Θεόφιλος Γεωργιάδης* – Η ελευθερία της Ελλάδας περνάει από τα βουνά του Κουρδιστάν

Το PKK παραδίδει τα όπλα. Μια συνταρακτική εξέλιξη, στην πολύπαθη Μέση Ανατολή, και μια νέα σελίδα για επίσης πολύπαθο κουρδικό λαό, μια τεράστια εθνότητα δεκάδων εκατομμυρίων που λόγω κυρίως των μη ευνοϊκών γεωπολιτικών ανακατατάξεων των αρχών του 20ου αιώνα, δεν πέτυχε την εθνική του ολοκλήρωση και τη δημιουργία ανεξάρτητου κράτους.

Χιλάδες Κούρδοι, έπειτα από δεκαετίες ακραίας καταπίεσης, πήρα τα όπλα το 1978 και ξεκίνησαν ένοπλο αγώνα, συνασπιζόμενοι γύρω από το πρόσωπο του ηγέτη τους, Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Ο ίδιος ηγέτης τους, που από τις φυλακές της Τουρκίας τους ζήτησε να παραδώσουν τα όπλα, κι αυτοί το έπραξαν. Το PKK -χαρακτηριζόμενο τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία- πέτυχε πολλά αυτές τις δεκαετίες, και κυρίως την επιβίωση της κουρδικής ταυτότητας, όχι όμως και τον αντικειμενικό σκοπό του -την ίδρυση κουρδικού κράτους, στα ιστορικά εδάφη, που εκτός από τη νοτιοανατολική Τουρκία, επεκτείνονται στο Ιράκ, τη Συρία και το Ιράν.

Οπότε τι σημαίνει η συμφωνία με την Τουρκία για την παράδοση των όπλων; «Τελειώνει» το κουρδικό ζήτημα έτσι; Ή μήπως σημαίνει κάτι άλλο, για παράδειγμα τη μεταφορά του ίδιου αγώνα σε άλλα, λιγότερο αιματηρά, πεδία, και με άλλους -πλην όμως αντίστοιχους- αντικειμενικούς σκοπούς;

Η γεωπολιτική συγκυρία είναι τόσο εύθραυστη στην περιοχή -από την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία και την ανάληψη της εξουσίας από μια σίγουρα επισφαλή κυβέρνηση, μέχρι τον κίνδυνο επιβίωσης που διαπερνά αυτές τις μέρες την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, εξαιτίας των επιθέσεων που δέχεται από το Ισραήλ. Και οι Κούρδοι εκεί ήδη καλοβλέπουν αυτή την εξέλιξη…

Εκατομμύρια Κούρδοι και κουρδικά εδάφη υπάρχουν σε αυτές χώρες – και τα εθνικά οράματα όπως έχει αποδείξει η Ιστορία, δεν θολώνουν έτσι εύκολα, αντίθετα, αναμένουν την κατάλληλη συγκυρία για να εκπληρωθούν. Και αυτό αποτελεί άλλωστε και τον μεγάλο φόβο της Τουρκίας.

Τι γίνεται λοιπόν από εδώ και πέρα, με τη συμφωνία αυτή PKK-Τουρκίας, η οποία ωστόσο δεν έχει αρχίσει να εφαρμόζεται; Το Newsbomb συνομίλησε με ακαδημαϊκούς, διεθνολόγους και τον εκπρόσωπο των Κούρδων στην Αθήνα. Όλοι συγκλίνουν στην άποψη ότι ακόμα κι αν σιγήσουν τα όπλα, το κουρδικό ζήτημα -ως πολιτικό ζήτημα κυρίως αυτή τη φορά- δεν πρόκειται να πάψει να υφίσταται, ενώ δεν αποκλείεται μάλιστα να αποτελέσει στο μέλλον και θρυαλλίδα εξελίξεων.

Η χώρα μας, για ιστορικούς αλλά και για πολύ πιο σύγχρονους, λόγους, αποτελεί βασικό παράγοντα του ζητήματος, με τους ίδιους τους Κούρδους να προσβλέπουν σε εμάς και να μας θεωρούν, όπως πάντα, «φίλους»…

Ο καθηγητής ελληνοτουρκικών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μπασακσεχίρ της Κωνσταντινούπολης Βύρων Ματαράγκας, εξηγεί στο Newsbomb πώς φτάσαμε μέχρι εδώ.

«Στις 22 Οκτωβρίου 2024, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, Αρχηγός του Εθνικιστικού Κόμματος ΜΗΡ και Αρχηγέτης των Εθνικιστών και των Γκρίζων Λύκων, απηύθυνε έκκληση στον Αμπντουλάχ Οτσαλάν να υποβάλλει «αίτημα ελπίδας» -αυτό αποτελεί και πιθανότητα αποφυλάκισης- υπό τον όρο της διαλύσεως της οργανώσεως ΡΚΚ και να μιλήσει στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του Κόμματος DEM στη Μεγάλη Τουρκική Εθνική Συνέλευση.

Το Κόμμα DEM είναι το Κόμμα των Κούρδων, το οποίο πριν λεγόταν HDP (Halkların Demokratik Partisi), δηλαδή Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών. Το Κόμμα αυτό αναγκάζεται να αλλάζει ονομασίες, διότι ζητείται από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας η κήρυξη του εκτός Νόμου και η απαγόρευση της λειτουργίας του.

Στις 27 Φεβρουαρίου 2025 ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν έκανε πράγματι «Έκκληση Ειρήνης και Δημοκρατικής Κοινωνίας». Η έκκληση αυτή απευθυνόταν στην ηγεσία του ΡΚΚ στο όρος Κάντιλ του Βορείου Ιράκ και εισακούστηκε. Στη συνέχεια συνεκλήθη το 12^ο Συνέδριο του ΡΚΚ στις 5-7 Μαίου 2025 σε δύο διαφορετικές απόρρητες τοποθεσίες.

Το Συνέδριο έλαβε την απόφαση διαλύσεως της οργανωτικής δομής του ΡΚΚ και τερματισμού του ένοπλου αγώνα του. Κάλεσε δε την Κυβέρνηση και την Αξιωματική Αντιπολίτευση καθώς και τα πολιτικά κόμματα που εκπροσωπούνται στην Βουλή μαζί με τους λοιπούς κοινωνικούς τομείς «να συμμετάσχουν στην ειρηνευτική, δημοκρατική, κοινωνική διαδικασία».

Αυτή η όντως σημαντική απόφαση του ΡΚΚ για την αυτοδιάλυση της οργάνωσης καταλήγει λέγοντας ότι, «ο Αρχηγός ΑΠΟ-είναι το υποκοριστικό του ονόματος του Αμπντουλάχ Οτσαλάν, συγχρόνως έχει και την έννοια του θείου -ο οποίος υιοθέτησε την προοπτική της Δημοκρατικής Τουρκικής Δημοκρατίας και την αντίληψη του Δημοκρατικού Έθνους ως το πλαίσιο επίλυσης του Κουρδικού ζητήματος, ενστερνίζεται την έννοια της «Κοινής Πατρίδας» (Ortak Vatan). Το Κουρδικό ζήτημα μπορεί να επιλυθεί μόνο στην βάση της Κοινής Πατρίδας και της Ισότιμης Πολιτικής Μεταρρυθμίσεως».

Αυτό λοιπόν, κατά τον καθηγητή, σημαίνει ότι σύμφωνα με τους εκπροσώπους του Κουρδικού Κόμματος DEM η απόφαση διαλύσεως της οργανωτικής δομής του ΡΚΚ και τερματισμού του ένοπλου αγώνα του θα βοηθήσει στον εκδημοκρατισμό της Τουρκίας, που θα καταστήσει εφικτή την επίλυση του Κουρδικού ζητήματος στη «βάση της Κοινής Πατρίδας και της Ισότιμης Πολιτικής Μεταρρυθμίσεως».

Ιεμπραχέμ Μουσλέμ: «Ο στόχος είναι η συνομοσπονδία – Εάν δεν γίνει, η Τουρκία θα διαλυθεί»

Ο Ιεμπραχέμ Μουσλέμ, εκπρόσωπος του συριακού, κουρδικού κόμματος «Δημοκρατική Ένωση» (PYD) στην Αθήνα, ξεκαθαρίζει ότι «ο στόχος του PKK ήταν πάντα να βρεθεί μια ειρηνική λύση και αυτό έλεγε ο Οτσαλάν από την αρχή του αγώνα. Αυτή η φιλοσοφία του, ελευθερίας, ανεξαρτησίας και αντίστασης στο τουρκικό κράτος, ήταν αυτή που ξαναζωντάνεψε το κουρδικό έθνος και το γλίτωσε από την αφομοίωση».

Κι όπως διαβεβαιώνει, «ο αγώνας δεν σταματάει – είναι ένα νέο ξεκίνημα με άλλους όρους».

Και εξηγεί: «Επειδή η Τουρκία δεν μπόρεσε ποτέ να υποτάξει τους Κούρδους μαχητές στρατιωτικά μετά από σχεδόν 50 χρόνια, κι επειδή το κουρδικό εμποδίζει τα σχέδια της Άγκυρας για την αναδιοργάνωση και το νέο «μοίρασμα» που γίνεται στη Μέση Ανατολή, αναγκαστικά προβαίνουν σε αυτή τη λύση. Δηλαδή, επειδή οι Κούρδοι είναι σημαντικός παράγοντας, οι Τούρκοι αναγκάζονται να τα βρουν μαζί τους. Ας μην ξεχνάμε, ότι οι Κούρδοι ελέγχουν ένα μεγάλο μέρος στη Βόρεια Συρία, ενώ αντιμετωπίζουν και τον ISIS.

Αυτή η αλλαγή στάσης είναι απαραίτητη και για τους Κούρδους όμως. Οι συνθήκες είναι πλέον ώριμες για να ασκούν πολιτική οι Κούρδοι μέσα στην Τουρκία, μέσα από το κοινοβούλιο και να διεκδικούν εκεί τα δικαιώματά τους».

Άλλωστε, συνεχίζει, «ο ίδιος ο Οτσαλάν έχει γράψει στα βιβλία του ότι αυτή την εποχή αποκλείεται ο αγώνας να κερδηθεί στρατιωτικά, αλλά μέσω δημοκρατικών διαδικασιών που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυτόνομα καθεστώτα ή ομοσπονδίες. Ο στόχος, δηλαδή, είναι πια η συνομοσπονδία. Αν δεν πέτυχει αυτό το σχέδιο, τότε η Τουρκία θα διαλυθεί – αυτό ειπώθηκε και μέσα στην τουρκική βουλή.

Τον ρωτάμε αν αυτό σημαίνει την πλήρη αναγνώριση της κουρδικής εθνότητας και τι θα σημαίνει αυτό. Απαντάει καταφατικά.

«Αν αναγνωριστεί το κουρδικό έθνος στην τουρκική κοινωνία ώστε να έχουν όλοι τα ίδια δικαιώματα, τότε πολλά μπορεί να αλλάξουν και να συνεχιστεί ο αγώνας αλλιώς. Όμως εάν δεν γίνει ο εκδημοκρατισμός, τότε τα όπλα δεν θα παραδοθούν. Και αυτό θα είναι κέρδος και για την Τουρκία, να έχει καλές σχέσεις με τους Κούρδους»…

Πάντως «για να τερματιστεί ο αγώνας θα πρέπει να αλλάξει το ίδιο το Σύνταγμα – το άδικο Σύνταγμα του 1924. Εμείς θέλουμε την επιστροφή της Συνθήκης των Σεβρών του 1921 που ορίζει ανεξαρτησία.Φανταστείτε το δημογραφικό στην Τουρκία έχει ως εξής στην πραγματικότητα: Το 41% είναι Τούρκοι και το 45% Κούρδοι, δηλαδή περίπου 30 εκατομμύρια»!

Και υπενθυμίζει ότι «ο αφοπλισμός αφορά μόνο στο PKK και τη δράση του στην Τουρκία. Πρέπει να γνωρίζετε ότι υπάρχουν 120.000 στρατιώτες στη Συρία, και μεγάλα τμήματα τους που είναι μόνο Κούρδοι… Συνολικά οι Κούρδοι στρατιώτες σε όλη την περιοχή ξεπερνούν τις 300.000. Όταν ξεκίνησε τον αγώνα το PKK, ήταν λίγοι αντάρτες με κάποια τυφέκια… Το σημαντικό σε αυτή τη φάση είναι να σωθεί η Ροτζάβα στη Συρία, όπου οι Κούρδοι απολαμβάνουν αυτονομίας. Αυτό θα αναγνωριστεί ντε φάκτο», θεωρεί, για να καταλήξει με ένα μήνυμα για εμάς τους Έλληνες:

«Αυτό που θέλω να πω στους Έλληνες φίλους μας που ανησυχούν για τους Κούρδους, είναι να μην ανησυχούν, ο κουρδικός λαός είναι δυνατός και πάει προς τη νίκη! Ο Οτσαλάν και το PKK ξέρουν τι κάνουν, δεν κάναμε εμείς πίσω, οι Τούρκοι έκαναν πίσω. Και σε αυτή τη νίκη και ο ελληνικός λαός θα έχει μερίδιο, γιατί έχει βοηθήσει πολύ»…

Σταύρος Καλεντερίδης: «Το τέλος είναι μια αρχή – Η Τουρκία ίσως βρεθεί αντιμέτωπη με τον διαμελισμό της»

Ο Σταύρος Καλεντερίδης, πολιτικός επιστήμονας, διεθνολόγος, υπενθυμίζει, με έντονη διάθεση κριτικής, ότι η Ελλάδα έχασε μεγάλες ευκαιρίες που θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιήσει προς όφελός της.

«Δεν αξιοποιήσαμε την οργάνωση ως οφείλαμε, και όλες οι κυβερνήσεις έχουν τεράστιες ευθύνες για αυτό. Αντί να αξιοποιήσουμε τους Κούρδους μαχητές, που αιμορραγούσαν την Τουρκία, τους παραδίδαμε ως τρομοκράτες. Συγκεκριμένα ενώ δίνουμε εύκολα το καθεστώς του πρόσφυγα ακόμα και σε τζιχαντιστές, στους Κούρδους αγωνιστές δεν φερθήκαμε καθόλου καλά.

Ένα παράδειγμα είναι το κλείσιμο του κουρδικό καμπ του Λαυρίου, για να ικανοποιήσουμε την Άγκυρα. Να ξέρετε ότι από εκεί τους Κούρδους τους στείλαμε στη Μαλακάσα, μέσα σε σουνίτες φανατικούς που τους στοχοποίησε. Πρόκειται για επικίνδυνη διαχείριση αυτού του ζητήματος και υπάρχουν βαρύτατες πολιτικές ευθύνες.

Επίσης κακώς δεχτήκαμε την εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση ως τρομοκρατική. Είναι ντροπή αυτό. Κακώς το υποστήριξαν Έλληνες πολιτικοί, έκαναν έγκλημα και νομιμοποίησαν τη γενοκτονία εναντίον τους, ενώ επρόκειτο για ένα αντάρτικο κίνημα που χτυπούσε μόνο στρατιωτικούς στόχους, και διεξήγαγε πόλεμο αντίστασης κατά του δυνάστη τους», εξηγεί. «Υπήρξαν αποφάσεις ευρωπαϊκών δικαστηρίων που δεν τους χαρακτήριζε τρομοκράτες, θα μπορούσε να «πατήσουμε» σε αυτές, όπως και διεθνής υποστήριξη και εμπάργκο όπλων από κάποιες χώρες στην Τουρκία, ενώ οι Αμερικάνοι συνεργάζονται μέχρι και τώρα μαζί τους. Εμείς όμως δεν πράξαμε ποτέ τα δέοντα», προσθέτει.

Κι ο Σταύρος Καλεντερίδης, θεωρεί ότι το PKK ήδη έχει πετύχει κάτι σημαντικό: «Η προσφορά του PKK στο κουρδικό όραμα για ανεξαρτησία είναι τεράστια, καθώς αυτό το κίνημα πέτυχε το να αποτρέψει την εξόντωση της κουρδικής ταυτότητας η οποία ήταν στα πρόθυμα της εξαφάνισης πριν το 1978. Μέχρι τότε, οι Κούρδοι δεν μπορούσαν καν να αυτοπροσδιοριστούν, ούτε να μιλήσουν δημόσια τη γλώσσα τους. Τους έλεγαν Τούρκους των βουνών, όμως χάρτη στον αγώνα τους πέτυχαν να μην αφομοιωθούν».

Και στο στρατιωτικό σκέλος όμως, «οι Κούρδοι στο Κουρδιστάν κέρδισαν. Τους πολεμούσε λυσσαλέα ο δεύτερος μεγαλύτερος στρατός του ΝΑΤΟ επί τόσα χρόνια, κι όμως ελάχιστα ουσιαστικά πλήγματα τους επέφεραν… Από την άλλη, οι Τούρκοι συχνά έκρυβαν τους θανάτους τους -τα παρουσίαζαν στις οικογένειες ως ατυχήματα- ενώ δεν μπόρεσαν ποτέ να επιβληθούν, παρά σύγχρονα όπλα τεχνολογίας αιχμής, και με την πολεμική της αεροπορία. Χρησιμοποιούσε μάλιστα και απαγορευμένα όπλα, όπως αέρια μουστάρδας στις σήραγγες του Καντίλ, ωστόσο καμία διεθνής καταδίκη δεν έγινε και κανένας παρατηρητής του ΟΗΕ δεν τα έλεγξε αυτά».

Όπως ερμηνεύει ο ίδιος αυτό το «παράδοξο», συνέβη διότι «όταν ο Κούρδος αντάρτης βγαίνει στο βουνό, λαμβάνει υπερβατικές αποφάσεις που δεν μπορούμε καν να τις φανταστούμε. Είναι αποφασισμένοι για όλα και για αυτό ήταν τόσο καλοί μαχητές».

Σχετικά με τον αφοπλισμό που συμφωνήθηκε, ο Σταύρος Καλεντερίδης θεωρεί ότι ο αγώνας των Κούρδων δεν παύει, αλλά αλλάζει μορφή.

«Το τέλος, θα το ακολουθήσει μια νέα αρχή. Αν γίνει ο αφοπλισμός, τότε πολλοί Κούρδοι μαχητές θα φύγουν, άλλοι για την Ευρώπη κι άλλοι για τη Ροτζάβα. Τότε, δεν θα υπάρχει η παραμικρή νομιμοποίηση για την Τουρκία να τους χτυπήσει ξανά. Έτσι η Άγκυρα στερείται ένα τεράστιο όπλο και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Δηλαδή, με αυτή την κίνηση η Τουρκία δεν έχει ούτε καν την πρόφαση, να καταπιέζει τους Κούρδους και να προβαίνει σε χιλιάδες φυλακίσεις. Σας θυμίζω, ότι μια κατηγορία για τον Ιμάμογλου είναι η υποτιθέμενη συνεργασία με τρομοκρατική οργάνωση! Και εάν δεν υπάρξει συμφιλίωση, τότε είναι δεδομένο ότι οι Κούρδοι θα πάρουν ξανά τα όπλα».

Τι μέλλει γενέσθαι; «Η εξέλιξη αυτή, δεν αποκλείεται να επιφέρει ραγδαίες επιπτώσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας. Οι επικεφαλής του κουρδικού κόμματος, του DEM, λέει ότι οι Κούρδοι και οι Τούρκοι πρέπει να ζήσουν με ειρήνη, αλλά για να γίνει αυτό θα πρέπει η γείτονα να εκδημοκρατιστεί, δηλαδή να έχουν φωνή οι μειονότητες, να αναγνωριστούν οι γενοκτονίες». Τότε, θεωρεί ο διεθνολόγος, «εάν το κράτος υποχρεωθεί να αντιμετωπίσει την ιστορία του, τότε αυτό μπορεί να σημάνει σε βάθος ακόμα και ομοσπονδοποίηση της Τουρκίας ή τον ντε φάκτο διαμελισμό της».

«Δηλαδή, αυτό που θα προβάλλουν πια οι Κούρδοι, θα είναι το μοντέλο της αυτονομίας και της ομοσπονδοποίησης, με τη βιωματική μάλιστα δημοκρατία όπως τη ζουν στη Ροτζάβα. Αυτό θα επιδιώξουν κι όχι ανεξάρτητο Κουρδιστάν», καταλήγει.

Και οι τελευταίες εξελίξεις με τον πόλεμο Ισραήλ-Ιράν ίσως και να ευνοούν κάτι τέτοιο, ειδικά αν πέσει το καθεστώς. «Αν πάμε σε διαμελισμό του Ιράν, τότε θα γίνει κουρδικό κράτος στα δυτικά, και μετά αυτή η εξέλιξη θα χτυπήσει την πόρτα της Τουρκίας. Για αυτό ήθελαν άμεσα λύση, προκειμένου να προλάβουν μια εξέλιξη σαν και αυτή»…

Μαριάννα Χαρουντάκη: «Η πολιτική ανεξαρτησία των Κούρδων ίσως είναι προ των πυλών»

Η Μαριάννα Χαρουντάκη, Επίκουρη καθηγήτρια Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Λίνκολν, έχει ειδικότητα στα θέματα Μέσης Ανατολής και στο κουρδικό. Μιλώντας στο Newsbomb για τη συμφωνία, κάνει λόγο για μεν «τέλος εποχής», που μπορεί όμως να επιφέρει μια «νέα τάξη πραγμάτων».

Όπως αναλύει: «Η εν λόγω συμφωνία, αποτέλεσμα πολυετών διαπραγματεύσεων, σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής. Το Κουρδικό κίνημα της Τουρκίας που απασχόλησε έντονα τις περιφερειακές εξελίξεις με αποκορύφωμα τη δεκαετία του 1990 για ακόμα μία φορά παίζει σήμερα ρόλο ρυθμιστή στις εσωτερικές και περιφερειακές αλλαγές. Εν προκειμένω ο αφοπλισμός του PKK στη βάση συνταγματικών εγγυήσεων όχι μόνο θα βάλει τέλος στο πρόβλημα του PKK όπως αυτό έχει χαρακτηριστεί από το τουρκικό κράτος, αλλά θα συνδράμει και στην επίλυση του κουρδικού ζητήματος της Τουρκίας με δεδομένο ότι το τελευταίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τους στόχους του κινήματος.

Αυτό απαιτεί πολιτική βούληση και ίσως η συγκυρία της ανάγκης της πολιτικής Ερντογάν για παγίωση του status quo του σε συνδυασμό με την εν εξελίξει αποδυνάμωση των περιφερειακών κρατών – αραβικών και μη – απότοκος της 7^ης Οκτώβρη να δώσει λύση σε ιστορικές συγκρούσεις στην περιοχή για τη μετάβαση στην επόμενη τάξη πραγμάτων όπως αυτή θα καθοριστεί από την περιφερειακή και διεθνή πολιτική».

Ρωτάμε την καθηγήτρια ποιες θα είναι οι εξελίξεις από εδώ και πέρα και αν το όραμα των Κούρδων για ανεξαρτησία ή αυτονομία τελειώνει.

«Αναμφισβήτητα η σύνδεση των Κούρδων με τις διεθνείς σχέσεις αποτυπώνεται στο γνωστό Κουρδικό ζήτημα που όμως είναι ζητήματα λόγω των διαφορετικών χαρακτηριστικών τους όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τις δομές μέσα στις οποίες εξελίχθηκαν. Η διεθνοποίηση του Κουρδικού ζητήματος με την πτώση της Δημοκρατίας της Μαχαμπάτ, από το 1946 δηλαδή και μετά καταδεικνύει την ιστορική σημασία των Κούρδων του Ιράκ, Ιράν, Συρίας και Τουρκίας. Η κουρδική πραγματικότητα για αυτοδιάθεση έχει εκφραστεί με διαφορετικές ρητορικές και έχει αποτυπωθεί σε διαφορετικά μοντέλα συνύπαρξης πάντα στα πλαίσια των υπαρχόντων συνόρων. Ξεχωρίζει η επίλυση του Κουρδικού ζητήματος του Ιράκ με την ανάδειξη της Αυτόνομης Περιοχής του Κουρδιστάν σε συνταγματική οντότητα (2006) μέσω του μοντέλου της ομοσπονδίας.

Τυπικά το Κουρδικό Ζήτημα του Ιράκ έχει επιλυθεί όμως απομένει μια ουσιαστική εφαρμογή του συντάγματος που προυποθέτει μια τριμερή συμφωνία τόσο με τους Άραβες Σιίτες όσο και τους Άραβες Σουνίτες. Όσον αφορά τη Συρία, η ύπαρξη της Αυτόνομης Διοίκησης της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (2013) σηματοδοτεί και την απαρχή της επίλυσης του Κουρδικού ζητήματος και το ίδιο υποσχόμενη διαφαίνεται και η πρόσφατη αντιμετώπιση του PKK από το τουρκικό κράτος».

Και καταλήγει: «Η πολιτική – και όχι όραμα – ανεξαρτησίας των Κούρδων σήμερα όπως αυτή εκφράζεται συλλογικά και συγκεκριμένα ίσως για πρώτη φορά στη νεώτερη ιστορία είναι προ των πυλών του 21^ου αώνα»…