Γράφει ο Αριστόβουλος

Συνεχίζοντας την παρουσίαση της ΕΕ από την ίδρυση της μέχρι και σήμερα και προκειμένου η γενική θεώρηση να είναι περισσότερο κατατοπιστική, θα παραθέσουμε τις ημερομηνίες όπου συντελέστηκαν σημαντικές δράσεις. Η κατανόηση τους είναι απαραίτητη για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε σε μελλοντικά άρθρα πως διαδραματίζεται το σήμερα σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Όσο κι αν στη συλλογική συνείδηση το ευρωενωσιακό μοντέλο είναι μια καινοτομία της Ευρώπης κατά τον 20^ο αιώνα, η ιστορική της καταβολή ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα. Μερικές δεκαετίες πριν την πλήρη υποταγή στους Ρωμαίους οι Ελληνικές πόλεις κράτη θέλησαν να παραμερίσουν τις διαφορές τους και συνέθεσαν τις Αμφικτιονίες, χωρίς σημαντικά αποτελέσματα λόγω της εξάντλησης από τις εμφύλιες διαμάχες.

Μερικούς αιώνες αργότερα ο Καρλομάγνος θα συνθέσει το βασίλειο των Φράγκων, ως μια άλλη προσπάθεια ένωσης του ευρωπαϊκού χώρου καθόσον θα συμπεριλάβει το μεγαλύτερο τμήμα της δυτικής Ευρώπης. Απλουστευμένα μπορούμε να πούμε ότι είναι η απαρχή της ενεργού εμπλοκής των Γερμανών στα ευρωπαϊκά θέματα. Το βασίλειο των Φράγκων θα επιδιώξει την προσέγγιση έως και ενσωμάτωση του στο ακμάζον Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος (Βυζαντινή Αυτοκρατορία), αλλά η άρνηση (έως υπεροψία) της Κωνσταντινούπολης θα γεννήσει την αντιπαλότητα ανατολικού – δυτικού τμήματος της Ευρώπης. Αυτή θα κορυφωθεί τους επόμενους αιώνες και θα καταλήξει πολύ αργότερα στην υπεροχή του δυτικού τμήματος καθόσον το ανατολικό θα υποταχθεί στους Οθωμανούς (Τούρκους) με τους οποίους το δυτικό τμήμα θα δημιουργήσει σχέσεις οικονομικών συναλλαγών.

Τόσο στο Μεσαίωνα όσο και μετά την Αναγέννηση οι τοπικιστικές αντιλήψεις και η προσπάθεια επιβολής ενός έναντι του άλλου θα επιφέρει μια μακρά περίοδο συρράξεων που κατέστησαν την Ευρώπη ένα ατελείωτο πεδίο μάχης. Στο Βατερλώ θα καταδειχθεί ότι στην Ευρώπη δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη κυριαρχία κανενός, παρά μόνο συνεργασία. Την ίδια εποχή όπου κυριαρχεί η Ιερά Συμμαχία (ΝΑΤΟ της εποχής) είναι έτοιμη να κατασπαράξει την ηττημένη Γαλλία, ο Ιωάννης Καποδίστριας καταθέτει υπόμνημα αφενός για να καταδείξει ότι δίχως Γαλλία δεν μπορεί να πορευθεί η Ευρώπη, αλλά και να επισημάνει την ανάγκη ενός υπερεθνικού οργανισμού όπου με τις μεγάλες χώρες θα μπορούσαν να πορευθούν και τα μικρά έθνη ως μια διαφορετική πολιτική προοπτική. Θα χρειαστεί όμως να το εμπεδώσει κι ο γερμανικός παράγοντας ο οποίος σε κατακερματισμό από αιώνες (ύστερη εποχή Καρλομάγνου) θα δράσει από μόνος του προκαλώντας δύο παγκόσμιους πολέμους.

Οι σύγχρονοι χρονολογικοί σταθμοί θα έχουν σίγουρα ως προοίμιο τους σοβαρά γεγονότα κατά τη διάρκεια του Β΄ΠΠ. Στην σκληρά κατεχόμενη Αθήνα ο γενναίος Κωνσταντίνος Πιερρίκος, Αξιωματικός της Πολεμικής (τότε Βασιλικής) Αεροπορίας λίγο πριν εκτελεστεί από τους Γερμανούς κατακτητές (καθόσον η δράση του απέτρεψε ακόμη και την ιδέα συμμετοχής Ελλήνων στο Ανατολικό Μέτωπο) ευχήθηκε όπως πάψουν κάποια στιγμή οι λαοί της Ευρώπης να αλληλοσπαράσσονται και να ζήσουν με ομόνοια. Στην Ιταλία (1941) θα αναγνωρίσουμε τη δράση του φυλακισμένου Αλτιέρο Σπινέλλι (Altiero Spinelli) του οποίου το όνομα φέρει τιμητικά Επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου, που είπε ότι «Ο δρόμος που ανοίγεται μπροστά μας δεν είναι ούτε εύκολος ούτε βέβαιος, αλλά πρέπει να τον ακολουθήσουμε κι αυτό θα γίνει (Για μια ελεύθερη κι ενωμένη –ομοσπονδιακή- Ευρώπη. Σχέδιο Μανιφέστου, Βεντοτένε». Λίγο πριν το τέλος του Β΄ΠΠ θα δημοσιευθεί η Φεντεραλιστική Διακήρυξη της Ευρωπαϊκής Αντίστασης (1944) και με το πέρας του θα πραγματοποιηθούν η Διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Κινήματος για το μέλλον της Ευρώπης (Χάγη, 1948) και η Συνθήκη των Βρυξελλών (1948), ως η πρώτη ουσιαστική προσπάθεια για επίτευξη αμυντικής συνεργασίας. Από τη δεκαετία του 50 κι έπειτα μπορούμε να διακρίνουμε:

• 1950, Διακήρυξη Σουμάν (Schuman). Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα & Χάλυβα (ΕΚΑΧ) αποτελεί ένα πρώτο βήμα προς μια Ομοσπονδία για τη δημιουργία υπερεθνικής κοινότητας.

• 1950, πρόταση Πλέβεν (Pleven). Ένταξη όλων των ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάμεων σε μια Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άμυνας – ΕΚΑ (European Defense Community – EDC).

• 1951, Συνθήκη των Παρισίων. Θέσπιση κοινών οργάνων συμπεριλαμβανομένης της «Ανώτατης Αρχής» που μετεξελίχθηκε στην Επιτροπή (Κομισιόν/Commission).

• 1952, υπογραφή σχεδίου Συνθήκης για την ΕΚΑ που απορρίφθηκε από το γαλλικό κοινοβούλιο.

• 1954, ο Ζαν Μονέ (Jean Monnait) συγκεντρώνει προσωπικότητες προς υποστήριξη της Ευρωπαϊκής ενοποίησης.

• 1955, ιδρύεται η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση – ΔΕΕ (West European Union – WEU).

• 1957, Μανιφέστο Ευρωπαίων Φεντεραλιστών. Εκλεγμένη ευρωπαϊκή συντακτική συνέλευση με σκοπό ένα ομοσπονδιακό σύνταγμα.

• 1957 (25 Μαρτίου), Συνθήκη της Ρώμης. Δημιουργείται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – Κοινή Αγορά, με κοινό εξωτερικό δασμολόγιο και κατάργηση εσωτερικών μη κανονιστικών φραγμών.

• 1961, Σχέδιο Φουσέ (Fouchet). Δημιουργία κοινής αμυντικής πολιτικής που ήτανε πολύ νωρίς για να προχωρήσει.

• 1967, θεσμοθετούνται η Επιτροπή (Commission) και το Συμβούλιο (Council).

• 1969, Σύνοδος Κορυφής στη Χάγη. Ανάγκη όπως τα κ-μ να εκφράζονται μέσω της Κοινότητας με μια φωνή διεθνώς.

• 1970, υιοθέτηση του διακυβερνητικού συστήματος συνεργασίας για την Ευρωπαϊκή Πολιτική Συνεργασία – ΕΠΣ (European Political Cooperation –EPC).

• 1979, Άμεση εκλογή των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

• 1981, Σχέδιο Γκένσερ – Κολόμπο (Genscher – Colombo). Επιχειρεί να δώσει μια αμυντική διάσταση στην ΕΠΣ του 1970.

• 1984 (14 Φεβρουαρίου), σχέδιο Συνθήκης για την ίδρυση της ΕΕ. Είναι το Σχέδιο Σπινέλλι για μια Ομόσπονδη Ευρώπη.

• 1984, Διακήρυξη της Ρώμης. Επισήμανση της ανάγκης για ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα δίχως να είναι ανταγωνιστική προς το ΝΑΤΟ.

• 1986, Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη για την ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο (Υπουργοί), διεύρυνση αρμοδιοτήτων της Ένωσης και κατάργηση κανονιστικών φραγμών. Ο όρος «Ασφάλεια» συμπεριλαμβάνεται για πρώτη φορά και μόνο για τις οικονομικές επιπτώσεις του.

• 1987, Πλατφόρμα της Χάγης (The Hague Platform). Καθορισμός της πολιτικοστρατιωτικής αντίληψης της ΔΕΕ.

• 1989, Πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Η Ευρώπη μπροστά σε μεγάλες αποφάσεις καθώς παρέρχεται ανεπιστρεπτί η εποχή της οικονομικής ευμάρειας χωρίς γεωπολιτικές προκλήσεις.

• 1990, Σύμβαση του Δουβλίνου για τη μετανάστευση.

• 1992, Συνθήκη του Μάαστριχτ. Περιορισμένη νομοθετική εξουσία για το Κοινοβούλιο, έναρξη της Νομισματικής Ένωσης και της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής & Πολιτικής Ασφαλείας – ΚΕΠΠΑ (Common Foreign & Security Policy – CFSP), η οποία αποτελεί τη μετεξέλιξη της ΕΠΣ του 1970 και του σχεδίου 1981. Δημιουργούνται οι 3 Πυλώνες της ΕΕ (1^ος: κοινοτικός, 2^ος : εξωτερική πολιτική, 3^ος : δικαιοσύνη & εσωτερικές υποθέσεις). Η ΔΕΕ θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της ΕΕ ώστε να εκπονεί τις δράσεις που εμπίπτουν στον τομέα της άμυνας, αλλά σταδιακά θα απορροφηθεί από την ΚΕΠΠΑ.

• 1992, Δήλωση του Πέτερσμπεργκ (πλησίον Βόννης). Καθορίζονται τα καθήκοντα των αποστολών διαχείρισης κρίσεων, ειρηνευτικού και ανθρωπιστικού χαρακτήρα (Petersberg Tasks).

• 1995, Συνθήκη Σένγκεν (Shengen). Αφορά στην προοδευτική κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα, την καθιέρωση της ελεύθερης κυκλοφορίας για όλα τα πρόσωπα υπηκόους των κρατών που υπέγραψαν τη Συμφωνία, καθώς και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία.

• 1997, Συνθήκη του Άμστερνταμ. Ενσωματώνει τα Petersberg Tasks και συμπεριλαμβάνει στην ΚΕΠΠΑ τα θέματα των εξωτερικών συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας.

• 1998, Διακήρυξη του Σεν Μαλό. Η ΕΕ πρέπει να έχει την ικανότητα αυτόνομης δράσης, ώστε να διαμορφώνει την πολιτική στους ασφάλειας & άμυνας ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ, με αξιόπιστες στρατιωτικές δυνάμεις και αποφασιστικότητα για την χρήση τους. Σημαντικότατη στιγμή όπου η διάθεση δύο μεγάλων χωρών (Γαλλία & Ηνωμένο Βασίλειο) επέδειξαν διάθεση παραγωγής πολιτικής και στρατηγικής, οπότε και το αποτέλεσμα ήταν ανάλογο.

• 1998, Σύμβαση OCCAR (Organisme Conjointe de Cooperation en Matiere d’ Armament) ως κοινό σώμα για την εξοπλιστική συνεργασία.

• 1999, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Κολωνίας. Οι λειτουργίες της ΔΕΕ μεταφέρονται στην ΕΕ. Αποδίδεται ιδιαίτερη σημασία στην ενίσχυση της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα της άμυνας, ως ικανότητα αυτόνομης δράσης που θα στηρίζεται σε αξιόπιστες στρατιωτικές δυνάμεις. Διορίζεται για πρώτη φορά Ύπατος Εκπρόσωπος.

• 1999, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι. H διακήρυξη του Σεν Μαλό θεσμοθετείται ως Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφαλείας & Άμυνας – ΕΠΑA (European Security & Defense Policy – ESDP). Υιοθετείται ο Helsinki Headline Goal με σκοπό μέχρι το 2003 να δημιουργηθεί η Ευρωπαϊκή Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης με βάση τα καθήκοντα τύπου Πέτερσμπεργκ.

• 2000, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φέιρα. Διαβούλευση ΕΕ – ΝΑΤΟ για τη μεταξύ τους συνεργασία με πλήρη σεβασμό στην αυτονομία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Υιοθέτηση των μη στρατιωτικών αποστολών στη διαχείριση κρίσεων (Feιra Priorities).

• 2000, Συνθήκη της Νίκαιας. Υιοθετούνται ο Κατάλογος Δυνάμεων, η Επιτροπή Πολιτικής & Ασφάλειας και η Στρατιωτική Επιτροπή. Παράλληλα λαμβάνεται απόφαση για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Δύναμης Ταχείας Αντίδρασης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για πρώτη φορά δίνει λεπτομερείς κατευθύνσεις για την απόκτηση αυτόνομης αμυντικής ικανότητας. Καθορίζεται ότι η διαχείριση κρίσεων θα συμπεριλαμβάνει 3 συνιστώσες: στρατιωτική, μη στρατιωτική και πρόληψη συρράξεων. Εμφανίζεται η δυνατότητα χρήσης μέσων του ΝΑΤΟ από την ΕΕ, την οποία εκμεταλλεύεται η Τουρκία για να συμμετάσχει στις αποφάσεις αμυντικής φύσεως της ΕΕ, αλλιώς θα μπλοκάριζε οποιαδήποτε ενέργεια εντός ΝΑΤΟ. Ότι συμβαίνει σήμερα δεν είναι πρωτογενές, υπάρχει προηγούμενο (…)

• 2001, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Λάακεν. Η ΕΕ είναι σε θέση να αναλάβει ορισμένες επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων. Θεσπίζεται το Σχέδιο Δράσης επί των Ευρωπαϊκών Δυνατοτήτων (European Capabilities Action Plan – ECAP).

• 2002, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Σεβίλλης. Διακήρυξη για την τρομοκρατία και την πολιτική ασφαλείας & άμυνας.

• 2003, Κανονισμός Δουβλίνο II. Αντικατάσταση της Σύμβασης του Δουβλίνου για τη μετανάστευση και το άσυλο.

• 2003, Συμφωνία Berlin plus (+). Ολοκλήρωση των διαβουλεύσεων που είχαν εκκινήσει ήδη από το 1996 (Βερολίνο) και αφορούν σε μια Συμφωνία ΕΕ – ΝΑΤΟ για την υλοποίηση Ευρωπαϊκών αποστολών διαχείρησης κρίσεων με χρήση μέσων του ΝΑΤΟ. Δηλαδή η ευρωπαϊκή αδυναμία συνεννόησης και απροθυμία για ανάληψη δράσης, οδηγεί σε μια φαινομενικά ευρωπαϊκή ολοκλήρωση με ατλαντική αλληλεγγύη. Έτσι δίνεται λύση στο θέμα της Επιχείρησης ΑΛΘΑΙΑ στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη (που υφίσταται μέχρι σήμερα και ΕΓΚΑΙΝΙΑΖΕΙ την ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΜΠΛΟΚΗ σε ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ και έχει ως συνακόλουθο το διαρκή αποκλεισμό της Κύπρου από τέτοιες επιχειρήσεις με τουρκική πρωτοβουλία και την ενίσχυση της τουρκικής προβολής ως κύρια συνεισφέρουσα σε τέτοια θέματα.

• 2003, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υιοθετείται η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας.

• 2004, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υιοθετεί τον Headline Goal 2010, για την περαιτέρω εξέλιξη της ικανότητας της ΕΕ στη διαχείριση κρίσεων.

• 2004, Συνταγματική Συνθήκη (Ευρωσύνταγμα). Δεν υλοποιήθηκε αλλά και μόνο η επεξεργασία/διεργασία επ΄ αυτού είναι κομβικής σημασίας.

• 2004, Συμβούλιο. Δημιουργείται ο European Defense Agency – EDA (Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας), με στόχο τον προσδιορισμό των στρατιωτικών αναγκών των κ-μ και την ενδυνάμωση της τεχνολογικής & βιομηχανικής βάσης.

• 2004, θέσπιση του χρηματοδοτικού μηχανισμού ΑΘΗΝΑ (ATHENA) για χειρισμό των κοινών εξόδων.

• 2006, ίδρυση της FRONTEX. Επιχειρησιακός συντονισμός και συνεργασία των κ-μ για ανάλυση κινδύνων, εκπαίδευση για φύλαξη των συνόρων και ανάληψη κοινών επιχειρήσεων κατά μήκος εξωτερικών συνόρων της ΕΕ

• 2007, Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισσαβόνας. Συμπεριέλαβε πλείστες από τις πρόνοιες της Συνταγματικής Συνθήκης του 2004. Θεσμοθέτησε την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης – ΕΥΕΔ (European External Action Service – EEAS). Ο Ύπατος Εκπρόσωπος ταυτόχρονα θα είναι και Αντιπρόεδρος της Επιτροπής (ΥΕ/ΑΕ). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο γίνεται θεσμικό όργανο μαζί με την Επιτροπή και το Συμβούλιο.

• Η ΕΠΑΑ μετονομάζεται από Ευρωπαϊκή σε Κοινή Πολιτική Ασφαλείας & Άμυνας – ΚΠΑΑ (Common Security & Defense Policy – CSDP).

• 2010, Πλαίσιο της Γάνδης. Διάκριση & κατηγοριοποίηση των στρατιωτικών υποδομών (εθνικές, κοινές, όσες μπορούν να μοιραστούν βάση ρόλου και καθηκόντων).

• 2013, Κανονισμός Δουβλίνο 3. Θέματα ασύλου, συμπεριλαμβάνοντας τη Σύμβαση & ο Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ.

• 2014, ανακοινώνεται από την Επιτροπή η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ενεργειακής Ασφάλειας και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υιοθετεί την Στρατηγική της Θαλάσσιας Ασφάλειας.

• 2016, Δημοψήφισμα για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου (Brexit), ως θρίαμβος του λαϊκισμού και της ευρωφοβίας αλλά και της πολιτικής μικρότητας. Ήδη η Μ. Βρετανία διακαώς επιθυμεί να επανενταχθεί στη νέα αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής άμυνας.

• 2016, παρουσιάζεται από την ΥΕ/ΑΕ Η Παγκόσμια Στρατηγική της ΕΕ (EU Global Strategy).

• 2018, Αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφαλείας.

• 2019, Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία για την επανεκκίνηση της Ευρώπης με οικολογικό προσανατολισμό.

• 2022, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Βερσαλλιών. Υιοθέτηση της Στρατηγικής Πυξίδας (Strategic Compass – SC). Θεσμικό κείμενο κατόπιν Γερμανικής πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση των γεωπολιτικών απαιτήσεων ώστε η ΕΕ ν΄ αναλάβει δράσης για τη δική της αλλά και την παγκόσμια ασφάλεια. Αποτελεί προσπάθεια απόκτησης στρατηγικής αντίληψης που θα επανεξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Προβλέπει μια σειρά από σημαντικές πρωτοβουλίες που θα βελτιώσουν μελλοντικά τις δυνατότητες της Ένωσης.

Κλείνοντας θα τολμήσουμε να πούμε ότι έχουν γίνει σημαντικά βήματα στο πέρασμα του ευρωπαϊκού χρόνου. Γι΄ αυτό και σε κάθε γεωπολιτική συζήτηση αναζητείται ο ρόλος της ΕΕ. Κι είναι αυθύπαρκτα σημαντικό. Εάν τώρα υπολείπεται, αναζητείται, πρωτοπορεί, δύναται ή όχι αυτό έχει να κάνει με το επίπεδο της ασκούμενης πολιτικής, της αντίληψης των κοινωνιών και τις θελήσεις των χωρών που συνθέτουν κάτι που δεν έχει υπάρξει ποτέ άλλοτε.