Πως εξηγούνται οι εκάστοτε σπασμωδικές κινήσεις των Τούρκων ενώ έχουν μια άρτια διπλωματία και ξεκάθαρη εθνική στρατηγική; Λεονταρισμοί, προκλήσεις και προσβολές που ξεπερνούν τα όρια ώστε αντί να εκφοβίσουν, προκαλούν και καταστρέφουν ότι έχει χτιστεί με κόπο προηγουμένως.

Αυτή την νοοτροπία βλέπουμε και στο σημερινό Τουρκικό κράτος ενώ δεν υπάρχει πλέον λόγος να ανησυχεί για οποιαδήποτε απειλή στα σύνορα του και λόγω στρατιωτικής ισχύος και λόγω ισχυρότατων συμμαχιών. Ωστόσο η συστημική αυτή νοοτροπία πολιορκίας συνεχίζεται σαν να μην πέρασε μια μέρα. Βαθιά στο συστημικό ασυνείδητο τους, οι Τούρκοι ηγεμόνες νιώθουν ακόμα ως οι επί ξύλου κρεμάμενοι ληστρικοί σφετεριστές του 11^ου αιώνα που συνεχίζουν να τρέμουν την εξέγερση των υπόδουλων πληθυσμών τους και την κατάλυση του επισφαλούς τυραννικού κράτους τους από οποιονδήποτε δυνατό φορέα στην περιοχή τους.

Του Μανώλη Σκούληκα

Η Τουρκία αφενός έχει ξεκάθαρο εθνικό όραμα που ολοκληρώνει συστηματικά εδώ και αιώνες και αφετέρου έχει κληρονομήσει την καλύτερη διπλωματική παράδοση του κόσμου από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Παρόλα αυτά κατά καιρούς ενεργά τόσο σπασμωδικά και αυτοκαταστροφικά που αφήνει τους πάντες άναυδους, σε σημείο μια πρόσφατη έκθεση για την Τουρκία να έχει σαν υπότιτλο τη βιβλική ρήση : «Μωραίνει Κύριος όν βούλεται απωλέσαι». Στην ψυχοθεραπεία τέτοιες συμπεριφορές εξηγούνται μόνο συστημικά και έτσι θα αποπειραθούμε να εξηγήσουμε την εκάστοτε σπασμωδική συμπεριφορά.

Η κρατούσα άποψη των περισσοτέρων είναι πως οι Σελτζούκοι Τούρκοι νίκησαν τον Ρωμανό Δ’ Διογένη στο Mantzikert και εδραιώθηκαν ενός της Ανατολίας. Η ιστορική αλήθεια είναι αρκετά διαφορετική.

Το 1030 οι νομαδικοί Σελτζούκοι Τούρκοι στράφηκαν με κατακτητικές προθέσεις εναντίον του φθίνοντος αραβικού σουλτανάτου της Αββασιδικής δυναστείας. Το 1055 κατέλαβαν την πρωτεύουσα του τη Βαγδάτη και όταν πια η κατάκτησή τους είχε χάσει την έντασή της οι αρχηγοί των Τούρκων αντικατέστησαν τους ηγεμόνες των Αββασιδών σε μια καταδικασμένη προσπάθεια να χτίσουν τη δική τους δυναστεία. Δεν θα ασχοληθούμε γιατί απέτυχαν αλλά θα μείνουμε με το πρόβλημα που αντιμετώπισαν οι Τούρκοι αρχηγοί όταν σταμάτησαν την επέκτασή τους. Είχαν στα χέρια τους δεκάδες χιλιάδες Τούρκους νομάδες ιπποτοξότες που είχαν ανδρωθεί μέσα στον πόλεμο και τη συνεχή λεηλασία και σφαγή. Αυτοί πλέον δεν χωρούσαν σε κανένα πολιτισμένο κράτος καθώς ο μόνος τρόπος ζωής που ήξεραν πλέον ήταν ληστρικός και συνεπώς πλέον αποσταθεροποιητικός για οποιοδήποτε κράτος τους φιλοξενούσε. Έτσι «απεστάλησαν» στη Ρωμαϊκή Ανατολία να συνεχίσουν υποτίθεται την επέκταση του Ισλάμ. Μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έδρασαν ληστρικά για αρκετά χρόνια, εκβιάζοντας λύτρα για να μειώνουν τις ληστρικές και καταστρεπτικές τους δραστηριότητες, καθώς η άναρχη κατάσταση της Αυτοκρατορίας εκείνη την εποχή όσο και η παρακμή των Θεμάτων (τόσο σε επίπεδο ηγεσίας όσο και σε επίπεδο στρατού) τους άφηναν να δρουν ελευθέρα το χειμώνα λεηλατώντας και εκβιάζοντας, ενώ το καλοκαίρι που ο στρατός μπορούσε πλέον να εκστρατεύσει εναντίον τους αποσύρονταν στα δυσπρόσιτα υψίπεδα όπου έτρεφαν τα αλόγα τους με το τριφύλλι που φύτρωνε εκεί. Όταν το 1071 Ο Ρωμανός Δ’ ο Διογένης εξεστράτευσε εναντίον τους ο Σουλτάνος Αλπ Αρσλάν ήρθε με τον στρατό του να τους υποστηρίξει και με την νίκη του στο Μάντζικερτ εδραίωσε την παραμονή τους στα εδάφη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Έτσι συνέχισαν τις ίδιες τακτικές ενώ δρούσαν και σαν κατώτερης ποιότητας μισθοφόροι (λόγω της διαβόητης αναξιοπιστίας τους) στις δυναστικές διαμάχες εκείνης της πολυτάραχης εποχής. Σε μια από αυτές τις διαμάχες ο γέρος στρατηγός Νικηφόρος Βοτανειάτης τους εμπιστεύτηκε τη φύλαξη των πόλεων της Νίκαιας και της Νικομήδειας, καθώς δεν τους εμπιστευόταν να πολεμήσουν ή και φοβόταν ακόμα και να αλλάξουν μεριά εντός της μάχης, όπως ήταν σύνηθες στις νομαδικές φυλές. Όταν όμως κατέλαβε την εξουσία οι Τούρκομάνοι φύλαρχοι δεν παρέδωσαν τις πόλεις αυτές κρατώντας τες για τον εαυτό τους και θεμελιώνοντας τις δικές τους δυναστείες. Οι Τούρκοι αυτοί ήταν μεν ελάχιστοι σε σχέση με τον τοπικό πληθυσμό αλλά ήταν άγριοι και αδίστακτοι φονιάδες που εδραίωσαν την εξουσία τους με τον μόνο τρόπο που ήξεραν: την απόλυτη τρομοκρατία. Η διακυβέρνηση αυτής της μικρής στρατιωτικής ελίτ έγινε ακόμα πιο τυραννική με τη συντήρηση των ληστρικών νομαδικών φυλών τους εντός του εδάφους τους, ένα ζήτημα που λύθηκε μόνο το 17^ο αιώνα από τους Οθωμανούς.

Οι ειρηνικοί πολιτισμένοι κάτοικοι της Αυτοκρατορίας βρέθηκαν να κυβερνώνται από θεριά ανήμερα που τους εκμεταλλεύονταν, τους σκότωναν και τους ατίμαζαν, ενώ δε σεβάστηκαν ούτε τη θρησκεία τους και τους εξανάγκασαν σε εξισλαμισμό για να διασφαλίσουν τη ζωή και την τιμή των οικογενειών τους. Αν και οι νομάδες της στέπας φημίζονταν για την αγριότητα τους, μπορούμε να φανταστούμε την ψυχική κατάσταση των πρώιμων αυτών Τούρκων αρχηγών που έμειναν στις πόλεις που κατέλαβαν από τύχη και αφέλεια, και όχι με στρατιωτικά μέσα. Μετα από λίγο καιρό οι νομάδες σύντροφοί τους έφυγαν για ζήσουν εκτός των μεγάλων πόλεων και αφήσαν τους αρχηγούς τους με μια μικρή φρουρά και μερικούς μισθοφόρους και Ρωμαίους εξωμότες να διαφεντεύουν πόλεις χιλιάδων χριστιανών που αν στασίαζαν θα μπορούσαν να τους ανατρέψουν. Προς καλή τους τύχη η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν σε άθλια κατάσταση με την αποστρατικοποίησή της και την κατασπατάληση των θησαυρών της από μια σειρά ανίκανων αυτοκρατόρων και υπό την καθοδήγηση των άθλιων και προδοτικών συμβούλων τους. Επίσης η αποκέντρωση της στρατιωτικής διοίκησης με τον θεσμό των «Θεμάτων» από τους Ισαύρους αντιμετώπισε επαρκώς τις αραβικές επιδρομές αλλά καταδίκασε την Αυτοκρατορία στην σταδιακή περιφερειακή παρακμή καθώς οι θεματάρχες κατέληξαν να εκμεταλλεύονται στυγνά τους υπηκόους τους χωρίς να φροντίζουν για την καλή κατάσταση του στρατού τους όταν παρήλθε η απειλή των Αράβων. Ο τοπικός πληθυσμός είχε αλλοτριωθεί ώστε να νιώθει μίσος προς την τοπική εξουσία και απογοήτευση προς την κεντρική. Με αυτή την ηττοπαθή ψυχολογία δεν υπήρχαν πλέον Ρωμαίοι έτοιμοι να αντιπαραταχθούν στον κατακτητή. Όμως, ουσιαστικά, οι Σελτζούκοι που ίδρυσαν το Σουλτανάτο του Ρουμ ήξεραν πολύ καλά ότι κυβερνούσαν ένα κοιμώμενο γίγαντα. Πάρα τις τρομοκρατικές μεθόδους τους, είδαμε πόσο εύκολο ήταν να μετακυλήσει η εξουσία στους Ρωμαίους με την ανακατάληψη της Νίκαιας με τη βοήθεια των σταυροφόρων πάρα τα 8 χρόνια από την κατάληψη της. Οπότε είναι λογικό να υποθέσουμε ότι οι Σελτζούκοι ηγεμόνες τελούσαν σε μια κατάσταση συνεχούς φόβου, μια κατάσταση εσωτερικής πολιορκίας που η σύγχρονη ψυχολογία ονομάζει «Νοοτροπία Πολιορκίας» (siege mentality). Καθώς οι Κομνηνοί εδραίωναν την αυτοκρατορία ήταν φυσικό αυτή η νοοτροπία να μεγεθύνεται. Αυτή την νοοτροπία βλέπουμε και στο σημερινό Τουρκικό κράτος ενώ δεν υπάρχει πλέον λόγος να ανησυχεί για οποιαδήποτε απειλή στα σύνορα του και λόγω στρατιωτικής ισχύος και λόγω ισχυρότατων συμμαχιών. Ωστόσο η συστημική αυτή νοοτροπία πολιορκίας συνεχίζεται σαν να μην πέρασε μια μέρα. Βαθιά στο συστημικό ασυνείδητο τους, οι Τούρκοι ηγεμόνες νιώθουν ακόμα ως οι επί ξύλου κρεμάμενοι ληστρικοί σφετεριστές του 11^ου αιώνα που συνεχίζουν να τρέμουν την εξέγερση των υπόδουλων πληθυσμών τους και την κατάλυση του επισφαλούς τυραννικού κράτους τους από οποιονδήποτε δυνατό φορέα στην περιοχή τους.

Έτσι όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να παρακμάζει κατά τα μέσα του 16^ου αιώνα, αντί να επιδιώξει να ανασυγκροτηθεί και να δώσει προνόμια στις ανήσυχες μάζες, αντιθέτως ξεκίνησε να καταπνίγει τα προοδευτικά κινήματα στο αίμα, να μεγαλώνει τους φόρους με τον θεσμό των κοτζαμπάσηδων και να εκστρατεύει συνεχώς εναντίον των εχθρών της οδηγούμενη σε τραγικές στρατιωτικές αποτυχίες και σε ολοένα και χειρότερη εσωτερική αναταραχή.

Αυτές είναι αντιδράσεις ενός φοβισμένου ζώου που υπεραναπληρώνει την φυσική του αδυναμία απέναντι σε κάποιο δυνατότερο με την ελπίδα να πιάσει η μπλόφα του ότι είναι δυνατός αντίπαλος. Σαν ένα πεκινουά που γαυγίζει σε ένα λυκόσκυλο επειδή το φοβάται. ΄Έτσι και οι Τούρκοι αντιδρούν σαν τους συστημικούς προγόνους τους που έτρεμαν στην ιδέα μιας εσωτερικής επανάστασης ή μιας εξωτερικής εισβολής.

Όμως εδώ χρειάζεται να αναφέρουμε και έναν άλλο παράγοντα. Στη συστημική προσέγγιση της ψυχοθεραπείας, ο Bert Hellinger ξεκινά το πιο σημαντικό βιβλίο του με την αναφορά σε δυο άλλες συνειδήσεις πέρα από την προσωπική μας που έχουμε μέσα μας και μας καθορίζουν ασυνείδητα. Τη συνείδηση του πατέρα μας και αυτήν της μητέρας μας. Ασυνείδητα προσπαθούμε να συμβιβάσουμε και τις τρείς με αποτελέσματα που πολλές φορές να είναι παράδοξα και αυτοκαταστροφικά αν αυτές οι τρεις συνειδήσεις δεν είναι συμβατές και αρμονικές. Μάλιστα οι συνειδήσεις αυτές εκτείνονται βαθιά στο παρελθόν προσπαθώντας να συμπεριλάβουν τις αντίστοιχες προγονικές-ιδιαίτερα αν αυτές περιλαμβάνουν ένα βαθύ προγονικό τραύμα που ζητά επίλυση. Έτσι βλέπουμε σημερινούς απογόνους επιζήσαντων του Ολοκαυτώματος που περνούν βαθιές καταθλίψεις για τραύματα που δεν πενθήθηκαν από τους προγόνους τους και ψυχώσεις που ανακύπτουν όταν έχει υπάρξει κάποιος ενδοοικογενειακός φόνος. Έτσι και οι Τούρκοι είναι απόγονοι εκμουσουλμανισμένων χριστιανικών λαών που εκφοβίστηκαν σε ένα άκρατο ραγιαδισμό προκειμένου να επιβιώσουν.

Οπότε ασυνείδητα πολλοί μπορεί να ενεργούν αυτοκαταστροφικά προσπαθώντας να κατευνάσουν την συνείδηση των προγόνων τους που απαιτούν την εκδίκησή τους πέρα από τον τάφο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Έρντογαν είναι απόγονος της ένδοξης Ποντιακής Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας που άντεξε ακόμα και μετά την άλωση της Βασιλεύουσας. Ίσως το πασίγνωστο Ποντιακό πείσμα να δρα, ασυνείδητα, ακόμα μέσα του.