Την περασμένη εβδομάδα, το Νεπάλ έγινε η τρίτη χώρα της Νότιας Ασίας σε διάστημα τριών ετών που βλέπει την κυβέρνησή της να καταρρέει υπό το βάρος μαζικών διαδηλώσεων. Στις 8 Σεπτεμβρίου, μετά την απαγόρευση είκοσι έξι πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης από την κυβέρνηση, οι νέοι Νεπαλέζοι ξεχύθηκαν στους δρόμους του Κατμαντού, εξοργισμένοι από αυτό που θεώρησαν ως προσπάθεια φίμωσης της κριτικής.

Οι διαδηλώσεις κλιμακώθηκαν, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους πάνω από εβδομήντα άνθρωποι και να προκληθούν ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων. Οι αναλυτές έσπευσαν να αποδομήσουν τις πολιτικές ίντριγκες πίσω από την παραίτηση του πρωθυπουργού Κ.Π. Σάρμα Όλι και τον διορισμό της πρώην προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου Σουσίλα Κάρκι ως υπηρεσιακής ηγέτιδας.

Ωστόσο, η εστίαση μόνο στις πολιτικές πτυχές αυτών των κρίσεων χάνει τη μεγάλη εικόνα: η οικονομική απελπισία τροφοδότησε αυτήν την εξέγερση, όπως ακριβώς συνέβη στο Μπανγκλαντές το 2024 και στη Σρι Λάνκα το 2022. Σε όλες αυτές τις τρεις χώρες της Νότιας Ασίας, εύθραυστες οικονομίες, υπονομευμένες από διαφθορά, ανεργία, εξάρτηση από εμβάσματα και λανθασμένες πολιτικές, έχουν γίνει οι πραγματικές γραμμές ρήξης της πολιτικής αστάθειας.

Αυτό το μοτίβο υποδηλώνει μια κρίση διακυβέρνησης σε ολόκληρη την περιοχή, που συνδέεται με την οικονομική επισφάλεια.

Στο Νεπάλ, πάνω από το 60% του πληθυσμού είναι κάτω των τριάντα ετών, ενώ η ανεργία των νέων ξεπερνά το 20%. Στο Μπανγκλαντές, ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε σε διψήφια ποσοστά, ενώ δισεκατομμύρια δολάρια φέρεται να διοχετεύτηκαν στο εξωτερικό. Στη Σρι Λάνκα, τα ξένα συναλλαγματικά αποθέματα έπεσαν σχεδόν στο μηδέν, αφήνοντας το κράτος ανίκανο να πληρώσει για βασικές εισαγωγές. Αυτά δεν είναι απλώς αφηρημένα στατιστικά αλλά οικονομικές πραγματικότητες που πλήττουν την καθημερινή επιβίωση των απλών ανθρώπων, αυξανόμενες τιμές τροφίμων, ουρές για καύσιμα, στάσιμους μισθούς και χαμένες θέσεις εργασίας. Καμία πολιτική συμφωνία, όσο προσεκτικά κι αν έχει διαπραγματευθεί, δεν μπορεί να διαρκέσει χωρίς την αντιμετώπιση αυτών των οικονομικών παραπόνων.

Από τις μακροοικονομικές κρίσεις στις καθημερινές δυσκολίες

Στις τρεις χώρες, οι πολίτες έφτασαν στα όριά τους επειδή οι οικονομικές συνθήκες κατέρρευσαν τόσο σε εθνικό όσο και σε οικογενειακό επίπεδο. Η Σρι Λάνκα αποτελεί το πιο δραματικό παράδειγμα. Χρόνια εξάρτησης από ξένο δανεισμό και έργα-«λευκοί ελέφαντες» — λιμάνια, αεροδρόμια και αυτοκινητόδρομοι που απέφεραν ελάχιστα έσοδα, άφησαν τη χώρα βυθισμένη στο χρέος. Το 2019, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος Γκοταμπάγια Ρατζαπάκσα μείωσε τους φόρους, κοστίζοντας στο κράτος 1,4 δισ. δολάρια ετησίως σε χαμένα έσοδα. Όταν ξέσπασε η πανδημία COVID-19, ο τουριστικός τομέας, που συνεισέφερε σχεδόν το 12% του ΑΕΠ, κατέρρευσε. Τα συναλλαγματικά αποθέματα εξανεμίστηκαν, οι εισαγωγές καυσίμων και φαρμάκων σταμάτησαν, και ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε πάνω από 69% το 2022. Μια αιφνίδια απαγόρευση των χημικών λιπασμάτων μείωσε τις σοδειές έως και 40%, αφήνοντας τους αγρότες σε απόγνωση. Για τους απλούς Σριλανκέζους αυτό σήμαινε μέρες χωρίς ρεύμα, πολύωρες ουρές για βενζίνη και αδυναμία να αγοράσουν βασικά τρόφιμα. Η απογοήτευση συμπυκνώθηκε στις διαδηλώσεις «Αραγκαλάγια» (στα Σινχαλεζικά «ο αγώνας»), οι οποίες τελικά έδιωξαν τους Ρατζαπάκσα από την εξουσία.

Η κρίση στο Μπανγκλαντές εξελίχθηκε διαφορετικά αλλά είχε παρόμοιες ρίζες. Για χρόνια, η χώρα πανηγύριζε την ιδιότητά της ως μιας από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες του κόσμου, που τροφοδοτούνταν από τον τομέα της έτοιμης ένδυσης (πάνω από το 80% των εξαγωγών της) και τα εμβάσματα εργατών του εξωτερικού (περίπου 7% του ΑΕΠ). Όμως, το 2023–24, η αίγλη της ανάπτυξης ξεθώριασε. Ο πληθωρισμός έφτασε το 9%, η ανεργία παρέμεινε υψηλή, και οι καταγγελίες για διαφθορά εκτινάχθηκαν. Αναφορές κατηγορούσαν τις ελίτ ότι ξέπλεναν δισεκατομμύρια δολάρια εκτός χώρας, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι πάλευαν με το αυξανόμενο κόστος του ρυζιού, των κρεμμυδιών και του λαδιού. Η δημόσια δυσαρέσκεια αυξήθηκε καθώς η κυβέρνηση καταπνίξε την αντιπολίτευση με αυταρχικούς νόμους περί ψηφιακής ασφάλειας. Οι φοιτητές-ακτιβιστές, διαχρονικά σημαντικό κομμάτι της πολιτικής ιστορίας του Μπανγκλαντές, κινητοποίησαν μαζικές διαδηλώσεις. Η αποχώρηση της στρατιωτικής υποστήριξης από την κυβέρνηση της πρωθυπουργού Σέιχ Χασίνα τον Αύγουστο του 2024 σφράγισε την πτώση της και την έσπρωξε στην εξορία.

Η εξέγερση του Νεπάλ αυτόν τον μήνα αποκάλυψε μια διαφορετική ευπάθεια: την ευθραυστότητα μιας οικονομίας που βασίζεται στα εμβάσματα. Τα εμβάσματα συνεισφέρουν πάνω από το ένα τέταρτο του ΑΕΠ του Νεπάλ, καλύπτοντας την αδυναμία δημιουργίας εγχώριων θέσεων εργασίας. Αυτή η εξάρτηση αφήνει το Νεπάλ και άλλες χώρες της Νότιας Ασίας ιδιαίτερα ευάλωτες σε εξωτερικούς κραδασμούς· οποιαδήποτε ύφεση στις οικονομίες του Κόλπου ή αυστηροποίηση των πολιτικών μετανάστευσης μεταφράζεται άμεσα σε χαμένα εισοδήματα για πολλά νοικοκυριά. Η υψηλή ανεργία των νέων και η υποαπασχόληση στον ανεπίσημο τομέα έχουν αφήσει τους νέους πτυχιούχους απογοητευμένους, καθώς το αδύναμο εκπαιδευτικό σύστημα, η ανεπαρκής επαγγελματική κατάρτιση και οι αναποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες απασχόλησης τους έχουν αφήσει χωρίς τα κατάλληλα προσόντα για τις ανάγκες της αγοράς. Η αδυναμία της κυβέρνησης να διαφοροποιήσει την οικονομία πέρα από τα εμβάσματα και τον τουρισμό σήμαινε ότι, όταν ξέσπασε η πολιτική αστάθεια, οι οικονομικές συνέπειες ήταν καταστροφικές. Οι διαδηλώσεις και οι ταραχές προκάλεσαν πρωτοφανείς ζημιές, με απώλειες που εκτιμώνται σε 22,5 δισ. δολάρια, σχεδόν το μισό του ΑΕΠ του Νεπάλ. Ο τουριστικός τομέας, που θα έπρεπε να ευημερεί κατά την εορταστική περίοδο, καταστράφηκε καθώς καταιγισμός ακυρώσεων έφθασε. Η εμπιστοσύνη των επενδυτών εξαϋλώθηκε και οι εθνικές προβλέψεις ανάπτυξης αναμένεται να πέσουν κάτω από το 1%. Για τους Νεπαλέζους, αυτό σήμαινε όχι μόνο λιγότερες δουλειές αλλά και την αίσθηση ότι το μέλλον τους κλάπηκε.

Από τα οικονομικά παράπονα στην πολιτική κατάρρευση

Αυτό που ξεκίνησε ως οργή για τον πληθωρισμό, την ανεργία και τις ελλείψεις τροφίμων και αγαθών μετατράπηκε σε πλήρεις πολιτικές κρίσεις επειδή οι εδραιωμένες ελίτ αποδείχθηκαν ανίκανες ή απρόθυμες να ανταποκριθούν.

Στη Σρι Λάνκα, η οικογένεια Ρατζαπάκσα κυριαρχούσε στην πολιτική από το 2005, πλουτίζοντας οι ίδιοι και οι σύμμαχοί τους ενώ αποδυνάμωναν τους κρατικούς θεσμούς. Η αποτυχία τους να διαχειριστούν την κρίση ανάγκασε πολίτες από όλα τα κοινωνικά στρώματα να βγουν στους δρόμους — αγρότες, φοιτητές, επαγγελματίες και συνδικαλιστές. Στο Μπανγκλαντές, η Χασίνα βρισκόταν στην εξουσία από το 2009, συγκεντρώνοντας την εξουσία και φιμώνοντας την αντιπολίτευση. Όμως, μόλις η οικονομική βάση της νομιμοποίησής της κατέρρευσε, οι διαδηλώσεις που καθοδηγήθηκαν από τη Generation Z εξελίχθηκαν σε εθνική εξέγερση. Στο Νεπάλ, τρία κόμματα εναλλάσσονταν στην εξουσία επί μια δεκαετία χωρίς να προσφέρουν δουλειές ή σταθερότητα. Όταν ο Όλι προσπάθησε να φιμώσει την κριτική απαγορεύοντας τα κοινωνικά δίκτυα, έκανε λάθος υπολογισμό: αντί να φιμώσει τη διαφωνία, την πυροδότησε. Όπως στο Μπανγκλαντές, έτσι και στο Νεπάλ η Generation Z βγήκε μαζικά στους δρόμους του Κατμαντού και άλλων μεγάλων πόλεων.

Η Generation Z και τα κοινωνικά δίκτυα υπήρξαν κρίσιμοι καταλύτες για τις μαζικές διαδηλώσεις και στις τρεις περιπτώσεις. Στη Σρι Λάνκα, οι νέοι ακτιβιστές μετέτρεψαν το Galle Face Green του Κολόμπο σε «GotaGoGama», μια κατασκήνωση διαμαρτυρίας με βιβλιοθήκες, εκθέσεις τέχνης και κοινοτικές κουζίνες. Στο Μπανγκλαντές, οι φοιτητικές ομάδες οργάνωσαν πανεθνικές απεργίες, χρησιμοποιώντας τα κοινωνικά δίκτυα για να καταγράφουν την καταστολή και να κινητοποιούν υποστήριξη. Στο Νεπάλ, τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν το 80% της χρήσης του διαδικτύου· βίντεο στο Instagram και hashtags παρέκαμψαν τη λογοκρισία της κυβέρνησης, μετατρέποντας την οργή στο διαδίκτυο σε κινητοποίηση στους δρόμους. Αυτά τα κινήματα δεν ήταν αποκλειστικά νεανικά — συμμετείχαν και αγρότες, συνδικάτα και συνταξιούχοι — αλλά η ενέργεια, η δημιουργικότητα και η ψηφιακή ευχέρεια των νεότερων γενεών τα μετέτρεψαν σε ασταμάτητες δυνάμεις. Οι τακτικές τους — flash mobs, viral hashtags και αποκεντρωμένη οργάνωση — έκαναν δυσκολότερη την καταστολή τους από τα καθεστώτα.

Η οικονομία της αστάθειας

Η πτώση των καθεστώτων στη Σρι Λάνκα, το Μπανγκλαντές και το Νεπάλ ανέδειξε μια θεμελιώδη αλήθεια: η πολιτική σταθερότητα δεν μπορεί να διαχωριστεί από την οικονομική ασφάλεια.

Η κρίση αποθεμάτων και αποπληρωμής χρέους της Σρι Λάνκα, η διαφθορά και ο πληθωρισμός του Μπανγκλαντές, και η παγίδα εμβασμάτων του Νεπάλ οδήγησαν όλα στο ίδιο αποτέλεσμα: οι νέοι να εκδιώξουν τις εδραιωμένες ελίτ από την εξουσία. Οι ηγέτες που αγνοούν τον πληθωρισμό, την ανεργία και τους καθημερινούς αγώνες των πολιτών το κάνουν με δική τους ευθύνη.

Τα κύρια θύματα των οικονομικών κρίσεων είναι οι νέοι πληθυσμοί της Νότιας Ασίας, οι οποίοι δεν είναι πλέον διατεθειμένοι να αποδεχτούν τη διαφθορά ως αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής.

Κάποτε θεωρούμενοι «δημογραφικό μέρισμα», αυτή η γενιά αποτελεί ολοένα και περισσότερο ένα δίκοπο μαχαίρι, απαιτώντας λογοδοσία και μεταρρύθμιση.

Οι διεθνείς επιπτώσεις είναι βαθιές. Αυτές οι χώρες βρίσκονται στην καρδιά του Ινδο-Ειρηνικού, όπου η Ινδία και η Κίνα ανταγωνίζονται για επιρροή. Η αστάθεια στη Ντάκα, το Κολόμπο ή το Κατμαντού αντηχεί πέρα από τα σύνορα, διαμορφώνοντας τη γεωπολιτική και τις οικονομικές ροές της περιοχής. Για παράδειγμα, τον περασμένο μήνα σημειώθηκαν παρόμοιες νεανικές διαδηλώσεις στην Ινδονησία. Για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στις Ηνωμένες Πολιτείες, το μάθημα είναι σαφές: η στήριξη της σταθερότητας της Νότιας Ασίας σημαίνει ότι πρέπει να υπερβεί την εκλογική παρακολούθηση και τη διπλωματική εμπλοκή. Απαιτεί την αντιμετώπιση των οικονομικών ριζών της αστάθειας — ανεργία, διαφθορά, εξάρτηση από χρέος και υπερβολική εξάρτηση από μεμονωμένους τομείς όπως τα εμβάσματα, η ένδυση ή ο τουρισμός. Οι πολιτικές κρίσεις της περιοχής δεν θα επιλυθούν με συζητήσεις στα κοινοβούλια· μπορούν να επιλυθούν μόνο μειώνοντας τις τιμές των τροφίμων, δημιουργώντας θέσεις εργασίας και διασφαλίζοντας την καθημερινή επιβίωση των απλών ανθρώπων.

Αtlanticcouncil