Aπό τη Συμφωνία Αμοιβαίας Συνδρομής του 1939 μέχρι και την ανακοίνωση αυτής της εβδομάδας για παραχώρηση 20 Eurofighters Typhoon αξίας £5,4 δισ., οι αμυντικοί δεσμοί Λονδίνου – Άγκυρας παρέμειναν στενοί στο πέρασμα των δεκαετιών. Εξελίχθηκαν από περιορισμένη βοήθεια σε διαρκή, θεσμική συνεργασία. Ιστορικά μπορούν να εντοπιστούν πέντε «κύματα» προμηθειών/συμπαραγωγών από το 1939 έως σήμερα, από συμμαχική συνδρομή και ΝΑΤΟϊκές συνέργειες, έως drones και τώρα μαχητικά αεροσκάφη. Κρίσιμες καμπές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν η ένταξη στο ΝΑΤΟ (1952), η παύση νέων αδειών το 2019 λόγω Συρίας και η παροχή βρετανικής τεχνολογίας σε τουρκικά UAV.

Η βρετανική στήριξη προς την Τουρκία δεν ήταν ποτέ συγκυριακή, ούτε προϊόν προσωπικών σχέσεων ηγετών. Αντιθέτως εδράζεται σε μια μακρά γεωπολιτική λογική, η οποία παραμένει εδώ και έναν αιώνα σχεδόν αναλλοίωτη. Η Τουρκία βρίσκεται σε σημείο όπου διασταυρώνονται οι κρίσιμες στρατηγικές ζώνες της Μαύρης Θάλασσας, της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου. Η γεωγραφική της θέση είναι, δυστυχώς για Ελλάδα και Κύπρο, μια δύναμη που δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Για το Λονδίνο, η Τουρκία λειτουργεί ως κράτος-πύλη προς τις εξελίξεις στη Ρωσία, στη Συρία και στον Καύκασο. Ο έλεγχος των Στενών Βοσπόρου και Δαρδανελλίων καθιστά την Άγκυρα παράγοντα με άμεση επιρροή στις ναυτικές ισορροπίες της Μαύρης Θάλασσας. Γι’ αυτό και η Βρετανία προτιμά την Τουρκία εντός της δυτικής αρχιτεκτονικής ασφαλείας, ακόμη κι όταν η συνεργασία προκαλεί πολλές φορές πολιτικό κόστος.

Τα πέντε «κύματα»

• 1939–1945: Η Συμμαχική Αμοιβαία Συνδρομή

Το πρώτο θεσμικό πλαίσιο στρατιωτικής συνεργασίας διαμορφώνεται στις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Αγγλο–Γαλλο–Τουρκική Συνθήκη Αμοιβαίας Συνδρομής της 19ης Οκτωβρίου 1939 προβλέπει παροχή στρατιωτικής βοήθειας προς την Τουρκία σε περίπτωση επίθεσης από ευρωπαϊκή δύναμη. Η Βρετανία βλέπει την Τουρκία ως «πύλη» στα Στενά και κρίσιμο γεωστρατηγικό άξονα ελέγχου της πρόσβασης στη Μαύρη Θάλασσα. Πρόκειται για τη στιγμή που η υποστήριξη αποκτά πολιτική θεμελίωση και όχι απλώς διπλωματική προσέγγιση.

• 1952–μέσα 1970: Η ΝΑ Πτέρυγα του ΝΑΤΟ

Η ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952 μετασχηματίζει τη στρατιωτική συνεργασία από διμερή σε συμμαχική. Η ροή εξοπλισμών, εκπαίδευσης και τεχνικής υποστήριξης γίνεται σταθερή και ενταγμένη στη ΝΑΤΟϊκή τυποποίηση. Η Άγκυρα αποκτά ναυτικές και αεροπορικές δυνατότητες με Δυτικά συστήματα, ενώ το Λονδίνο την θεωρεί βασικό παράγοντα ανάσχεσης της Σοβιετικής Ένωσης. Η γεωγραφία της Τουρκίας μετατρέπεται σε στρατηγικό επιχείρημα, όχι μόνο σε εμπορικό.

• Τέλη 1970s–2010s

Παρότι η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο το 1974 προκαλεί σοβαρή πολιτική ένταση, η αλυσίδα αδειοδοτήσεων από το Ηνωμένο Βασίλειο δεν διακόπτεται. Οι ροές ανταλλακτικών, ηλεκτρονικών υποσυστημάτων και εξειδικευμένου εξοπλισμού συνεχίζονται υπό το καθεστώς των βρετανικών και ευρωπαϊκών εξαγωγικών ελέγχων. Στη δεκαετία του 2000 και των αρχών 2010s, τα στοιχεία αδειών δείχνουν συνεχή και σε ορισμένες περιόδους αυξανόμενη ένταση συνεργασίας. Η σχέση δεν είναι στατική: επιβιώνει κρίσεων και μεταλλάσσεται.

• 2010s–αρχές 2020s: UAV και Συν-σχεδίαση Μαχητικών

Μεταξύ 2010 και αρχών του 2020 αρχίζει η νέα φάση συνεργασίας που αφορά την τεχνολογία αιχμής.

Στα τουρκικά Bayraktar TB2 χρησιμοποιούνται βρετανικά εξαρτήματα που επιτρέπουν τη μεταφορά και ρίψη όπλων. Τα σχετικά έγγραφα αδειοδότησης (2014–2020) επιβεβαιώνουν ότι το Λονδίνο είχε εγκρίνει τη συγκεκριμένη τεχνολογία. Παράλληλα, το 2017 υπογράφεται συμφωνία συνεργασίας BAE Systems–TAI για την ανάπτυξη του τουρκικού μαχητικού επόμενης γενιάς (TF-X/Kaan), με την υποστήριξη των κυβερνήσεων. Το 2019, μετά τις τουρκικές επιχειρήσεις στη Συρία, το ΗΒ ανακοινώνει «πάγωμα νέων αδειών», όχι όμως πλήρες εμπάργκο.

Στο πλαίσιο αυτό το Ηνωμένο Βασίλειο επεδίωξε μια ισορροπία προβάλλοντας μια πολιτική διαφοροποίηση, διατηρώντας παράλληλα τεχνικούς διαύλους επικοινωνίας.

• 2025–σήμερα: Eurofighter Typhoon

και νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας

Η ανακοίνωση συμφωνίας για 20 Eurofighters Typhoon αξίας περίπου £5,4 δισ. λειτουργεί ως πράσινο φως και εισιτήριο στη νέα περίοδο. Αν η παράδοση ολοκληρωθεί με επιτυχία, θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη σύγχρονη μεταφορά μαχητικών του ΗΒ προς την Τουρκία. Το Λονδίνο αξιολογεί την Άγκυρα ως κρίσιμο κρίκο στην αεροπορική ισορροπία Ανατολικής Μεσογείου–Μαύρης Θάλασσας, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και την αυξημένη ρωσική παρουσία. Η συζήτηση για τα Typhoon δεν είναι μόνο στρατιωτική αλλά μπορεί να θεωρηθεί παράλληλα και δομική για το νέο ευρωατλαντικό ενεργειακό–αμυντικό σύστημα.

Σύμμαχος ανάγκης

Από το 2016, το ΗΒ έχει εγκρίνει άδειες εξαγωγής προς την Τουρκία αξίας άνω των £2 δισ. Στατιστικά, πρόκειται για εγκρίσεις (licenses), όχι απαραίτητα για πραγματικές παραδόσεις, ενώ οι «ανοικτές άδειες» δεν φέρουν τιμολόγηση.

Επί της ουσίας για το Λονδίνο, η Τουρκία δεν είναι ποτέ μονάχα ένας «σύμμαχος επιλογής», αλλά σύμμαχος ανάγκης. Από την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας διασφαλίζει για τους Βρετανούς μια ισορροπία ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο και ανοικτή πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα. Γι’ αυτό, η στρατιωτική συνεργασία δεν θα σταματήσει – μόνο η μορφή και ο βαθμός της θα συνεχίσουν να μεταβάλλονται.

Τι σημαίνει για την Κύπρο

Η αναβάθμιση των σχέσεων Ηνωμένου Βασιλείου–Τουρκίας έχει άμεσες γεωπολιτικές αποχρώσεις για την Κύπρο. Παρότι οι Συμβατικές Βάσεις (SBA) στο Ακρωτήρι δεν συνδέονται λειτουργικά με τις διμερείς αμυντικές συνεργασίες Λονδίνου–Άγκυρας, η μόνιμη παρουσία του ΗΒ στην Κύπρο και ο ρόλος του ως ΝΑΤΟϊκού πυλώνα στην Ανατολική Μεσόγειο προσδίδουν πρόσθετη βαρύτητα σε κάθε τέτοια εξέλιξη, επηρεάζοντας έμμεσα την εναέρια εικόνα, τη διαλειτουργικότητα και την ευρύτερη ισορροπία αποτροπής στο τόξο Συρίας–Αιγαίου–Κυπριακής ΑΟΖ. Η εμπειρία του 2019, όταν το Λονδίνο «πάγωσε» νέες αδειοδοτήσεις προς την Τουρκία υπό συνθήκες πολιτικής πίεσης, αποτελεί υπενθύμιση ότι η διεθνής πίεση μπορεί να επιβραδύνει αλλά δύσκολα ανατρέπει καθεστώτα συνεργασίας που έχουν ήδη παγιωθεί. Παράλληλα, η βρετανική συνεισφορά σε κρίσιμα εξαρτήματα του τουρκικού οικοσυστήματος UAV -αν και όχι στα κύρια συστήματα, όπως κινητήρες ή οπτικοηλεκτρονικούς αισθητήρες- αναβάθμισε σημαντικά την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα των τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών, με πρακτικές συνέπειες στα μέτωπα όπου αυτά έχουν αξιοποιηθεί, από τη Λιβύη και τη Συρία έως τον Νότιο Καύκασο.

Η περίπτωση της Γερμανίας

Σε μια παράλληλη εξέλιξη την Πέμπτη, Γερμανία και Τουρκία επιβεβαίωσαν την ενίσχυση των δεσμών τους κατά την επίσκεψη του Γερμανού Καγκελάριου Μερτς στην Άγκυρα, με κύρια θέματα τις παραγγελίες της Τουρκίας για τα 20 νέα μαχητικά αεροσκάφη Eurofighter Typhoon.

Η στρατιωτική στήριξη της Γερμανίας προς την Τουρκία δεν αποτελεί έκτακτο ή συγκυριακό γεγονός. Αντιθέτως, αποτελεί μια μακρά ιστορική σχέση, που ξεκινά από τον 19ον αιώνα και επεκτείνεται μέχρι σήμερα, διαμορφώνοντας μια σταθερή δομή στρατιωτικής και βιομηχανικής αλληλεξάρτησης.

• Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στη γερμανική στρατιωτική παρουσία

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Γερμανική Αυτοκρατορία επιδιώκει πρόσβαση στη Μέση Ανατολή και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι Οθωμανικές Ένοπλες Δυνάμεις εξοπλίζονται με τυφέκια Mauser και πυροβόλα Krupp, ενώ Γερμανοί στρατιωτικοί σύμβουλοι αναλαμβάνουν την αναδιοργάνωση του στρατού. Η σιδηροδρομική γραμμή Βερολίνο–Βαγδάτη ενισχύει την επιχειρησιακή κινητικότητα και τη γεωπολιτική σύνδεση των δύο κρατών.

• Μεσοπόλεμος και εκσυγχρονισμός Τουρκίας

Μετά το 1923, η νέα Τουρκική Δημοκρατία στρέφεται στον εκσυγχρονισμό των ενόπλων της δυνάμεων. Η Γερμανία επιστρέφει ως τεχνολογικός προμηθευτής: τυφέκια παράγονται σε τουρκικά εργοστάσια, ενώ αεροπορικός και μηχανολογικός εξοπλισμός εισάγεται μέσω διμερών συμφωνιών. Παρά τις γεωπολιτικές εντάσεις της εποχής, η συνεργασία συνεχίζεται.

• Ψυχρός Πόλεμος: Η Συμμαχία εντός του ΝΑΤΟ

Με την ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ (1952), η συνεργασία αποκτά θεσμικό χαρακτήρα. Άρματα Leopard 1 και Leopard 2 αποτελούν τη ραχοκοκκαλιά των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων, ενώ τα υποβρύχια τύπου 209 ναυπηγούνται στην Τουρκία με γερμανική τεχνολογία. Η Άγκυρα μετατρέπεται από απλός εισαγωγέας σε συμπαραγωγό και τελικά σε κάτοχο κρίσιμης τεχνογνωσίας.

• Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο: Από τις αγορές στις συμπαραγωγές

Από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, η συνεργασία γίνεται βαθιά βιομηχανική. Η Τουρκία παραλαμβάνει Leopard 2A4 από γερμανικά αποθέματα, ναυπηγεί υποβρύχια τύπου 214 με σύστημα AIP και βασίζεται σε γερμανικούς κινητήρες MTU για άρματα και πλοία. Η Rheinmetall συζητά άμεση συμμετοχή στο άρμα Altay, επιβεβαιώνοντας τη μεταφορά τεχνολογίας σε στρατηγικό επίπεδο.

• 2016 έως σήμερα: Πολιτικοί περιορισμοί χωρίς ρήξη

Όπως και στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, μετά το 2016, οι επιχειρήσεις της Τουρκίας στη Συρία και η στρατιωτική εμπλοκή στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ προκάλεσαν περιορισμούς στη χορήγηση εξαγωγικών αδειών από το Βερολίνο. Ωστόσο, η συνεργασία δεν διακόπηκε. Τα υποβρύχια Type 214 συνεχίζουν να ναυπηγούνται βάσει προϋπαρχόντων συμβολαίων, ενώ ανταλλακτικά και προγράμματα υποστήριξης για τα Leopard εγκρίνονται κατά περίπτωση. Στην πράξη, δεν έχει υπάρξει πλήρες εμπάργκο, καθώς η Τουρκία παραμένει σημαντικός παράγοντας στη ΝΑ Πτέρυγα του ΝΑΤΟ, αλλά και αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού ιδιαίτερου βιομηχανικού ενδιαφέροντος για τη Γερμανία.

Πηγή: Σημερινή (02/11/25)