Γράφει ο Γιάννος Χαραλαμπίδης, Σημερινή

Στη μέγκενη των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ μπαίνουν Κύπρος και Ελλάδα και κατ’ επέκτασιν Αιγαίο και Κυπριακό, μετά τις εξελίξεις στη Νέα Υόρκη. Οι ΗΠΑ άνοιξαν νέα σελίδα με την Τουρκία, στην οποία έδωσαν μεν ελπίδα και προοπτική για την απόκτηση των F-35, τον εκσυγχρονισμό των F-16 και την αγορά των «Boeing», καθώς και άλλες συνεργασίες, που μπορούν να φτάσουν τα 63 δις δολάρια, αλλά, ταυτοχρόνως, ο Πρόεδρος Τραμπ έθεσε τους δικούς του όρους, χωρίς σε αυτό το σκηνικό της συναλλαγής να εμπλέκονται είτε το casus belli είτε ο τερματισμός της κατοχής της Κύπρου. Για να ληφθούν υπόψη αυτοί οι δυο όροι δίνεται μάχη από ομάδα μελών του Κογκρέσου, των οποίων όμως η θέση θα γίνει δύσκολη εάν κλείσει η συμφωνία-κλειδί για την ανταλλαγή των «Πάτριοτ» με την αποχώρηση των S-400.

Τουρκική χυλόπιτα

Πώς, λοιπόν, διαμορφώθηκε το σκηνικό στη Νέα Υόρκη; Εάν το δούμε πολιτικώς ψυχρά, καθορίστηκε από τα εξής γεγονότα:

Πρώτο: Ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν γύρισε την πλάτη στον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στην προγραμματισμένη συνάντηση της περασμένης Τετάρτης. Ήταν μια διπλωματική χυλόπιτα, που έφερε τρικυμία στο φλερτ των «ήρεμων νερών» του Αιγαίου. Ο Ταγίπ Ερντογάν προτίμησε να παρευρεθεί σε σύσκεψη με αραβικά – μουσουλμανικά κράτη, καθήμενος σημειολογικά στην κεφαλή του τραπεζιού με τον Πρόεδρο Τραμπ ως συμπρόεδροι.

∆εύτερο: Της ακύρωσης της συνάντησης Μητσοτάκη και Ερντογάν είχε προηγηθεί η ομιλία του Τούρκου Προέδρου από του βήματος του ΟΗΕ. Με αυτήν απείλησε την Ελλάδα να μην προχωρήσει σε οποιεσδήποτε δράσεις στο Αιγαίο και αλλού που θ’ αποκλείουν τη χώρα του και τους Τουρκοκυπρίους και ταυτοχρόνως κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να προχωρήσει στην αναγνώριση του ψευδοκράτους, διευκρινίζοντας ότι δεν υπάρχει άλλη διευθέτηση στο Κυπριακό εκτός από εκείνη των δύο λαών και των δύο κρατών. Με τον τρόπο αυτό προδίκασε το αποτέλεσμα της χθεσινής Τριμερούς, μεταξύ του ΓΓ του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, του Προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη και του Ερσίν Τατάρ, που επιβεβαίωσε το χάσμα μεταξύ των δυο πλευρών. Ο μεν Τατάρ αναφέρεται σε «ισότιμη κυριαρχία» αντί σε πολιτική ισότητα, που παραπέμπει σε δύο κράτη, και ο Πρόεδρος, λόγω του εγκλωβισμού στον οποίο βρίσκεται, σηκώνει ως δική του σημαία την προηγούμενη τουρκική θέση περί της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, που θα πηγάζει – όπως αναφέρεται στα συμφωνηθέντα μεταξύ Αναστασιάδη – Έρογλου, καθώς και η κυριαρχία – από τους Τουρκοκυπρίους και τους Ελληνοκυπρίους, χωρίς αναφορά σε έναν και ενιαίο λαό. Το γεγονός αυτό προσφέρει στην άλλη πλευρά τη δυνατότητα να το ερμηνεύει ως χωριστούς λαούς και κυριαρχίες. Ούτε καν τα ΜΟΕ προχώρησαν και δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο εφόσον, εκτός των άλλων, στα κατεχόμενα θα διεξαχθούν οι λεγόμενες «προεδρικές εκλογές» στις 19 Οκτωβρίου με δεύτερη Κυριακή στις 26 του ίδιου μήνα εφόσον κανείς από τους 8 υποψηφίους δεν επιτύχει ποσοστό της τάξης του 50% συν μια ψήφο.

Η νέα Πενταµερής

Η νέα Πενταμερής μεταξύ του Προέδρου Χριστοδουλίδη, του κατοχικού ηγέτη και των τριών εγγυητριών δυνάμεων θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο. Υπάρχουν δυνάμεις στο εσωτερικό, όπως το ΑΚΕΛ και το Βολτ, καθώς και άλλοι στο διεθνές σκηνικό και δη οι Βρετανοί, ακόμη και εμπλεκόμενοι του ΟΗΕ, που προσδοκούν στην «εκλογή» του Τουφάν Ερχιουρμάν, ο οποίος εντάσσει τη διχοτόμηση κάτω από τον μανδύα της ομοσπονδίας, με στόχο να εντάξει το ψευδοκράτος εκεί που του αξίζει στη διεθνή κοινότητα, όπως σαφώς δήλωνε ο Μεχμέτ Αλί Ταλάτ. Ο τελευταίος ανήκε και ανήκει στο ίδιο κόμμα (τ/κ Ρεπουμπλικανικό) με τον Ερχιουρμάν και είχε αποτύχει στην επίλυση του Κυπριακού όταν ήταν ηγέτης των Τουρκοκυπρίων και Πρόεδρος της ∆ημοκρατίας ο μ. φίλος του και κοινής αριστερής ιδεολογικής ταυτότητας, ∆ημήτρης Χριστόφιας.

Το πακέτο

Βεβαίως, το ερώτημα είναι το εξής: Εδώ, πλέον, ο Ερντογάν δεν υπολογίζει τον Μητσοτάκη ως προς τις επιλογές του, θα λάβει υπόψη τον Ερχιουρμάν ή τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη; Άλλωστε, το τρίτο συναφές γεγονός της Ν. Υόρκης – το τέταρτο στην ουσία πριν από την Τριμερή – ήταν η συνάντηση του Προέδρου Τραμπ με τον Τούρκο ομόλογό του, Ταγίπ Ερντογάν. Η συνάντηση αυτή σηματοδοτεί μια νέα πορεία των σχέσεων ΗΠΑ – Τουρκίας. Ο Ταγίπ Ερντογάν μετέβη στον Λευκό Οίκο με την προοπτική να γίνουν συμφωνίες που αγγίζουν τα 63 δις δολάρια. Περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, την αγορά πολιτικών αεροσκαφών από την “Boeing”, την αναβάθμιση των F-16 και την επανένταξη της Τουρκίας και την προμήθεια των F-35. Βεβαίως, ο Πρόεδρος Τραμπ ήταν θερμός στη συνάντηση με τον Τούρκο ομόλογό του, τον οποίο χαρακτήρισε «σκληρό» και φίλο, προσθέτοντας ότι κατάφερε να οικοδομήσει ικανό στρατό, ο οποίος εκ των πραγμάτων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο ΝΑΤΟ, από την Ουκρανία ώς τη Μέση Ανατολή. Ταυτοχρόνως, όμως, έθεσε όρους για να «πετύχουν τελικά», όπως είπε χαρακτηριστικά, η πώληση των F-35 και οι άλλες συμφωνίες. Μεταξύ των όρων αυτών περιλαμβάνονται:

«Πάτριοτ» και S-400

1. Η παραχώρηση του αντιαεροπορικού και αντιπυραυλικού συστήματος «Πάτριοτ» με αντάλλαγμα την απόσυρση των S-400, που αυτήν τη στιγμή βρίσκονται στην Άγκυρα για να προστατεύουν στρατηγικά κρατικά κτήρια. Η απόσυρση των S-400 θα βοηθήσει τον Τραμπ να τερματίσει τις κυρώσεις επί της Τουρκίας που επιβάλλονται με βάση τον νόμο CAATSA (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Ο νόμος αυτός ψηφίστηκε το 2017 και προβλέπει κυρώσεις σε χώρες που πραγματοποιούν «σημαντικές συναλλαγές» με τον ρωσικό αμυντικό ή πληροφοριακό τομέα. Η αγορά των S-400 θεωρήθηκε ιδιαιτέρως σημαντική συναλλαγή και, ως εκ τούτου, ενεργοποιήθηκε το άρθρο 231 του εν λόγω νόμου για την επιβολή κυρώσεων, οι οποίες θα είναι δυνατό να αρθούν εάν η Τουρκία απαλλαγεί από την πέτρα του σκανδάλου, δηλαδή από τους S-400. Αυτή είναι θέση του Κογκρέσου. Ο συναφής νόμος για «Arms Export Control Act (AECA)» του 1976 παρέχει στον Πρόεδρο των ΗΠΑ την εξουσία να ελέγχει τις εξαγωγές αμυντικού υλικού (defense articles και services), που είναι επί του παρόντος παγωμένες. Και με τον τρόπο αυτό η όποια Κυβέρνηση -και δη ο Πρόεδρος- μπορεί είτε να τερματίσει είτε να αρνηθεί άδειες εξαγωγής όπλων προς τις χώρες εκείνες, οι οποίες θεωρούνται ότι ενεργούν αντίθετα στα αμερικανικά ή διεθνή συμφέροντα ή που εμπλέκονται σε περιοχές υψηλού κινδύνου. Και σε αυτήν την κατηγορία εμπίπτει η Ρωσία, με την οποία συναλλάσσεται η Τουρκία.

Σηµασία της απόσυρσης και το πετρέλαιο

Η απόσυρση των S-400 από την Τουρκία: A) Απελευθερώνει το εμπόδιο των κυρώσεων με βάση την αμερικανική νομοθεσία και έτσι ανοίγει τον δρόμο για τους «Πάτριοτ», για τα F-16 και τα F-35. Β) Κλείνει τα όποια παράθυρα αγοράς οπλικών συστημάτων από τη Ρωσία. Είναι μήνυμα και προς άλλες αγορές εκτός από την Τουρκία. Γ) Συνιστά βήμα για να τραβήξουν οι ΗΠΑ την Άγκυρα μακριά από τη Ρωσία. ∆) ∆ημιουργεί συνθήκες για εμπορικές συναλλαγές δισεκατομμυρίων. Ε) Ενισχύει τις σχέσεις ΗΠΑ -Τουρκίας και εντός και εκτός ΝΑΤΟ, που έχει αντίκτυπο στην ΕΕ. Γιατί; ∆ιότι η απουσία αυτόνομης άμυνας της ΕΕ την κρατεί εγκλωβισμένη στο ΝΑΤΟ, όπου η Τουρκία διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό μετά από εκείνον των ΗΠΑ. Και ο οποίος τουρκικός στρατός θεωρείται σημαντικός για την αποτροπή της όποιας ρωσικής απειλής. Καθόλου τυχαία δεν ήταν αναφορά του Προέδρου Τραμπ στον ισχυρό στρατό, τον οποίο, όπως είπε, δημιούργησε ο Ερντογάν.

1. Ο τερματισμός αγοράς πετρελαίου από τη Ρωσία συνιστά άλλον έναν αμερικανικό όρο συναφή με την αποσύνδεση της Άγκυρας με τη Μόσχα. Υπενθυμίζεται ότι ο Πρόεδρος Τραμπ έχει θέσει φόρους για την εισαγωγή πετρελαίου από την Ινδία, διότι η χώρα αυτή αγοράζει πετρέλαιο από τη Ρωσία και το πουλά διεθνώς στη λογική του τριγωνικού εμπορίου, δημιουργώντας ρήγμα στα μέτρα σε βάρος της Μόσχας.

Σπάνιες γαίες

1. Η έναρξη της συζήτησης για την εκμετάλλευση των σπάνιων γαιών που υπάρχουν στην Τουρκία και δη στο Εσκίσεχιρ και φτάνουν τους 694 εκατομμύρια τόνους, αποτελώντας έτσι, κατά μία εκδοχή, το δεύτερο μεγαλύτερο κοίτασμα στον κόσμο. Ήδη, οι Κινέζοι έχουν προσεγγίσει την Τουρκία και έχουν υπογράψει MoU (μνημόνιο συνεργασίας) για συμμετοχή στην εξόρυξη και επεξεργασία εκμετάλλευσης των σπάνιων γαιών. Από τα 17 στοιχεία των σπάνιων γαιών στις τουρκικές πηγές υπάρχουν τα 10. Στο πλαίσιο του νεο-αποικιοκρατικού ανταγωνισμού μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, ο Πρόεδρος Τραμπ επιδιώκει τον όσο το δυνατόν μεγαλύτερο έλεγχο των σπάνιων γαιών ανά τον κόσμο. Γι’ αυτό οι ΗΠΑ θέλουν συμφωνία επί τούτου με την Τουρκία, η οποία δεν έχει την τεχνογνωσία για τη διαδικασία της εκμετάλλευσης των σπάνιων γαιών. Είναι δε σαφές ότι με τον τρόπο αυτό θέλει να τραβήξει την Τουρκία μακριά από τις αγκάλες της Κίνας, όπως και στην περίπτωση της Ρωσίας. Ήδη, ο Πρόεδρος Τραμπ έχει «βάλει χέρι» στη Γροιλανδία και έχει υπογράψει συμφωνία συνεκμετάλλευσης με την Ουκρανία. Οι σπάνιες γαίες της Ουκρανίας ήταν το αντάλλαγμα των «χρεών» της χώρας προς τις ΗΠΑ, που αρχικώς είχαν αμφισβητηθεί από το Κίεβο, το οποίο ισχυριζόταν ότι επρόκειτο απλώς για υποστήριξη στον πόλεμο με τη Ρωσία. Ο αμερικανικός εκβιασμός ήταν σαφής: Χωρίς συμφωνία δεν υπάρχει άλλη στρατιωτική στήριξη… Μια συμφωνία με την Τουρκία για τις σπάνιες γαίες σε σχέση με τα F-35, F-16, τα Boeing κ.λπ με τις ΗΠΑ θα ήταν στη λογική του win-win situation…και της κάλυψης των «χρεών».

Το Ισραήλ και δόγµα Τραµπ

1. Η αλλαγή της τουρκικής στάσης έναντι του Ισραήλ, το οποίο στο παρελθόν ήταν αντίθετο με την πώληση των «Πάτριοτ» στην Άγκυρα. Πόσω μάλλον τώρα, υπό την έννοια ότι τα F-35 θα ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθούν σε βάρος του Ισραήλ. Επί τούτου, βεβαίως, οι ΗΠΑ μπορούν να έχουν τον έλεγχο των λογισμικών, κατά τρόπον ώστε να σταματούν δράσεις που δεν επιθυμούν. Τα μοναδικά F-35 που έχουν δικά τους λογισμικά, προερχόμενα δηλαδή από τη χώρα αγοράς, είναι εκείνα του Ισραήλ. Το δόγμα Τραμπ είναι ότι, οι δυο σύμμαχοί του, δεν θα πρέπει να φτάσουν σε κρίση ή ακόμη και σύρραξη. Συνεπώς, πιστεύει ότι ο δικός του έλεγχος της κατάστασης θα αυξήσει τις πιθανότητες αποτροπής, χωρίς στην παρούσα φάση να εκτιμάται ότι θα υπάρξουν δραματικές αλλαγές. Στόχος, όμως, είναι η σταδιακή βελτίωση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών.

Ο απών… και το ερώτηµα

Οι σχέσεις Ελλάδας και Κύπρου με τον Πρόεδρο Τραμπ δεν είναι και οι καλύτερες. Στην Ουάσιγκτον θεωρούν ότι, και ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Νίκος Χριστοδουλίδης είχαν προεκλογικά επιλέξει, ανοικτά, το στρατόπεδο των ∆ημοκρατικών. Επί του παρόντος, ούτε το τουρκικό casus belli ούτε η παράνομη κατοχή της Κύπρου μοιάζουν να ανήκουν στους κεντρικούς όρους που θέτουν οι ΗΠΑ στην Τουρκία. Και αυτό συμβαίνει, παρά τις αντιδράσεις αμερικανικών μελών του Κογκρέσου, που εγείρουν τις ελληνικές θέσεις ως αρχών. Μπορούν να τα καταφέρουν; Όσο δε για τον ΓΓ του ΟΗΕ, το όποιο πολιτικό παρασκήνιο για όλα τα ζητήματα, και δη τους πολέμους, έχει λάβει χώραν μεν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού, ο ίδιος όμως ήταν απών…