Την περίοδο 2002-2003 οι επικεφαλής των αντιπροσωπειών Ελλάδας και Τουρκίας, ο τότε γ.γ. του υπ. Εξωτερικών Αναστάσιος Σκοπελίτης (αριστερά) και ο διπλωμάτης Ουγούρ Ζιγιάλ (δεξιά), συναντήθηκαν 22 φορές, με αντικείμενο τα χωρικά ύδατα. Ωστόσο, οι τεχνικές συζητήσεις διεκόπησαν. [ΑΠΕ-ΜΠΕ]

Το «πακέτο» του Αιγαίου –υφαλοκρηπίδα, ΑΟΖ, χωρικά ύδατα, εναέριος χώρος– και το «αγκάθι» της Ανατ. Μεσογείου

Βασίλης Νέδος
Η υπόθεση των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων για τις διάφορες θαλάσσιες ζώνες και τα όριά τους στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί μια ιστορία με πολλά επεισόδια, κάποια από τα οποία οδήγησαν σε δεδομένες χρονικές στιγμές πολύ κοντά ακόμη και σε επίλυση των διαφορών που υπάρχουν και είναι επικεντρωμένες κατά κύριο λόγο στο Αρχιπέλαγος, καθώς η υπόθεση του Καστελλόριζου έχει κάποιες ιδιαιτερότητες.

Η πρώτη είναι, βέβαια, ότι το Καστελλόριζο δεν ανήκει στο Αιγαίο. Επιπλέον, η μέση γραμμή ανάμεσα στις ακτές του συμπλέγματος της Μεγίστης (Καστελλόριζο) αποτελεί ένα από τα δύο μοναδικά σημεία στα οποία η Τουρκία αναγνωρίζει την ύπαρξη συνόρου. Το δεύτερο σημείο είναι στο Θρακικό πέλαγος, τρία μίλια από τις εκβολές του ποταμού Εβρου. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο σημεία, ουσιαστικά η Τουρκία δεν αναγνωρίζει ότι έχουν καθοριστεί σύνορα. Αλλωστε, οι αναχαιτίσεις στις οποίες προβαίνουν, όποτε αυτό χρειαστεί, τα μαχητικά της Πολεμικής Αεροπορίας σε περίπτωση εισόδου τουρκικών στο FIR Αθηνών δίχως κατάθεση σχεδίου πτήσης, ουσιαστικά αποτελεί απάντηση στην υπονοούμενη άρνηση αναγνώρισης οριογραμμής μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Μια από τις βασικές διαφορές των δύο πλευρών παραμένει ο καθορισμός χωρικών υδάτων και εναρμόνισης με τον εθνικό εναέριο χώρο (ΕΕΧ), συζήτηση η οποία απέκτησε χαρακτηριστικά ζέοντα όταν το 1995 η Ελλάδα κύρωσε τη σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, επιφυλασσόμενη να αυξήσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης (χωρικά ύδατα) από τα 6 στα 12 ν.μ. Ακολούθησε τον Ιούνιο του 1995 το casus belli, δηλαδή η απειλή πολέμου σε περίπτωση που η Ελλάδα επιλέξει να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ν.μ. Τα θέματα των χωρικών υδάτων και του εναερίου χώρου σχεδόν μονοπώλησαν τη συζήτηση κατά τη διάρκεια των δεκάδων γύρων διερευνητικών επαφών ανάμεσα στις δύο πλευρές, που διεξήχθησαν μεταξύ 2002 και 2011.

Σημειώνεται ότι παραδοσιακά τα χωρικά ύδατα και ο ΕΕΧ θεωρούνται ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν πριν από την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Ωστόσο, από το 2013 έως και το 2015, κατόπιν οδηγιών του τότε υπουργού Εξωτερικών Ευάγγελου Βενιζέλου, στις διερευνητικές άλλαξε η προτεραιότητα, με αποτέλεσμα να βρεθεί στην κορυφή το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η υφαλοκρηπίδα αποτελεί το πλέον σημαντικό στοιχείο της διαπραγμάτευσης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, καθώς οριοθετεί τα σημεία στα οποία κάθε χώρα θα μπορεί να εκμεταλλευθεί ό,τι βρίσκεται κάτω από τον βυθό. Και, βέβαια, από την πλευρά της Ελλάδας πιθανή κρίση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) θα επιλύσει τη στρέβλωση που δημιουργεί αυτή τη στιγμή η τουρκική αντίληψη ότι τα νησιά μεταξύ της ηπειρωτικής Ελλάδας και της μικρασιατικής ακτής της Τουρκίας δεν δικαιούνται καμίας άλλης ζώνης πλην των 6 ν.μ. της αιγιαλίτιδας ζώνης τους, άρα ούτε και υφαλοκρηπίδας.

Στην πραγματικότητα η υφαλοκρηπίδα (δηλαδή τα δικαιώματα στο υπέδαφος), η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) που είναι η στήλη ύδατος (δικαιώματα αλιείας κ.ά.), τα χωρικά ύδατα και ο εναέριος χώρος αποτελούν ένα «πακέτο». Είτε προηγηθούν τα προκρίματα (αιγιαλίτιδα και εναέριος χώρος) είτε η κύρια διαφορά (υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ), η διευθέτηση θα είναι συνολική. Δεδομένου ότι τους επόμενους μήνες θα πρέπει να συμφωνηθεί αν υπάρχει κοινό έδαφος για το σχετικό συνυποσχετικό που θα οδηγεί στη Χάγη, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί αν θα παραπεμφθεί μόνο το Αιγαίο ή και η Ανατολική Μεσόγειος (Καστελλόριζο). Δεδομένης της κατατεθειμένης μέσω εγγράφου στον ΟΗΕ θέσης ότι η Τουρκία θεωρεί τον 28ο μεσημβρινό (μέσον Ρόδου) ως δυτικό όριο της υφαλοκρηπίδας, το οποίο επιχείρησε να προβάλει στο πεδίο και με την κρίση του «Ορούτς Ρέις», η συζήτηση για την Ανατολική Μεσόγειο κρύβει κάποιες επιπλοκές, κυρίως πολιτικές.

Επίσης, στις συζητήσεις που θα ακολουθήσουν θα πρέπει να φανεί αν η Τουρκία θα επιμείνει να τεθούν στην κρίση του ΔΔΧ και ζητήματα όπως η αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, κάτι το οποίο η Αγκυρα μονότονα έθετε και στους παλαιότερους γύρους των διερευνητικών επαφών. Του λόγου το αληθές επιβεβαιώνεται στο βιβλίο που έγραψε το 2011 ο Τούρκος διπλωμάτης Ντενίζ Μπιολιούκμπασι («Η αποβάθρα του υπουργείου Εξωτερικών – 34 χρόνια στο υπουργείο», Εκδόσεις Doğan Kitap). Εκεί ο Μπιολιούκμπασι αναφερόταν σε «συνοριακές διαφορές» στις οποίες ενέτασσε «πέραν της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, θέματα εναέριου χώρου στο Αιγαίο, την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και το καθεστώς των νησιών, βραχονησίδων και βράχων, όπως τα Ιμια (στο πρωτότυπο Καρντάκ), η κυριαρχία των οποίων αμφισβητείται».

Η Τουρκία θεωρεί τον 28ο μεσημβρινό (μέσον Ρόδου) ως δυτικό όριο της υφαλοκρηπίδας, το οποίο επιχείρησε να προβάλει στο πεδίο και με την κρίση του «Ορούτς Ρέις».

Εχουν, πάντως, περάσει 20 χρόνια από την προηγούμενη φορά που η Ελλάδα και η Τουρκία έφτασαν πολύ κοντά στην οριοθέτηση χωρικών υδάτων. Είναι αξιοσημείωτο ότι έκτοτε στην Τουρκία κυβερνάει το ίδιο πρόσωπο (Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν), ενώ στην Ελλάδα έχουν εναλλαχθεί έξι (Κ. Σημίτης, Κ. Καραμανλής, Γ. Παπανδρέου, Α. Σαμαράς, Α. Τσίπρας και Κυρ. Μητσοτάκης), δίχως σε αυτούς να συνυπολογίζονται οι υπηρεσιακοί πρωθυπουργοί ή η κυβέρνηση εθνικής ενότητας του 2011-12 του Λ. Παπαδήμου.

Το 2002 οι πρώτες επαφές ήταν άτυπες και μυστικές, με τη συμμετοχή προσώπων όπως ο Τούρκος διπλωμάτης Φαρούκ Λόογλου και ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης, ίσως ο άνθρωπος με τη βαθύτερη γνώση των ζητημάτων που άπτονται των θαλασσίων ζωνών στην Ελλάδα. Το 2002-2003 ξεκίνησαν οι διερευνητικές επαφές, όπως είναι γνωστές έως τώρα, με επικεφαλής τον τότε γ.γ. του υπουργείου Εξωτερικών Αναστάσιο Σκοπελίτη και τον έμπειρο Τούρκο διπλωμάτη Ουγούρ Ζιγιάλ. Επρόκειτο για τη διπλωματική «προίκα» του Ελσίνκι.

Επειτα από 22 συναντήσεις Ελλάδα και Τουρκία, παρά τις διαφορές (η Αθήνα πρότεινε κλιμακωτή επέκταση 6, 8, 9 και 12 ν.μ., ενώ η Αγκυρα προτιμούσε αλλού 6 ν.μ. και αλλού 12 ν.μ.), φάνηκαν να συμφωνούν επί της αρχής στα χωρικά ύδατα και να προετοιμάζονται για από κοινού προσφυγή στο ΔΔΧ. Και στο παρελθόν πηγές με γνώση των επαφών που είχαν γίνει τότε ανέφεραν ότι η Ελλάδα αύξανε από περίπου 40% του Αιγαίου στο 60% τα χωρικά ύδατά της, με την Τουρκία να κινείται, αντιστοίχως, από το περίπου 6% στο 8%-9%. Περίπου 30% παρέμενε ως διεθνή ύδατα. Οι τεχνικές συζητήσεις διακόπηκαν. Η απόφαση ελήφθη σε σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στο τέλος του 2003 με παρόντες τον τότε πρωθυπουργό Κ. Σημίτη, τον τότε υπουργό Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου, τον πρέσβη Θ. Σωτηρόπουλο, τον καθηγητή Χρ. Ροζάκη και τους Χ. Παμπούκη και Α. Σκοπελίτη.

Επειτα από μια περίοδο σχετικής καχυποψίας για τα οφέλη των διερευνητικών επαφών, η οποία συμπίπτει με την περίοδο πρωθυπουργίας του Κ. Καραμανλή, η διαδικασία συνομιλιών αναζωπυρώθηκε το 2009, όταν εξελέγη ο κ. Παπανδρέου. Την ευθύνη ανέλαβαν τότε δύο υψηλού επιπέδου διπλωμάτες, ο Παύλος Αποστολίδης και ο Φεριντούν Σινιρλίογλου. Στο δεύτερο εξάμηνο του 2010 υπήρξε εξαιρετικά σοβαρή πρόοδος, η οποία προκύπτει και από τα τηλεγραφήματα της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αγκυρα (WikiLeaks), όπου η Τουρκία συζητούσε τμηματική επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Στην ημετέρα όχθη του Αιγαίου επικρατούσε ανησυχία για την επιμονή της Αγκυρας στο θέμα των «γκρίζων ζωνών». Η ουσιαστική κατάρρευση του εσωτερικού μετώπου, δηλαδή η επαπειλούμενη πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου λόγω της πολιτικής αναταραχής που δημιουργούσε το μνημόνιο, μετέτρεψε οποιαδήποτε συζήτηση για διαπραγμάτευση με την Τουρκία πρακτικά αδύνατη.

Από το 2016 κι έπειτα, όταν ο κ. Ερντογάν άλωσε και το τελευταίο οχυρό του βαθέος τουρκικού κράτους, ακολούθησε μια κλιμακούμενη επιδείνωση στα ελληνοτουρκικά, με αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, το τουρκολιβυκό μνημόνιο, αλλά και τη σύνδεση της κυριαρχίας των ελληνικών νησιών με την αποστρατιωτικοποίησή τους…

Πηγή: Καθημερινή