Γράφει ο Βασίλης Τσίκας*

Δεν νομίζω ότι θα ήταν υπερβολή ή πολιτική μυωπία να πούμε πως η παταγωδέστερη από τις πολυμήκεις καταρρεύσεις ιδεολογημάτων που έχει υποστεί το μητσοτακικό πλέγμα κυριαρχίας δεν είναι ούτε οι ” άριστοι” ούτε οι “επιτελικοί”. Ίσως δε να μην πρόκειται καν για την τραγικά αιματοβαμμένη “ασφάλεια που διασφαλίστηκε”. Ο “τίτλος” του κορυφαίου σε αυτή τη περίπτωση πιστεύω πια ότι ανήκει στην, χιλιοειπωμένη όσο και χορτάτη από σκόρπιο αφορισμό, “σωστή πλευρά της ιστορίας”. Τα ρητά και τα άρρητα στοιχεία που συνδιαμόρφωναν το νόημα της φτάνουν σε μια διασκεδαστικά διαδοχική κατάσταση διάλυσης με επιταχυντή προφανώς την επανεκλογή Τραμπ. Θυμίζουν πραγματικά το (γεωπολιτικό ή κανονικό) ντόμινο όπου μια λάθος επιλογή ή εκδηλωμένη αδυναμία οδηγεί στο να καταστραφεί τελετουργικά όλο το στήσιμο.

Η ιεράρχηση μου αυτή είναι πιθανό να στυφίσει κάπως τους λογικά συνεπαρμένους από τις αληθινές λαοθάλασσες που συγκροτήθηκαν προς απαίτηση δικαιοσύνης για τα Τέμπη. Όμως η “σωστή πλευρά της ιστορίας” είναι το συνολικό ιδεολογικό και κατευθυντικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τσαλαβουτάνε όλα τα υπόλοιπα δημιουργημένα ή ενσωματωμένα κυβερνητικά ιδεολογήματα. Και αυτό διότι φυσικά καθορίζεται, και μάλλον κρέμεται εξαρτώμενη, από τις διακυμάνσεις εξελίξεων και δυνάμεων κατά πάρα πολύ υπέρτερων της ελληνικής εκτελεστικής και ενδοκοινοβουλευτικής εξουσίας. Κάθε εξουσιαστής που θεώρησε ότι κατέχει ολόπλευρα και χωρίς αστερίσκους την ιστορία και τη ροή της βρέθηκε αργά ή γρήγορα να περπατάει με μάτια ήττας  ανάμεσα σε μεγαλειώδη ερείπια γνώριμης όψης. Και αφού οι επιδραστικότεροι ηγέτες του 20ου αιώνα υπέστησαν αυτό το αποκαταστατικό μαστίγωμα, δε θεωρώ πως οι κατά Παναγιώτη Κονδύλη “μετριότητες, υπομετριότητες και ανθυπομετριότητες” του μεταπολιτευτικού πολιτικού στερεώματος, και της αντιπολιτικά μεταλλαγμένης Νέας Δημοκρατίας του Μητσοτάκη εν προκειμένω, θα μπορούσαν να τη γλυτώσουν εξαιρούμενες της δίνης.

Μήπως όμως αυτή η σωστή πλευρά της ιστορίας δεν είναι κάτι παραπάνω από ένα ακόμη rebrand του “ανήκομεν εις την Δύσιν” του Κωνσταντίνου Καραμανλή με μόνη διαφορά ότι το βερνίκι πλέον είναι δανεικό και κατά πάσα πιθανότητα”φεσωμένο”; Για να βρούμε απάντηση πρέπει να δούμε σφαιρικότερα και βαθύτερα το υπέρτερο των παραγόντων καθορισμού που ήδη ανέφερα. Η “δύση” ως νοημένη συνολικότητα που περιλαμβάνει κάποιες ακόμα ισχυρές δυνάμεις μπορεί να δημιουργήσει στον καλομαθημένο στη μεταϊστορική, άϋλη και αναίμακτη δικαιοκρατία των λέξεων, την ψευδαίσθηση του πανταχού παρόντος μετεικάσματός της. Αυτό ταυτόχρονα προσφέρει φαντάσματα ισχύος αλλά και άλλοθι προς το λαϊκό σώμα μέσω του παιχνιδιού με τον υπαγωγικό μεγεθυντικό φακό έναντι της σκοτεινιασμένης θολούρας που περιγράφει τον εχθρό. Όταν το “δυτικό” έβγαινε από το στόμα του Καραμανλή το 1974 η δύση ετεροπροσδιοριζόταν αδίστακτα από το εξίσου οριοθετημένο με συρματόπλεγμα κόκκινο μιας Ανατολής η οποία πλέον δεν υπάρχει στον χάρτη. Η προγονική της σημερινής  “σωστή πλευρά της ιστορίας” διέθετε αντίπαλο με ίδια ολιστική φιλοδοξία που ανταγωνιζόταν με κατασκόπους, proxy wars, πυραυλικές και πυρηνικές κόντρες και φυσικά πολυσχιδή ιδεολογικό αγώνα στις κοινωνίες και στα μυαλά μέσα στο Παραπέτασμα.

Η μεταψυχροπολεμική δύση της θριαμβευτικής αυτοαδρανοποίησης δέχτηκε το χαστούκι των αρμάτων μάχης επί του πεδίου που είχαν ξορκιστεί από τους καρεκλοκένταυρους της ΕΕ ως “πλέον” αδιανόητα. Αυτό το τριανταπεντάχρονο, πανηγυρικά κοιμώμενο μόρφωμα με αντίληψη εαυτού μεταξύ Ελβετίας και συνταξιοδοτημένου αυτοκράτορα με υπερπαιδική συνείδηση, είδε πάνω στις εκατόμβες του Μπαχμούτ ότι η Ιστορία δεν είχε τελειώσει και ότι δεν επρόκειτο να ρωτήσει το Δικαστήριο του Λουξεμβούργου για να βάλει την τελεία. Η μαχητική θυσία, η αβεβαιότητα, η περαττότητα του ενός, το κληρονομικό χρέος προς τους παλιούς και το ξαναστρίμωγμα της (αέναης, γιγαντωμένης και φετιχισμένης) οικονομίας στη θέση του primus inter pares με τις αντιατομικιστικές αξίες και το πολεμικό ατσάλι φανερώθηκε πως ήταν ακόμα υπαρκτά και έκαιγαν.

Στην Ελλάδα βέβαια κάθε ιστορικό ρεύμα και συνειδητοποίηση έρχονται με εκείνη την ελεεινή , επιζήμια χρονοκαθυστερηση° όταν έχουν στεγνώσει πάνω μας οι πιο βρωμερές από τις λάσπες του παρηκμασμένου προηγούμενου. Η χώρα μας λοιπόν, την στιγμή που οι ρωσικές δυνάμεις έσκιζαν τα ουκρανικά σύνορα προχωρώντας προς το Κίεβο, βρισκόταν με δέκα χρόνια οικονομικής διάλυσης στην πλάτη της και διοικούνταν από την θριαμβολογικά τονωμένη, κομματική ενοποίηση του ΝΑΙ του 2015.  Τα άστεγα περιτρίμματα του σημιτικού κατευνασμού και η ιδεολογικά δουλικότερη και πιο δογματικά φιλελεύθερη πλευρά των γαλάζιων “μενουμευρωπάκιδων” της προηγούμενης περιόδου με έναν σβαμπικό αντινατιβιστη στο Μαξίμου είχαν συχωνευθεί σε ένα… κέντρο και καλούνταν να διαχειριστούν ως κυβέρνηση τις μεγαλύτερες μεταλλακτικές συντριβές της παγκόσμιας πολιτικής από τις ημέρες της πτώσης του Τείχους του Βερολίνου.

Οι “βάσεις” ετούτης της δύσης είναι εκ φύσεως αόριστα χωνευτικές. Η ιδέαση ήταν ότι η “ανοχή” και η καταναλωτική, μετα-αγχική ηδονοκρατία των ιστορικά εφήμερων θα σιγήσει την αντιπαράθεση πάσης μορφής και επιδίωξης μεταλαμπαδευόμενη παντού, μαγικά κι αισιόδοξα. Αυτό βέβαια καταλήγει στον διεθνοδικαιϊκό λόγο από φάλτσα κασσέτα που δε στηρίζεται σε σαφή ξίφη αλλά στην ανάμνηση και την παράσταση υποτιθέμενων. Ο περιβόητος εκσυγχρονισμός που δε λείπει από τα χείλη του υπερμεγέθους υπουργικού μας συμβουλίου από την ώρα που ανέλαβε καθήκοντα είναι η εσωτερική, ιδεολογική μετεκενωση αυτών. Πρόγονος τους υπήρξε το “σχήμα των τριών κόσμων” με τη σαφή όσο και προκλητική του τελεολογία. Η ιστορία αφού αποφασίζουμε ότι κινείται και το κάνει ευθύγραμμα, προς δυτικοδημοκρατική και αποπαραδοσιοκρατική και δήθεν  αντιανταγωνιστική κατεύθυνση, έχει τέλος και άρα “σωστή πλευρά” που όλοι οφείλουν να τη θεαθούν με την αρωγή ημών των “σωστών”φυσικά. Οποιαδήποτε απομείωση του “ξεπερασμένου εθνικού” υπέρ  του φωτός της ευθείας γίνεται θεμιτή αφού ο ορίζοντας “πατριωτικής” ενατένισης ξεκινάει από τις Βρυξέλλες σήμερα και  από την Νέα Υόρκη της παγκόσμιας διακυβέρνησης (την οποία ζήτησε εν μέσω κυριολεκτικά ματωμένου κοσμοχαλασμού ο πρωθυπουργός μας από το βήμα του ΟΗΕ) αύριο.

Τo ότι τα τεθωρακισμένα BMP-1 των νησιών του ανατολικού Αιγαίου που διεκδικεί η Γαλάζια Πατρίδα των Νεοοθωμανών παραδόθηκαν στην Ουκρανία για να κομματιαστούν και οι Γερμανοί τα αναπλήρωσαν με οχήματα μεταφοράς προσωπικού είναι στα σίγουρα μικρό, μεταφουκουγιαμικό πτέσμα. Το ότι η Τουρκία, πολλαπλά καταδικασμένη από τις ευρωπαϊκές κρίσεις, κατέχουσα στρατιωτικά έδαφος  χώρας-μέλους της ΕΕ και απειλούσα με casus belli άλλη τέτοια χώρα, έγινε ο τόπος του ειρηνοποιού μεταξύ Μόσχας  και Κιέβου (τη στιγμή που πουλάει Byractar στο δεύτερο και φτιάχνει αγωγούς ενέργειας και πυρηνικά εργοστάσια με την πρώτη) είναι μάλλον “ρεαλιστική αστοχία”° έχουμε περίσσιο απόθεμα ζελενσκικού δημοκρατισμού και κογκρεσιακών χειροκροτημάτων να μας ζεστάνουν τους επερχόμενους χειμώνες. Ταυτόχρονα το ότι η Ελλάδα της ολύμπιας εκεχειρίας αντί να καλύψει αυτόν τον χώρο σερνόταν σαν το ευνουχισμένο σκυλί στην ανορθολογική κι αστρατήγητη κυρωσο-παράνοια κατά της Ρωσίας κόβωντας πρώτη από όλους, εμμονικά κάθε (ιστορικό και μη) δεσμό και φτάνοντας να υπονοήσει ότι είμαστε σε…πόλεμο μαζί της δια στόματος Μητσοτάκη, δεν χρειάζονται μάλλον λόγια περιγραφής των συνεπειών, κοιτώντας κυρίως προς Αλεξανδρούπολη. Στα μάτια του πρωθυπουργού μας και των συν αυτώ “σωστών” δεν είμαστε έθνος-αυταξία, ελισσόμενο κατά το δυνατόν υπέρ των  προοπτικών μακροημέρευσής μας όπως (συνεχίζουν να κάνουν) οι “λανθασμένοι”. Είμαστε απόφυση μιας ουσιαστικά πλήρως ηθικής συνολικότητας που έτυχε να έχει  (μειούμενο και γερασμένο) πληθυσμό και σύνορα και που προσπαθεί να κρατήσει τα δόντια μπιγμένα στην εύγευστη σάρκα της μεταϊστορικής μακαριότητας στην οποία και για την οποία έχει εκπαιδεύσει τα στελέχη και τα τέκνα της.

Και τώρα που ο πυρήνας του σύγχρονου δυτικού ως τόπος, ως νοοτροπιακή γενέτειρα και κάνουλα διάχυσης όσο και ως η καθοριστική οικονομικο-στρατιωτική υπερδύναμη άλλαξε ή έστω θόλωσε το  χρώμα της στον χάρτη του “Γ Παγκόσμιου Πολέμου”;  Το σαρωτικότερο δυνατό ποδοπατημα που θα μπορούσε να υποστεί η “σωστή πλευρά της ιστορίας” σημειώθηκε χορεύοντας τα πολιτικά remixes του YMCA. Όταν ο πυρήνας ενός όλου ανατρέπει τον “εαυτό” του τότε τα ξεκρεμασμένα περιφερειακά του στρώματά που δε θα προσαρμοστούν δε βλέπουν άλλη μοίρα από το ταχύ και επώδυνο σάπισμα προς την (ιστορική;) χρεοκοπία. Η τραμπική επάνοδος κλαδεύει τόσο in globo όσο και ξεχωριστά όλα τα κλαδιά της “σωστής πλευράς” (καταργημένοι πόλεμοι, νέρωμα του παράγοντα της ισχύος, απόλυτη οικονομοποίηση της ανάλυσης, συστημ(ατ)ικός δικαιωματισμός, ενοχική κουλτούρα, χαλάρωση της συνοριακής πολιτικής και της σημασίας της, υπονόμευση των εκλογικών διαδικασιών και της ελευθερίας της έκφρασης προς χάριν και με δικαιολογητικό την σωστή πλευρά) στα οποία πατούν ο Μακρόν, ο Σολτς, ο Τουσκ, ο Μητσοτάκης και οι γραφειοκράτες των δεκαπέντε άστρων.

Ο πόνος που προκαλεί το σπάσιμο του βολικού επίπλαστου μοιάζει με τον πόνο της αφαίρεσης του τραυμαπλάστ που μέχρι τότε είχε το χρώμα και την ηρεμία του δέρματος προστατεύοντας από επίφοβες μολύνσεις χωρίς όμως να έχει θεραπεύσει πραγματικά. Ο δυτικογενής και δυτικόμορφος παρασιτισμός τον οποίο η  γαλάζια ψευδοελίτ θέλησε να υπηρετήσει ξεχωρίζοντας ως βασιλικότερη του βασιλέως θρυμματίζεται τελικά από τον ίδιο τον νέο “βασιλιά”. Το χρυσό μήλο της “σταθερότητας” μπροστά στο πολεμικό βόμβο που βλέπουμε ζωντανά στα κινητά μας μένει κούφιο και αφήνει χώρο στο πύρωμα των άλλων μετώπων που έχει απέναντι της η κυβέρνηση από την δικαιοσύνη μέχρι την ακρίβεια. Τα λυμένα χέρια του πλανητάρχη που τα δημιούργησε η neck or nothing δαιμονοποιητική εφόρμηση που επιχειρήθηκε εναντίον του, έκαναν τη “σωστή πλευρά της ιστορίας”  να μην είναι πια ακριβώς ούτε σωστή ούτε πλευρά .

Μπροστά μας ως Έλληνες έχουμε την ενσωμάτωση της Τουρκίας της “λάθος πλευράς” στη συμμαχία προθύμων των “σωστών” Συνευρωπαίων και τη σιγή ιχθύος από τις γενικά υπερευαίσθητες για μειονότητες Βρυξέλλες στις σφαγές Χριστιανών και Αλαουιτών στην ισλαμιστικοποιημένη Συρία. Παράλληλα μας στοιχειώνει το φάντασμα της Κάσου που έστω για ένα καρέ του χρόνου (αλλά μάλλον για περισσότερο αν κρίνουμε από τα λεγόμενα Τσάφου και Ροζάκη) μας ξαναέκανε Βιλαέτι που χρειάζεται την άδεια της Πύλης για να ανασαίνει. Οι αναλαμπές της smart power που διασφαλίζουν την απτή εθνική  κυριαρχία έχουν με κυβερνητική επιλογή ανταλλαχθεί σιωπηρά με την (κυριολεκτικά πια) ανεδαφική δημοκρατο-ελευθεριακή ρητορεία ακόμα και αν τα στόματα που την εκφέρουν έχουν ραγιαδοποιηθεί ολοκληρωτικά. Μόλις η μητσοτακική κλίκα θα φύγει νύχτα από τα διαχειριστικά συντρίμια που θα έχει αφήσει, ο όποιος επόμενος που θα κληθεί να πιάσει και να στρίψει το εθνικό τιμόνι πρέπει να ξέρει να κινεί μια πατρίδα. Πάνω και πέρα από τους ναυαγισμένους μανιχαϊσμούς εκείνης της Δύσης που αγαπά να πεθαίνει, πνιγμένη από τον παραχαραγμένο εαυτό της.

* Τελειόφοιτος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ

Γράφει η Μαριάνα Συμεωνίδη

Η Ευρώπη εισέρχεται στην πιο κρίσιμη περίοδο επανεξοπλισμού από τον Ψυχρό Πόλεμο. Με απειλές να αυξάνονται και την αμερικανική στήριξη να τίθεται υπό αμφισβήτηση, το σχέδιο ενίσχυσης της ευρωπαϊκής  αμυντικής βιομηχανίας φιλοδοξεί να μετατρέψει την ΕΕ σε αυτόνομο γεωπολιτικό παίκτη.

Αλλά είναι αυτό εφικτό;

Η πρωτοβουλία ReArm Europe, προσφάτως μετονομαζόμενη σε Readiness 2030, ανακοινώθηκε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, με στόχο να κινητοποιηθούν έως και €800 δισ. για αμυντικές επενδύσεις σε ορίζοντα τετραετίας​ για την ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της ΕΕ. Η κίνηση αυτή αντανακλά αφενός τις δηλώσεις του προέδρου των ΗΠΑ Donald Trump περί ευρωπαϊκής αυτονομίας και αφετέρου τη συνειδητοποίηση ότι η Ευρώπη βρίσκεται πλέον σε μια «εποχή επανεξοπλισμού», λόγω της «αντίληψης» ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει τη σοβαρότερη απειλή ασφάλειας των τελευταίων δεκαετιών από την Ρωσική Ομοσπονδία.  Στο πλαίσιο αυτό, το σχέδιο φιλοδοξεί να θωρακίσει αμυντικά την Ένωση, μέσω μιας άνευ προηγουμένου αύξησης των αμυντικών δαπανών και ικανοτήτων.

Η ανάλυση PESTLE (Political, Economic, Social, Technological, Legal, and Environmental) αποτελεί ένα μοντέλο επισκόπησης των παραγόντων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν μια επιχείρηση ή έναν οργανισμό με σκοπό τον βέλτιστο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό της/του. Μολονότι συνήθως χρησιμοποιείται για την ανάλυση επιχειρηματικών περιβαλλόντων, η εφαρμογή του σε ένα διεθνές σχέδιο προσφέρει μια διαφορετική προσέγγιση.

Η συστηματική αξιολόγηση πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών, τεχνολογικών, νομικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων του εν λόγω σχεδίου μπορεί να αποκαλύψει προκλήσεις ή ευκαιρίες που ενδεχομένως να μην έχουν γίνει αντιληπτές.

Ιστορική Ανασκόπηση

Η ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της άμυνας εντάσσεται το πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ (Kοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας) και είναι εκ φύσεως περιορισμένη καθώς από την ίδρυσή της η ΕΕ περιοριζόταν στο εμπορικό και οικονομικό πεδίο αποφάσεων (Issing, 2004). Αν και εμφανίστηκε από τη δεκαετία του 1950,  ο τομέας της ΚΕΠΠΑ παραδοσιακά βρίσκεται στο επίκεντρο των εθνικών συμφερόντων των κρατών και η ολοκλήρωσή της συναντά εμπόδια (Huff, 2013).

Πηγή: Inefán, 2023

Για αυτόν τον λόγο και εν όψει του ενιαίου θεσμικού πλαισίου που θεσμοθετήθηκε στο Μάαστριχτ, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν ότι θα διατηρήσουν τις εξωτερικές τους πολιτικές στην ίδια κατεύθυνση με τις θέσεις της ΕΕ, υπό τον όρο ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα έλεγχαν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Fabbrini, 2013).

Ωστόσο, η αμφιβολία που πλανάται για την αμερικανική υποστήριξη υπό κυβέρνησης Τραμπ, ώθησε την εξέλιξη της συζήτησης και των πρωτοβουλιών σε επίπεδο ΕΕ για την ανάπτυξη μιας αυτόνομης ευρωπαϊκής αμυντικής βάσης. Σε άτυπη σύνοδο στις Βερσαλλίες το 2022 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε αποφασισμένο να «αναλάβει περισσότερη ευθύνη για τη δική του ασφάλεια» και να αυξήσει σημαντικά τις επενδύσεις στην άμυνα και στις καινοτόμες στρατιωτικές τεχνολογίες​ (European Council, 2022).

Συμφωνώντας σε ουσιαστική άνοδο των αμυντικών δαπανών και σε κίνητρα για κοινές εξοπλιστικές προμήθειες, οι ηγέτες των κρατών έδωσαν το δικαίωμα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας (EDA) να καταγράψουν τις (μεγάλες) ελλείψεις στην ευρωπαϊκή άμυνα. Σε συνέχεια αυτών, η ΕΕ ενεργοποίησε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό για την Ειρήνη (EPF) χρηματοδοτώντας για πρώτη φορά την στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα προσωρινό πρόγραμμα κοινών προμηθειών για την αναπλήρωση αποθεμάτων (γνωστό ως EDIRPA). Παράλληλα, ενίσχυσε υφιστάμενα εργαλεία όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF), που είχε δημιουργηθεί το 2021 για τη συγχρηματοδότηση έρευνας και ανάπτυξης στον αμυντικό τομέα​ (Scazzieri 2025).

Το 2023 η πρόεδρος της Επιτροπής ανακοίνωσε την κατάρτιση της πρώτης Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Αμυντικής Βιομηχανίας (EDIS) (European Commission 2024). Στα τέλη του 2024, η Επιτροπή δημιούργησε θέση αρμόδιας επιτρόπου για την άμυνα και, μαζί με τον ύπατο εκπρόσωπο, ξεκίνησε τη σύνταξη Λευκής Βίβλου για την ευρωπαϊκή άμυνα​.

Όλες αυτές οι διεργασίες προετοίμασαν το έδαφος για το ReArm Europe.

Η υποδοχή της πρωτοβουλίας στους κόλπους της ΕΕ υπήρξε γενικά θετική, αν και όχι χωρίς επιφυλάξεις. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ψήφισμα του αποδέχθηκε το σχέδιο – εγκρίθηκε με 419 ψήφους υπέρ έναντι 204 κατά​ και 46 αποχές.

Ακολουθεί ανάλυση των παραγόντων που θα επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα ή μη της πρωτοβουλίας, μέσα από το πρίσμα της μεθόδου PESTLE.

Πολιτικοί παράγοντες

Το σχέδιο στηρίζεται στον στόχο της ΕΕ για αυτονομία στον τομέα της άμυνας, επιδιώκοντας να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις των κρατών και να μειώσει την εξάρτηση από εξωτερικούς συμμάχους, όπως οι ΗΠΑ. Σε ένα περιβάλλον όπου η αμερικανική δέσμευση θεωρείται λιγότερο εγγυημένη, η κίνηση αυτή έχει στόχο την ενίσχυση αξιοπιστίας της ΕΕ ως παράγοντα ασφάλειας.

Ωστόσο, η πολιτική σταθερότητα των κρατών αποτελεί έναν καταλυτικό παράγοντα στην τελική εφαρμογή του σχεδίου. Η Γαλλία και η Γερμανία, διαθέτοντας παραπάνω πόρους από τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ, αποτελούν τα ευρωπαϊκά «κλειδιά», αφενός για την σταθεροποίηση της ΕΕ στον εν λόγω τομέα και αφετέρου για τη λήψη τέτοιου είδους κοινών αποφάσεων (Schramm & Krotz, 2024; Friis & Tamnes, 2024). Οι εσωτερικές προκλήσεις των δυο κρατών δημιουργούν ένα περιβάλλον αβεβαιότητας για την τελική έκβαση του σχεδίου, καθώς αν δεν καταφέρουν να διατηρήσουν τον ηγετικό τους ρόλο, η συνοχή του σχεδίου τίθεται υπό αμφισβήτηση.

Επίσης, ορισμένα κράτη-μέλη, όπως η Ουγγαρία και η Σλοβακία, έχουν εκφράσει επιφυλάξεις, ενώ εντός του Ευρωκοινοβουλίου υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που αντιτίθενται στην αύξηση των αμυντικών δαπανών. ​ Η ευρεία στήριξη του Ευρωκοινοβουλίου δείχνει συναίνεση, όμως η μειοψηφία των 204 ευρωβουλευτών που καταψήφισαν υποδηλώνει και την ύπαρξη αντιστάσεων​.

Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις της πρωτοβουλίας είναι πολλαπλές. Πρώτον, ενισχύεται η αποτρεπτική ικανότητα της Ευρώπης έναντι απειλών, ιδιαίτερα της Ρωσίας. Η Μόσχα ήδη εξέλαβε τις ευρωπαϊκές ανακοινώσεις ως ένδειξη ότι η ΕΕ «μετασχηματίζεται ταχέως σε στρατιωτική συμμαχία» (Anadolu Agency, 2025), κατηγορώντας την ότι αντί για ειρηνικές λύσεις αυξάνει την αντιπαράθεση με τη Ρωσία. Δεύτερον, το ReArm Europe αναδιαμορφώνει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, καθώς  ο Πρόεδρος Τραμπ είχε επικρίνει έντονα την «δωρεάν ασφάλεια» που παρείχε η Αμερική μέσω ΝΑΤΟ.

Εντέλει, ο πολιτικός παράγοντας θα κριθεί από την ικανότητα της ΕΕ να δράσει με μία φωνή στον τομέα της άμυνας – κάτι πρωτόγνωρο – και να πείσει τόσο τους πολίτες της όσο και τους διεθνείς δρώντες ότι μπορεί να ανταποκριθεί στον επιδιωκόμενο ρόλο ως εγγυητής ασφαλείας.

Οικονομικοί παράγοντες

Το συνολικό ποσό των €800 δισ. σε βάθος τετραετίας αντιστοιχεί σε μια πρόσθετη ετήσια δαπάνη ~€200 δισ., δηλαδή σε σχεδόν διπλασιασμό των τρεχουσών ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών. Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος: το 2024 οι χώρες της ΕΕ δαπάνησαν περί €326 δισ. (1,9% του ΑΕΠ) στην άμυνα​ (Strupczewski and Gray 2025).

Η πρωτοβουλία στοχεύει οι δαπάνες να αυξηθούν σε επίπεδα γύρω ή άνω του 3% του ΑΕΠ συνολικά – κάτι που προσεγγίζει τις υποχρεώσεις που θα είχε η Ευρώπη αν έπρεπε να αμυνθεί «μόνη της». Πράγματι, εκτιμήσεις σημειώνουν ότι για να αποτραπεί ρωσική επιθετικότητα χωρίς την αμερικανική συνδρομή, η Ευρώπη θα χρειαζόταν περίπου €250 δισ. επιπλέον ετησίως και 300.000 περισσότερους στρατιώτες​ (Burilkov and Wolff, 2025).

Η προέλευση αυτών των πόρων συνιστά κρίσιμο οικονομικό ζήτημα. Το σχέδιο προβλέπει έναν συνδυασμό εθνικών και ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων. Το μεγαλύτερο μέρος θα προέλθει από τις αυξημένες εθνικές δαπάνες των κρατών-μελών – γι’ αυτό και προτείνεται να δοθεί στα κράτη δημοσιονομικός χώρος.

Συγκεκριμένα, η Επιτροπή εισηγήθηκε την ενεργοποίηση της «εθνικής ρήτρας διαφυγής» του Συμφώνου Σταθερότητας, ώστε οι επιπλέον αμυντικές δαπάνες να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό του ελλείμματος​.  Με απλά λόγια, χώρες με ήδη υψηλό χρέος/έλλειμμα δεν θα «τιμωρηθούν» για τις στρατιωτικές επενδύσεις τους. Παράλληλα, η ΕΕ θα συνεισφέρει απ’ ευθείας με έναν νέο μηχανισμό δανείων €150 δισ. προς τα κράτη-μέλη για αμυντικές επενδύσεις​ (Burilkov and Wolff, 2025).

Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει την απελευθέρωση κονδυλίων της ΕΕ για την άμυνα: για πρώτη φορά οι χώρες θα μπορούν να αξιοποιήσουν χρήματα από τα διαρθρωτικά ταμεία (π.χ. Ταμείο Συνοχής) για έργα που σχετίζονται με την αμυντική βιομηχανία​ (Strupczewski and Gray, 2025). Πρόκειται για σημαντική μετατόπιση στην οικονομική πολιτική, καθώς μέχρι τώρα τα κονδύλια αυτά προορίζονταν αυστηρά για ανάπτυξη και σύγκλιση, όχι για στρατιωτικούς σκοπούς. Τέλος, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ανακοίνωσε ότι θα άρει τους περιορισμούς της στη χρηματοδότηση αμυντικών έργων και θα διευρύνει τα επιλέξιμα προς δανειοδότηση προγράμματα.

Οι οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας κολοσσιαίας χρηματοδότησης είναι πολυδιάστατες.

Από τη μία πλευρά, μπορεί να αποτελέσει μια μορφή δημοσιονομικής τόνωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Μέχρι σήμερα, μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών αμυντικών κονδυλίων «έφευγε» εκτός Ευρώπης – περίπου 78% των €75 δισ. που ξόδεψαν τα κράτη-μέλη για εξοπλισμούς το διάστημα Ιουν. 2022 – Ιουν. 2023 κατευθύνθηκαν σε προμηθευτές εκτός ΕΕ, με το 63% να πηγαίνει σε αμερικανικές εταιρείες​ (Barigazzi, 2024).

Από την άλλη πλευρά, η χρηματοδότηση του επανεξοπλισμού σε τόσο μεγάλη κλίμακα ενέχει και προκλήσεις βιωσιμότητας για την ευρωπαϊκή οικονομία. Πρώτον, αυξάνει σημαντικά τις δημόσιες δαπάνες και πιθανώς το δημόσιο χρέος. Παρότι το Σύμφωνο Σταθερότητας θα χαλαρώσει για την άμυνα, τα πραγματικά χρήματα θα δαπανηθούν και θα πρέπει να βρεθούν.

Το ερώτημα είναι από ποιόν;

Χώρες δημοσιονομικά επιβαρυμένες θα χρειαστεί να δανειστούν επιπλέον αν θελήσουν να ανέβουν στο 2-2,5% του ΑΕΠ σε αμυντικές δαπάνες. Ακόμη και με ευνοϊκή μεταχείριση στους δείκτες, το χρέος τους θα αυξηθεί. Αυτό δυνητικά δημιουργεί μεσοπρόθεσμους κινδύνους, ειδικά αν τα επιτόκια είναι υψηλά.

Εδώ, ο ρόλος της κινητοποίησης ιδιωτικών κεφαλαίων είναι κρίσιμος: αν η ευρωπαϊκή αμυντική αγορά γίνει πιο ελκυστική (με εγγυήσεις και σταθερό προσανατολισμό), επενδυτές και τράπεζες θα μπορούσαν να καλύψουν μέρος του κόστους, μειώνοντας την επιβάρυνση στους προϋπολογισμούς.

Μπορεί να ξεπεραστεί ο δισταγμός που υπάρχει επί του παρόντος, την ώρα που πολλοί επενδυτές αποφεύγουν τις επενδύσεις σε αμυντικές βιομηχανίες στο ευρωπαϊκό περιβάλλον;

​Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι οικονομολόγοι τονίζουν πως η προσέγγιση της Επιτροπής παραμένει βραχυπρόθεσμη και πιθανόν ανεπαρκής για το βάθος του προβλήματος. Έχει επισημανθεί ότι οι προτάσεις δίνουν έμφαση στο άμεσο δημοσιονομικό περιθώριο, αλλά δεν απαντούν πλήρως στο ζήτημα της διατηρήσιμης χρηματοδότησης μακροπρόθεσμα​ (Strupczewski and Gray, 2025).

Μετά τα τέσσερα χρόνια του σχεδίου τι ακολουθεί;

Αν η (κρινόμενη ως) απειλή παραμείνει, πως θα διατηρηθούν ψηλά οι αμυντικές δαπάνες; Και πώς θα δημιουργηθούν μόνιμες λύσεις;

Κοινωνικοί παράγοντες

Παραδοσιακά, σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες δινόταν προτεραιότητα στις κοινωνικές δαπάνες έναντι των στρατιωτικών. Ωστόσο, η δραματική αλλαγή του περιβάλλοντος ασφαλείας από το 2022 και μετά έχει επηρεάσει την κοινή γνώμη. Σύμφωνα με έρευνες, η πλειονότητα των Ευρωπαίων σήμερα αναγνωρίζει την ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας: σε πρόσφατο Ευρωβαρόμετρο, το 79% των πολιτών τάχθηκε υπέρ περισσότερης αμυντικής συνεργασίας σε επίπεδο ΕΕ, ενώ το 65% συμφώνησε ότι πρέπει να δαπανώνται περισσότερα για την άμυνα (Nicoli, 2024).

Παρόλα αυτά, υφίστανται και κοινωνικές αντιδράσεις και επιφυλάξεις που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, υπάρχει έντονος δημόσιος διάλογος για το αν η χώρα πρέπει να εμπλακεί σε έναν νέο εξοπλισμό ή να αναλάβει ρόλο μεσολαβητή ειρήνης. Στη δε Γαλλία, τα συνδικάτα και κόμματα της αντιπολίτευσης ανησυχούν ότι η αύξηση της άμυνας στο >3% του ΑΕΠ μπορεί να σημάνει περικοπές στο κοινωνικό κράτος (Goury-Laffont, Kayali & Paillou, 2025). Αυτή η αντίφαση εμφανίζεται και στο επίπεδο του Ευρωκοινοβουλίου με τους 204 ευρωβουλευτές (σχεδόν το 1/3) που καταψήφισαν​ την πρόταση, εκφράζοντας προφανώς την άποψη σημαντικού τμήματος της κοινωνίας.

Ένας ακόμη κοινωνικός παράγοντας είναι η αντίληψη ασφάλειας των πολιτών. Ο πόλεμος στην Ουκρανία κλόνισε την «δεδομένη» αίσθηση ασφαλείας και επανέφερε τον φόβο του πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αυτό είχε διττή επίδραση: αφενός, ενίσχυσε τη στήριξη για ισχυρή άμυνα (ως αποτρεπτικό μέσο), αφετέρου όμως αύξησε και το γενικό αίσθημα ανασφάλειας.

Οι κυβερνήσεις με ποια κριτήρια θα πείσουν τις κοινωνίες τους ότι οι αυξημένες αμυντικές δαπάνες όντως ενισχύουν την ασφάλειά τους και δεν τις εκθέτουν σε νέους κινδύνους;

Συνολικά, ενδεχομένως η πλειοψηφία να στηρίζει την ενδυνάμωση της αποτρεπτικής ισχύος, αλλά η στήριξη αυτή δεν είναι ανεπιφύλακτη: συνοδεύεται από την απαίτηση διαφάνειας, λογοδοσίας και ισορροπίας προτεραιοτήτων. Η κοινωνική συναίνεση είναι εντέλει ίσως ο πιο καθοριστικός παράγοντας: χωρίς αυτήν, καμία κυβέρνηση δεν θα μπορέσει να διατηρήσει υψηλές στρατιωτικές δαπάνες επί μακρόν.

Τεχνολογικοί παράγοντες

Ο τεχνολογικός εκσυγχρονισμός αποτελεί πυρήνα αυτής της πρωτοβουλίας. Συγκεκριμένοι τεχνολογικοί τομείς  έχουν τεθεί ως προτεραιότητα στο σχέδιο για την μελλοντική ευρωπαϊκή άμυνα. Η πρόεδρος της Επιτροπής ανέφερε ως παραδείγματα την αντιαεροπορική και πυραυλική άμυνα, τα συστήματα πυροβολικού μεγάλου βεληνεκούς, τους πυραύλους ακριβείας και τα πυρομαχικά, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) και τα συστήματα κατά UAV, καθώς και τις τεχνολογίες κυβερνοάμυνας και στρατιωτικής κινητικότητας​. Οι εκτεταμένες ρωσικές πυραυλικές επιθέσεις κατέδειξαν την ανάγκη για ισχυρή αντιαεροπορική άμυνα και ο ασύμμετρος πόλεμος με drones επίσης ανάδειξε την αξία τόσο των UAV όσο και των αντιαεροπορικών συστημάτων. Η υλοποίηση του σχεδίου θα δώσει τη δυνατότητα στις ευρωπαϊκές χώρες να συνεργαστούν σε τέτοιου είδους τεχνολογίες, αντί να δρουν μεμονωμένα.

Ένα βασικό ζήτημα που μπορεί να αντιμετωπίσει η πρωτοβουλία είναι ο μέχρι σήμερα κατακερματισμός της ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού υλικού. Στην Ευρώπη συνυπάρχουν πολλαπλά διαφορετικά οπλικά συστήματα για την ίδια χρήση (π.χ. πάνω από 10 τύποι αρμάτων μάχης, πληθώρα διαφορετικών τεθωρακισμένων οχημάτων, μαχητικών αεροσκαφών κ.ο.κ.), σε αντίθεση με τις ΗΠΑ που έχουν πολύ λιγότερους τύπους σε μεγαλύτερες ποσότητες. Αυτό οδηγεί σε χαμηλής κλίμακας οικονομίες, υψηλό κόστος συντήρησης και περιορισμένη αποτελεσματικότητα μεταξύ των ευρωπαϊκών ενόπλων δυνάμεων.

Επίσης, πολλές τεχνολογίες που αναπτύσσονται για στρατιωτικούς σκοπούς μπορούν να έχουν πολιτικές εφαρμογές (π.χ. δορυφορικά δίκτυα, κβαντικές επικοινωνίες, νέες τεχνολογίες υλικών). Για παράδειγμα, το πρόγραμμα δορυφορικής πλοήγησης GALILEO ενώ είναι πολιτικό, παρέχει και υπηρεσίες για στρατιωτική χρήση. Αναμφίβολα, μια πρόκληση θα είναι η αποτελεσματική διαχείριση των τεχνολογικών προγραμμάτων, καθώς το παρελθόν έχει δείξει ότι μεγάλα αμυντικά έργα στην Ευρώπη (όπως το μαχητικό Eurofighter ή το ελικόπτερο NH90) συχνά αντιμετώπισαν καθυστερήσεις, υπερβάσεις κόστους και διαφωνίες μεταξύ εταίρων. Για να αποδώσει η προσπάθεια, θα απαιτηθεί ισχυρός συντονισμός και αποφασιστικότητα να ξεπεραστούν εθνικοί ανταγωνισμοί της βιομηχανίας. ​

Τεχνολογικά, λοιπόν, το ReArm αποτελεί ευκαιρία αλλά και τεστ. Ευκαιρία να εκσυγχρονιστούν ριζικά οι ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις και τεστ, διότι η ΕΕ καλείται να αποδείξει ότι οι ευρωπαϊκές χώρες μπορούν να συνεργαστούν στενά σε θέματα υψηλής τεχνολογίας, ξεπερνώντας την «παράδοση» του παρελθόντος.

Νομικοί παράγοντες

Η υλοποίηση του σχεδίου συνεπάγεται σημαντικές νομικές και θεσμικές προσαρμογές στο πλαίσιο της ΕΕ. Δεδομένου ότι η άμυνα ήταν κατά βάση εθνική αρμοδιότητα, πολλές από τις προτάσεις αγγίζουν νέα εδάφη για την Ένωση και απαιτούν αλλαγές σε κανόνες, διαδικασίες και ίσως συνθήκες. Βασική νομική αλλαγή είναι η ήδη αναφερθείσα τροποποίηση του δημοσιονομικού πλαισίου: Η ενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής του Συμφώνου Σταθερότητας για εθνικές αμυντικές δαπάνες​ θα αποτελέσει μια εξαίρεση από τους συνήθεις κανόνες περί ελλείμματος.

Μια δεύτερη σημαντική διάσταση είναι η επίσημη συμμετοχή της ΕΕ στη χρηματοδότηση της άμυνας. Ιστορικά, οι Συνθήκες της ΕΕ (άρθρο 41, ΣΕΕ) απαγορεύουν τη χρηματοδότηση δαπανών “που προκύπτουν από πράξεις με στρατιωτικές ή αμυντικές συνέπειες” από τον κοινό προϋπολογισμό. Αυτός είναι ο λόγος που εργαλεία όπως το European Peace Facility είναι εκτός προϋπολογισμού. Ωστόσο, η πρόταση για δανειακό μηχανισμό €150 δισ. ουσιαστικά εισάγει την ΕΕ ως δανειστή για αμυντικούς σκοπούς​ (Merler, 2025).

Αν και τυπικά τα δάνεια δεν βαραίνουν τον προϋπολογισμό, εφόσον εγγυούνται από τα κράτη, η διαδικασία απαιτεί νομική πράξη (πιθανόν βάσει του άρθρου 122 ΣΛΕΕ που έχει χρησιμοποιηθεί για έκτακτα οικονομικά μέτρα). Θα χρειαστεί ομοφωνία στο Συμβούλιο για να εγκριθεί ένα τέτοιο εργαλείο, καθώς θίγει ευαίσθητα ζητήματα κυριαρχίας.

Σημαντικές νομικές αλλαγές αφορούν και τους κανόνες προμηθειών και βιομηχανικής συνεργασίας. Για να διευκολυνθούν οι κοινές αγορές, η Επιτροπή έχει προτείνει ειδική ρύθμιση (Act in Support of Ammunition Production – ASAP) που επιτρέπει στην ΕΕ να συντονίζει και να συγχρηματοδοτεί κοινές συμβάσεις όπλων (European Commission, 2023). Αυτές οι νομικές πράξεις θα πρέπει να εγκριθούν από το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο.

​Επιπλέον νομικά πεδία αποτελούν είναι οι συνθήκες ασφάλειας και διανομής του εξοπλισμού, καθώς και οι κανόνες σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία σε συνεργατικά προγράμματα, ώστε η τεχνογνωσία να διαμοιράζεται δίκαια. Στο διεθνές δίκαιο, η ΕΕ θα πρέπει να προσδιορίσει τη στάση της σε θέματα όπως οι έλεγχοι εξαγωγών όπλων, εφόσον σήμερα κάθε χώρα έχει τη δική της πολιτική.

Σε θεσμικό επίπεδο, ενδεχομένως να δούμε την αναβάθμιση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA) και τη σύσταση μόνιμων δομών εντός της ΕΕ για τον συντονισμό της αμυντικής πολιτικής. Μακροπρόθεσμα, αν η ΕΕ κινηθεί προς μια «Αμυντική Ένωση», δεν αποκλείεται να χρειαστεί αναθεώρηση των Συνθηκών (π.χ. κατάργηση ομοφωνίας σε κάποιες πτυχές, ρητή συμπερίληψη κοινής άμυνας ως αρμοδιότητας). Προς το παρόν, η ευελιξία των ισχυουσών Συνθηκών δοκιμάζεται μέσω μηχανισμών όπως η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) και το άρθρο 44 ΣΕΕ (ομάδες κρατών που προχωρούν μαζί).

Συνοπτικά, οι νομικοί παράγοντες συνιστούν ένα περίπλοκο πλέγμα αλλαγών: δημοσιονομικό δίκαιο, ενωσιακό δίκαιο περί αρμοδιοτήτων, κανονισμοί αγοράς και βιομηχανίας, διεθνείς δεσμεύσεις. Μέχρι στιγμής, η πολιτική βούληση δείχνει ότι τα κράτη είναι διατεθειμένα να «μαλακώσουν» ορισμένους κανόνες για να διευκολύνουν την αμυντική ενίσχυση (Strupczewski and Gray 2025).

Το ερώτημα που τίθεται είναι το εάν μπορεί η ΕΕ να μεταβεί από ένα κανονιστικό οικονομικό και εμπορικό πλαίσιο σε ένα πλαίσιο έκτακτης ανάγκης ασφάλειας.

Μια τέτοια στροφή δεν μπορεί να μην συνοδεύεται από το σεβασμό της δημοκρατικής νομιμότητας, η οποία κρίνεται ελλιπής.

Ευρωπαϊκή Ένωση εναντίον Δημοκρατίας! Ποιός κερδίζει;

Η πρόκληση θα είναι να προχωρήσουν οι αναγκαίες θεσμικές αλλαγές γρήγορα, χωρίς να διαρραγεί η νομική συνοχή της ΕΕ. Αν στο τέλος χρειαστεί αναθεώρηση Συνθήκης, θα είναι ένα νομικοπολιτικά σύνθετο εγχείρημα.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Οι ένοπλες δυνάμεις και η αμυντική βιομηχανία αφήνουν σημαντικό οικολογικό αποτύπωμα, καθώς είναι μεγάλοι καταναλωτές ορυκτών καυσίμων. Μια μελέτη για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υπολόγισε ότι το ανθρακικό αποτύπωμα των στρατών της ΕΕ ήταν περίπου 24,8 εκατομμύρια τόνοι CO₂ το 2019 – ισοδύναμο με τις ετήσιες εκπομπές ~14 εκατομμυρίων αυτοκινήτων​.

Παραδοσιακά, ο στρατιωτικός τομέας εξαιρούνταν σε μεγάλο βαθμό από τις περιβαλλοντικές υποχρεώσεις: πολλές χώρες δεν εντάσσουν τις στρατιωτικές εκπομπές στους εθνικούς στόχους τους, ούτε υπάρχουν διεθνώς δεσμευτικές ρυθμίσεις για μείωση του «στρατιωτικού άνθρακα». Ωστόσο, το ίδιο το ΝΑΤΟ, για πρώτη φορά, έθεσε στόχους μείωσης: σκοπεύει να μειώσει τις δικές του (πολιτικές και στρατιωτικές) εκπομπές κατά τουλάχιστον 45% ως το 2030 και να φτάσει σε ουδετερότητα άνθρακα ως το 2050​ (Siebold, 2022). Ο EDA έχει εκπονήσει μελέτες για τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στην άμυνα και για μεθόδους «πράσινης» λειτουργίας των ενόπλων δυνάμεων​ (European Defence Agency, 2023)

Αν η ΕΕ θέλει να παραμείνει συνεπής στις κλιματικές δεσμεύσεις που η ίδια έθεσε, θα πρέπει να λάβει υπόψη της και τον περιβαλλοντικό παράγοντα στην υλοποίηση του ReArm Europe. Ήδη ευρωβουλευτές επισημαίνουν ότι τα τρέχοντα επίπεδα κατανάλωσης καυσίμων από τον στρατό είναι ασύμβατα με τον στόχο μείωσης -55% ως το 2030​ (Schaik and Ramnath 2022).

Από την άλλη, υπάρχει το επιχείρημα ότι η κλιματική αλλαγή και η ενεργειακή μετάβαση προσφέρουν μια ευκαιρία εκσυγχρονισμού και για τις ένοπλες δυνάμεις. Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες πρωτοπορούν: η Ολλανδία και η Σουηδία έχουν προγράμματα για «ενεργειακά αυτάρκεις καταυλισμούς», η Γερμανία δοκιμάζει μίγματα βιοκαυσίμων στην Πολεμική Αεροπορία, η Γαλλία σχεδιάζει «πράσινα» στρατόπεδα με χαμηλό ενεργειακό αποτύπωμα​ (European Defence Agency, 2023). Φυσικά, το περιβαλλοντικό κόστος της στρατιωτικής δράσης δεν δύναται να μηδενιστεί.

Η ΕΕ έχει δεσμευτεί σε κλιματική ουδετερότητα το 2050 – και αυτή η δέσμευση αφορά όλους τους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας.

Η «τρέλα του εξοπλισμού» θα υπονομεύσει τους κλιματικούς στόχους για τους οποίους η ίδια η ΕΕ έχει εκφράσει έως τώρα μια εξαιρετικά βαρύνουσα σημασία;

Συμπερασματικά…

Το σχέδιο συνιστά μια τομή στον τομέα της ασφάλειας της ΕΕ. Σε μια συγκυρία «επικίνδυνων καιρών» η Ευρώπη επιχειρεί να απαντήσει συλλογικά στην πρόκληση της άμυνας, προχωρώντας πέρα από παλαιά δόγματα αδράνειας. Οι προοπτικές της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας είναι σημαντικές, εφόσον ξεπεραστούν τα εμπόδια που αναδείχθηκαν μέσα από την PESTEL ανάλυση που υιοθετήσαμε. Μια επιτυχημένη εφαρμογή του ReArm Europe θα είχε ως αποτέλεσμα μια Ευρώπη ικανή να προστατεύει την επικράτειά της και να συμβάλλει περισσότερο στις συμμαχικές υποχρεώσεις. Η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα μπορούσε μειώσει την εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές και θα ενίσχυε την αξιοπιστία της ΕΕ ως γεωπολιτικός δρών, μετριάζοντας την έως τώρα διπλωματική της ανεπάρκεια.

Ωστόσο, οι προκλήσεις δεν πρέπει να υποτιμηθούν, καθώς η υλοποίηση ενός τόσο «φιλόδοξου» προγράμματος αποτελεί ένα τεράστιο πολιτικό κεφάλαιο. Το στοίχημα του ReArm Europe δεν είναι μόνο οικονομικό ή στρατιωτικό – είναι και βαθιά πολιτικό. Αν η Ευρώπη αποτύχει να διατηρήσει την ενότητα της, θα μπορέσει ποτέ να αναδειχθεί ως στρατηγικά αυτόνομη δύναμη ή θα παραμείνει ένας οικονομικός γίγαντας με στρατιωτικά δεμένα χέρια;

Βιβλιογραφία

Anadolu Agency. 2025. “Russia Slams EU’s Military Strategy as ‘Dangerous Geopolitical Games’.” Anadolu Agency. Accessed March 19, 2025. https://www.aa.com.tr/en/europe/russia-slams-eu-s-military-strategy-as-dangerous-geopolitical-games/3503552.

Barigazzi, Jacopo. 2024. “Buy Your Guns, Missiles and Tanks at Home, Draghi Tells EU Countries.” Politico. Accessed March 19, 2025.  https://www.politico.eu/article/europe-defense-mario-draghi-arms-industry-guns-missiles-tanks-spending/.​

Burilkov, Alexandr, and Guntram B. Wolff. 2025. “Defending Europe without the US: First Estimates of What Is Needed.” Bruegel. Accessed March 19, 2025.  https://www.bruegel.org/analysis/defending-europe-without-us-first-estimates-what-needed.

European Commission. 2023. “Boosting Defence Production: Act in Support of Ammunition Production (ASAP).” Defence Industry and Space. Accessed March 19, 2025. https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-defence-industry/asap-boosting-defence-production_en.

European Council. 2022. Versailles Declaration, 11 March 2022. Accessed March 19, 2025. https://www.consilium.europa.eu/media/54773/20220311-versailles-declaration-en.pdf.

European Defence Agency. 2023. “Climate Change and EU Defence: Released New Report Analysing the Links Between Climate, Energy and Defence.” European Defence Agency. Accessed March 19, 2025. https://eda.europa.eu/news-and-events/news/2023/06/08/climate-change-and-eu-defence-released-new-report-analysing-the-links-between-climate-energy-and-defence.

European Defence Agency. 2023. “Sustaining Europe’s Armed Forces.” EDA Webzine, Issue 11. Accessed March 19, 2025. https://eda.europa.eu/webzine/issue11/in-the-field/sustaining-europe-s-armed-forces.

European Defence Agency. 2024. “2024 Defence Review Paves Way for Joint Military Projects.” European Defence Agency. Accessed March 20, 2025. https://eda.europa.eu/news-and-events/news/2024/11/19/2024-defence-review-paves-way-for-joint-military-projects.

Fabbrini, Sergio. 2013. “Intergovernmentalism and Its Limits: Assessing the European Union’s Answer to the Euro Crisis.” Comparative Political Studies 46 (9): 1003–29.

Friis, Karsten, and Rolf Tamnes. 2024. “The Defence of Northern Europe: New Opportunities, Significant Challenges.” International Affairs 100 (2): 813–824.

Goury-Laffont, Victor, Laura Kayali, and Sarah Paillou. 2025. “Welfare vs. Warfare: France’s Political Parties Divided Over Cash for Defense.” Politico, March 11, 2025. https://www.politico.eu/article/france-russia-defense-welfare-vs-warfare-political-parties-divided/.

Huff, Ariela. 2013. “Problems and Patterns in Parliamentary Scrutiny of the CFSP and CSDP.” OPAL Online Paper Series 14 (2013).

Inefán. 2023. “Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας.” Inefán. Accessed March 19, 2025. https://inefan.gr/%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CE%AE-%CE%B5%CE%BE%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE/

Issing, Otmar. 2004. “Economic and Monetary Union in Europe: Political Priority versus Economic Integration.” In Political Events and Economic Ideas, 37-54.

Merler, Silvia. 2025. “Sustainability Rules Are Not a Block on EU Defence Financing, but Reputational Fears Are.” Bruegel, Μάρτιος 17, 2025. https://www.bruegel.org/analysis/sustainability-rules-are-not-block-eu-defence-financing-reputational-fears-are.

Nicoli, Francesco. 2024. “Stronger Together: Public Preferences for Different European Defence Cooperation Designs.” Bruegel, January 29, 2024. https://www.bruegel.org/first-glance/stronger-together-public-preferences-different-european-defence-cooperation-designs.

Scazzieri, Luigi. 2025. “Towards an EU ‘Defence Union’?” Centre for European Reform, January 30, 2025. Accessed March 19, 2025. https://www.cer.eu/publications/archive/policy-brief/2025/towards-eu-defence-union.

Schaik, Louise, and Akash Ramnath. 2022. A European Green Deal: The Impact of European Climate Policy on Security and Defence. Clingendael Institute. Accessed March 19, 2025. https://www.clingendael.org/sites/default/files/2022-04/PB%20A%20European%20Green%20Deal.pdf.

Schramm, Lucas, and Ulrich Krotz. 2024. “Leadership in European Crisis Politics: France, Germany, and the Difficult Quest for Regional Stabilization and Integration.” Journal of European Public Policy 31 (5): 1153–1178.

Siebold, Sabine. 2022. “NATO Aims to Cut Emissions by 45% by 2030, Be Carbon Neutral by 2050.” Reuters, June 28, 2022. https://www.reuters.com/world/europe/nato-cut-emissions-by-45-by-2030-be-carbon-neutral-by-2050-stoltenberg-2022-06-28/.

Strupczewski, Jan, and Andrew Gray. 2025. “EU Proposes Borrowing 150 Billion Euros in Big Rearmament Push.” Reuters, March 4, 2025. https://www.reuters.com/world/europe/eu-defence-plans-could-mobilise-800-billion-euros-von-der-leyen-says-2025-03-04/.

Capital.gr. 2025. “Φον ντερ Λάιεν: Η Ευρώπη σε εποχή επανεξοπλισμού — Το σχέδιο για τις αμυντικές δαπάνες μπορεί να αγγίξει τα 800 δισ. ευρώ.” Capital.gr, 4 Μαρτίου 2025. https://www.capital.gr/diethni/3904723/fon-nter-laien-i-europi-se-epoxi-epanexoplismou-to-sxedio-gia-tis-amuntikes-dapanes-mporei-na-aggixei-ta-800-dis-euro.

Greece is one of the key actors in the Eastern Mediterranean engaged in an atypical energy war, in which each participant must strategically leverage the available means to bolster their energy security. The geopolitical tensions unfolding in the region are directly linked to the discovery and production zones of energy resources. This interrelation situates energy within the broader security framework, establishing energy security as an emerging sector of domestic and foreign policy (Sklias & Flouros, 2019).

The Concept of Energy Security

The notion of energy security entails multiple interpretations and varying characteristics depending on the country, time frame, or energy source to which it is applied (Chester, 2010). Historically, definitions have focused on energy availability, reliability, and affordability (Bahgat, 2006). Generally, energy security can be interpreted as “the uninterrupted availability of energy at an affordable price.”

As global energy demand rises, available resources appear increasingly limited and unevenly distributed (Kruyt et al., 2009). Simultaneously, complex geopolitical transformations highlight the intrinsic relationship between national and energy security (Radovanović, Filipović & Pavlović, 2017), positioning energy as a top national priority. States aim to secure not only the availability of natural energy resources but also the production processes and optimal transportation routes (Arman et al., 2021).

The four dimensions of energy security are defined as Availability, Accessibility, Acceptability, and Affordability (Asia Pacific Energy Research Center, 2007).

Availability

Significant hydrocarbon deposits have been discovered in the Ionian Sea, to the southwest and southeast of Crete, and in the northern Aegean (Capital.gr, 2023). Approximately 85% of these deposits are estimated to be natural gas, positioning Greece as an emerging natural gas producer. 

The offshore regions of Western Greece and southern Crete seem geologically similar to the Southeastern Mediterranean rock formations, where significant gas reserves have been identified (Capital, 2023). Vast marine areas remain unexplored, presenting opportunities for greater energy leverage and strategic advantage.

In 2023, Greece’s natural gas imports decreased by 13% compared to 2022 in line with efforts to reduce dependence on Russian gas (IENE, 2024). Concerning fossil fuels, Greece possesses limited domestic reserves, making it reliant on imports. This dependence is illustrated by the country’s low levels of crude oil production (Figure 1).

Figure 1

Crude oil production chart

Source: Enerdata

Major crude oil suppliers in 2022 were Iraq (44%), Kazakhstan (17%), Libya (16%), and Saudi Arabia (10%) (Enerdata). Notably, dependency on Russia has significantly declined: in 2021, Russia accounted for 96% of hard coal imports, 41% of natural gas, 21% of crude oil, and a smaller share of petroleum products (International Energy Agency). Greece has also reduced the share of fossil fuels used in electricity generation (Figure 2), though further progress remains possible.

Figure 2

Source: Our World In Data

2023 marked a turning point for Greece’s clean energy production, with 57% of the energy mix derived from RES (primarily wind and solar). This figure was 50.12% in 2022 (IPTO, 2024).

Thanks to its advantageous geographic location and RES potential, Greece could become a significant energy actor in the Eastern Mediterranean. However, unaddressed Turkish provocations may facilitate Turkish geopolitical ambitions, thus weakening Greece’s regional influence.

Accessibility

The “strategic advantage of Turkey’s position in the international system” (Davutoğlu, 2010), coupled with persistent attempts to exert pressure on Greece, Cyprus, and the broader Eastern Mediterranean, has complicated access to recently discovered hydrocarbon reserves. Petroleum geologist and Energean VP Konstantinos Nikolaou stated that “exploration in Crete is not about whether gas will be found, but about sovereign rights” (Energypress, 2024). Finalizing these explorations will signify the defence of Greek interests, especially in light of the persistent absence of strong political will to counteract Turkish expansionist policies.

Acceptability

Acceptability refers both to the existence of adequate infrastructure for utilizing available and accessible energy resources and to the minimization of environmental impact. Greece has four refineries (Enerdata, n.d.) for processing fossil fuels (Table 1).

Table 1

Refineries in Greece

Source: Ministry for Reconstruction of Production, Environment, 2015

Imported natural gas is distributed via the National Natural Gas Transmission System through Sidirokastro (Greek-Bulgarian border), Kipoi (Greek-Turkish border), and Agia Triada (entry point from the Revithoussa LNG terminal) (RAAEY, n.d.). One of the key gas pipeline systems is the Trans Adriatic Pipeline (TAP), which runs from Greece to southern Italy and is the main source of gas imports to Europe from Azerbaijan. (Aenert, 2024).

Regarding electricity infrastructure, Greece has partnered with Bulgaria, Italy, and North Macedonia to enhance interconnection capacity and integrate into the European electricity market.

Furthermore, Greece’s RES capabilities could support electricity exports, provided authorities establish the appropriate legal and regulatory frameworks for timely and transparent project implementation. RES development has spurred the creation of wind farms, exploiting wind energy and its growing storage potential (Figure 3).

Figure 3

Source: Hellenic Wind Energy Association

However, concerns arise about wind turbine construction in designated forests or reforest areas (Gov. Gazette 2464/B/03.12.2008), due to potential environmental degradation or bird population harm (Kati et al., 2021). Additionally, unchecked wind farm development has been linked to land-grabbing phenomena, dating back to the pre-memorandum era (Maki & Velegakis, 2022).

Besides RES, other forms of clean and efficient energy can be utilized. Hydrogen holds significant potential for expanding clean energy production (Yue et al., 2021), though it remains underexplored. The EU’s “Hydrogen Strategy for a Climate-Neutral Europe” emphasizes the development of renewable hydrogen and calls on member states to begin infrastructure planning (European Commission, 2020). Hydrogen can be environmentally friendly, as it can be produced from water and revert to water upon oxidation (Rosen & Koohi-Fayegh, 2016).

Affordability

Greece’s climate targets align with the broader EU objectives for combating climate change. However, these targets must be tailored to each country’s economic feasibility and acceptance (Pellerin-Carlin, 2017). Greece has the highest electricity production cost in Europe, nearly double the EU average (Figure 4 – ELIAMEP, 2023). Electricity bills also include various fees and surcharges, many unrelated to actual consumption (International Energy Agency).

Figure 4

Source: Hellenic Foundation for European and Foreign Policy – ELIAMEP

Producing energy from RES requires the construction of environmentally sustainable storage units. Compared to conventional fuels, RES demands higher levels of Foreign Direct Investment (FDI) to develop necessary support infrastructure. Therefore, promoting RES without diverting investment from imported oil and gas may not necessarily enhance Greece’s energy security (Proedrou, 2022).

Turkish Provocations

Turkey has repeatedly engaged in aggressive actions undermining Greece’s energy security aiming to assert dominance in the Eastern Mediterranean and limit Greek and Cyprus sovereignty over energy-rich maritime zones.

Tensions date back to 1976, when the research vessel Hora violated the Greek continental shelf, initiating decades of friction. The 1987 crisis escalated when Seismic (formerly Hora) conducted surveys in Greek waters, prompting military threats from Greece that ultimately prevented further escalation.

In 2019, the Turkey-Libya maritime memorandum, which delineates sea zones in violation of Greek and Cypriot sovereign rights, aimed to establish a strategic fait accompli. This agreement disregards the existence of Crete and other Greek islands, severely impeding the exploitation of Greek energy reserves.

In 2020, the Oruç Reis vessel conducted illegal seismic surveys within Greece’s Exclusive Economic Zone (EEZ), escorted by warships—an act that escalated tensions and led to EU sanctions against Turkey. However, Turkish activity continues unabated.

In July 2024, Turkish warships closely monitored the Italian research vessel Levoli Relume during submarine cable-laying operations south of Kasos for the Greece-Israel-Cyprus electricity interconnector. In June 2024, Turkey issued a NAVTEX claiming an area between Rhodes and Crete by the C/S Teliri—as part of its continental shelf.

In early 2025, tensions escalated again as Turkish warships shadowed survey operations in international waters, prompting diplomatic complaints from Athens and renewed EU attention.

Turkey has signalled its intent to disrupt the regional balance in the Eastern Mediterranean and lay claim to maritime zones and energy reserves to which it holds no legitimate entitlement. The “Blue Homeland” doctrine reflects Turkey’s unwavering ambition to expand its naval presence in the Eastern Mediterranean (Maris, Flouros, & Galariotis, 2022). The presence of Turkish military forces near Greek islands intensifies the perception of threat and affirms Turkey’s expansionist agenda and pursuit of regional power.

Conclusion

While several scholars advocate for Greece’s leadership role in shaping the geopolitical landscape of the Eastern Mediterranean (Bakhshandeh & Yeganeh, 2023), it is evident that Strategic Dialogues with the United States have catalyzed regional partnerships—such as the Greece-Cyprus-Israel-USA (3+1) format and the Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF). The French government, concerned by Turkey’s growing influence, has supported these initiatives (Lambert & Shath, 2023).

Meanwhile, Turkey seeks to forge alliances with Balkan states (Albania, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Kosovo, Montenegro, North Macedonia, and Serbia) to apply geopolitical pressure on Greece’s northern borders (Tansel, 2020), advancing its expansionist objectives. 

Overall, Turkey’s actions not only violate international law but also pose direct threats to Greece’s energy security, impeding the development of vital infrastructure and the exploitation of Eastern Mediterranean reserves. Strengthening international cooperation and adopting a deterrence strategy is essential for safeguarding Greece’s national interests.

The exploration and eventual implementation of gas pipelines connecting Greece to Europe serve the EU’s energy diversification goals and the US’s diplomatic stance toward Russia (Deniozos et al., 2018). Coordinated initiatives by the relevant Greek ministries are crucial for financing and completing projects aligned with national interests. A clear demonstration of political will is vital to fully utilize existing and emerging tools that enhance Greece’s energy security. Achieving energy autonomy will equip the Greek nation with the strategic strength and international recognition it currently lacks.

A deeper analysis of Turkey’s global role and influence may further illuminate why international institutions have thus far been unable to halt its persistent violations of international law.