Γράφει ο Αριστόβουλος

Κατόπιν του πρόσφατου άρθρου μας με την επεξήγηση των όρων των θαλασσίων ζωνών, πρέπει να κατανοήσουμε το νομικό παράγωγο τους. Το ΔΔΘ (UNCLOS) παρέχει σαφείς υποδείξεις και κατευθύνσεις , αλλά οι νομικοί όροι πρέπει να εφαρμοστούν με μια συγκεκριμένη διαδικασία και να γίνουν κατανοητοί μέχρι τη λεπτομέρεια τους. Για τη διευκόλυνση της κατανόησης, θα ξέρουμε ότι οι όροι, Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, Σύνταγμα των Θαλασσών, 3^η Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών, Σύμβαση του Μοντέγκο μπέϋ (Montego Bay) ή της Ιαμαϊκής (Jamaica) το 1982, UNCLOS, αφορούν ακριβώς στο ίδιο αντικείμενο.

Όταν το 1982 περατώθηκαν οι εργασίες της 3^ης Συνδιάσκεψης και προέκυψε η Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, ουσιαστικά επιτεύχθηκε η κωδικοποίηση των θαλάσσιων θεμάτων και προέκυψε το (παγκόσμιο) Σύνταγμα των Θαλασσών. Υπερψηφίστηκε από το σύνολο των συμμετεχουσών χωρών, πλην 17 αποχών και 4 κατά (ΗΠΑ, Βενεζουέλα, Τουρκία, Ισραήλ). Από αυτές η Βενεζουέλα δήλωσε πως καταψηφίζει διότι δηλώνει ότι δεν την συμφέρει καθόσον υπάρχει πλήθος νήσων έμπροσθεν των ακτών της που δεν της ανήκουν. Οι ΗΠΑ σεβάστηκαν πλήρως την Κούβα και τα άλλα νησιά της Καραϊβικής. Το Ισραήλ όταν επεδίωξε συνεννόηση με Κύπρο και Αίγυπτο δεν παρέκλινε καθόλου. Μόνη παραφωνία η Τουρκία, την οποία επίσημες και λιγότερο επίσημες φωνές εντός Ελλάδας, άλλες με ελαφρά σκέψη, άλλες με επίφαση γνώσης, άλλες χωρίς ιστορική μνήμη εξακολουθούν να θεωρούν εν δυνάμει αξιόπιστο συνομιλητή (sic). Η Τουρκία λοιπόν προς γνώση απάντων δεν έχει αναγνωρίσει ούτε έχει υπογράψει καμία από τις δύο Συμβάσεις (1958 & 1982), αλλά έχει προβεί σε διευθετήσεις σύμφωνα με τις πρόνοιες τους, όταν την συμφέρει. Όμως η αναθεωρητική σύμμαχος (κατά τα άλλα) στο ΝΑΤΟ, θα αποτελέσει ξεχωριστό μελλοντικό άρθρο, καθόσον αποτελεί ιδιαίτερο παγκόσμιο κεφάλαιο από μόνη της.

Η Σύμβαση έμελλε να τεθεί σε ισχύ όταν 60 χώρες θα την επικύρωναν. Αυτό συνέβη το 1994 και σταδιακά ανήλθε σε πολύ μεγάλο αριθμό κρατών (168 σήμερα), τόσο που έχει (πλέον) την καθολική αποδοχή του συνόλου των κρατών. Η καθολικότητα αυτή της προσδίδει χαρακτήρα εθίμου το οποίο είναι πολύ ισχυρό στη νομική επιστήμη διότι παρέχει αυξημένη τυπική ισχύ. Κι εφόσον έχει καταστεί κανόνας εθιμικού δικαίου και συμβάλλει στην αρμονία διαχείρισης σοβαρών θεμάτων σε πλανητική κλίμακα, είναι υποχρεωτικά εφαρμόσιμος κι από όσους δεν την έχουν υπογράψει και τους δεσμεύει, βλέπε Τουρκία. Κι αυτό πρέπει να είναι κατανοητό κι από όσους συνδιαλέγονται με την Τουρκία, ημεδαποί κι αλλοδαποί. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία ήδη από το 1988 έσπευσε να κυρώσει τη Σύμβαση όταν ακόμα δεν ήταν σε ισχύ και συνέδραμε σε αυτό. Η Ελλάδα το έπραξε το 1995 κι εφόσον είχε συμπληρωθεί ο αριθμός των 60 συμβαλλομένων κρατών, οπότε εισέπραξε και την απειλή πολέμου (casus belli) από την Τουρκία. Ότι όμως και να λέει η τουρκική ρητορική, η UNCLOS μετά από εννέα χρόνια επεξεργασίας (1973 – 1982) παρέχει ξεκάθαρες νομικές εξηγήσεις.

Έχει με σαφήνεια καθοριστεί τι είναι ημίκλειστη θάλασσα. Οι τουρκικές απόψεις περί κλειστών θαλασσών και ειδικών συνθηκών τέθηκαν λυσσαλέα κατά τις εργασίες της 3^ης Συνδιάσκεψης, αλλά έπεσαν όλες στο κενό. Το ΔΔΘ της θάλασσας είναι σαφές, σαφέστατο θα λέγαμε. Και σε αυτό μικρές και μεγάλες χώρες δεν συμμερίστηκαν τις τουρκικές φαντασιώσεις. Τώρα εάν σήμερα κάποιες από αυτές σφυρίζουν αδιάφορα μπροστά στις νέο-οθωμανικές ονειρώξεις είναι είτε γιατί δεν τις αφορά, είτε γιατί εμείς κάνουμε υποχωρήσεις κατευναστικές, που ποτέ δεν έχουν αποδώσει στα παγκόσμια χρονικά. Συνεπώς μπορεί όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο μας ότι το Αιγαίο, η κοιτίδα της αρχιπελαγικής έννοιας, δεν λογίζεται ως Αρχιπέλαγος αλλά δεν αποτελεί καμία ειδική περίπτωση. Απεναντίας εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της ημίκλειστης θάλασσας της Μεσογείου ως αναπόσπαστο τμήμα αυτής, της οποίας τμήμα αποτελεί και η θάλασσα του Μαρμαρά και ο Εύξεινος Πόντος, στον οποίο η μη συμβαλλόμενη στην UNCLOS Τουρκία έχει πλήρως εφαρμόσει τις διατάξεις της ήδη από την εποχή της ΕΣΣΔ.

Η Σύμβαση του 1982 καθιερώνοντας το κριτήριο της απόστασης (200 νμ) ως κοινό και για υφαλοκρηπίδα και αποκλειστική οικονομική ζώνη, επέφερε τάξη σε μια χαώδη κατάσταση. Διότι υπάρχει κοινό κριτήριο και για τη θαλάσσια υπερκείμενη στήλη αλλά και για το βυθό και το υπέδαφος του. Η ομοιογένεια του κριτηρίου της απόστασης δεν πρέπει να οδηγεί στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι η μια ζώνη έχει απορροφηθεί από την άλλη. Η πραγματικότητα είναι πως κάθε μια διατηρεί την αυτονομία της αλλά συνυπάρχουν συμπληρωματικά η μία της άλλης. Η διεθνής πρακτική και η νομολογία των διεθνών δικαστηρίων έχει μέχρι τώρα καταδείξει μια υπεροχή της ΑΟΖ έναντι της υφαλοκρηπίδας, αλλά και μια διασύνδεσή τους. Η υπεροχή της ΑΟΖ έγκειται ότι αυτή αναφέρεται σε υπερκείμενη θαλάσσια στήλη και δικαιώματα σε βυθό – υπέδαφος, ενώ η υφαλοκρηπίδα αφορά αποκλειστικά σε πόρους του βυθού και υπεδάφους. Εξάλλου οι δύο αυτές θαλάσσιες ζώνες έχουν και σημαντικές διαφορές. Η υφαλοκρηπίδα προϋπάρχει αυτοδίκαια (ab initio & ipso facto) για το παράκτιο κράτος, δεν είναι κάτι καινοφανές, είναι κάτι υφιστάμενο. Σε αντιδιαστολή η ΑΟΖ είναι ένας νέος όρος που για να υπάρξει απαιτεί πράξη δικαίου (de lege lata) και να ανακηρυχθεί. Στην υφαλοκρηπίδα υπάρχει αποκλειστικότητα του παράκτιου κράτους, ενώ στην ΑΟΖ έχει μεν σημαντικά κυριαρχικά δικαιώματα αλλά αυτό δεν παρεμποδίζει τη δραστηριότητα κι άλλων κρατών επί αυτής.

Άλλη μεγάλη καινοτομία της UNCLOS αποτελεί η αποσαφήνιση της έννοιας της νήσου. Που μας αφορά γιατί έχουμε πολλά νησιά, που κοντεύουν τις 10.000 (για την ακρίβεια είναι 9.485) στην ελληνική επικράτεια. Επίσης η Σύμβαση του 1982 υποβάθμισε τους βράχους στους οποίους έδωσε μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη κι όχι υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Όταν λοιπόν κάποιοι με αφέλεια ή σκοπιμότητα μιλάνε για βραχονησίδες κι ερημονήσια, έχουν τη στοιχειώδη λογική να αντιληφθούν τι εθνικό έγκλημα διαπράττεται? Εκτελώντας τις νομικές επιταγές της UNCLOS πρέπει να μιλάμε για νησαία εδάφη, αυτός είναι ο ορθός όρος. Διότι τα εδάφη μπορούν να έχουν οικονομική δραστηριότητα. Που αυτή δίνει υπαρξιακή οντότητα στην έννοια της νήσου στο διεθνές δίκαιο κι όχι η κατοίκηση. Για να αντιληφθούμε τη σημασία των όρων και των λεπτομερειών καθώς και πόσο επιβλαβής είναι η υπεραπλούστευση κι ο επιδερμισμός θα πάρουμε ως παράδειγμα την Κρίση των Ιμίων του 1996. Δεν θα σταθούμε στα γεγονότα, είναι εν πολλοίς σε όσους διαθέτουν στοιχειώδη σκέψη γνωστά κι αποκρυσταλλωμένα ως προς τις (ολέθριες) συνέπειες τους. Θα πούμε μόνο πως ο τότε πλανητάρχης Μπιλ Κλίντον είπε ότι δύο σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ φιλονικούν για δύο βράχους στο Αιγαίο με πέντε κατσίκες. Βλέπουμε την απαξίωση (=βράχος) οπότε είναι πιο εύκολο όταν μετά από χρόνια υπάρξει πιθανή εφαρμογή κανόνων διεθνούς δικαίου να μην υπάρξουν θαλάσσιες ζώνες (πλήρης επήρεια των νήσων δηλαδή) αλλά μόνο αιγιαλίτιδα ζώνη (κι αν τα όποια νησιά επικάθονται οπουδήποτε, τότε ούτε κι αυτό). Την ίδια στιγμή όμως ο κύριος Κλίντον αυτοαναιρείται λέγοντας για κατσίκες, δίχως να μας λέει ότι αυτές αποτελούν μέρος οικονομικής δραστηριότητας επί των Ιμίων ως βιοπορισμός κτηνοτρόφου, άρα και οικονομικής δραστηριότητας. Επομένως το διεθνές δίκαιο βοά τότε και τώρα τι είναι τα Ίμια (νησιά, ανυπερθέτως). Όλα τα άλλα είναι εκ του πονηρού και εκ της επιδερμικής αντίληψης που μας κατατρέχει. Και στο θέμα των νήσων που η Τουρκία έθεσε με την ίδια ζέση όπως και για τις κλειστές θάλασσες, συνάντησε τα κλειστά ώτα απάντων των παρευρισκομένων.

Από την 1^η Σύμβαση (1958) κατέστη σαφές ότι σε περίπτωση αντικείμενων ή παρακείμενων ακτών και σε κάθε περίπτωση όπου δεν υπάρχει ικανοποιητική απόσταση ώστε κάθε παράκτιο κράτος να πάρει το μέγιστο της υφαλοκρηπίδας (μέχρι τα 200μ βάθος ή της περαιτέρω εκμεταλλευσιμότητας), η μέση γραμμή είναι εκείνο το εργαλείο με το οποίο θα γίνει ο διαμοιρασμός. Να τονίσουμε ότι η πάντα διορατική τουρκική διπλωματία δεν προέβη σε κύρωση της Σύμβασης της Γενεύης διότι διέβλεπε πως δεν την συμφέρει, έχοντας από τότε πλαισιώσει τους άξονες όπου πρόκειται να κινηθεί, τα επιχειρήματα τα οποία θα προβάλλει τα οποία με συνέπεια ακολούθησε από τότε μέχρι σήμερα. Παρά τις τουρκικές αλχημείες και τις πάγιες ελληνικές αδυναμίες, η μέση γραμμή αποτέλεσε το βασικό εργαλείο διευθέτησης διαφορών των κρατών επί της υφαλοκρηπίδας των. Έχουμε πει ότι οι νέες τεχνολογίες προσέδωσαν αυξημένες δυνατότητες στα κράτη οπότε ανάλογα αυξήθηκαν οι απαιτήσεις άρα και οι συγκρούσεις συμφερόντων. Κι επειδή οι περιπτώσεις ποικίλουν έρχεται η Σύμβαση του 1982 (UNCLOS) να εισάγει τον όρο της ευθυδικίας (equity) με τις έννοιες της επιεικείς και της δικαιοσύνης. Ήθελε δηλαδή ο παγκόσμιος νομοθέτης να αντιμετωπίσει τις «ειδικές περιστάσεις». Μα εδώ εύλογα θα πει κάποιος ότι είναι και οι τουρκικές φωνασκίες δεκαετίες τώρα, για τις οποίες υπάρχουν και ημέτερες απόψεις που λένε πως η Τουρκία πνίγεται και τα θέματα στο Αιγαίο είναι ετεροβαρώς υπέρ μας. Δεν είναι όμως έτσι. Διότι στην UNCLOS η έννοια του δίκαιου αποτελέσματος δεν είναι διατυπωμένη κατά τρόπο αφηρημένο. Η δίκαιη λύση πρέπει να είναι απόρροια της εφαρμογής του διεθνούς δικαίου και σε εφαρμογή του. Και δεν μπορεί να εφαρμόζεται κατά το δοκούν κι όπου/ότι να΄ναι. Διότι προέχει το συμφέρον της διεθνούς κοινότητας, επομένως η ευθυδικία πρέπει να έχει και ανάλογη προβλεψιμότητα (predictability). Οπότε η ευθυδικία θα εφαρμοστεί infra legem (κατά κανόνα δικαίου), άρα διατηρείται η μέση γραμμή ως βασική οριοθετική γραμμή καθώς ποτέ δεν καταργήθηκε κι ευρέως είχε χρησιμοποιηθεί (κατά τρόπο εθιμικό) και επί αυτής της βάσης θα γίνει προσπάθεια να διορθωθούν ατέλειες και αδικίες. Ξεκάθαρο λοιπόν πως γίνονται οι οριοθετήσεις, παγκοσμίως και ποιες είναι οι ειδικές περιστάσεις που σίγουρα δεν είναι οι τουρκικές εφευρέσεις. Και για αποφυγή περιττών διαδικασιών το διεθνές δίκαιο προέβλεψε ότι οι διαδικασίες της ευθυδικίας θα εφαρμόζονται τόσο για την υφαλοκρηπίδα όσο και για την ΑΟΖ με ενιαίο τρόπο (mutatis mutandis).

Προαναφέραμε πως η ΑΟΖ πρέπει να ανακηρυχθεί. Εύλογα κάποιος θα διερωτηθεί πως άμα υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα πως θα γίνει, κι αν πρώτα θα χρειαστεί να υπάρξει σχετική συνεννόηση. Το μόνο βέβαιο είναι πως δεν πρέπει να υπάρχει ολιγωρία. Τα βήματα που προβλέπονται είναι τα ακόλουθα. Μονομερής διακήρυξη ΑΟΖ. Ψήφιση σχετικού νόμου. Κοινοποίηση στον ΓΓ του ΟΗΕ και την αρμόδια γραμματεία της Επιτροπής της ΕΕ (η οποία είναι συμβαλλόμενη της UNCLOS που αποτελεί μέρος του ευρωπαϊκού κεκτημένου). Διαπραγματεύσεις με τις όμορες χώρες. Επικύρωση των συμφωνιών από τα εθνικά κοινοβούλια. Τι γίνεται εάν δεν μπορεί να υπάρξει συμφωνία κατά τη διαπραγμάτευση? Το διεθνές δίκαιο έχει προνοήσει με το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, την υπόσταση του οποίου δεν έχει υπογράψει η Τουρκία, καθόσον οποιαδήποτε νομολογία που δεν ακολουθεί την τουρκική αντίληψη δεν είναι αποδεκτή. Όμως στο Παράρτημα XV η Σύμβαση του 1982 προβλέπει μεν την διαιτητική προσφυγή, αλλά εντάσσει στη διεθνή πρακτική δύο ειδικά διαιτητικά δικαστήρια και ειδικά για την εφαρμογή της υπόψη Σύμβασης το Διεθνές Δικαστήριο του Αμβούργου για το Δίκαιο της Θάλασσας. Και καθόσον μέχρι τώρα η Χάγη έχει μεν ακολουθήσει τις επιταγές του διεθνούς δικαίου, αλλά έχει πολλές φορές λειάνει τα συγκρουόμενα συμφέροντα με πολιτικές αποφάσεις (τήρηση ισορροπιών), διερωτώμεθα εάν θα πρέπει να προκρίνουμε ένα πιο μοντέρνο όργανο (Αμβούργο) ως διαιτητικό όργανο για διευθέτηση θεμάτων εφαρμογής της Σύμβασης, για την οποία εξάλλου και θεσμοθετήθηκε. Ούτως ή άλλως η γείτονας Τουρκία, είτε σε ταραγμένα (σχεδόν μόνιμα) ή σε ήρεμα (προσωρινά και κατ΄ επίφαση) νερά, τίποτε δεν έχει αναγνωρίσει (1^η και 2^η Σύμβαση, Χάγη, Αμβούργο).

Οι διατάξεις του διεθνούς δικαίου είναι τόσο σαφείς που όπου εφαρμόστηκαν με καλή πίστη κι ανάλογη διάθεση έδωσαν άμεσες και καλές λύσεις. Ας εξετάσουμε μια περίπτωση με κοντινές αντικείμενες ακτές και με πλήθος νησιών, την περίπτωση του αρχιπελάγους Άαλαντ μεταξύ των ακτών της Φιλανδίας και της Σουηδίας. Η Φιλανδία στην οποία ανήκουν τα νησιά εφάρμοσε ευθείες γραμμές βάσης, οπότε η γραμμή μέτρησης των θαλάσσιων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών έφθασε απέναντι από τις σουηδικές ακτές, γεγονός που διόλου δεν ενόχλησε τη Σουηδία που αποδέχθηκε αυτά που το διεθνές δίκαιο και σχεδόν όλος ο πλανήτης αποδέχονται. Κλείνοντας μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι με τη Σύμβαση του Montego Bay (1982) κωδικοποιήθηκαν και τακτοποιηθήκαν χρόνια προβλήματα διεκδικήσεων. Τέθηκαν οι βάσεις της μελλοντικής συνεργασίας των κρατών επάνω στις θαλάσσιες ζώνες κατά τον 21^ο αι που διανύουμε οπότε και η χρήση των θαλασσών αυξάνει διαρκώς και εδραιώνει σημαντικά συμφέροντα των κρατών. Η συγκεκριμένη Σύμβαση κάνει χρήση πλήθους νομικών όρων γιατί εξαρχής είχε σκοπό να προσφέρει ισχυρή νομική βάση. Η UNCLOS ξεπέρασε πολύ γρήγορα τις προσδοκίες των Ηνωμένων Εθνών καθόσον έχει γίνει αποδεκτή από τη συντριπτική πλειονότητα των κρατών παγκοσμίως (168, υπάρχουν όμως και τα περίκλειστα κράτη που δεν διαθέτουν πρόσβαση στη θάλασσα), με ελάχιστες εξαιρέσεις. Είναι διεθνές έθιμο που δεσμεύει άπαντες, είτε την αποδέχονται είτε την μεταφράζουν στη δική τους φανταστική πραγματικότητα. Στο δίπολο Ελλάδα – Τουρκία παρατηρείται μια από τις εξαιρέσεις αυτές. Η χώρα μας που διστάζει να προχωρήσει με βάση κάτι που είναι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της και βασίζεται σε διεθνείς συμπεφωνημένους συσχετισμούς. Κι απέναντι η Τουρκία που έχει μια μοναδική ιδιότητα στα όρια του θράσους, να μετατρέπει το άσπρο σε μαύρο και κατόπιν σε γκρι, υποστηρίζοντας την ισχύ του ανυπόστατου και παρουσιάζοντας εαυτόν ως μόνιμα αδικημένο. Όμως η αντιδιαμετρική αντιμετώπιση του θέματος των θαλασσίων ζωνών ανάμεσα στις δύο χώρες, θα αποτελέσει ξεχωριστά άρθρα Το διεθνές δίκαιο μας δικαιώνει όντως, αλλά πρέπει να το εφαρμόσουμε. Αποκλείεται να συμβεί στον αιώνα τον άπαντα μια διεθνής ενέργεια για να εφαρμοστεί για εμάς, πρέπει να πράξουμε μόνοι και συντεταγμένα (εκάστοτε κυβερνώσα πλειοψηφία, υπόλοιπος πολιτικός κόσμος ΚΑΙ η κοινωνία που την αφορά ξεκάθαρα).