Η Άγκυρα διεκδικεί αυθαίρετα τεράστιες εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου ως τουρκικές (περίπου 462.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ) και, μεταξύ άλλων, επιδιώκει να υπονομεύσει τις νομικά οριοθετημένες θαλάσσιες συμφωνίες της ΚΔ, παραβιάζοντας τις αρχές που κατοχυρώνονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Η Κύπρος και η Γεωπολιτική του Τουρκικού Αναθεωρητισμού

Γράφει ο πρέσβης ε.τ. Ευριπίδης Ευρυβιάδης

Η Ανατολική Μεσόγειος αναδεικνύεται ολοένα και περισσότερο ως γεωπολιτικό πεδίο αντιπαραθέσεων όπου συγκρούονται ανταγωνιστικές διεκδικήσεις για τα θαλάσσια δικαιώματα, τους ενεργειακούς πόρους, και την περιφερειακή επιρροή. Η Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ) αντιμετωπίζει ολοένα αυξανόμενες προκλήσεις από την επεκτατική και νεο-οθωμανική ατζέντα της Τουρκίας, η οποία αποτυπώνεται στη διακηρυγμένη της στρατηγική «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan). Το αταβιστικό αυτό δόγμα, παραπέμπει και στην ουσία αντιγράφει τη «Γαλάζια Γη» της Κίνας, μια γεωπολιτική θεώρηση που διακηρύχθηκε το 2010 (https://warontherocks.com/2013/08/chinas-blue-soil/) και αντικατοπτρίζει τη φιλοδοξία της Άγκυρας να διεκδικήσει και να διατηρήσει κυριαρχία στις θαλάσσιες ζώνες της περιοχής.

Η Άγκυρα διεκδικεί αυθαίρετα τεράστιες εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου ως τουρκικές (περίπου 462.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα ) και, μεταξύ άλλων, επιδιώκει να υπονομεύσει τις νομικά οριοθετημένες θαλάσσιες συμφωνίες της ΚΔ, παραβιάζοντας τις αρχές που κατοχυρώνονται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Ο διακεκριμένος Τούρκος δημοσιογράφος Τζενγκίζ Τζαντάρ έχει εύστοχα χαρακτηρίσει τη «Γαλάζια Πατρίδα» ως συνταγή για «διαρκή σύγκρουση» στην Ανατολική Μεσόγειο.

(https://www.turkeyanalyst.org/publications/turkey-analyst-articles/item/648 ).

Σε ορισμένες πτυχές, το δόγμα αυτό παραπέμπει επίσης στη ναζιστική θεώρηση του lebensraum (ζωτικού χώρου) ιδίως όσον αφορά τον επεκτατισμό και τη χρήση ιστορικών αφηγημάτων για τη δικαιολόγηση επεκτατικών διεκδικήσεων. Αυτή η συσχέτιση ενισχύεται περαιτέρω και μέσα από το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου «Στρατηγικό Βάθος».

Η Κύπρος έχει οριοθετήσει την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της, βάσει της UNCLOS, υπογράφοντας συμφωνίες οριοθέτησης με την Αίγυπτο (2003), τον Λίβανο (2007) και το Ισραήλ (2010). Ωστόσο, η Τουρκία αρνείται να αναγνωρίσει αυτές τις συμφωνίες ή την ίδια τη UNCLOS επιλέγοντας αντ’ αυτού να προβαίνει σε αυθαίρετες και αποσταθεροποιητικές ενέργειες.

Πρόσφατες αναφορές στον Τύπο υποδεικνύουν ότι η Άγκυρα σχεδιάζει να διαπραγματευτεί μια συμφωνία ΑΟΖ με το de facto συριακό καθεστώς. Υπογραμμίζεται πως το καθεστώς αυτό αναδύθηκε από την τρομοκρατική οργάνωση Αλ Κάιντα. Δεν αντιπροσωπεύει τον συριακό λαό στο σύνολό του, ενώ οι στρατιωτικές του δυνάμεις εξοπλίστηκαν και εκπαιδεύτηκαν από την Άγκυρα μέσω του γνωστού «Τουρκικού Τζιχαντιστικού Δρόμου». https://nordicmonitor.com/2025/01/syrias-new-intelligence-chief-khattab-serves-as-liaison-to-turkeys-spy-agency-mit/

Οι τουρκικές αυτές κινήσεις αποτελούν μέρος μιας επιθετικής στρατηγικής που αποσκοπεί στον περιθωριοποίηση της Κύπρου, στη διατάραξη περιφερειακών ενεργειακών πρωτοβουλιών και στην εδραίωση κυριαρχίας της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Ναυτική Στρατηγική της Τουρκίας: Ένα Μοτίβο Επεκτατισμού

Το τουρκικό Μνημόνιο Κατανόησης (MoU) με τη Λιβύη δημιούργησε μια αυθαίρετη θαλάσσια οριοθέτηση, αγνοώντας τα δικαιώματα ελληνικών νησιών, όπως της Ρόδου, της Κρήτης και της Καρπάθου. Παρά το γεγονός ότι είναι νομικά άκυρο, το συμφωνητικό αποσκοπούσε στο να εμποδίσει μια πιθανή οριοθέτηση μεταξύ Ελλάδας και Λιβύης, να αναμορφώσει τη θαλάσσια γεωγραφία της Ανατολικής Μεσογείου υπέρ της Άγκυρας και να παρεμποδίσει τη φυσική σύνδεση των ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας — μια σύνδεση που είναι κρίσιμη για περιφερειακά ενεργειακά έργα.

Η Άγκυρα φαίνεται τώρα αποφασισμένη να επαναλάβει αυτή τη στρατηγική της με τη Συρία. Με την επιδίωξη μιας πιθανής συμφωνίας ΑΟΖ με τη Δαμασκό, η Τουρκία στοχεύει να παρεμποδίσει μια οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου και Συρίας, υπονομεύοντας τα νόμιμα θαλάσσια δικαιώματα της ΚΔ. Επιπλέον, η Άγκυρα επιδιώκει να αναβαθμίσει το καθεστώς του τουρκοκρατούμενου βόρειου τμήματος της Κύπρου, που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει χαρακτηρίσει «υποτελή διοίκηση — subordinate local administration» της Τουρκίας.

Η Ενεργειακή Ασφάλεια σε Κίνδυνο / Ευρύτερη Στρατηγική της Τουρκίας

Τα αποθέματα υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου δεν είναι μόνο ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή ανεξαρτοποίηση της Ευρώπης, αλλά και κρίσιμα για τη σταθερότητα και τη συνεργασία στη περιοχή. Καθώς η Ευρώπη επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο, αυτά τα αποθέματα προσφέρουν μια κρίσιμη εναλλακτική λύση που ενισχύει την ενεργειακή της ασφάλεια, ενώ ταυτόχρονα προάγει συνεργασίες μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών.

Η απρόβλεπτη συμπεριφορά της Τουρκίας και οι επιθετικές πολιτικές της, που συχνά βρίσκονται σε αντίθεση με τα δυτικά συμφέροντα, απειλούν να υπονομεύσουν αυτές τις συνέργιες. Αμφισβητώντας τις υφιστάμενες θαλάσσιες συμφωνίες, δημιουργώντας τετελεσμένα, ενισχύοντας την αστάθεια και αποθαρρύνοντας ζωτικές επενδύσεις στις ενεργειακές υποδομές, η Άγκυρα υπονομεύει τόσο τους ενεργειακούς στόχους της Ευρώπης όσο και τις οικονομικές δυνατότητες συνεργασιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι προσπάθειές της να κυριαρχήσει στις ενεργειακές διαδρομές κινδυνεύουν να την καταστήσουν ρυθμιστή της ροής ενέργειας προς την Ευρώπη, ένα σενάριο που θα υπονόμευε την περιφερειακή και παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια.

Τα αποθέματα υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, επομένως, αντιπροσωπεύουν κάτι περισσότερο από μια πορεία προς την ενεργειακή ανεξαρτησία. Προσφέρουν μια ευκαιρία για τη δημιουργία ενός πλαισίου περιφερειακής συνεργασίας που βασίζεται στο αμοιβαίο όφελος και την προσήλωση στο διεθνές δίκαιο, με τρόπο που παραπέμπει στον μεταπολεμικό ιστορικό ρόλο του άνθρακα και του χάλυβα για την ενοποίηση της Ευρώπης. Οι έντονες αντιπαραθέσεις και οι επεκτατικές πολιτικές της Άγκυρας δείχνουν το αντίθετο. Η αποδοχή της Τουρκίας ως ενεργειακού ηγεμόνα στην Ανατολική Μεσόγειο θα αποτελούσε σαφή συνταγή για αστάθεια και σύγκρουση. Η Ευρώπη οφείλει να αντισταθεί στον αναθεωρητισμό και στις μαξιμαλιστικές φιλοδοξίες της Άγκυρας.

Η επεκτατική ατζέντα της Τουρκίας παραβιάζει καθιερωμένους διεθνείς νομικούς κανόνες, παρακάμπτει πολυμερή πλαίσια συνεργασιών και βασίζεται σε αμφιλεγόμενες διμερείς συμφωνίες με πελατειακά κράτη, όπως η Λιβύη—και ενδεχομένως η Συρία—για να εδραιώσει την υπεροχή της στην περιοχή.

Επιπλέον, εκμεταλλευόμενη την «υποτελή τοπική διοίκηση» της στις κατεχόμενες περιοχές την Κύπρου, η Τουρκία επιχειρεί να δικαιολογήσει μη εξουσιοδοτημένες δραστηριότητες γεώτρησης εντός της ΑΟΖ της ΚΔ. Ωστόσο η ΚΔ, βάσει του διεθνούς δικαίου περιλαμβάνει ολόκληρο το νησί, συμπεριλαμβανομένου του κατεχόμενου βόρειου τμήματος, εξαιρουμένων των δύο βρετανικών βάσεων. Οι ενέργειες της Τουρκίας όχι μόνο παραβιάζουν την κυριαρχία της ΚΔ, αλλά είναι εγγενώς αποσταθεροποιητικές για την περιοχή.

Η Στρατηγική Απάντηση της Κύπρου

Σε απάντηση στον τουρκικό επεκτατισμό, η Κύπρος εφαρμόζει μια ολοκληρωμένη στρατηγική που συνδυάζει περιφερειακές συνεργασίες, διεθνή εμπλοκή, νομικές ενέργειες και επενδύσεις στην ενέργεια και την ασφάλεια. Ενισχύοντας τις σχέσεις της με βασικούς εταίρους, όπως την Αίγυπτο, την Ελλάδα, το Ισραήλ και τον Λίβανο, η Κύπρος αξιοποιεί πλαίσια συνεργασίας όπως το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (East Med Gas Forum — Αίγυπτος, Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Ιταλία, Ιορδανία, Παλαιστίνη), για να προωθήσει την περιφερειακή αλληλεγγύη και συνεργασία στον τομέα της ενέργειας. Το Φόρουμ είναι ανοιχτό για συμμετοχή σε όλα τα κράτη της Μεσογείου που είναι πρόθυμα να αποδεχτούν το διεθνές δίκαιο.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η Κύπρος αξιοποιεί τη θέση της στην ΕΕ και στον ΟΗΕ για να προστατεύσει και να προωθήσει τα νόμιμα συμφέροντά της, πιέζοντας, όπου κρίνεται απαραίτητο, για στοχευμένες κυρώσεις κατά των αυθαίρετων πολιτικών της Άγκυρας. Η Λευκωσία επίσης συνεργάζεται με τις ΗΠΑ , το ΗΒ , τη Γαλλία και άλλα κράτη, τονίζοντας τη στρατηγική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου για τη σταθερότητα της περιοχής και την ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης.

Η Κύπρος συνεχίζει να διεκδικεί τα θαλάσσια δικαιώματά της βάσει της UNCLOS και είναι έτοιμη να αντιταχθεί σε οποιαδήποτε συμφωνία Τουρκίας-Συρίας που παραβιάζει τα διεθνή πρότυπα, τόσο πολιτικά όσο και μέσω νομικών καναλιών. Παράλληλα, παραμένει ανοιχτή στη διπλωματία με τη Συρία, τονίζοντας τα μακροπρόθεσμα οφέλη της συνεργασίας που βασίζονται στο κράτος δικαίου και τις διαχρονικά φιλικές σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών.

Η ΚΔ ενισχύει επίσης τους δεσμούς της με ενεργειακές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ΑΟΖ της για να διασφαλίσει τη συνέχιση των επενδύσεων. Παράλληλα, η Λευκωσία επιταχύνει την ανάπτυξη εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), παρέχοντας εναλλακτικές λύσεις στις αμφισβητούμενες και μονοπωλιακές διαδρομές αγωγών και εδραιώνοντας τη θέση της ως αξιόπιστου και προβλέψιμου προμηθευτή για τις ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης.

Συμπέρασμα

Οι φερόμενες διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού υπογραμμίζουν την πρόθεση της Τουρκίας να αναδιαμορφώσει την Ανατολική Μεσόγειο προς όφελός της, υιοθετώντας μια προσέγγιση μηδενικού αθροίσματος. Μια συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με τη Συρία, φυσικά, δεν θα είναι εύκολο να επιτευχθεί.

Το ντε φάκτο καθεστώς στη Συρία μπορεί να είναι σουνιτικό ισλαμικό και φαινομενικά σύμμαχος με το σουνιτικό ισλαμικό καθεστώς του Προέδρου Ερντογάν. Ωστόσο, η Συρία υπήρξε ιστορικά το λίκνο του αραβικού εθνικισμού, που βρήκε έκφραση και επιτυχία ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο πλαίσιο αυτό, ένα ιστορικά εκκρεμές ζήτημα παραμένει η προσάρτηση του 1939 της συριακής περιοχής της Αλεξανδρέττας που μετονομάστηκε σε Χατάι από την Άγκυρα. Για να υπάρξει οριοθέτηση μεταξύ Συρίας και Τουρκίας πρέπει να ξεπεραστεί ο σκόπελος της Αλεξανδρέττας.

Για την Κύπρο, το ζήτημα δεν αφορά απλώς την υπεράσπιση των θαλάσσιων συνόρων της· είναι ένας υπαρξιακός αγώνας για την κυριαρχία της και τη νόμιμη θέση της στην περιοχή. Ωστόσο, είναι επίσης σαφές ότι τα διακυβεύματα υπερβαίνουν κατά πολύ την Κύπρο.

Αν οι ενέργειες της Τουρκίας ευοδωθούν, θα ενθαρρύνουν άλλα κράτη να αγνοήσουν διεθνείς συνθήκες και συμφωνίες, υπονομεύοντας την παγκόσμια τάξη που διασφαλίζει την ειρήνη και την ασφάλεια. Η πρόκληση από τα αναθεωρητικά κράτη δεν είναι κάτι νέο. Αλλά το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: πώς θα αντιδράσει η διεθνής κοινότητα σε τέτοιες αυθαιρεσίες και περιφρονήσεις καθιερωμένων κανόνων; Η Κύπρος, από την πλευρά της, αρνείται να γίνει σατραπεία οποιασδήποτε δύναμης, υπερασπιζόμενη σθεναρά την κυριαρχία της και τις αρχές του διεθνούς δικαίου.