Κίνδυνος να μετατραπούν Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος σε μόνιμη ζώνη συγκρούσεων

«Η αξίωση μη διαπραγματεύσιμης επικράτειας κινδυνεύει να μετατρέψει το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο σε μόνιμες ζώνες σύγκρουσης»

31 Οκτωβρίου 2025 ·

Ελίζαμπεθ Σάμσον

Η τουρκική σημαία κυματίζει πάνω από το λιμάνι της Κουσάντασι, στην δυτική ακτή της Τουρκίας στο Αιγαίο, τη στιγμή του ηλιοβασιλέματος.

Οι τουρκικές και ελληνικές αντιπροσωπείες ολοκλήρωσαν έναν ακόμη κύκλο διαπραγματεύσεων για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης στην Άγκυρα στις 23 Οκτωβρίου 2025. Οι αξιωματούχοι χαρακτήρισαν τη συνάντηση «θετική και εποικοδομητική». Ωστόσο, παρά τις δεκαετίες διαλόγου, η στρατηγική εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο συμμάχων του NATO παραμένει χαμηλή. Η ριζική αιτία έγκειται στην ολοένα πιο αποφασιστική ναυτική στάση της Τουρκίας που εκφράζεται μέσω της δόγματος της Mavi Vatan (Μπλε Πατρίδα).

Από το 2006, η Άγκυρα αντιμετωπίζει τα ύδατα γύρω από την Τουρκία ως εθνικό έδαφος, αναβαθμίζοντας τις ναυτικές διαφορές σε υπαρξιακές αξιώσεις. «Η Μπλε Πατρίδα» δεν βλέπει την Τουρκία ως χώρα με στενό παράκτιο μέτωπο, αλλά ως ναυτική δύναμη με μια εκτεταμένη «πατρίδα» που εκτείνεται στη Μαύρη Θάλασσα, στη Θάλασσα του Μαρμαρά, στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Στοχεύει στον έλεγχο εκτεταμένων ζωνών — συμπεριλαμβανομένης της ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας και των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ) — βάσει της τουρκικής ερμηνείας της γεωγραφίας και του δικαίου, θέτοντας υπό αμφισβήτηση διεθνείς κανονισμούς και απειλώντας τη συνοχή εντός του NATO.

Απορρίπτοντας το πλαίσιο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UN Convention on the Law of the Sea — την οποία η Τουρκία αρνείται να επικυρώσει), ο τούρκος δημοσιογράφος Cengiz Çandar χαρακτήρισε την «Μπλε Πατρίδα» ως «συνταγή για διαρκή σύγκρουση» στην Ανατολική Μεσόγειο. (turkeyanalyst.org). Με τον επαναπροσδιορισμό ναυτικών ζωνών ως μη διαπραγματεύσιμης επικράτειας, η Τουρκία ρισκάρει να μετατρέψει το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο από πεδία διπλωματίας σε μόνιμες ζώνες σύγκρουσης. Αντί να επιδιώκει διαπραγματευτικές, νόμιμες λύσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο, η Άγκυρα επιλέγει αναθεωρητισμό και επεκτατικό όραμα της ναυτικής κυριαρχίας.

Το δόγμα πλέον καθορίζει τις τουρκικές επιχειρήσεις και διαμορφώνει τις περιφερειακές πολιτικές της Άγκυρας. Στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία χρησιμοποιεί την «Μπλε Πατρίδα» για να αιτιολογήσει τη μονομερή κήρυξη ναυτικών ζωνών, να αμφισβητήσει συμφωνίες ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ισραήλ, και να συνάψει συμφωνίες που παραβιάζουν την κυριαρχία των γειτόνων της.

Στις 27 Νοεμβρίου 2019 υπέγραψαν η Τουρκία και η Λιβύη Μνημόνιο Κατανόησης για τη ναυτική οριοθέτηση και στρατιωτική συνεργασία — μια συμφωνία που δημιούργησε διάδρομο ΑΟΖ που συνδέει τη νότια ακτή της Τουρκίας με τη βορειοανατολική της Λιβύης, διαπερνώντας ζώνες που διεκδικούν η Ελλάδα και η Κύπρος και αγνοώντας νησιά όπως η Κρήτη. Η Ελλάδα και η Κύπρος κατήγγειλαν τη συμφωνία ως «παράνομη», οι ΗΠΑ την χαρακτήρισαν «μη βοηθητική και προκλητική», και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε ότι «παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών» και παραβιάζει το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Αθήνα προσέθεσε πως το ανανεωμένο Μνημόνιο Τουρκίας–Λιβύης το 2022 για υδρογονάνθρακες αποτελεί σκόπιμη κλιμάκωση πλήττοντας τη σταθερότητα και παραβιάζοντας τα κυριαρχικά της δικαιώματα. (Βικιπαίδεια)

Στο Αιγαίο, η Τουρκία αμφισβητεί την αρχή του Δικαίου της Θάλασσας ότι τα νησιά δημιουργούν πλήρη ναυτική δικαιοδοσία όταν βρίσκονται κοντά στην τουρκική ηπειρωτική χώρα. Για να επιβάλει τη κυριαρχία της, η Άγκυρα επανειλημμένα εκδίδει NAVTEX ειδοποιήσεις για ερευνητικά σκάφη που κινούνται σε αμφισβητούμενα ύδατα — έξι μόνο μεταξύ 2024 και 2025 — προκαλώντας άμεσες ελληνικές αντιδράσεις. Η Αθήνα υποστηρίζει ότι αυτές οι ενέργειες παραβιάζουν την ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα της, ενώ η Άγκυρα ισχυρίζεται πως βρίσκονται εντός των αυτοκαθορισμένων ναυτικών ζωνών της. (Βικιπαίδεια)

Τι σημαίνει αυτό για Ελλάδα και Ανατολική Μεσόγειο

• Η αξίωση της Τουρκίας για «μη διαπραγματεύσιμη επικράτεια» απορυθμίζει τις παραδοσιακές διαδικασίες διαπραγμάτευσης και νομιμότητας, ανοίγοντας το ενδεχόμενο μόνιμης έντασης στην περιοχή.
• Η προσπάθεια επανερμηνείας συνόρων, ηπειρωτικών υφαλοκρηπίδων και ΑΟΖ συνιστά απειλή για τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας, της Κύπρου και άλλων κρατών.
• Η συμμετοχή της Τουρκίας σε στρατιωτικές και ερευνητικές ενέργειες ενισχύει τον κίνδυνο στρατιωτικού επεισοδίου.
• Η διεθνής διάσταση (NATO, ΕΕ, μεσόγειες συμφωνίες) καθιστά το ζήτημα κρίσιμο όχι μόνο για τα εμπλεκόμενα κράτη αλλά και για την περιφερειακή ασφάλεια.
• Για την Ελλάδα, η στρατηγική αντιμετώπισης περιλαμβάνει την ενίσχυση διπλωματικών συμμαχιών, τη διατήρηση επιφυλακής στο Αιγαίο και τη διεκδίκηση διεθνών μηχανισμών για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων της.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε στις 17 Οκτωβρίου 2025 πρόταση για την αναβίωση ενός Φόρουμ της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο θα περιλαμβάνει την Αίγυπτο, την Κύπρο, τη Λιβύη και την Τουρκία, με στόχο την επίτευξη θαλάσσιων συμφωνιών «βάσει του σεβασμού του διεθνούς δικαίου, και ιδίως του Δικαίου της Θάλασσας». Η Τουρκία δεν έχει αποδεχθεί ακόμη την πρόταση, αλλά οι εκτεταμένες της αξιώσεις στο πλαίσιο της «Μπλε Πατρίδας» και η απόρριψη των νομικών κανόνων καθιστούν τη συμμετοχή της απίθανη.

Αμφισβητώντας εκτενείς θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο, η Άγκυρα υπονομεύει τη συνοχή του ΝΑΤΟ και την περιφερειακή σταθερότητα, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη που είναι ζωτικής σημασίας για τη συλλογική άμυνα.

Οι επιπτώσεις της Μπλε Πατρίδας υπερβαίνουν τις διμερείς διαφορές. Με την αμφισβήτηση θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, η Άγκυρα διακυβεύει τη συνοχή του ΝΑΤΟ και την περιφερειακή σταθερότητα, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη που απαιτείται για την αποτελεσματική συλλογική άμυνα. Οι επεκτατικές της αξιώσεις εναντίον συμμάχων αποδυναμώνουν την αποτρεπτική ισχύ της Συμμαχίας και εισάγουν αβεβαιότητα σε επενδύσεις και έργα ενέργειας, όπως ο αγωγός EastMed. Καθώς η περιοχή γίνεται κρίσιμη για την εξερεύνηση φυσικού αερίου και τη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία, η επιθετική ναυτική στάση της Τουρκίας απειλεί τόσο την περιφερειακή τάξη όσο και την ενεργειακή ασφάλεια της Δύσης.

Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η ιδεολογική εδραίωση της «Μπλε Πατρίδας» εντός της Τουρκίας. Η δόγμα έχει πλέον ενσωματωθεί στα σχολικά προγράμματα σπουδών, με τους μαθητές να μαθαίνουν ότι η Τουρκία «αγωνίζεται ενάντια σε άδικες αξιώσεις» που αρνούνται τα νόμιμα θαλάσσια δικαιώματά της. Αυτή η ιδεολογική κατήχηση παρουσιάζει τις θαλάσσιες διαφορές ως αγώνες εθνικής απελευθέρωσης, διαμορφώνοντας μια νέα γενιά που αντιλαμβάνεται τη διπλωματία ως αδυναμία και τον εδαφικό αναθεωρητισμό ως πατριωτικό καθήκον. Η μεταμόρφωση αυτή δείχνει ότι η Μπλε Πατρίδα δεν αποτελεί απλώς ένα διαπραγματευτικό εργαλείο, αλλά ένα μακροπρόθεσμο ιδεολογικό σχέδιο. Συνδυάζει εθνικισμό, μιλιταρισμό και γεωπολιτικό αναθεωρητισμό – ένα επικίνδυνο μείγμα για ένα μέλος του ΝΑΤΟ που βρίσκεται σε στρατηγικό σταυροδρόμι.

Για την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ερώτημα δεν είναι εάν μπορούν να μετριαστούν οι φιλοδοξίες της Τουρκίας, αλλά εάν μπορούν να περιοριστούν. Αν η Τουρκία συνεχίσει να εφαρμόζει τη στρατηγική της Μπλε Πατρίδας, οι προκλήσεις προς την Ελλάδα και την Κύπρο θα συνεχιστούν, η ενότητα εντός του ΝΑΤΟ θα διαρραγεί και η Ανατολική Μεσόγειος θα παραμείνει εστία σύγκρουσης. Η αξιοπιστία του ΝΑΤΟ εξαρτάται από τη βούλησή του να αντιμετωπίσει τις απειλές που προέρχονται από το εσωτερικό του με την ίδια αποφασιστικότητα όπως εκείνες από το εξωτερικό. Η ανοχή απέναντι σε ένα μέλος που εφαρμόζει επεκτατικές δοξασίες, αποσταθεροποιεί συμμάχους και παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, κινδυνεύει να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που καμία συμμαχία δεν μπορεί να αντέξει.

Η Elizabeth Samson είναι διεθνολόγος, Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Queens College-CUNY, Writing Fellow στο Middle East Forum και πρώην Visiting Fellow στο Hudson Institute. Είναι κάτοχος πτυχίου Νομικής (J.D.) από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Fordham και μεταπτυχιακού τίτλου (LL.M.) στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Η κα Samson μιλάει διεθνώς για θέματα δικαίου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με εξειδίκευση στο διεθνές και συνταγματικό δίκαιο. Έχει συγγράψει πολυάριθμες δημοσιεύσεις με αξιολόγηση από ομοτίμους πάνω σε θέματα συγκριτικού διεθνούς δικαίου και ανθρωπιστικού δικαίου. Άρθρα της έχουν δημοσιευθεί στους New York Times, Wall Street Journal, The Guardian, Washington Times, New York Post και σε άλλα έντυπα.

meforum.org

Ο Σταύρος Καλεντερίδης στο ACTION 24 για τις ενεργειακές απειλές της Τουρκίας εναντίον του Ελληνισμού

Γράφει ο Μιχάλης Ψύλος, Ναυτεμπορική

Ήταν Τρίτη, 5 Νοεμβρίου 2024, όταν συνολικά 77 εκατομμύρια Αμερικανοί ψήφισαν τον Ντόναλντ Τραμπ και τον εξέλεξαν ως τον 47ο πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. Έναν χρόνο μετά, ο κόσμος έχει αλλάξει πιο γρήγορα από ό,τι νομίζαμε. Και σίγουρα, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν έχει χάσει ούτε μια μέρα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.

Λίγο πριν από την επέτειο της εκλογικής του νίκης, ο πρόεδρος των ΗΠΑ διέταξε μάλιστα την κατεδάφιση της ανατολικής πτέρυγας του Λευκού Οίκου – χωρίς καμία έγκριση από καμία αρχή, χωρίς καν μια σοβαρή συζήτηση. Στη θέση της πτέρυγας, ο Τραμπ κατασκευάζει τώρα μια πολυτελή αίθουσα χορού, στο στυλ των Βερσαλλιών. Ήταν ευρέως γνωστό ότι ο Τραμπ θεωρούσε τον Λευκό Οίκο ανάξιο γι’ αυτόν – πολύ μικρό, πολύ αποπνικτικό. Όσο και αν αυτή η σεμνότητα, στο νεοκλασικό στυλ του Λευκού Οίκου, είχε προβλεφθεί στα πρώτα χρόνια της νεαρής  αμερικανικής δημοκρατίας.

«Μπορεί οι ξένοι να τον βρίσκουν δυσάρεστο, αλαζόνα, ενοχλητικό ή μισητό, αλλά για πολλούς Αμερικανούς, ο Ντόναλντ Τραμπ, παρά τις υπερβολές του, έχει πετύχει πολλούς από τους στόχους που είχε υποσχεθεί», λένε στη Ναυτεμπορική άνθρωποι της Ομογένειας στην Αμερική και εξηγούν: «Ας ξεκινήσουμε με μερικούς αριθμούς: το αμερικανικό κοινό εγκρίνει συνολικά τον Τραμπ με μέσο όρο 42% στις δημοσκοπήσεις. Αυτό το ποσοστό μπορεί να φαίνεται σαν μειοψηφία, αλλά δεν είναι, σύμφωνα με τα ιστορικά ποσοστά αποδοχής των προέδρων. Ειδικά σε ορισμένα ζητήματα, όπως η μετανάστευση, τα ναρκωτικά και η ασφάλεια, πάνω από το 50% εγκρίνει τις πολιτικές Τραμπ.

Για παράδειγμα, τονίζουν, ο Τραμπ κέρδισε τον πόλεμο ή τουλάχιστον τη μάχη, κατά της παράτυπης μετανάστευσης. Χωρίς να θεσπίσει νέους νόμους, αλλά απλώς επιβάλλοντας αυστηρότερα τους υπάρχοντες. Ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών έχει μειωθεί από περίπου 10.000 την ημέρα σε σχεδόν μηδενικό- ακόμη και οι Δημοκρατικοί αναγκάστηκαν να το παραδεχτούν. Περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν εισέλθει νόμιμα στη χώρα μόνο φέτος.

Το οικονομικό παιγνίδι

Έπειτα, υπάρχει και το οικονομικό παιχνίδι: Με ανάπτυξη 1,6% τους πρώτους έξι μήνες του έτους, η οικονομία των ΗΠΑ αποδεικνύεται εκπληκτικά ισχυρή παρά τις προστατευτικές εμπορικές πολιτικές.

Αυτή η ανάπτυξη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μαζικές επενδύσεις στην τεχνητή νοημοσύνη, που έφτασαν τα 390 δισεκατομμύρια δολάρια.

Οι τρεις τεχνολογικοί γίγαντες Alphabet, Meta και Microsoft,  επένδυσαν 78 δισεκατομμύρια δολάρια στην Τεχνητή Νοημοσύνη, μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου – σχεδόν δύο φορές περισσότερα  από ό,τι την ίδια περίοδο πέρυσι. «Η Τεχνητή Νοημοσύνη ήταν ο κύριος μοχλός ανάπτυξης της αμερικανικής οικονομίας φέτος», λέει η Κάρεν Ντάιναν, επικεφαλής οικονομολόγος στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ από το 2014 έως το 2017 και νυν καθηγήτρια οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ. Χωρίς την Τεχνητή Νοημοσύνη, λέει ο  Γιώργος Σαραβέλος, επικεφαλής ανάλυσης συναλλάγματος στην Deutsche Bank Research, η αμερικανική οικονομία πιθανότατα θα είχε ήδη βυθιστεί σε ύφεση.

Εκατομμύρια Αμερικανοί πάντως λαμβάνουν φορολογική πίστωση για σημαντική μείωση των ομοσπονδιακών φόρων, ενώ ο πληθωρισμός έχει κολλήσει στο 3% σε σύγκριση με τον ετήσιο μέσο όρο του 5,3% κατά τη διάρκεια της προεδρίας Μπάιντεν. Ένα άλλο βασικό γεγονός για τον μέσο Αμερικανό είναι ότι η τιμή της βενζίνης έχει μειωθεί, ενώ η εγχώρια εξόρυξη σχιστολιθικού πετρελαίου έχει αυξηθεί κατά πάνω από ένα εκατομμύριο βαρέλια την ημέρα, φτάνοντας στο ρεκόρ των 13,5 εκατομμυρίων βαρελιών.

Αν και οι δασμοί που έχει επιβάλει ο πρόεδρος Τραμπ σε πολλές χώρες είναι υψηλοί, οι ψηφοφόροι του Αμερικανού προέδρου δεν έχουν δει ακόμη την ακρίβεια να αυξάνεται στα ράφια, καθώς θα χρειαστεί χρόνος. Πολλές ξένες εταιρείες έχουν αρχίσει επίσης, να επενδύουν στις ΗΠΑ για να παράγουν τα προϊόντα τους εκεί και έτσι να παρακάμπτουν τους νέους προστατευτικούς δασμούς.

«Ένα σήμα που έγινε αντιληπτό από την κοινή γνώμη αλλά και από την χρηματιστηριακή αγορά, με τη Wall Street στο υψηλότερο σημείο της, επιτρέποντας έτσι την ανακατανομή των οικονομικών πόρων και σε εκείνα τα συνταξιοδοτικά ταμεία που αποτελούν το πολύτιμο αποθεματικό για δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανούς»,  τονίζουν μέλη της Ομογένειας.

Καλά χαρτιά

Εν ολίγοις, στο εσωτερικό, ο Τραμπ μπορεί να παίξει μερικά καλά χαρτιά, όσο και αν η πολιτική της Ουάσιγκτον έχει αντικατασταθεί από έναν Λευκό Οίκο, του οποίου η αποστολή είναι να κάνει τις επιθυμίες των ενοίκων του πραγματικότητα.

Οι επικριτές του Τραμπ τονίζουν μάλιστα ότι ο πρόεδρος δεν διστάζει να κινητοποιεί την Εθνοφρουρά  για να καταστείλει κατασκευασμένες κρίσεις ασφαλείας στους δρόμους, φιμώνει αντίπαλα μέσα ενημέρωσης, εκβιάζει τα πανεπιστήμια και οι μετανάστες διώκονται και απελαύνονται για κανέναν άλλο λόγο παρά για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. «Επίθετα όπως «άνευ προηγουμένου» ή «αδιανόητο» έχουν χάσει το νόημά τους στην Αμερική του Τραμπ», όπως αναφέρει η ισπανική El Pais.

Το δίκαιο του ισχυρού

Ίσως στην εγχώρια σφαίρα, το αυταρχικό στυλ του Αμερικανού προέδρου να μην έχει τόσο μεγάλο αντίκτυπο όσο στη διεθνή σκηνή, λένε Ευρωπαίοι διπλωμάτες.

Από την μία ημέρα στην άλλη, ο Τραμπ ακύρωσε την βοήθεια σε εκατομμύρια ανθρώπους στην Αφρική, απέσυρε τις ΗΠΑ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και από διεθνείς συμφωνίες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, απαίτησε αύξηση των αμυντικών δαπανών στις χώρες του ΝΑΤΟ στο 5%. Ο Τραμπ πιστεύει ότι οι σύμμαχοι και οι διεθνείς οργανισμοί όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το ΝΑΤΟ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επωφελούνται αθέμιτα από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη χρηματοδότησή τους. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους πέτυχε να αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες των μελών του ΝΑΤΟ.

Όπως γράφει το New Yorker, η γενική αντίδραση του Τραμπ είναι να δίνει προτεραιότητα στο δίκαιο του ισχυρότερου. Αν και στο εξωτερικό μέτωπο, ο Τραμπ καυχιέται ότι έχει επιλύσει οκτώ παγκόσμιες συγκρούσεις: Ανάμεσά τους ο πόλεμος στη Γάζα, η διένεξη Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν, Ινδίας και Πακιστάν, Καμπότζης και Ταϊλάνδης, Κονγκό και Ουγκάντα, Σερβίας και Κοσσυφοπεδίου, για να μην αναφέρουμε ότι το Ιράν έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα.

Διευρύνεται το χάσμα με την ΕΕ

Το χάσμα πάντως μεταξύ της Αμερικής και των συμμάχων της, ιδίως με την  Ευρώπη, διευρύνεται. Σε σημείο  μάλιστα που να  αναδύεται ένα διατλαντικό σχίσμα. «Τα στοιχεία δείχνουν  άλλωστε, ένα πράγμα πάνω απ’ όλα: Η Ευρώπη είναι πολύ αδύναμη, τόσο οικονομικά όσο και όσον αφορά την πολιτική ασφαλείας – και ο λαός το έχει αναγνωρίσει αυτό εδώ και καιρό», γράφει η γερμανική Wirtschafts Woche. «Στην εμπορική διαμάχη, η ΕΕ έχει υποκύψει στις ΗΠΑ – ένα ανησυχητικό σημάδι του πόσο ευάλωτη έχει  γίνει».

Το γεγονός ότι η ΕΕ δεν παίζει σχεδόν κανένα ρόλο σε ζητήματα στη Μέση Ανατολή ή στον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία θα πρέπει να αποτελέσει αφύπνιση.