Γράφει ο Νικόδημος Καλλιντέρης, Νομικός

Στις 27 Φεβρουαρίου 2025 το Δικαστήριο της ΕΕ δημοσίευσε την αναμενόμενη απόφαση (C-128/94) για τη χώρα μας που αφορά στη μη κατάρτιση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού όπως επιτάσσει το ενωσιακό δίκαιο.

Το θλιβερό της υπόθεσης είναι ότι η Ελλάδα για να δικαιολογήσει την καθυστέρηση συμμόρφωσης επικαλέστηκε μεταξύ άλλων με τον πιο επίσημο τρόπο τις «γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν στην Ανατολική Μεσόγειο», παραδεχόμενη ουσιαστικά στους ευρωπαϊκού θεσμούς τη φοβικότητα του ελληνικού πολιτικού συστήματος απέναντι στην αναθεωρητική Τουρκία!

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το 2014 θεσπίστηκε η Οδηγία 2014/89/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που περιλαμβάνει τους κανόνες για την κατάρτιση του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού των 22 παράκτιων κρατών μελών της ΕΕ.

Κατά το άρθρο 3 παρ. 2 της Οδηγίας ως θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός ορίζεται η διαδικασία με την οποία οι αρχές του οικείου κράτους μέλους αναλύουν και οργανώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες στις θαλάσσιες περιοχές για την επίτευξη οικολογικών, οικονομικών και κοινωνικών στόχων».

Κατά το άρθρο 15 παρ. 3 της Οδηγίας, τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια έπρεπε να θεσπιστούν το συντομότερο δυνατό και το αργότερο έως την 31η Μαρτίου 2021.

Λόγω της αδράνειας εκ μέρους της Ελλάδας να συμμορφωθεί με τις ρυθμίσεις της Οδηγίας, η Επιτροπή απηύθυνε στις 2 Δεκεμβρίου 2021 προειδοποιητική επιστολή προς τη χώρα μας με την οποία της προσήψε ότι δεν είχε καταρτίσει θαλάσσιο χωροταξικό σχέδιο εντός της προβλεπόμενης προθεσμίας.

Λόγω της συνεχιζόμενης αδράνειας από την ελληνική διοίκηση η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απηύθυνε στις 19 Απριλίου 2023 προς την Ελλάδα αιτιολογημένη γνώμη, με την οποία την κάλεσε να συμμορφωθεί προς τις υποχρεώσεις που υπέχει από την Οδηγία 2014/89 εντός προθεσμίας δύο μηνών από την παραλαβή της γνώμης αυτής.

Στις 7 Ιουνίου 2023 η Ελλάδα, απαντώντας στην αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής, ανέφερε ότι δεν είχε κατορθώσει να ολοκληρώσει τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό εντός των προβλεπόμενων προθεσμιών. Επιπλέον, επισήμανε ότι, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, ο θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός στην Ελλάδα επρόκειτο να υλοποιηθεί εντός προθεσμίας τριών ετών!

Το κρίσιμο ζήτημα όμως είναι ποιους λόγους επικαλέστηκε για την καθυστέρηση η χώρα μας στην απάντησή της στην αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής. Μεταξύ άλλων ανεδαφικών δικαιολογιών (π.χ. πολυπλοκότητα του νομοθετικού και θεσμικού πλαισίου, γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, εκτεταμένη ακτογραμμή και την πολυνησιωτικότητα της χώρας) η Ελλάδα ανέφερε ως αιτία της αδράνειάς της και τις «γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν στην Ανατολική Μεσόγειο». Με άλλα λόγια παραδέχτηκε σε επίσημο κείμενο προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι οι παράνομες και αναθεωρητικές διεκδικήσεις της Τουρκίας στην περιοχή αποτελούν αιτία της καθυστέρησης υποβολής του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού!

Προς επίρρωση του ανωτέρου, κυβερνητική πηγή δήλωσε την περασμένη Κυριακή στο «Βήμα» (9/3/25), δηλ. σε χρόνο μεταγενέστερο της καταδικαστικής απόφασης του Δικαστηρίου, ότι οι βασικοί λόγοι της καθυστέρησης αφορούν στην ευρύτερη γεωπολιτική ανησυχία που έχει να κάνει με την πιθανότητα η Τουρκία να αντιδράσει, όπως συνέβη τον Απρίλιο του 2024, όταν ανακοινώθηκαν τα δύο μεγάλα εθνικά θαλάσσια πάρκα σε Αιγαίο και Ιόνιο.

Κατόπιν τούτων η Επιτροπή προσέφυγε κατά της Ελλάδας στο Δικαστήριο της ΕΕ. Το Δικαστήριο με τη σειρά του απέρριψε τους λόγους καθυστέρησης που προέβαλε η Ελλάδα βάσει της πάγιας νομολογίας του ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να επικαλούνται εσωτερικές δυσχέρειες για να δικαιολογήσουν τη μη τήρηση των υποχρεώσεων που υπέχουν από το δίκαιο της Ένωσης.

Στο υπόμνημα αντίκρουσης η Ελλάδα υποστήριξε ότι της ήταν αντικειμενικά αδύνατον να τηρήσει την υποχρέωση κατάρτισης ενός τέτοιου σχεδίου έως τις 31 Μαρτίου 2021, λόγω των διαπραγματεύσεων που κατέληξαν στη σύναψη, στις 6 Αυγούστου 2020, της συμφωνίας για την οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου.

Αλλά και αυτή η δικαιολογία απορρίφθηκε από το Δικαστήριο της ΕΕ καθώς η διαπραγμάτευση και η σύναψη της διμερούς συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών δεν συνιστούν περίσταση «ανωτέρας βίας». Επιπλέον, κατά το Δικαστήριο, η Οδηγία 2014/89 δεν συνδέει τη διαδικασία οριοθέτησης των θαλάσσιων υδάτων επί των οποίων τα κράτη μέλη ασκούν τη δικαιοδοσία τους με τις υποχρεώσεις κατάρτισης και διαβίβασης θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων. Κατά μείζονα λόγο, δεν προβλέπεται ότι η εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών πρέπει να ανασταλεί κατά τη διάρκεια της ως άνω διαδικασίας.

Και επίσης, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι υποχρεώσεις κατάρτισης και διαβίβασης θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων δεν μπορούν να εξαρτώνται από την ύπαρξη συμφωνίας για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών και ότι δεν μπορεί ένα κράτος μέλος να επικαλείται την άσκηση της εθνικής αρμοδιότητας για τη γεωγραφική οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών προκειμένου να δικαιολογήσει τη μη συμμόρφωσή της προς τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την Οδηγία 2014/89.

Με αυτό τον τρόπο το Δικαστήριο της ΕΕ κατέληξε στην καταδίκη της χώρας μας με ό,τι συνεπάγεται αυτό για το κύρος της στο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον.