» ο Τούρκος κυβερνήτης θέτοντας πορεία προς Βατούμ. Υπολογίζεται ότι το πλοίο συνελήφθη 8-9 μίλια από τις ρωσικές ακτές.
Τα τουρκικά αυτά πλοία είχαν εισέλθει στο λιμάνι του Νοβορωσσίσκ επανειλημμένα κατά το δεκαπενθήμερο που ευρισκόταν το «Ένωσις» εκεί και «ετέλουν εν γνώσει του πολυτίμου φορτίου, όπερ παρέλαβεν». Τρεις ημέρες προ του απόπλου του ελληνικού ατμοπλοίου είχαν αποπλεύσει χωρίς να επιστρέψουν, ενώ τις προηγούμενες φορές επέστρεφαν αυθημερόν ή το αργότερο την επομένη. Τα κεμαλικά σκάφη ήταν εξοπλισμένα με ένα ταχυβόλο και δύο πυροβόλα. Δεν έφεραν εμφανώς τουρκική σημαία αλλά την ύψωσαν όταν πλησίασαν τις τουρκικές ακτές. Τα πληρώματά τους έφεραν είδος στολής «μετά πιλίσκου του Τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού», ενώ οι κυβερνήτες είχαν πολιτική περιβολή και καλπάκια «εκ των χρησιμοποιουμένων παρά των Κεμαλικών αξιωματικών». Στην Τραπεζούντα, όπου οδηγήθηκε το «Ένωσις» ο ενεργήσας την σύλληψη και αναλαβών την διακυβέρνηση Ιζζέτ φόρεσε «την Ναυτικήν στρατιωτικήν στολήν του, άνευ όμως σειρίδων ενδεικτικών του βαθμού του».
Από τις μαρτυρίες των ανδρών του πληρώματος δεν επιβεβαιώνεται μαρτυρία γυναίκας μάρτυρος[27], η οποία ήταν επιβάτης, και σύμφωνα με αυτήν όταν τα κεμαλικά σκάφη πλησίασαν, ο κυβερνήτης του «Ένωσις» συγκέντρωσε όλους τους αξιωματικούς και διενήργησε σύσκεψη με σκοπό την άμυνα του πλοίου. Τέτοια σκέψη δεν υπήρξε, διότι τα τουρκικά πλοία είχαν πλησιάσει πολύ κοντά με στραμμένα τα πυροβόλα τους στο ελληνικό πλοίο. Χρόνος για τέτοια σύσκεψη δεν δόθηκε.
Η πορεία προς το Βατούμ ακολουθήθηκε κατά τις 14-15 Απριλίου. Η ταχύτητα του ελληνικού πλοίου δεν ξέπερασε τα 4 1/2 μίλια την ώρα και αυτό έγινε επίτηδες από τους μηχανικούς του, οι οποίοι ανέμεναν συνάντηση με κάποιο άλλο πλοίο «παρ’ ου ήλπιζον την απολύτρωσιν». Όταν όμως έφθασαν στο Βατούμ, ο Τούρκος κυβερνήτης άλλαξε πορεία ακολουθώντας πλου κατά μήκος των ακτών του Πόντου. Την 8η μ.μ. ώρα έφθασαν στον λιμένα των Αθηνών. Οι έμποροι του πλοίου, επειδή είχαν πληροφορίες ότι εκείνα τα μέρη ήταν κατοικία «πειρατών και παντοειδών άλλων κακοποιών στοιχείων», καταθορυβήθηκαν για την ζωή τους και για το πολύτιμο φορτίο τους. Έπεισαν τον Τούρκο κυβερνήτη να τους οδηγήσει σε άλλο λιμάνι προσφέροντάς του 1500 χάρτινες τουρκικές λίρες (30.000 δραχμές) και δύο πλάκες χρυσού αξίας 2.500 τουρκικών λιρών (50.000 δραχμές). Τελικά το ελληνικό ατμόπλοιο κατέφθασε στην Ριζούντα την 10η π.μ. της 17ης Απριλίου.
Στην προκυμαία συγκεντρώθηκε πλήθος Τούρκων οι οποίοι ζητωκραύγαζαν. Με διαταγή των τοπικών αρχών αποβιβάστηκαν όλοι οι επιβάτες και κάποιοι έμποροι (οι υπόλοιποι παρέμειναν στο πλοίο για να παρακολουθούν την τύχη του φορτίου), οι οποίοι οδηγήθηκαν σε κάποιο ξενοδοχείο προς εγκατάσταση. Σύμφωνα με την αναφορά κατά την πορεία τους προς το ξενοδοχείο χλευάστηκαν και «κακοποιήθηκαν» από το συγκεντρωμένο πλήθος. Την 2α μ.μ. της ίδιας ημέρας το «Ένωσις» συνοδευόμενο από τις δύο κεμαλικές κανονιοφόρους απέπλευσε από την Ριζούντα για την Τραπεζούντα, στην οποία και έφθασαν στις 7 μ.μ. . Το πρωί της επόμενης μέρας, όταν ξύπνησε το ελληνικό πλήρωμα, βρήκε το «Ένωσις» βαμμένο μαύρο με την καπνοδόχο λευκή. Κατά την 6η πρωινή διετάχθη η εκφόρτωση των υπαρχόντων στο πλοίο εμπορευμάτων καθώς και «παντοειδών πολυτίμων αντικειμένων» παρά την διαμαρτυρία των εμπορών εκ των οποίων μερικοί ήταν ξένοι υπήκοοι. Οι άνδρες του ελληνικού πληρώματος και οι εναπομείναντες έμποροι μεταφέρθηκαν στο άλλοτε τουρκικό πολεμικό πολεμικό πλοίο «Αϊδίν», το οποίο ευρισκόταν αγκυροβολημένο στην είσοδο του λιμένα. Με το που επέβησαν στο τουρκικό πλοίο, οι έμποροι υπέστησαν αυστηρή έρευνα κατά την οποία τους αφαιρέθηκαν τα κοσμήματα, τα χρηματικά ποσά καθώς και μέρος των ενδυμάτων τους. Κατόπιν το «Αϊδίν» απέπλευσε για την Ριζούντα, όπου απεβίβασε το πλήρωμα και τους εμπόρους.
Την 20η Απριλίου επισκέφθηκε τους αιχμαλώτους ο πολιτικός διοικητής της Ριζούντας ζητώντας να μάθει ποιοί από τους κρατούμενους είχαν ξένη υπηκοότητα. Από αυτούς μόνο πέντε άνδρες του πληρώματος, πέντε επιβάτες και έξι έμποροι αφέθησαν ελεύθεροι. Οι υπόλοιποι δεκατρεις άνδρες του πληρώματος, πενήντα πέντε επιβάτες και τρεις έμποροι συνέχισαν να κρατούνται[28]. Οι αιχμάλωτοι αυτοί θεωρήθηκαν αιχμάλωτοι πολέμου και αναγκάστηκαν να τρέφονται από ό,τι είχαν πάνω τους καθώς και να πληρώνουν το ξενοδοχείο. Εξ αιτίας αυτού, έφθασαν στο σημείο να πουλήσουν ό,τι τους απέμεινε από τις ήδη λεηλατημένες αποσκευές τους. Από το αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών συνάγεται το συμπέρασμα ότι διεξήχθη μεγάλος αγώνας για την ανταλλαγή των Ελλήνων αιχμαλώτων με εκείνους του τουρκικού συλληφθέντος πλοίου «Κριμ».
Την σημαντικότητα του πλοίου «Ένωσις» και του φορτίου του, την δεικνύει και η ελληνική αντίδραση. Πρώτον οι ελληνικές πολιτικές αρχές (Ύπατη Αρχμοστεία στην Κωνσταντινούπολη) προσπαθούν να αποδείξουν στους ξένους ύπατους αρμοστές ότι η σύλληψη ήταν πειρατική και παράνομη ενέργεια, αιτώντας την απελευθέρωση πληρώματος, των επιβατών αλλά και του φορτίου του. Δεύτερον η σύλληψη του τουρκικού πλοίου «Ινέμπολις» που έγινε ως αντίποινα για την σύλληψη του «Ένωσις». Σε σήμα του αρχηγού Στόλου Α΄ (αριθμ. Πρωτ. Εμπ. 305/27/4/22[29]) αναφέρεται η σύλληψη του τουρκικού πλοίου, ενώ έπλεε προς την Νικομήδεια. Κατασχέθηκε σημαντικό λαθρεμπόριο πολέμου. Οδηγήθηκε στην Κίο, όπου αφέθηκαν ελεύθεροι «γυναικόπαιδα, γέροντες και παιδιά», ενώ κρατήθηκαν Τούρκοι στρατεύσιμοι και όσοι θεωρήθηκαν ύποπτοι. Τέλος σε τηλεγράφημα[30] του λιμενάρχη Κωνσταντινουπόλεως Παπαμιχαλόπουλου στο ΓΕΝ που κοινοποιείται προς το Υπουργείο Εξωτερικών αναγράφεται το φορτίο του πλοίου:«είχε φορτίον δερμάτων ερίων και χρυσόν και άργυρον 300 περίπου λιρών τουρκικών τίμημα εκφορτωθέντων εμπορευμάτων Ρωσσικούς λιμένας.»
Το γεγονός όμως φαίνεται να ερέθισε και την συμμαχική στον Κεμάλ, σοβιετική πλευρά. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η έκφραση δυσαρέσκειας εκ μέρους της Σοβιετικής Ένωσης για την υπόθεση[31].Εκεί αναφέρεται το γεγονός αλλά και το λιμάνι όπου είχαν μεθορμίσει οι δύο κανονιοφόροι, το λιμάνι του Γκελεντζίκ. Παράλληλα αναφέρεται ξεκάθαρα ότι το «Ένωσις» μετέφερε από την Κωνσταντινούπολη στο Νοβορωσσίσκ αλεύρι και τρόφιμα τα οποία ανήκαν στο λαϊκό επιτροπάτο[32].Γίνεται μάλιστα έκκληση από την Λαϊκή Επιτροπή των Εξωτερικών Υποθέσεων προς την τουρκική πρεσβεία σχετικά με την εξασφάλιση του πλοίου.Η τουρκική πρεσβεία με την σειρά της διαβεβαιώνει ότι θα λάβει τα «δέοντα μέτρα» και ότι θα κρατάει ενήμερη την σοβιετική πλευρά.
Η συλλήψεις του «Ένωσις» και του «Ινέμπολις» έχουν ξεχωριστή θέση στον ελληνικό και διεθνή τύπο, ακόμα και σε εφημερίδες πέρα του Ατλαντικού.
Η σύλληψη του «Ινέμπολις» αναγράφεται ως γεγονός και στις εφημερίδες New York Times[33] και Quebec Daily Telegraph[34]. Και οι δύο εφημερίδες κινούνται στην ίδια γραμμή, ότι δηλαδή το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό κινήθηκε προς αποκλεισμό των ακτών της Μαύρης Θάλασσας και την σύλληψη του «Ινέμπολις» ως αντίποινα για την σύλληψη του «Ένωσις» από τους κεμαλικούς.
Σημαντικό για το θέμα των αντιποίνων είναι να αναφερθεί ότι ακόμα και ο βομβαρδισμός της Σαμψούντας από τον Ελληνικό Στόλο από τουρκική πηγή[35] παρουσιάζεται ως αντίποινα στην σύλληψη του ελληνικού ατμοπλοίου. Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι η σύλληψη του «Ένωσις» «νευρίασε» τους Έλληνες. Στις ελληνικές πηγές από την άλλη δεν υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ σύλληψης του «Ένωσις» και του βομβαρδισμού της Σαμψούντας από τον Ελληνικό Στόλο, εν τούτοις προκαλεί εντύπωση ότι στον φάκελλο του αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών με θέμα την υπόθεση την σύλληψη του «Ινέμπολις» υπάρχει η έκθεση[36] του Αρχηγού του Στόλου Α΄ Ηπίτη για τα γεγονότα του βομβαρδισμού της Σαμψούντας. Δέον να αναφερθεί όμως ότι και προ της σύλληψης του «Ένωσις» τονιζόταν η ανάγκη λήψεως «ενεργότερων μέτρων» για την περιστολή του λαθρεμπορίου που κατευθυνόταν προς τον Κεμάλ. Ένα από αυτά ήταν ο βαθμιαίος αποκλεισμός[37] των κεμαλικών ακτών.
Η υπόθεση του ελληνικού ατμοπλοίου όμως απασχολεί και το ελληνικό Τύπο. Στην κατάσταση των αιχμαλώτων του «Ένωσις» κάνει αναφορά η εφημερίδα «Αμάλθεια[38]». Οι εναπομείναντες του πληρώματος καθώς και οι επιβάτες συνεχίζουν να κρατούνται στην Ριζούντα. Η εφημερίδα αναφράφει ότι «δεν πιέζονται μεν» αλλά «ευρίσκονται εγκάθειρκτοι». Τροφή δεν τους χορηγούταν, τους αφαιρέθηκαν τα χρήματα, ενώ υποχρεώθηκαν να πωλήσουν τα υπάρχοντά τους από τις αποσκευές τους για να ζήσουν. Σε φύλλο της ίδιας εφημερίδας[39] γίνεται αναφορά στην πρόθεση για ανταλλαγή αιχμαλώτων μεταξύ αυτών του «Ένωσις» και εκείνων του «Ινέμπολις». Σημαντική είναι η αναφορά της εφημερίδας[40] για ένταση των νηοψιών εκ μέρους του Ελληνικού Στόλου. Στόχος είναι το λεθρεμπόριο πολέμου που ενισχύει τον Κεμάλ. Η δυσφορία της Σοβιετικής Ένωσης για την σύλληψη του ελληνικού ατμοπλοίου διαφαίνεται και σε δημοσίευμα[41] της «Αμάλθειας». Συγκεκριμένα αναφέρει:
«…η ενταύθα σοβιετική αντιπροσωπία θεωρεί την απαλλαγή των κρατουμένων ως ζήτημα φιλοτιμίας διότι τόσον ενταύθα, όσον και στους σοβιετικούς λιμένας είχον αναρτηθή πινακίδες προτρέπουσαι τους ναυτιλλομένους και τους εμπόρους να προβώσιν εις το μετά των ρωσικών λιμένων εμπόριον υπό την προστασίαν των σοβιέτ.»
Η εφημερίδα από την Σμύρνη αναφέρει[42] τις συλλήψεις τουρκικών πλοίων μεταξύ αυτών και του «Ινέμπολις». Οι τουρκικές πηγές χαρακτηρίζουν τις συλλήψεις «αντίποινα» για την σύλληψη του «Ένωσις».
Η υπόθεση της σύλληψης του ελληνικού ατμοπλοίου απασχολεί και την ελληνική εφημερίδα που εκδίδεται στις Η.Π.Α., «Ατλαντίς[43]». Η εφημερίδα αναφέρει ότι οι Τούρκοι θεωρούν το πλοίο «καλή πολεμική λεία», ενώ οι Έλληνες χαρακτηρίζουν την σύλληψη πειρατική και παράνομη. Το τελευταίο συμφωνεί και με τα αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών καθώς όντως γίνεται προσπάθεια να χαρακτηριστεί η σύλληψη πειρατική[44].
Η εφημερίδα «Έθνος»[45] αναγράφει ότι η Άγκυρα αποφάσισε την «απόλυση» του πληρώματος και των επιβατών του «Ένωσις» με αντάλλαγμα την απελευθέρωση του πληρώματος του «Ινέμπολις», ενώ σε έτερο φύλλο[46] η εφημερίδα παραθέτει το ιστορικό της σύλληψης του ελληνικού ατμόπλοιου. Από την άλλη, η εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος[47]» αναφέρεται στην απόλυση μέρους του πληρώματος και των επιβατών με ξένη υπηκοότητα.
Η παραπάνω δειγματοληπτική θεώρηση του ελληνικού Τύπου δεικνεύει το ενδιαφέρον που προκάλεσε η υπόθεση του «Ένωσις».
Συμπεράσματα.
Η υπόθεση της σύλληψης του ελληνικού ατμοπλοίου «Ένωσις» ήταν ένα μικρό αλλά τελικά σημαντικό γεγονός μέσα στον ορυμαγδό των εξελίξεων κατά την διάρκεια της τελευταίας και πιο τραγικής φάσης για τον Ελληνισμό της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Είναι γεγονός ότι τα μέτρα του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού κατά του λαθρεμπορίου με κατεύθυνση τον Κεμάλ εντάθηκαν μετά την σύλληψη του ελληνικού ατμοπλοίου. Αυτό μπορεί να εξηγηθεί πολύ απλά με τις στρατηγικές ανάγκες της περιόδου, παρ’ όλα αυτά είναι βέβαιο (αποδεικνύεται από τις πηγές) ότι η σύλληψη του τουρκικού «Ινέμπολις» έγινε στα πλαίσια αντιποίνων για την σύλληψη του «Ένωσις».
Τουρκικές πηγές μάλιστα το προχωρούν ακόμη περισσότερο. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι ακόμη και ο βομβαρδισμός της Σαμψούντας έγινε στα πλαίσια αντιποίνων. Οι ελληνικές πηγές από την άλλη υποστηρίζουν ότι η εν λόγω πόλη περιείχε σημαντική ποσότητα πολεμοφοδίων και πυρομαχικών.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ελληνικό ατμόπλοιο ήταν μία σημαντική λεία για τον Κεμάλ. Το αποδεικνύουν οι πηγές και από τις δύο πλευρές καθώς και η έκταση που πήρε στον ελληνικό και διεθνή τύπο η σύλληψη. Μέχρι και οι New York Times ανέφεραν το γεγονός.
Στην τουρκική ιστορία η σύλληψη του «Ένωσις» κατέχει σημαντική θέση ως επιτυχία του εμβρυακού τότε τουρκικού πολεμικού ναυτικού. Από την δική μας πλευρά περνά σχεδόν απαρατήρητη, όταν αναλογιζόμαστε την καταστροφή που ακολούθησε στην Μικρά Ασία. Αυτό δεν μειώνει την σημασία του, μια σημασία, η οποία προέρχεται, εξάγεται από τις ίδιες τις πηγές.
Ως μελλοντικά πεδία έρευνας προτείνονται η προσπάθεια ανεύρεσης, αν υπάρχει, στις ελληνικές πηγές μίας άμεσης σύνδεσης του βομβαρδισμού της Σαμψούντας με το «Ένωσις» καθώς και η μελέτη των περιπετειών του Ελλήνων (πλήρωμα και επιβάτες) που είχαν την ατυχία να συλληφθούν και να κρατηθούν αιχμάλωτοι από τους κεμαλικούς.
[1] . Langensiepen B. – Güleryüz. A., Ottoman Steam Navy, 1828- 1923, Conway Maritime Press.
[2] ο.π.
[3] Στην θέση της Σοβιετικής Ένωσης έπαιξε καθοριστικό ρόλο και η συμμετοχή της Ελλάδος στην επέμβαση των Δυτικών στην Κριμαία με σκοπό την ανατροπή των κομμουνιστών.
[4] «Οι Γάλλοι με τον Κλεμανσώ στην εξουσία και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην Ελλάδα, δεν ήταν δυσμενώς προδιατεθειμένοι. Εν τούτοις η γαλλική επιρροή στην Τουρκίαν είχεν αφήσει ζωηρά τα κατάλοιπά της, τα οποία έκαμνον πολλούς Γάλλους να εξακολουθούν να είναι τουρκόφιλοι. Εις τούτο συνέτεινε και ο οικονομικός παράγων, διότι τα 60% περίπου του οθωμανικού χρέους ευρίσκοντο εις γαλλικάς χείρας, καθώς και πέραν του ημίσεος των εις την Τουρκίαν ξένων επενδύσεων ανήκεν εις γαλλικά συμφέροντα. Αλλ’ όταν ο Κλεμανσώ, φθίνοντος του Ιανουαρίου του 1920, απώλεσε την εξουσίαν και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Millerand, οι φιλότουρκοι ενισχύθησαν. Και όταν το Νοέμβριον του ιδίου έτους ο Ελευθέριος Βενιζέλος απώλεσε την εξουσίαν και ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος επανήλθεν εις τον θρόνον, οι φιλότουρκοι εύρον πλέον ουρανόπεμπτον πρόφασιν ίνα βαθμηδόν μεταβληθούν ις μισέλληνας.» Μαρκεζίνης Σπ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τόμος Δ΄, σελ 274, εκδ Πάπυρος, Αθήνα 1968.
[5] Η Ελλάδα δεν είχε την στηρίξη της Μ. Βρετανίας αλλά του Λόυντ Τζώρτζ και του κύκλου του, οι οποίοι θεωρούσαν την Ελλάδα έναν ικανό δορυφόρο για τα βρετανικά συμφέροντα. ο.π., σελ 274.
[6] Atabey F., “Turkish Sailors in the period of national struggle” στο International Journal of Social Studies, No31, p 99-112, Winter II, 2015.
[7] Ελληνική απόδοση του Naval Department Directorate.
[8] Η ελληνική πόλη Ηράκλεια.
[9] Η Νικομήδεια.
[10] Η αρχαία ελληνική πόλη Τελμησσός.
[11] Η ελληνική πόλη Ακρωτήρι.
[12] Turkish General Staff Military History Archive, Box Nu. 1030, File Nu.78, Document Nu., 151-1, Paper Nu:40.
[13] Atabey F., “Turkish Sailors in the period of national struggle” στο International Journal of Social Studies, No31, p 99-112, Winter II, 2015.
[14] Borak S., Enosis’ i Nasil Zaptettik?, Hayat Tarih Mecmuasi, July 1969.
[15] Η διαταγή είχε ως εξής : « Στον λιμένα του Νοβορωσσίσκ είναι αγκυροβολημένο ένα Ελληνικό πλοίο με το όνομα Ένωσις, το οποίο μεταξύ άλλων θα μεταφέρει μεγάλες ποσότητες χρυσού. Διατάσσονται τα κ/φ νο.1 και νο.2 να το κατασχέσουν, έχοντας υπόψη πως όλες οι ενέργειες κατάσχεσης του Ένωσις θα πρέπει να είναι σύννομες με το διεθνές δίκαιο και να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό».
Η διαταγή κατάληψης του «Ένωσις» ήρθε προς τους Κυβερνήτες των Κανονιοφόρων από τον Ναυτικό Διοικητή Τραπεζούντας, Fahri Bey, μαζί με αυστηρούς κανόνες εμπλοκής, καθώς και αναλυτικές οδηγίες :
- Δεδομένου ότι οι κανονιοφόροι δεν έφεραν οπλισμό, διατάχθηκε το πλοίο Sahin να μεταφέρει τον οπλισμό των κανονιοφόρων με άκρα μυστικότητα από την Τραπεζούντα στο Νοβορωσσίσκ, όπου και ευρίσκοντο οι κανονιοφόροι.
- Κατόπιν, θα μεταφερθούν στα κ/φ 1 και 2 με άκρα μυστικότητα.
- Δυο ημέρες πριν τον απόπλου του «Ένωσις», προκειμένου να μην κινήσουν υποψίες, τα κ/φ θα αποπλεύσουν του Νοβορωσσίσκ και θα μεταβούν στον λιμένα του Γκελεντζίκ προκειμένου να περιμένουν το «Ένωσις» να καταπλεύσει εκεί.
- Κατά τον απόπλου, κάθε κ/φ θα πάρει μαζί του τροφοδοσία για 15 ημέρες και 2 τόνους βενζίνης για καύσιμα.
- Η κατάληψη θα έπρεπε να γίνει με πάσα νομιμότητα, ώστε να μην μπορεί να αμφισβητηθεί σε οποιοδήποτε δικαστήριο κατέφευγε η Ελληνική ή ακόμα και η Σοβιετική πλευρά.
- Προκειμένου να μην υπάρξουν ενδείξεις παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου, ένα από τα 2 κ/φ θα βγάλει μαύρο καπνό, προφασιζόμενο ότι έχει βλάβη, ώστε να του επιτραπεί η είσοδος στο λιμάνι του Γκελεντζίκ.
- Η κατάληψη του «Ένωσις» θα γίνει σύμφωνα με το διεθνές ναυτικό δίκαιο, ανεβάζοντας μόνο 4 άτομα πάνω στο κατάστρωμα του «Ένωσις» κατά την διενέργεια της κατάληψής του.
- Αφού ολοκληρωθεί η κατάληψη, θα πάρει ρότα προς το Βατούμ συνοδευόμενο από τα κ/φ και 30 μίλια πρίν το Βατούμ θα αλλάξει πορεία προς τον πλησιέστερο Τουρκικό Λιμένα.
- Στον Τουρκικό Λιμένα που θα καταπλεύσει, θα παραλάβει μία διμοιρία στρατιωτών, οι οποίοι θα το συνοδεύσουν μέχρι την Τραπεζούντα, που είναι και ο τελικός τους προορισμός.
- Αν συναντήσουν εχθρικό πλοίο, η εντολή είναι ξεκάθαρη : «Βουλιάξτε το «Ένωσις»
Οι εντολές εφαρμόστηκαν κατά γράμμα από τους κυβερνήτες των κ/φ. Ο κυβερνήτης της κ/φ νο.1, υποπλοίαρχος Necati, μετέβει στην Τραπεζούντα με το πλοίο Αlemdar, φόρτωσε τα όπλα στο Ατμόπλοιο Sahin και στις 18 Απριλίου έφτασε στο Νοβορωσσίσκ και με άκρα μυστικότητα μεταφόρτωσε τον οπλισμό από το Sahin στα κ/φ, καθιστώντας τα πλέον ετοιμοπόλεμα. Yüksek Lisans Tezi, Kurtuluş Savaşi Dömeninde Denizcilik Faaliyetleri, Ankara 2007
[16] Η πηγή δεν μας ξεκαθαρίζει σε τί είδους λίρες μετράται η αξία. Πιθανώτατα σε τουρκικές λίρες.
[17] Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αρχείο 1922.
[18] Πολλοί από τους οποίους ήταν πρόσφυγες.
[19] Αρ. Πρωτ. Εμπ. 93/ 11 (24) Μαϊου 1922, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Αρχείο 1922.
[20] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ. Φακέλλου 19, Αρ. Υποφακέλλου 2, Λιμεναρχείο Κωνσταντινουπόλεως, Αρ Πρωτ. 927/21 Οκτωβρ. 1922, Περί των συλληφθέντων μέχρι τούδε Ελληνικών Πλοίων εν τη Μαύρη Θαλάσση.
[21] Atabey F., “Turkish Sailors in the period of national struggle” στο International Journal of Social Studies, No31, p 99-112, Winter II, 2015.
[22] Yüksek Lisans Tezi, Kurtuluş Savaşi Dömeninde Denizcilik Faaliyetleri, Ankara 2007, σελ 126 -129.
[23] ο.π.
[24] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ. Φακέλλου 19, Αρ. Υποφακέλλου 2, Λιμεναρχείο Κωνσταντινουπόλεως, Αρ. Πρωτ. 388/24 Μαϊου 1922.
[25] Η αρχαία ελληνική πόλη Αρσίγγη.
[26] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ.Φακέλλου 19, Αρ.Υποφακέλλου 2, Ναυτική Βάση Κωνσταντινουπόλεως, Αρ.Πρωτ.382/28 Μαϊου 1922
[27] Στην έκθεση αναφέρεται το όνομα αυτής: Όλγα Ζουγανέλλη. Δεν ανευρέθηκε η μαρτυρία της. Αξίζει να αναφερθεί ότι και ο Ναυτικός Διοικητής Κωνσταντινουπόλεως αναφέρεται σε μαρτυρία Ελληνίδας μάρτυρος. Βλέπε υποσημείωση 19.
[28] Το ονόματα των μελών του πληρώματος που συνέχισαν να κρατούνται είναι τα εξής: Ανδρέας Φερεντίνος (πλοίαρχος), Πέτρος Πίλικας (υποπλοίαρχος), Δημ. Ρεμάνδας (ναύκληρος), Σπύρος Καραλούδης (ναύτης), Παναγ. Φερεντίνος (ναύτης), Σπυρ. Φερεντίνος (ναύτης), Γερασ. Μαγουλιάνος (ναύτης), Δημ. Μανωλιάς (ά μηχανικός), Νικ. Λοράντος (θερμαστής), Πετρ. Κελαδίτης (θερμαστής), Χρίστος Βαρύτιμος (θερμαστής), Δημ. Κούπαλος (μάγειρας), Γεράσιμος Νικηφορίδης (θαλαμηπόλος).
[29] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ.Φακέλλου 19, Αρ.Υποφακέλλου 2
[30] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ.Φακέλλου 19, Αρ.Υποφακέλλου 2, Εκ Κωνσταντινουπόλεως, Αριθμ. Πρωτ. Εμπ. 77, Διεύθυνση Εμπορικού Ναυτικού.
[31] Γκρομίκο ΑΑ., Έγγραφα της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής το 1922.
[32] Ελληνική απόδοση της λέξεως Commissariat.
[33] 10 Μαϊου 1922. “Flotilla Will Blockade Turkish Black Sea Ports – Turkish Ship Seized”.
[34] 9 Μαϊου 1922.
[35] Doğanay, Rahmi; İstiklal Harbinde Samsun’daki Amerikan Filosu, Geçmişten Geleceğe Samsun, Samsun 2006, (Σελ. 163-174).
[36] Αρχείο Υπουργείο Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, 1922, Αρ. Φακέλλου 10, Αρ. Υποφακέλλου 3. Περί της γενομένης επιχειρήσεως κατά της Σαμψούντας, Στόλος Α΄ (Αρ. Εμπ. Πρωτ. 476/ 2 Ιουνίου 1922.
[37] Έγγραφο του ΓΕΝ προς το Υπουργείο Εξωτερικών (Αρ. Πρωτ. Γ.Ε.2/245, 16 Φεβρουαρίου 1922). Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Αρ. Φακέλλου 37, Αρ. Υποφακέλλου 5.
[38] 17(30) Μαϊου 1922.
[39] 16 Ιουνίου 1922.
[40] 5 (18) Ιουλίου 1922. Βλέπε και υποσημείωση 30.
[41] 3 (16) Μαϊου 1922.
[42] 30 (13) Απριλίου 1922
[43] 8 Μαϊου 1922.
[44] Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, Αρ.Φακέλλου 19, Αρ. Υποφακέλλου 2.
[45] 19 Ιουνίου 1922.
[46] 29 Απριλίου 1922.
[47] 21 Μαϊου 1922.
ΠΗΓΗ: Μεθ’ορμής ακάθεκτου
Διεθνή
Μπαλέτο υπό Σκιές: Η Ρωσική Τέχνη και η Ευρωπαϊκή Συνείδηση
Ακόμα και όταν οι στρατοί της Ρωσίας εισέβαλαν στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η μουσική της ξεχύθηκε στα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της ηπείρου, με τους παθιασμένους μαέστρους και τις γοητευτικές σοπράνο να γίνονται οι κορυφαίοι πρεσβευτές της ρωσικής πολιτιστικής δύναμης.
Ακόμα και όταν οι στρατοί της Ρωσίας εισέβαλαν στην Ευρώπη τον περασμένο αιώνα, η μουσική της ξεχύθηκε στα θέατρα και τις αίθουσες συναυλιών της ηπείρου, με τους παθιασμένους μαέστρους και τις γοητευτικές σοπράνο να γίνονται οι κορυφαίοι πρεσβευτές της ρωσικής πολιτιστικής δύναμης.
Όταν η Σοβιετική Ένωση έπεσε, οι όπερες και τα μπαλέτα της Ρωσίας εξακολουθούσαν να κατέχουν μια ιερή θέση στην Ευρώπη- το ίδιο και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα το 2014. Όμως όλα αυτά σταμάτησαν απότομα τον χειμώνα του 2022, όταν το Κρεμλίνο ξεκίνησε την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.
Σε μια επίδειξη αλληλεγγύης προς το Κίεβο, ο κόσμος της κλασικής μουσικής ακύρωσε ρωσικές συναυλίες, σταμάτησε να παρουσιάζει εμβληματικά έργα, όπως ο Καρυοθραύστης και η Λίμνη των Κύκνων, και εγκατέλειψε ερμηνευτές με δημόσιους δεσμούς με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν.
Τρία χρόνια αργότερα, ωστόσο, η ρωσική μουσική κουλτούρας επιστρέφει σε ευρωπαϊκά θέατρα και λυρικές σκηνές. Πρόκειται για μια νίκη για τη Μόσχα, την ώρα που οι επικριτές της ισχυρίζονται πως επιχειρεί να τερματίσει την απομόνωση που βιώνει σε παγκόσμιο επίπεδο, εκμεταλλευόμενη την πολιτιστική της κληρονομιά και την υψηλού επιπέδου της τέχνη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ουκρανία, παρακολουθώντας τη σιωπηλή «επιστροφή του Τσαϊκόφσκι» στην Ευρώπη, καλούν τις μουσικές σκηνές να διατηρήσουν την γραμμή τους απέναντι στη Μόσχα.
Ο Ουκρανός υπουργός Πολιτισμού Μίκολα Τοτσίτσκι δήλωσε ότι η καλλιτεχνική σκηνή της Ευρώπης θα πρέπει να «το ξανασκεφτεί» πριν ανοίξει τις πύλες της σε Ρώσους καλλιτέχνες, χαρακτηρίζοντας «πολύ επικίνδυνη» την επιστροφή του ρωσικού πολιτισμού, ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται.
«Όταν έχεις μια ρωσική ενεργή πολιτιστική δράση στη χώρα σου, πρόκειται αμέσως για παραπληροφόρηση και για προετοιμασία κάποιου είδους επιθετικής πράξης», είπε. «Αυτή είναι η δική μας εμπειρία».
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Πολιτισμού Γκλεν Μίκαλλεφ συμφώνησε, λέγοντας στο POLITICO: «Τα ευρωπαϊκά στάδια δεν πρέπει να δίνουν κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτόν τον επιθετικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας».
Σύνδεσμοι χρηματοδότησης της ΕΕ
Το 2008, ο Βαλερί Γκέργκιεφ, ένας από τους διασημότερους μαέστρους της Ρωσίας, πραγματοποίησε μια προπαγανδιστική συναυλία στην κατεστραμμένη πόλη Τσχινβάλι, πρωτεύουσα της αποσχισθείσας περιοχής της Νότιας Οσετίας της Γεωργίας, την οποία μόλις είχαν καταλάβει οι υποστηριζόμενοι από τη Μόσχα αυτονομιστές.
Καθώς το κοινό ανεμίζει ρωσικές και οσετικές σημαίες, ο Γκέργκιεφ διηύθυνε τη συμφωνία του Λένινγκραντ, ένα δημοφιλές πατριωτικό έργο και σύμβολο της αντίστασης κατά του φασισμού. Αργότερα, ο ίδιος συμμετείχε σε τηλεοπτική διαφήμιση για την προεκλογική εκστρατεία του Πούτιν το 2012, επαινώντας την ηγεσία του Ρώσου προέδρου, και υπέγραψε μάλιστα και ανοιχτή επιστολή που υποστήριζε την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από το Κρεμλίνο το 2014.
Μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, απορρίφθηκε από διάφορες ορχήστρες και θέατρα, από το Μιλάνο και το Μόναχο μέχρι το Ρότερνταμ και τη Βιέννη. Έχει διευθύνει συναυλίες στην Κίνα και το Ιράν. Ωστόσο, του έχουν επιβληθεί κυρώσεις από την Ουκρανία και δεν έχει επισκεφτεί την Ευρώπη από τότε που ξεκίνησε η επίθεση.
Αυτό πρόκειται να αλλάξει.
Ο Γκέργκιεφ πρόκειται να πραγματοποιήσει συναυλίες στη Βαρκελώνη το επόμενο έτος με τη ρωσική ορχήστρα Μαριίνσκι στο πλαίσιο της σειράς συναυλιών Ibercámera, η οποία αναφέρει το ταμείο Next Generation της ΕΕ ως οικονομικό υποστηρικτή.
Ο διοργανωτής της εκδήλωσης, Τζόζεπ Μαρία Πρατ, δήλωσε στην ισπανική El País ότι δεν υπάρχει «κανένα νομικό εμπόδιο» για τη συμμετοχή του Γκέργκιεφ και δήλωσε ότι ελπίζει ότι «η μουσική [θα] είναι μια γέφυρα για να ενώσει, όχι για να κάνει πόλεμο».
Η ΕΕ βέβαια δεν φαίνεται να πείθεται από τις δηλώσεις αυτές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε συνομιλίες με τις ισπανικές αρχές για να επαληθεύσει ότι δεν έχουν χρησιμοποιηθεί κονδύλια της ΕΕ για τη διοργάνωση παραστάσεων στις οποίες συμμετέχει ο Ρώσος μαέστρος, σύμφωνα με αξιωματούχο της Επιτροπής που μίλησε στο παρασκήνιο για να συζητηθεί ο διάλογος.
Ερωτηθείς σχετικά με τη χρηματοδότηση από την ΕΕ, εκπρόσωπος του φεστιβάλ δήλωσε στο POLITICO ότι οι συναυλίες του «δεν έχουν επιδοτηθεί ποτέ από την Ευρωπαϊκή Ένωση», αλλά παραδέχθηκε ότι είχε ζητήσει επιχορήγηση για τις τέχνες από το ταμείο Next Generation της ΕΕ, το εμβληματικό πακέτο του μπλοκ για την ανάκαμψη από την πανδημία, τον Δεκέμβριο του 2022.
Ο κ. Μίκαλλεφ, επικεφαλής του τομέα πολιτισμού της ΕΕ, δήλωσε ότι ακόμη και αν μια παράσταση χρηματοδοτείται εξ ολοκλήρου από ιδιώτες: «Αυτό δεν θα πρέπει να μας εμποδίσει από το να κάνουμε πολύ ισχυρές πολιτικές δηλώσεις σχετικά με το γεγονός ότι δεν πρέπει να προσφέρουμε κανένα χώρο σε όσους υποστηρίζουν αυτούς τους επιθετικούς πολέμους».
«Πρέπει να εργαστούμε πιο δυνατά και πιο σκληρά με τα κράτη μέλη μας για να διασφαλίσουμε ότι αυτό δεν θα συμβεί», πρόσθεσε.
Ο εκπρόσωπος της Ibercámera δεν επιβεβαίωσε τις ημερομηνίες διεξαγωγής των συναυλιών του Γκέργκιεφ στην Ισπανία, αλλά δήλωσε ότι είχε συμμετάσχει στη διοργάνωση πάνω από 200 συναυλιών του μαέστρου πριν από τη ρωσική εισβολή και ότι τόνισε πως ανυπομονεί να τον υποδεχτεί ξανά «το συντομότερο δυνατό».
«Καθ’ όλη τη διάρκεια της σχεδόν 50χρονης ιστορίας του ομίλου μας, ενεργούμε με σεβασμό και υπό την προστασία της ισχύουσας ισπανικής και ευρωπαϊκής νομοθεσίας», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος.
Ζήτημα ασφάλειας
Η ουκρανική καλλιτεχνική σκηνή δεν έχει δώσει μέχρι στιγμής ιδιαίτερη σημασία στην βελτιωμένη αντιμετώπιση της Ευρώπης απέναντι στον ρωσικό πολιτισμό, σε μία κρίσιμη στιγμή όπου πέρα από τον Ατλαντικό ο πρόεδρος Τραμπ έρχεται να ξεκινήσει ειρηνευτικές συνομιλίες με το Κρεμλίνο.
Ο Ουκρανός σκηνοθέτης Ευγένιος Λαβρέντσουκ επρόκειτο να ηγηθεί μιας παραγωγής της όπερας «Rinaldo» του Χέντελ στην Ιερουσαλήμ τον Ιούλιο. Παραιτήθηκε, όμως, αφού είδε μια αφίσα για την παράσταση που περιείχε τα ονόματα δύο Ρώσων τραγουδιστών μεταξύ των ηθοποιών, παρά το γεγονός ότι ζήτησε από τους παραγωγούς να μην προσλάβουν Ρώσους καλλιτέχνες.
«Για εμάς τους Ουκρανούς, το μποϊκοτάζ σε ότι προέρχεται από την Ρωσία δεν είναι ζήτημα πολιτισμού και τέχνης, είναι ζήτημα ασφάλειας», δήλωσε στο POLITICO.
«Η Ρωσία ασκεί πολιτική ήπιας ισχύος με τη βοήθεια της τέχνης και του πολιτισμού εδώ και πολλές εκατοντάδες χρόνια και επέβαλε με τη βία τη ρωσική γλώσσα και τον ρωσικό πολιτισμό», πρόσθεσε.
Τις πρώτες ημέρες της εισβολής της Μόσχας παρατηρήθηκε μια ευρύτερη απόρριψη της ρωσικής κουλτούρας και των καλλιτεχνών που φέρονται να συνεργάζονται με το Κρεμλίνο από τη Δύση, κάτι που ο υπουργός Πολιτισμού της Λιθουανίας θεώρησε «ψυχική καραντίνα». Ο Λαβρεντσούκ δήλωσε ότι είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι αυτή η αποφασιστικότητα τώρα, προφανώς, αμφιταλαντεύεται.
«Σήμερα, δεν μπορούμε να σταθούμε στην ίδια σκηνή με τους Ρώσους, ανεξάρτητα από το πλαίσιο, διότι άλλοι θα το χρησιμοποιήσουν για να νομιμοποιήσουν μία φιλία του ουκρανικού και του ρωσικού λαού», δήλωσε. «Κάποιος θα πει ότι οι πολιτικοί πολεμούν κάπου αλλού, αλλά οι απλοί άνθρωποι είναι Σλάβοι αδελφοί. Αυτό δεν μπορεί να επιτραπεί».
Ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας πρότεινε μια λύση: Οι ευρωπαϊκές θεατρικές εταιρείες θα πρέπει να προσλαμβάνουν Ουκρανούς ή Ευρωπαίους καλλιτέχνες αντί για Ρώσους.
«Στην Ουκρανία, στην Πολωνία, στη Σουηδία, έχουμε ισάξιους – αν όχι καλύτερους – καλλιτέχνες», δήλωσε ο Τοτσίτσκι. «Ας προωθήσουμε αυτούς που πραγματικά μοιράζονται τις δημοκρατικές αξίες».
Η ίδια η καλλιτεχνική σκηνή της Ουκρανίας έχει συντριβεί από την εισβολή της Μόσχας.
Η ρωσική αεροπορική επιδρομή σε ένα θέατρο στη Μαριούπολη τον Μάρτιο του 2022 σκότωσε πιθανότατα εκατοντάδες άμαχους που βρίσκονταν σε καταφύγιο.
Ο Ιχόρ Βορόνκα, ένας Ουκρανός τραγουδιστής όπερας, σκοτώθηκε στις γραμμές του μετώπου τον περασμένο Ιούλιο- και ο Βασίλ Σλίπακ, ένας βαρύτονος που εμφανιζόταν στην Όπερα του Παρισιού πριν προσφερθεί εθελοντικά στον ουκρανικό στρατό, έπεσε από Ρώσο ελεύθερο σκοπευτή στο Ντονμπάς το 2016.
Βόμβες και μπαλέτο
Μεγάλη διαδήλωση πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο γύρω από ένα θέατρο στην Μπρατισλάβα, ανεμίζοντας ουκρανικές σημαίες και κρατώντας φωτογραφίες βομβαρδισμένων ουκρανικών πόλεων.
Είχαν συγκεντρωθεί για να διαμαρτυρηθούν για μια συναυλία της Άννα Νετρέμπκο, μιας Ρωσίδας σοπράνο, αγαπημένης του κόσμου της όπερας – και, τουλάχιστον σε ένα σημείο, ηχηρής υποστηρίκτριας του Πούτιν.
Η Νετρέμπκο έχει δηλώσει την αντίθεσή της στην εισβολή της Μόσχας και τόνισε ότι δεν εμπλέκεται στην πολιτική. Αλλά οι επικριτές της επισημαίνουν ότι υποστήριξε την εκστρατεία επανεκλογής του Πούτιν το 2012, έχει πραγματοποιήσει αρκετές συναντήσεις με αυτόν και σε συνέντευξή της στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης το 2017 είπε ότι είναι «αδύνατο να σκεφτεί κανείς καλύτερο πρόεδρο για τη Ρωσία».
Επίσης, πόζαρε μαζί με τον ηγέτη των φιλορώσων αυτονομιστών της ανατολικής Ουκρανίας το 2014 και του παρέδωσε μια επιταγή ενός εκατομμυρίου ρουβλίων για την ανοικοδόμηση ενός κατεστραμμένου θεάτρου στο ανταρτοκρατούμενο Ντονέτσκ – αν και αργότερα ισχυρίστηκε ότι δεν γνώριζε στην πραγματικότητα ποιος ήταν ο άνδρας, ούτε ότι η σημαία που κρατούσε ανήκε στην ομάδα των ανταρτών.
Μετά την εισβολή του Φεβρουαρίου το 2022, η Νετρέμπκο – η οποία βρισκόταν στο πλευρό του Γκέργκιεφ στην αρχή της καριέρας της και γιόρτασε τα 50ά γενέθλιά της το 2021 με μια τηλεοπτική συναυλία στο Παλάτι του Κρεμλίνου – απορρίφθηκε από διάσημους οίκους όπερας από τη Νέα Υόρκη έως το Λονδίνο. Κάποτε μια από τις πιο περιζήτητες πριμαντόνες στον κόσμο, πήρε ένα πολύμηνο διάλειμμα από τις παραστάσεις. Το Κίεβο τής επέβαλε επίσης κυρώσεις το 2023.
Η αυλαία της καριέρας της όμως έμελλε να ξανασηκωθεί.
Η πρώτη της παράσταση στις ΗΠΑ μετά την εισβολή πραγματοποιήθηκε στην Όπερα του Παλμ Μπιτς στη Φλόριντα τον Φεβρουάριο, ενώ η ερμηνεία της «Τόσκα» του Πουτσίνι στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου τον Σεπτέμβριο θα είναι η πρώτη της στον μεγαλοπρεπή αυτό χώρο από την έναρξη του ρωσο-ουκρανικού πολέμου. Τους επόμενους 18 μήνες πρόκειται να δώσει πληθώρα συναυλιών στην Ευρώπη από το Βερολίνο ως τη Ζυρίχη.
Παρά την επίσημη διαμαρτυρία του πρέσβη της Ουκρανίας προς την κυβέρνηση της Σλοβακίας, η συναυλία της Νετρέμπκο στην Μπρατισλάβα τον Απρίλιο ήταν sold out, με τον διευθυντή του θεάτρου να αποκαλεί τους επικριτές της «πρωτόγονους».
«Αυτοί που κηρύσσουν το συμπεριληπτικότητα του πολιτισμού και της τέχνης καταδικάζουν κάποιον για την καταγωγή του», ειρωνεύτηκε η Σουζάνα Ταπάκοβα σε συνέντευξή της σε σλοβακική εφημερίδα.
Ο μάνατζερ της Νετρέμπκο, Μιγκέλ Εστεμπάν, παρέδωσε στο POLITICO ένα έγγραφο 74 σελίδων στο οποίο περιγράφονται λεπτομερώς οι διάφορες δηλώσεις της σχετικά με τον Πούτιν, τον πόλεμο και την Ουκρανία, υποστηρίζοντας ότι συχνά παρεξηγείται ή εκλαμβάνεται εκτός πλαισίου.
Ο Εστεμπάν δήλωσε ότι η τραγουδίστρια είχε αναλάβει ένα «προσωπικό ρίσκο» χρησιμοποιώντας δημοσίως τη λέξη «πόλεμος» αντί της κατ’ ευφημισμόν ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης για να περιγράψει την εισβολή της Μόσχας, «θέτοντας ενδεχομένως σε κίνδυνο την εκτεταμένη οικογένειά της και τους στενούς της φίλους που ζουν ακόμη στη Ρωσία» και δήλωσε ότι δεν έχει πατήσει το πόδι της στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022.
Ο Βιάτσεσλαβ Βολόντιν, πρόεδρος του κοινοβουλίου της Μόσχας, κατηγόρησε τη Νετρέμπκο, ότι πρόδωσε τη Ρωσία επειδή μίλησε κατά της εισβολής και ήθελε να «διατηρήσει χώρους συναυλιών υψηλού κύρους».
«Έχει φωνή, αλλά όχι συνείδηση», δήλωσε εξαγριωμένος σε ανάρτησή του στο Telegram.
Αν και ορισμένοι καλλιτέχνες, συμπεριλαμβανομένης της Νετρέμπκο, έχουν υποστηρίξει ότι η τέχνη πρέπει να αποστασιοποιείται από την πολιτική, ο Ουκρανός σκηνοθέτης Λαβρέντσουκ δήλωσε ότι δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αποσυνδεθεί η πολεμική μηχανή της Ρωσίας από τη χρήση του πολιτισμού ως όπλο ήπιας ισχύος.
Ανά τους αιώνες, η Ρωσία «σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά παρόλα αυτά έγινε γνωστή για το λαμπρό μπαλέτο και τις όπερές της», είπε. «Ο Πούτιν δεν έχει σχέση… Οι πύραυλοι και οι βόμβες δεν συνδέονται με τον πόλεμο ούτε και η όπερα», είπε. «Αλλά στην πραγματικότητα… υπάρχει μια σύνδεση σε όλα, η πιο άμεση σύνδεση».
Ιστορία - Πολιτισμός
Η ελληνική μυθολογία μάς προειδοποιεί για την τεχνητή νοημοσύνη – Τι συνέβη με το «ρομπότ» Τάλως
Η ακαδημαϊκός του Στάνφορντ Adrienne Mayor σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη, ρίχνει τις «γέφυρες» μεταξύ της αρχαίας ελληνικής (επιστημονικής) φαντασίας (;) και της σημερινής εποχής της ραγδαίας, όσο και ανησυχητικής, ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης…
Αυτόνομα ρομπότ που λειτουργούν με τη δική τους βούληση. Τεχνολογικές εφαρμογές που ελέγχονται με τη σκέψη. Ιπτάμενα σκάφη αλλά και υπερόπλα, που είναι ικανά σε δευτερόλεπτα να εξαφανίσουν ολόκληρους στρατούς. Και ανάμεσα σε όλα αυτά, ο άνθρωπος, δημιουργός, αλλά ίσως και θύμα αν δεν κάνει καλό χειρισμό, της δικής του διάνοιας, που όμως μπορεί να τον καταστρέψει, εάν δεν επιδείξει την απαραίτητη σύνεση, όπως έπαθε και ο Ίκαρος και μας διδάσκει ο γνωστός μύθος του.
Είναι μόνο μύθος όμως; Ή και επιστημονική -αλλά και όχι μόνο- φαντασία, καταστάσεων ίσως κάποτε πραγματικών, αλλά σε κάθε περίπτωση μια ισχυρή προειδοποίηση για αυτό που ζει η ανθρωπότητα ακριβώς αυτή την εποχή;
Η Adrienne Mayor, είναι ακαδημαϊκός στο φημισμένο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, στις κλασικές σπουδές, και την έχουν γοητεύσει όλα αυτά – κυρίως το πώς οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τους εαυτούς τους ως κύριους υπερβατικών για την εποχή -και τους πολλούς αιώνες που ακολούθησαν- μηχανών. Μα πώς μπορούσαν να τα έχουν φανταστεί όλα αυτά – για παράδειγμα, τον μύθο του Τάλω, του τεράστιου ρομπότ που γυρνούσε ολόκληρη τη μινωική Κρήτη τρεις φορές την ημέρα και ήταν ικανό να κατακαύσει τους εισβολής σε μια στιγμή, με έναν τρόπο που σήμερα θα περιγράφαμε ίσως ως… λέιζερ;
Στο βιβλίο της «Gods and Robots: Myths, Machines and Ancient Dreams of Technology» (Θεοί και ρομπότ: Μύθοι, μηχανές και αρχαία όνειρα για την τεχνολογία) που εκδόθηκε το 2018, η παθιασμένη ακαδημαϊκός τα πραγματεύεται όλα αυτά, και ίσως δεν θα υπήρχε πιο «επίκαιρη» εποχή για αυτό το θέμα.
Μιλώντας στο Newsbomb.gr, ξεδιπλώνει τις θέσεις και τις θεωρίες της, επιτρέποντάς μας να δούμε μια ακόμα διάσταση -εν πολλοίς άγνωστη ή παραμελημένη- του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, αλλά, κυρίως, σκιαγραφεί τις προειδοποιήσεις που οι μύθοι χιλιάδων χρόνων πριν θα μπορούσαν να περιέχουν, για αυτό ακριβώς που αρχίζουμε να ζούμε σήμερα, με την τεχνητή νοημοσύνη να ετοιμάζεται να κατακλύσει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η Adrienne Mayor, πεπεισμένη ότι «οι μύθοι μπορούν να περιέχουν πυρήνες επιστημονικών και ιστορικών πραγματικοτήτων», ζει από πολύ κοντά και καθημερινά τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, μιας και κατοικεί στην Silicon Valley της Καλιφόρνια. Εκεί, βλέπει τους επιστήμονες να εργάζονται ακατάπαυστα για το επόμενο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, που μπορεί να επιφέρει ακόμα και την… αθανασία. «Γιατί οι αρχαίοι Έλληνες να μην είχαν κι αυτοί τις ίδιες ανησυχίες, έστω θεωρητικά», αναρωτήθηκε…
«Την εποχή του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια, οι ελληνικοί μύθοι οραματίζονταν ήδη πώς να μιμηθούν και να ξεπεράσουν τη φύση, μέσω αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να ονομάσουν βιοτεχνολογία, “ζωή μέσω της τέχνης” – με άλλα λόγια, βιοτεχνολογία», μας εξηγεί προσθέτοντας ότι όπως έχει συμβεί άπειρες φορές στην εποχή μας, «εκεί όπου οδηγεί η επιστημονική φαντασία, συχνά ακολουθούν οι εφευρέσεις».
Περιγράφοντάς μας τις θεωρίες της για τον Τάλω, και πόσα κοινά στοιχεία έχει -σύμφωνα με τις αρχαίες περιγραφές και αναπαραστάσεις- με ένα σύγχρονο ρομπότ, η ίδια χαρακτηρίζει τη Μήδεια που τον κατέστρεψε με τέχνασμα ως… τον πρώτο χάκερ της ιστορίας.
Στη συνέχεια, η ακαδημαϊκός αντλεί τα διδάγματα που μπορεί να προκύψουν για την εποχή μας.
«Η επιχειρησιακή λογική των συστημάτων λήψης αποφάσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης θα είναι ανεξιχνίαστη – όχι μόνο για τους χρήστες, αλλά και για τους δημιουργούς. Θα είναι απρόβλεπτα, δηλαδή δεν θα συμπεριφέρονται πάντοτε όπως έχουν σχεδιαστεί ή αναμένεται από εκείνους που τα αναθέτουν, τα σχεδιάζουν και τα κατασκευάζουν και τα χρησιμοποιούν», προειδοποιεί, για να καταλήξει:
«Στο σύνολό τους, οι αρχαίοι μύθοι και οι ιστορικές περιπτώσεις παραδειγματίζουν τους μοχθηρούς -και διαχρονικούς- δεσμούς μεταξύ τεχνολογίας και τυραννίας. Θα πρέπει πάντα να αναρωτιέται κανείς ποιος ενθουσιάζεται περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, ποιος τις παραγγέλνει, ποιος τις αναπτύσσει και ποιος πραγματικά κερδίζει από αυτές»;
Διαβάστε τη συνέντευξη της Adrienne Mayor στο Newsbomb.gr:
Newsbomb.gr: Κυρία Mayor, καταρχάς ήθελα να σας ρωτήσω – ασχοληθήκατε με το θέμα του Τάλω και της «τεχνητής» φύσης του λόγω των εξελίξεων στην τεχνητή νοημοσύνη, που είναι ραγδαίες τα τελευταία χρόνια, ή από την αρχή «διαβλέπατε» ότι οι Μινωίτες μπορεί να ήξεραν κάτι που δεν ξέρουμε;
Adrienne Mayor: Λοιπόν, ήταν λίγο και από τα δύο. Ως ιστορικός της γνήσιας γνώσης που ενσωματώνεται στη μυθολογία, ερευνώ αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί ως οι πρώτες νύξεις της επιστημονικής παρόρμησης. Από καιρό πιστεύω ότι οι μύθοι μπορούν να περιέχουν πυρήνες επιστημονικών και ιστορικών πραγματικοτήτων.
Από το 2006, ζω και εργάζομαι στη Silicon Valley της Καλιφόρνια, περιτριγυρισμένη από τις διαρκώς εξελισσόμενες καινοτομίες της τεχνολογίας σχετικά με τη ρομποτική, τα αυτοκίνητα χωρίς οδηγό, την Τεχνητή Νοημοσύνη και άλλες επιστημονικές εξελίξεις. Έτσι, είχα πλήρη επίγνωση των σύγχρονων επιθυμιών για τη δημιουργία τεχνητής ζωής, των εξελίξεων στη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, των προσπαθειών για την ενίσχυση των ανθρώπινων δυνάμεων και της επιθυμίας των τεχνοκρατών να επιτύχουν μακροζωία, ακόμη και αθανασία. Ως ιστορικός της αρχαίας επιστήμης, μου φάνηκε φυσικό να διερευνήσω πόσο βαθιές είναι πραγματικά οι ρίζες αυτών των προσπαθειών και επιθυμιών.
Για το βιβλίο μου Gods and Robots, αναρωτήθηκα: Ποιος φαντάστηκε πρώτος τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη; Οι ιστορικοί της επιστήμης συνήθως εντοπίζουν τα πρώτα λειτουργικά αυτόματα στον Μεσαίωνα, αλλά ήξερα ότι οι ελληνικές εφευρέσεις ήταν πολύ νωρίτερα. Ορισμένοι φιλόσοφοι θεωρούσαν μάλιστα ότι κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί ρομπότ πριν από την ύπαρξη της τεχνολογίας.
Υποπτευόμουν όμως ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να φανταστούν ιδέες -έννοιες- για αυτοκινούμενες συσκευές, αυτόματα και άλλα είδη τεχνητής ζωής πολύ πριν η τεχνολογία καταστήσει αυτά τα πράγματα δυνατά. Εξάλλου, η εφεύρεση πηγάζει από τη φαντασία! Διαπίστωσα ότι ήδη από την εποχή του Ομήρου, πριν από περισσότερα από 2.500 χρόνια, οι ελληνικοί μύθοι οραματίζονταν ήδη πώς να μιμηθούν και να ξεπεράσουν τη φύση, μέσω αυτού που οι αρχαίοι Έλληνες θα μπορούσαν να ονομάσουν βιοτεχνολογία, “ζωή μέσω της τέχνης” – με άλλα λόγια, βιοτεχνολογία.
Πώς θα περιγράφατε λοιπόν τον Τάλω, σύμφωνα με τις μελέτες σας, με σύγχρονους όρους; Και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του που θα μπορούσαν να το καταστήσουν δημιούργημα τεχνητής νοημοσύνης; Από τα όσα γνωρίζουμε για το αρχαίο αυτό δημιούργημα, η φλέβα του και η ιχώρ, ήταν βασικό στοιχείο της λειτουργίας του. Τι να ήταν αυτό;
Ο Ήφαιστος, ο σιδηρουργός θεός της εφεύρεσης και της τεχνολογίας, κατασκεύασε το χάλκινο ρομπότ Τάλως, το οποίο κατά παραγγελία του Δία δόθηκε στον βασιλιά Μίνωα για να υπερασπιστεί το βασίλειό του στην Κρήτη από τους εισβολείς. Ο μύθος του Τάλω είναι πολύ αρχαίος, περιγράφεται για πρώτη φορά από τον ποιητή Ησίοδο, ο οποίος έζησε γύρω στην εποχή του Ομήρου, 750-650 π.Χ. Ο Τάλως περιγράφεται ως “φτιαγμένος, όχι γεννημένος”. Μπορούσε να βαδίζει γύρω από το νησί τρεις φορές την ημέρα και ήταν “προγραμματισμένος” να αναγνωρίζει τα πλοία που πλησίαζαν. Μπορούσε να σηκώνει ογκόλιθους και να τους εκσφενδονίζει στα πλοία και μπορούσε επίσης να θερμαίνει το χάλκινο σώμα του και να συνθλίβει τους εχθρούς στο στήθος του για να τους ψήνει ζωντανούς. Ο Ιάσωνας και οι Αργοναύτες συνάντησαν τον Τάλω στην αναζήτησή τους για το Χρυσόμαλλο Δέρας. Χωρίς τη βοήθεια της έξυπνης μάγισσας Μήδειας, θα γίνονταν τα επόμενα θύματα του Τάλω.
Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι αυτός ο αρχαίος μύθος παρέχει λεπτομέρειες που επιτρέπουν στον Τάλω να πληροί τον σύγχρονο ορισμό του ρομπότ. Οι εσωτερικές του λειτουργίες αποτελούνταν από την πηγή έναν σωλήνα ή μια αρτηρία που έτρεχε από το κεφάλι του μέχρι τα πόδια του. Μέσα σε αυτόν τον αγωγό πάλλονταν η πηγή ενέργειάς του: το ιχώρ, το μυστηριώδες υγρό των θεών. Όλο το σύστημα σφραγίστηκε με ένα χάλκινο μπουλόνι στον αστράγαλό του.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο αρχαίος μύθος αποκαλεί τον σωλήνα «φλέβα» ή «αρτηρία», χρησιμοποιώντας έναν βιολογικό όρο. Αυτό υποδηλώνει ότι ο Τάλως φανταζόταν ως μια αρχαία εκδοχή ενός cyborg -εν μέρει άνθρωπος, εν μέρει μηχανή.
Ευτυχώς για τους Αργοναύτες, η μάγισσα Μήδεια μπόρεσε να καταστρέψει το χάλκινο ρομπότ, χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό πειθούς και τεχνολογίας. Η Μήδεια μάντεψε ότι ο Τάλως ήταν ένα υβρίδιο ανθρώπου και μηχανής. Έπεισε τον Τάλω ότι μπορούσε να τον κάνει αθάνατο. Αλλά μόνο αν της επέτρεπε να αφαιρέσει το χάλκινο μπουλόνι στον αστράγαλό του! Ο Τάλως συμφώνησε και η Μήδεια και ο Ιάσωνας ξεσφράγισαν τον κοχλία, ώστε το “υγρό δύναμης” του να αιμορραγεί. Η ιχώρ έτρεξε σαν «λιωμένο μέταλλο» και ο Τάλως έπεσε κάτω.
Δύο αρχαίες ελληνικές αγγειογραφίες του 5ου αιώνα π.Χ. δείχνουν τον Ιάσωνα να χρησιμοποιεί ένα εργαλείο για να αφαιρέσει τον κοχλία. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Τάλως θεωρούταν τεχνολογικό προϊόν. Πράγματι, δημιουργήθηκε με την τεχνολογία και καταστράφηκε με την τεχνολογία. Μπορούμε να θεωρήσουμε τη Μήδεια ως έναν αρχαίο χάκερ. Εκμεταλλεύτηκε τα τρωτά σημεία του Τάλω: το μπουλόνι στον αστράγαλό του και την ανθρώπινη επιθυμία του για αθανασία. Η Μήδεια τον έπεισε να πάρει μια απόφαση από μόνος του, μια αυτοκαταστροφική απόφαση όπως αποδεικνύεται.
Αναφέρεστε σε αυτό τόσο ως ρομπότ όσο και ως αυτόματο. Ποια είναι η διαφορά;
Το αυτόματο είναι ένας γενικός όρος από τα αρχαία ελληνικά που σημαίνει «αυτοκινούμενος», όπως χρησιμοποιήθηκε από τον Όμηρο και τον Αριστοτέλη, για μηχανικές ή κατασκευασμένες συσκευές συνήθως με τη μορφή ζώου ή ανθρώπου. Ο ορισμός του ρομπότ είναι πιο σύνθετος, αλλά συνήθως σημαίνει ένα αυτοκινούμενο αντικείμενο ή ένα αυτόματο που μπορεί να εκτελεί εργασίες και να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του. Ένα ρομπότ έχει εσωτερική λειτουργία και πηγή ενέργειας.
Τα ρεαλιστικά κινούμενα αγάλματα που δημιούργησε ο μυθικός τεχνίτης Δαίδαλος ήταν αυτόματα: μπορούσαν να κινούν τα μάτια και τα χέρια τους και να ανοίγουν πόρτες και άλλες ενέργειες. Ο γιγάντιος χάλκινος φύλακας Τάλως ταιριάζει στον ορισμό του ρομπότ επειδή μπορούσε να κινείται μόνος του- ήταν σε θέση να «αισθάνεται» το περιβάλλον του και να εκτελεί ορισμένες ενέργειες- και είχε εσωτερική λειτουργία και πηγή ενέργειας για να παρέχει ενέργεια.
Στο βιβλίο σας καταπιάνεστε και με το ζήτημα των ανθρώπινων ιδιοτήτων του Τάλω. Κάτι τέτοιο δεν μπορούμε να το πούμε για τις μηχανές…
Σωστά – οι ανθρώπινες ιδιότητες του Τάλω πραγματικά ξεχωρίζουν. Η Μήδεια καταφέρνει να τον πείσει να επιτρέψει στον Ιάσωνα να αφαιρέσει το βασικό μπουλόνι στον αστράγαλό του. Καμία μηχανική μηχανή δεν είναι επιρρεπής στην πειθώ. Ο Τάλως δεν έχει επίγνωση της φύσης του – δεν γνωρίζει ότι είναι ήδη «αθάνατος» λόγω της πηγής ισχύος του, της ιχώρ, της θεϊκής ζωτικής δύναμης των θεών. Όπως ένας άνθρωπος, παίρνει μια κακή απόφαση.
Κανείς δεν συμπάσχει με τις μηχανές, αλλά οι αρχαίοι Έλληνες ένιωσαν συμπάθεια για τον Τάλω όταν κατεδαφίστηκε-έκανε απλώς τη δουλειά του στην Κρήτη. Η ενσυναίσθηση για τον Τάλω είναι σαφής στις απεικονίσεις στις αρχαίες ελληνικές αγγειογραφίες -ένας καλλιτέχνης δείχνει ακόμη και ένα δάκρυ να πέφτει από το μάτι του χάλκινου ανδροειδούς καθώς καταρρέει. Και ξέρουμε ότι ο Σοφοκλής έγραψε μια τραγωδία για τον Τάλω (που τώρα έχει χαθεί), η οποία μπορεί να επικεντρώθηκε στα ανθρωπόμορφα χαρακτηριστικά του.
Υπάρχει πιθανότητα να ήταν κάτι πραγματικό, που όπως και άλλα πράγματα, πέρασε στη σφαίρα του Μύθου και όχι της επίσημης ιστορίας, που να μην μπορούμε απλά σήμερα να το εξηγήσουμε;
Νομίζω ότι είναι πιθανό κάποια αληθινά πράγματα στον αρχαίο κόσμο να επηρέασαν τον μύθο του Τάλω. Για παράδειγμα, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι ο βασιλιάς Μίνωας ήταν ένας ιστορικός ηγεμόνας της Κρήτης της πρώιμης εποχής του χαλκού, γνωστός για το ισχυρό ναυτικό του που αναχαίτιζε τους πειρατές. Ο Μινωικός πολιτισμός (3000-1400 π.Χ.) πήρε το όνομά του από αυτόν. Μια υστερομινωική σφραγίδα, γνωστή ως Κύρια Αποτύπωση (περίπου 1450 π.Χ.), δείχνει μια οχυρωμένη πόλη σε λόφο πάνω από μια βραχώδη ακτή, που ταιριάζει με την τοπογραφία της μινωικής πόλης Κυδωνία στον λόφο Καστέλι (κοντά στα Χανιά της Κρήτης). Πάνω από την οχυρωμένη πόλη βρίσκεται μια γιγαντιαία ανδρική μορφή, προφανώς ένα τεράστιο άγαλμα-φρουρός της μινωικής πόλης.
Αναρωτιέται κανείς αν αυτό μπορεί να βοήθησε στην έμπνευση του μύθου του Τάλω. Μια άλλη πιθανή επιρροή εμφανίζεται σε ένα ποίημα του ποιητή Σιμωνίδη (γεν. 556 π.Χ.) σχετικά με τον Τάλω ως έναν «έμψυχο φύλακα» φτιαγμένο από τον Ήφαιστο. Ο Σιμωνίδης αναφέρει ότι πριν φυλάξει την Κρήτη, ο μεγάλος χάλκινος πολεμιστής είχε φυλάξει τη Σαρδηνία, ένα νησί δυτικά της Ιταλίας, διάσημο για τη μεταλλουργία του χαλκού στην αρχαιότητα.
Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πολυάριθμα κολοσσιαία (ύψους έως 8 ποδιών) αγάλματα φύλακα που βλέπουν προς τη θάλασσα, κατασκευασμένα περίπου το 900 π.Χ. Η Σαρδηνία είχε εμπορικούς δεσμούς με την Κρήτη από τη μινωική εποχή. Οι Έλληνες ναυτικοί μπορεί να έφεραν ιστορίες για αυτά τα εντυπωσιακά αγάλματα και ίσως συνέβαλαν στη μυθική ιστορία του Τάλω.
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε και στον μύθο της Πανδώρας. Θα μπορούσε κι εδώ να μιλάμε για κάποιο μηχανικό ανθρώπινο δημιούργημα;
Η Πανδώρα ήταν ένα αντίγραφο μιας σαγηνευτικής γυναίκας, πιο όμορφης από κάθε ανθρώπινη γυναίκα, που κατασκευάστηκε από τις θεϊκές δυνάμεις του Ήφαιστου. Οι Έλληνες γλύπτες ήταν ικανοί να δημιουργούν απίστευτα ρεαλιστικά μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα που έμοιαζαν σχεδόν να αναπνέουν, έμοιαζαν τόσο αληθοφανή. Η εντύπωση της πραγματικότητας ενισχύθηκε με ένθετους πολύτιμους λίθους για τα μάτια, με βλεφαρίδες, νύχια, και βάφτηκαν με νατουραλιστικά χρώματα για να γίνουν ακόμη πιο πιστευτά. Φανταστείτε πόσο ρεαλιστικά θα φαίνονταν αυτά τα αγάλματα τη νύχτα σε έναν ναό που φωτιζόταν μόνο από το φως του φεγγαριού ή από λάμπες πετρελαίου!
Στην πραγματικότητα, από τον πέμπτο αιώνα π.Χ., λαμπροί Έλληνες τεχνίτες κατασκεύαζαν υπερρεαλιστικά αγάλματα που μπορούσαν να κουνήσουν τα μάτια τους, να κλάψουν, να ματώσουν, να ιδρώσουν, να βγάλουν ήχους και να σηκώσουν τα χέρια τους για να ανοίξουν πόρτες ή να κάνουν σπονδές. Νομίζω ότι ο μύθος της Πανδώρας προέκυψε πριν από αυτές τις τεχνολογικές καινοτομίες, αλλά θα μπορούσαν να υπάρχουν αμοιβαίες ανατροφοδοτήσεις μεταξύ των μύθων των αυτομάτων και των πραγματικών αυτομάτων.
Ο Carl Sagan είχε πει πως «Εάν δεν είχε καταρρεύσει ο ελληνικός πολιτισμός, σήμερα θα βρισκόμασταν ήδη στα αστέρια», εννοώντας μεταξύ άλλων και τα τεχνολογικά επιτεύγματα – ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα παράδειγμα. Εσείς τι γνώμη έχετε;
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός ως ο πρώτος υπολογιστής στον κόσμο, είναι πραγματικά εκπληκτικός και γνωρίζουμε ότι υπήρχαν και άλλες παρόμοιες συσκευές στην αρχαιότητα. Το Μουσείο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας στην Αθήνα είναι γεμάτο από στοιχεία της ελληνικής εφευρετικότητας και καινοτομίας. (Δείτε εδώ το αναλυτικό ρεπορτάζ του Newsbomb με την επίδειξη των τεχνολογιών αυτών)
Το σχόλιο του Carl Sagan με κάνει να θυμηθώ έναν εκπληκτικό μύθο που φαίνεται να προβλέπει τη σύγχρονη τεχνολογία. Εμφανίζεται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ο Οδυσσέας έλειπε από το νησί του για είκοσι χρόνια. Επισκεπτόμενος τους Φαίακες, μια μυστηριωδώς προηγμένη κοινωνία που κυβερνάται από τον βασιλιά Αλκίνοο, ο Οδυσσέας εκφράζει τη λαχτάρα του να επιστρέψει στην πατρίδα του. Ο βασιλιάς περιγράφει τον θαυματουργό στόλο των πλοίων του που δεν χρειάζονται ανθρώπινους πιλότους ή κωπηλάτες – πλοηγούνται μόνο με τη σκέψη. «Απλά πες το όνομα του προορισμού σου», λέει στον Οδυσσέα, «και το πλοίο θα σε πάει εκεί». Τα ίδια τα πλοία «καταλαβαίνουν τι σκεφτόμαστε και τι θέλουμε», εξηγεί ο Αλκίνοος, «γνωρίζουν όλες τις πόλεις και τις χώρες του κόσμου και διασχίζουν τη θάλασσα ανεπηρέαστα από καταιγίδες ή ομίχλη». Ο Οδυσσέας αποδέχεται την προσφορά του βασιλιά και θαυμάζει την ταχύτητα του αυτόνομου πλοίου. Ο μύθος φαντάζεται ότι τα αυτοκατευθυνόμενα πλοία έχουν πρόσβαση σε τεράστια αρχεία χαρτών και χαρτών πλοήγησης, φέρνοντας στο νου τα σύγχρονα συστήματα GPS και αυτόματης πλοήγησης στη γη και στο διάστημα.
Οι μύθοι για τα αυτόματα ήταν αρχαία «πειράματα» σκέψης. Ουσιαστικά, πρόκειται για ιστορίες επιστημονικής φαντασίας από την αρχαιότητα. Υπάρχει αλήθεια στο ρητό ότι όπου οδηγεί η επιστημονική φαντασία, συχνά ακολουθούν οι εφευρέσεις.
Τέλος, θα ήθελα τη γνώμη σας σχετικά με την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης στην οποία ήδη έχουμε μπει. Πώς βλέπετε το άμεσο μέλλον; Τι πρέπει να προσέξουμε; Μήπως… κι εδώ έχει να μας διδάξει κάτι ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου;
Νομίζω ότι ο μύθος του Τάλω έχει πολλά μηνύματα για εμάς: Τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι απρόβλεπτα. Δεν θα συμπεριφέρονται πάντοτε όπως έχουν σχεδιαστεί ή αναμένεται από εκείνους που τα αναθέτουν, τα σχεδιάζουν και τα κατασκευάζουν και τα χρησιμοποιούν. Πράγματι, μπορεί να λάβουν απρόβλεπτες αποφάσεις με αρνητικές συνέπειες. Ένα άλλο μάθημα είναι ότι όσο προηγμένη και αν είναι η τεχνολογία, πάντα θα υπάρχει ένας χάκερ, όπως η Μήδεια, που θα μπορεί να εκμεταλλευτεί τα τρωτά σημεία.
Το μήνυμα από την ιστορία της Πανδώρας είναι ότι πρέπει να μοιάζουμε περισσότερο με τον Προμηθέα, ο οποίος προειδοποίησε τον αδελφό του Επιμηθέα να μην δεχτεί την Πανδώρα ως δώρο από τον Δία. «Προμηθέας» σημαίνει «πρόβλεψη» στα αρχαία ελληνικά, ενώ “Επιμηθέας” σημαίνει «εκ των υστέρων». Θα πρέπει να είμαστε Προμηθέας, να βλέπουμε μπροστά και να προσπαθούμε να προβλέπουμε τα προβλήματα με τα ρομπότ και την τεχνητή νοημοσύνη. Δεν πρέπει να είμαστε σαν τον Επιμηθέα, ο οποίος θαμπώθηκε από την ομορφιά της τεχνητής γυναίκας και άπλωσε το χέρι του για βραχυπρόθεσμα οφέλη χωρίς να εξετάσει τις πιθανές συνέπειες.
Με την τεχνητή νοημοσύνη και τη μηχανική μάθηση να εξελίσσονται πλέον σε μια τεχνολογία «μαύρου κουτιού», το σύμβολο του σφραγισμένου κουτιού της Πανδώρας αποκτά ένα νέο δυσοίωνο νόημα. Σύντομα, η επιχειρησιακή λογική των συστημάτων λήψης αποφάσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης θα είναι ανεξιχνίαστη – όχι μόνο για τους χρήστες, αλλά και για τους δημιουργούς. Μεταξύ άλλων απειλών, ελλοχεύει επίσης η πιθανότητα τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης να παραβιαστούν από κακόβουλους φορείς ή να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες και τυράννους. Στους ελληνικούς μύθους τα αυτόματα συνήθως αναπτύσσονται από τους ισχυρούς, είτε από τον Δία είτε από τους βασιλείς.
Τέτοιες οντότητες είναι καλοήθεις και εξοικονομούν εργασία όταν χρησιμοποιούνται από τους θεούς στους ουρανούς, αλλά μπορούν να είναι επικίνδυνες και καταστροφικές στο ανθρώπινο επίπεδο. Νομίζω ότι οι μύθοι προϊδεάζουν για τις σύγχρονες ανησυχίες ότι η τεχνολογία ευνοεί την τυραννία.
Οι αυτοκράτορες έχουν χρησιμοποιήσει αυτοματισμούς ως όπλα από την αρχαιότητα -όχι μόνο στους μύθους αλλά και στην πραγματικότητα. Η ελληνική μυθολογία διαθέτει πολλά αυτόματα που προκαλούν πόνο και θάνατο. Για παράδειγμα, έχουμε το χάλκινο ρομπότ Τάλως που ανήκε στον βασιλιά Μίνωα της Κρήτης και τους πυρπολούντες, χάλκινους ρομποτικούς ταύρους του βασιλιά Αίαντα που απειλούσαν τον Ιάσωνα και τους Αργοναύτες. Ο Δίας, ο δεσποτικός ηγεμόνας των θεών και των ανθρώπων, έστειλε έναν Αετό που έμοιαζε με drone για να βασανίσει τον Προμηθέα και ήταν ο Δίας που έστειλε το σαγηνευτικό fembot Πανδώρα για να βλάψει την ανθρωπότητα. Όλες αυτές οι μυθικές μηχανές κακίας είχαν παραγγελθεί από τυράννους.
Αλλά η αυταρχική γοητεία με τα κινούμενα, αληθοφανή αγάλματα που σχεδιάστηκαν για κακόβουλες χρήσεις δεν περιοριζόταν στους μύθους της αρχαιότητας. Ήδη από τον έκτο αιώνα π.Χ., ιστορικοί δεσπότες όπως ο Φάλαρις της Σικελίας και ο Νάβης της Σπάρτης παρήγγειλαν κινούμενα αγάλματα και ρομπότ για να προκαλούν πόνο και θάνατο. Πολλοί αυτοκράτορες, όπως ο Φίλιππος της Μακεδονίας, διοργάνωναν διαγωνισμούς για να επιβραβεύσουν τους τεχνίτες που εφεύρισκαν νέες, πιο αποτελεσματικές πολεμικές μηχανές, όπως ο καταπέλτης στρέψης και οι νέες πολιορκητικές μηχανές. Στο σύνολό τους, οι αρχαίοι μύθοι και οι ιστορικές περιπτώσεις παραδειγματίζουν τους μοχθηρούς -και διαχρονικούς- δεσμούς μεταξύ τεχνολογίας και τυραννίας. Θα πρέπει πάντα να αναρωτιέται κανείς ποιος ενθουσιάζεται περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, ποιος τις παραγγέλνει, ποιος τις αναπτύσσει και ποιος πραγματικά κερδίζει από αυτές;
Ο μύθος του Δαίδαλου και του Ίκαρου αξίζει επίσης να εξεταστεί. Ο αρχιμηχανικός Δαίδαλος ήταν γνωστός για τη δημιουργία υπερρεαλιστικών κινούμενων αγαλμάτων και άλλων θαυμαστών μηχανών και συσκευών. Το πιο διάσημο κατόρθωμά του ήταν να κατασκευάσει φτερά για τον εαυτό του και τον γιο του Ίκαρο, ώστε να μπορέσουν να δραπετεύσουν από τη φυλάκιση στην Κρήτη. Τα φτερά ήταν ένας συνδυασμός μίμησης της φύσης -χρησιμοποίησε αληθινά φτερά πουλιών- και των λαμπρών τεχνολογικών του ικανοτήτων. Τα φτερά λειτούργησαν τέλεια τόσο για τον Δαίδαλο όσο και για τον Ίκαρο. Αλλά ο νεαρός και πληθωρικός Ίκαρος δεν ακολούθησε τις οδηγίες του πατέρα του να μην πετάξει πολύ κοντά στον ήλιο ή πολύ κοντά στη θάλασσα. Ο Ίκαρος στην υπερβολή του πέταξε πολύ ψηλά και οι ακτίνες του ήλιου έλιωσαν το κερί που συγκρατούσε τα φτερά στη θέση τους. Όπως προέβλεψε ο πατέρας του, έπεσε στη γη.
Ο Δαίδαλος θρήνησε τον θάνατο του γιου του, αλλά στη συνέχεια φόρεσε τα φτερά του και πέταξε με επιτυχία στη Σικελία, όπου εφηύρε πιο έξυπνες συσκευές. Ο μύθος αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα της «ύβρεως» (υπερβολική υπερηφάνεια, προσπάθεια να γίνει κανείς θεϊκός). Αλλά νομίζω ότι το πραγματικό μάθημα είναι ότι οι φανταστικές καινοτομίες μπορεί να έχουν πολύ υψηλό ανθρώπινο τίμημα. Θα πρέπει επίσης να έχουμε κατά νου το γεγονός ότι ο Ίκαρος πέθανε επειδή δεν τήρησε το «εγχειρίδιο χρήσης» για τα τεχνητά φτερά…
Αναλύσεις
Εξήντα γενιές διατήρησαν το Θεοβάδιστο Όρος Σινά αλώβητο και η δική μας βρίσκεται στα πρόθυρα να το χάσει… Πηγή:
Για όσους είχαν την ευλογία να επισκεφθούν την Αγία Αικατερίνη, δεν χρειάζεται να περιγράψουμε το δέος και τη συγκίνηση που προκαλεί ο τόπος αλλά και το γεγονός ότι εκεί επέζησε ο Ελληνισμός μέχρι και σήμερα για παραπάνω από 1500 χρόνια. Δεκαπέντε αιώνες αδιάληπτης παρουσίας και λειτουργικής ζωής. Εξήντα γενιές λοιπόν χτυπάνε στη Μονή τα σήμαντρα της Ορθοδοξίας.
 |
|
| Ο Αρχιεπίσκοπος Σινά, Φαράν και Ραϊθώ, Δαμιανός στην Αμπέτειο Σχολή στο Κάιρο |
 |
| Ιερά Μονή Αγίας Αικατερίνης Θεοβαδίστου Όρους Σινά |
Πηγή: i-epikaira.blogspot.com
Πολιτική του ψεύδους και των επικοινωνιακών προκλήσεων
Η ελπίδα για κάτι νέο και υγιές αχνοφέγγει, αφυπνίζοντας τους Έλληνες και το Εθνικό χρέος.
Tesla: Ο Μασκ ρίχνει τις τιμές στο Cybertruck μετά την πτώση των μετοχών
Η Tesla ανακοίνωσε τεράστιες εκπτώσεις στο μοντέλο Cybertruck λίγες ώρες μετά τη δημόσια αντιπαράθεση του διευθύνοντος συμβούλου της εταιρείας, Έλον...
Το «δούναι και λαβείν» της Ευρώπης
Ποια είναι τελικά η ευρωπαϊκή πρόταση για μια εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ; Αυτή που κόμισε ο Εμανουέλ Μακρόν, η...
Αλβανική Ριβιέρα: Το φιλόδοξο τουριστικό project του γαμπρού του Τραμπ απογειώνεται
Έτοιμο να υποδεχτεί τις πρώτες του πτήσεις μέσα στις επόμενες εβδομάδες είναι το νέο διεθνές αεροδρόμιο στην Αυλώνα, κατά μήκος...
Σφοδρές ρωσικές επιθέσεις σε Χάρκοβο και Χερσώνα.
Στη διάρκεια της νύχτας της Παρασκευής προς Σάββατο, 7 Ιουνίου 2025, η πόλη του Χαρκόβου στην Ουκρανία υπέστη σφοδρότατη επίθεση,...
-
Πολιτική2 μήνες πρινΟμολογία αποτυχίας! Οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τη “Γαλάζια Πατρίδα” δια στόματος του εμπνευστή της
-
Αναλύσεις3 μήνες πρινΜάικλ Ρούμπιν στη Hellas Journal: Η σύλληψη Ιμάμογλου σηματοδοτεί ότι ο Ερντογάν θα απελευθερώσει τον Οτζαλάν μέσα σε νεκροσακούλα!
-
Πολιτική1 εβδομάδα πρινΑνατροπή στην ανατροπή! Ο Σίσι βάζει τα πράγματα στη θέση τους για το Σινά – Καμία προσβολή της μοναδικής και ιερής θρησκευτικής θέσης της Μονής -Δεν αλλάζει πουθενά το καθεστώς
-
Πολιτική2 μήνες πρινΤούρκοι εισέβαλαν στην Καβάλα για να δείξουν «απειλητική» πινακίδα της ματωμένης Κύπρου! (video)
-
Άμυνα1 μήνα πρινΧειρουργική επιχείρηση! Η Ινδία χτύπησε το Πακιστάν με SCALP και HAMMER που εκτοξεύτηκαν από Rafale
-
Διεθνή4 εβδομάδες πρινΙνδός στρατηγός απειλεί με πυρηνικό αφανισμό την Τουρκία
-
Διεθνή2 μήνες πρινΜε την ουρά στα σκέλια! Φιντάν: Η Τουρκία δεν επιθυμεί καμία αντιπαράθεση με το Ισραήλ στη Συρία
-
Άμυνα3 εβδομάδες πρινΤο 20% της αεροπορικής ισχύος του Πακιστάν διέλυσε σε ένα βράδυ η Ινδία!