Στην φωτογραφία πυρπολημένο το προεδρικό μέγαρο στον Λόφο των Εχιδνών των Αγίων Ομολογητών της Λευκωσίας, την αποφράδα 15η Ιουλίου 1974 της αδελφοκτονίας των σύγχρονων Πολυνείκηδων και Ετεοκλήδων στις «Φοίνισσες» του αρχαίου μας τραγωδού Ευριπίδη.

Οι απαίσιες μνήμες του 1974

Γράφει ο Λάζαρος Μαύρος

ΙΟΥΛΙΟΝ μήνα, Τζιαιρόν Δευτερογιούνη, του 2024 τώρα. Φορτωμένον τις απαίσιες μνήμες του 1974. Με τις απαισιότερες συνέπειές του στις έκτοτε ανεπούλωτες πληγές. Της σκλαβωμένης κατά το ήμισυ επί 50 χρόνια από την Τουρτζιάν πατρίδας Κύπρου. Επικαίρως λοιπόν κι αυτόν τον Ιούλη, διδακτική μπορεί ν’ αποβεί κι η τραγωδία «Φοίνισσαι» του αρχαίου μας Ευριπίδη. Την ανεβάζει ξανά ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (ΘΟΚ). Σε σκηνοθεσία φέτος της Μαγδαλένας Ζήρα. Κι η άλλη παράσταση της ίδιας τραγωδίας από το Θεατρικό Εργαστήρι του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΘΕΠΑΚ) με σκηνοθέτη τον Παναγιώτη Λάρκου.

– Διδακτική όχι μόνο για όσους πάνε στα θέατρα. Αλλά και για εκείνους που φροντίζουν κιόλας να μελετήσουν με υπομονετικό στοχασμό τα βαθύτερα νοήματα στο κείμενο του Τραγωδού, στις προσφερόμενες σύγχρονες μεταφράσεις του στη νεοελληνική.

ΦΩΤΙΖΕΙ η τραγωδία «Φοίνισσαι», από τον Πέμπτο προ Χριστού αιώνα, κάποια από τα «εσαεί» πρωτεύθυνα αίτια, για τα οποία ο Ελληνισμός υπέστη ΚΑΙ την τραγωδία του ολέθριου 1974 στην Κύπρο.

– Με την αρχαία επινόηση των φοβερών παθημάτων της καταραμένης απ’ τους θεούς οικογένειας των Λαβδακιδών του Οιδίποδα στην Εφτάπυλη Θήβα, για την οποία έγραψαν δικές τους εξίσου σπουδαίες τραγωδίες και ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής. Νεαρότερός τους ο Ευριπίδης με τις Φοίνισσές του έστρεψε τον προβολέα προς εξιχνίαση των κινήτρων:

– Πρωταίτια, η Αρχομανία. Η Εξουσιολαγνεία. Και το εξ αυτής αστείρευτα εριστικό τυφλό Εμφύλιο μίσος. Που παρήγαγε την φρικτή αλληλοφονία των αδελφών Πολυνείκη και Ετεοκλή.

– Αδελφοκτόνα αλληλοσφαγή των δύο γιούδων του Οιδίποδα και της Ιοκάστης. Αντιμαχομένων λυσσωδώς και ενόπλως για τον θρόνο της Θήβας. Ποιός θα διαφεντεύει μόνος του το Άρχειν, την Εξουσία. Ακόμη κι αν αδικήσει ή και σκοτώσει τον αδελφό του. Ακόμη κι αν κουβαλήσει ξένα Αργίτικα στρατεύματα να πολιορκήσουν την θηβαϊκή του πατρίδα.

– Επειδή, «αν πρέπει νάναι άδικος κανείς για το χατίρι της Εξουσίας, καλή είναι η αδικία» καθώς το είπε για την δική του Αρχομανία κι ο Ετεοκλής: «Ως ου παρήσω τώδ’ εμήν τυραννίδα, είπερ γαρ αδικείν χρη, τυραννίδος πέρι κάλλιον αδικείν»…

– Ως αντίποδα των δύο αλληλοσφαγέντων αδελφών, ο Ευριπίδης φρόντισε ν’ αναδείξει την ανιδιοτελή πατριωτική εθελοθυσία του ξάδελφού τους, του Μενοικέα. Προσέφερε εθελουσίως την ζωή του για τη σωτηρία της Θήβας: «Τουμόν δ’ ουχί συγγνώμην έχει, προδότην γενέσθαι πατρίδος = για μένα δεν υπάρχει συγχώρεση να προδώσω την πατρίδα»…

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ «Φοίνισσαι» διδάχθηκε εν Αθήναις μεταξύ των ετών 410-408 π.Χρ. Ο Ευριπίδης ήταν ήδη 70χρονος το 410 π.Χρ. Είχε γεννηθεί το 480 π.Χρ. Την χρονιά που οι τριήρεις των Ελλήνων κατανίκησαν τον υπέρτερο στόλο του Ξέρξη βασιλιά των Περσών εισβολέων στην ένδοξη ναυμαχία των στενών της Σαλαμίνας. Ήταν 49 ετών ο Ευριπίδης όταν ξέσπασε το 431 π.Χρ. ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Παρατεταμένος ολέθριος ενδο-ελληνικός πόλεμος, ο οποίος διήρκεσε 27 χρόνια, μεταξύ των αρχαίων πόλεων – κρατών, με εκατέρωθεν επικεφαλής τις τότε δύο υπερδυνάμεις Αθήνας και Σπάρτης. Όπου διαπράχθηκαν και σειρά από αιματηρούς εμφυλίους σπαραγμούς σε πολλές πολιτείες. «Στάσεις» (στασιασμοί) τότε τ’ όνομά τους.

– Πριν από το έργο «Φοίνισσαι», προηγήθηκε το 412 π.Χρ. η πανωλεθρία που υπέστη στις Συρακούσες η Σικελική Εκστρατεία των Αθηναίων. Επίσης, το 411 π.Χρ. ένα ολιγαρχικό πραξικόπημα στην Αθήνα ανέτρεψε το ήδη παρακμάζον εξαιτίας της εκτραχυνόμενης δημαγωγίας («τύφλωσης του λαού») δημοκρατικό πολίτευμα κι επέβαλε το καθεστώς «Των Τετρακοσίων» στην πόλη – γενέτειρα της Άμεσης Δημοκρατίας, είκοσι χρόνια μετά από τον θάνατο του Περικλή.

ΑΥΤΗ η αναφορά υπενθυμίζει τον Χρυσού Αιώνα τής έκτοτε έκλαμψης των αθανάτων διά μέσου των αιώνων φωτεινών επιτευγμάτων του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Πρωτίστως των πνευματικών. Αειθαλούς οικουμενικής αξίας ως τις μέρες μας.

– Ανάμεσά τους υπέρλαμπρες κορωνίδες και τα έργα των Αθηναίων τραγωδών, Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη. Πλάι στον κωμωδιογράφο Αριστοφάνη, τον πατέρα της Ιστορίας τον Ηρόδοτο, τον πατέρα του Πολιτικού Ρεαλισμού και της Στρατηγικής τον Θουκυδίδη. Και στην στρατιά των κλασσικών της φιλοσοφίας, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τον Ιπποκράτη πατέρα της Ιατρικής και πλήθους άλλων επιφανών απογόνων του προγονικού μας Ομήρου.

ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΙ μας, ως γνωστόν, επινόησαν στον Όλυμπο τούς υπό την θεαρχία του Δία δώδεκα αλληλο-τρωγόμενους πλειστάκις θεούς και θεές. Για να τους αποδίδουν οι θνητοί την πρωταυτουργία για όλα τα θαυμάσια, τα καλά, τα κακά και τα χειρότερα που τους συνέβαιναν ή διέπρατταν οι ίδιοι.

– Την εποχή όμως του Ευριπίδη οι εξηγήσεις για τα διαπραττόμενα εντόπιζαν πλέον την πηγή στα στραβά και τ’ ανάποδα της ανθρώπινης φύσης. Δεν ήταν πλέον οι ζαβολιές του Δωδεκάθεου, αλλά η απληστία, η πλεονεξία, το «πλειόνων ορέγοντο», προπάντων η φιλαρχία και οι έριδες των ανθρώπων. Όπως έδειξε με το αυστηρό του νυστέρι ο Θουκυδίδης. Ιδίως και υποδειγματικά στην διατριβή του για τον εμφύλιο των Κερκυραίων του 427 π.Χρ. Προβλέποντας κιόλας ότι «και των μελλόντων ποτέ αύθις κατά το ανθρώπινον τοιούτων και παραπλησίων έσεσθαι… ες αιεί».

– Αυτό που λέμε «εμφύλια προγονική μας πανούκλα». Των ανά τους αιώνες απογόνων του Πολυνείκη και του Ετεοκλή. Σ’ όλες σχεδόν τις ιστορικές μας περιόδους. «Η Διχόνοια που κρατάει ένα σκήπτρο η δολερή» όπως έγραφε και για τους Εμφυλίους κατά τη διάρκεια και της Επανάστασής μας του 1821 ο Διονύσιος Σολωμός.

– Και τότε και πριν και μετέπειτα, σε πόσους Εθνικούς Διχασμούς και Εμφυλίους αλληλοσκοτώθηκαν Πολυνείκηδες και Ετεοκλήδες μας; «Αδερφοφάδες» τους ονόμασε σε δικό του έργο ο Νίκος Καζαντζάκης για την δεκαετία του 1940.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ στη σειρά επανάληψη υποτροπιάζουσας της προγονικής μας πανούκλας: Το αδελφοκτόνο προδοτικό χουντικό πραξικόπημα της αποφράδας 15ης Ιουλίου τού ολέθριου 1974. Με αλληλοσκοτωμένα τα συγκαιρινά μας αδέλφια: Πολυνείκηδες και Ετεοκλήδες της γενιάς μας. Κακούργημα που πάραυτα αξιοποίησε καραδοκούσα η Τουρτζιά. Για να εκτοξεύσει εισβολέα, αδίστακτο σφαγέα, κατακτητή της Κερύνειας, της Μόρφου, της Αμμοχώστου, της Καρπασίας, του Πενταδακτύλου, τον προ πολλού προπαρασκευαζόμενο για «Επανάκτηση Κύπρου» αιμοβόρο Αττίλα της.

ΙΔΟΥ ΛΟΙΠΟΝ επακριβώς, η επίκαιρη και σήμερα σημαντικότατη αξία που κουβαλά δυόμιση χιλιάδες χρόνια ολόφρεσκη η τραγωδία «Φοίνισσαι» του Ευριπίδη. Κι έγραψε, μέσα στην πίκρα για την ατίμωση τού ’74 ο ποιητής τής «Αμμόχωστος Βασιλεύουσα», ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης: «Αν ο λαός μας δεν μπορεί ν’ αντλήσει απ’ τα δεινά του, τότε τού δόθηκε άδικα αυτή η τραγωδία»…

– ΕΠΙ ΠΕΝΗΝΤΑ χρόνια ατιμασμένοι, αντλούμε συνειδητά κι αδιάκοπα. Και τούτο το επίτευγμα αποτελεί πολύτιμη οχύρωση απέναντι στην επιδημική μας πανούκλα…