Η συμφωνία εκεχειρίας στη Γάζα, σε πορεία υλοποίησης του σχεδίου Τραμπ, δεν είναι απλώς ένα επεισόδιο στον ατέρμονα κύκλο της βίας στη Μέση Ανατολή. Αντίθετα, αποτελεί κομβικό σημείο για την αναδιάταξη ισορροπιών στην περιοχή, και ίσως το πρώτο σοβαρό τεστ για το αν η Τουρκία μπορεί να μετατρέψει τις φιλοδοξίες περιφερειακής ισχύος σε ουσιαστική πολιτική επιρροή.

Για την Κύπρο, το νέο αυτό σκηνικό φέρει και ευκαιρίες και κινδύνους. Η τουρκική διπλωματική κινητικότητα αγγίζει πλέον άμεσα το περιφερειακό πλαίσιο ασφάλειας και ενέργειας όπου η Λευκωσία επιδιώκει να εδραιώσει τον ρόλο της.

Η συμμετοχή της Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην εκεχειρία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, αποτέλεσε για την Άγκυρα μια ευκαιρία πολιτικής αναβάθμισης μετά από χρόνια διπλωματικής έντασης. Η Τουρκία έσπευσε να παρουσιάσει την εξέλιξη ως επιβεβαίωση του ρόλου της ως διαμεσολαβητή και ως «προστάτιδας δύναμης των Παλαιστινίων», προβάλλοντας την εικόνα μιας χώρας που διαθέτει το ειδικό βάρος να επηρεάζει κρίσεις όπου άλλοι αποτυγχάνουν.

Ωστόσο, η θέση της Τουρκίας παραμένει εξαιρετικά αμφίσημη. Από τη μια πλευρά, η ρητορική της Άγκυρας εξακολουθεί να είναι έντονα αντι-ισραηλινή, γεγονός που δυσχεραίνει τη διατήρηση σταθερών διπλωματικών διαύλων με το Τελ Αβίβ. Από την άλλη, η συμμετοχή της στη διαδικασία της εκεχειρίας έγινε ανεκτή από την Ουάσιγκτον και ευνοήθηκε από την ενεργό εμπλοκή του Κατάρ και της Αιγύπτου, δύο χωρών με τις οποίες η Τουρκία αναθερμαίνει τις σχέσεις της. Με άλλα λόγια, η Άγκυρα εκμεταλλεύεται το μεταβαλλόμενο τοπίο της Μέσης Ανατολής για να επανέλθει ως «χρήσιμος παίκτης», χωρίς να εγκαταλείπει τον ιδεολογικό της ρόλο.

Οι αναλυτές συμφωνούν πως το πραγματικό στοίχημα για την Τουρκία δεν είναι η ίδια η συμφωνία, αλλά η «επόμενη μέρα», δηλαδή η συμμετοχή στη διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας, της ανοικοδόμησης και της πολιτικής σταθεροποίησης στη Γάζα. Εκεί θα φανεί αν η χώρα μπορεί να μετατρέψει την επικοινωνιακή της νίκη σε διαρκή επιρροή. Πέραν τούτου, η Τουρκία αντιλαμβάνεται τη Γάζα όχι μόνο ως πεδίο διπλωματικής προβολής, αλλά και ως αφετηρία για επανεκκίνηση των φιλοδοξιών της στην Ανατολική Μεσόγειο. Η εκεχειρία, αν διατηρηθεί, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για επαναξιολόγηση των ενεργειακών ισορροπιών, σε μια συγκυρία όπου η Ευρώπη εξακολουθεί να αναζητεί σταθερούς εταίρους για την ενεργειακή της ασφάλεια.

Η Άγκυρα επιχειρεί να εμφανιστεί ως φυσικός «ενεργειακός κόμβος» της περιοχής, ικανός να διοχετεύει φυσικό αέριο από το Ισραήλ, την Αίγυπτο και ενδεχομένως την Κύπρο προς την Ευρώπη. Όμως, για να το πετύχει, θα χρειαστεί να αναθεωρήσει τη στάση της σε σειρά ζητημάτων, από την αμφισβήτηση των θαλάσσιων συνόρων μέχρι τη στάση της απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία. Οι όροι που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση για συμμετοχή σε περιφερειακά ενεργειακά σχήματα προϋποθέτουν σεβασμό στο διεθνές δίκαιο και προβλεψιμότητα στη συμπεριφορά των μελών, δύο στοιχεία που η Τουρκία δεν έχει ακόμη αποδείξει ότι διαθέτει.

Η Λευκωσία, από την πλευρά της, οφείλει να αναγνώσει την τουρκική κινητικότητα όχι ως απλή προπαγάνδα, αλλά ως στρατηγικό σχέδιο επαναπροσδιορισμού της θέσης της Άγκυρας σ’ ένα μεταβαλλόμενο ενεργειακό περιβάλλον. Η πιθανότητα η Τουρκία να επιδιώξει άτυπες συνεννοήσεις με το Ισραήλ για κοινή μεταφορά αερίου, παρακάμπτοντας την Κύπρο, είναι υπαρκτή. Αντίστοιχα, οι διαύλοι που αναπτύσσει με την Αίγυπτο δείχνουν ότι η Άγκυρα επιχειρεί να μειώσει την απομόνωσή της από τα περιφερειακά ενεργειακά σχήματα.

Η εκεχειρία στη Γάζα ανέδειξε μια Τουρκία πιο ρεαλιστική και λιγότερο θεατρινίστικη από το παρελθόν, χωρίς όμως να αποποιείται το ιδεολογικό της προσωπείο. Ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να διατηρήσει την εικόνα του ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου, την ίδια στιγμή που συνομιλεί με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ισότιμος εταίρος. Αυτός ο διπλός λόγος, αν και συχνά αντιφατικός, είναι η βάση της τουρκικής επιρροής. Επιτρέπει, δηλαδή, στην Άγκυρα να λειτουργεί ως γέφυρα, αλλά και ως παίκτης που κρατά κλειδιά σε πολλαπλά μέτωπα. Η επιτυχία ή αποτυχία αυτής της στρατηγικής θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια της εκεχειρίας και τη σταθερότητα που θα προσφέρει στην περιοχή. Αν η Γάζα οδηγηθεί σε νέα έκρηξη βίας, η Άγκυρα θα βρεθεί εκτεθειμένη. Αν όμως καταφέρει να κρατήσει ενεργό ρόλο στην ειρηνευτική διαδικασία, θα έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα επανόδου στο προσκήνιο.

Οι εξελίξεις αυτές έχουν άμεσες συνέπειες για την Κύπρο, καθώς αναδιατάσσουν το πλαίσιο ισορροπιών στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ενδεχόμενη ανάκαμψη της τουρκικής επιρροής μπορεί να οδηγήσει σε αναζωπύρωση των τουρκικών διεκδικήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ και σε νέα ρητορική περί «δίκαιης κατανομής» των ενεργειακών πόρων, και σε λύση δύο κρατών στο Κυπριακό. Παράλληλα, η Άγκυρα επιδιώκει να συνδέσει τη συμμετοχή της στη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Γάζας με τη διεκδίκηση θέσης στον ενεργειακό χάρτη της περιοχής, είτε μέσω της διαμετακόμισης φυσικού αερίου είτε μέσω της ενίσχυσης του αγωγού από την Ανατολία προς την Ευρώπη.

Η Κύπρος, συνεπώς, βρίσκεται ενώπιον μιας διπλής πρόκλησης. Αφενός να διαφυλάξει την κυριαρχία και τα ενεργειακά της δικαιώματα, και αφετέρου να μην απομονωθεί σε μια περιοχή όπου οι ισορροπίες αλλάζουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. 

Η κυπριακή εξωτερική πολιτική καλείται να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στο πλαίσιο της νέας πραγματικότητας. Η Λευκωσία, έχοντας οικοδομήσει τις τελευταίες δεκαετίες μια πολιτική στενών σχέσεων με την Ελλάδα, το Ισραήλ και την Αίγυπτο, βρίσκεται τώρα μπροστά στην ανάγκη να διευρύνει το πεδίο συνεργασιών της, χωρίς να υπονομεύσει τις υπάρχουσες στρατηγικές της συμμαχίες. Η επαναφορά του παλαιστινιακού ζητήματος στο επίκεντρο της διεθνούς διπλωματίας, σε συνδυασμό με την αναβαθμισμένη παρουσία της Τουρκίας, σημαίνει ότι η Κύπρος πρέπει να αναπτύξει μια πιο πολυεπίπεδη και ευέλικτη πολιτική, με πιο ενεργό και αποτελεσματικό ρόλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και  ενισχύοντας τις σχέσεις της με τις αραβικές χώρες.

Μια από τις προκλήσεις που διαφαίνονται είναι η προσπάθεια της Τουρκίας να εμφανιστεί ως αναντικατάστατος συνομιλητής για την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή, χρησιμοποιώντας τον διαμεσολαβιτικό της ρόλο και την ανθρωπιστική της εμπλοκή στη Γάζα για να αποκαταστήσει σχέσεις με την Ευρώπη. Αυτή η προσπάθεια, αν επιτύχει, μπορεί να μειώσει τη διπλωματική πίεση που σήμερα υφίσταται η Άγκυρα για τις ενέργειές της στην κυπριακή ΑΟΖ και για την παρουσία του κατοχικού στρατού στο βόρειο τμήμα του νησιού. Η Κύπρος, συνεπώς, θα πρέπει να ενισχύσει τη δική της παρουσία στα διεθνή φόρα, προβάλλοντας σταθερά τη σύνδεση ανάμεσα στη νομιμότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την περιφερειακή ασφάλεια, ώστε να αποτρέψει τη σταδιακή «νομιμοποίηση» του τουρκικού αναθεωρητισμού μέσω της παλαιστινιακής υπόθεσης.

Η Λευκωσία χρειάζεται, επίσης, να επενδύσει περισσότερο στην περιφερειακή διπλωματία, αξιοποιώντας το κύρος της ως κράτος-μέλος της ΕΕ και ως χώρα που διατηρεί σχέσεις εμπιστοσύνης τόσο με το Ισραήλ όσο και με αραβικά κράτη. Μια πιο ενεργή κυπριακή συμβολή στην ανθρωπιστική και ανοικοδομητική βοήθεια προς τη Γάζα, μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση της ως αξιόπιστου και ουδέτερου μεσολαβητή, διαφοροποιώντας την από την επιθετική ρητορική της Τουρκίας. Παράλληλα, η Κύπρος οφείλει να παρακολουθεί στενά τις κινήσεις του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ στην περιοχή, καθώς μια ενδεχόμενη συμφωνία για «ελεγχόμενη τουρκική εμπλοκή» στη Γάζα θα επηρεάσει αναπόφευκτα τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο.

Συμπερασματικά, η συμφωνία εκεχειρίας στη Γάζα και το εν γένει σχέδιο Τραμπ, πέρα από την ανακούφιση που προσφέρει, ανοίγει μια νέα φάση γεωπολιτικών ανακατατάξεων. Η Τουρκία επιχειρεί να κεφαλαιοποιήσει την εξέλιξη αυτή για να επαναφέρει τη δική της ατζέντα ισχύος, συνδυάζοντας τη ρητορική του ανθρωπισμού με την ψυχρή γεωστρατηγική λογική. Για την Κύπρο, το στοίχημα είναι να μη βρεθεί θεατής σε μια νέα περίοδο ανακατανομής επιρροών, αλλά να αξιοποιήσει τη θέση και το κύρος της ώστε να αποτελέσει ενεργό παράγοντα σταθερότητας και συνεργασίας. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς η διατήρηση των κεκτημένων, αλλά η διαμόρφωση μιας ενισχυμένης στρατηγικής που να συνδυάζει τη ρεαλιστική αποτροπή με τη διπλωματική πρωτοβουλία. Γιατί σε μια περιοχή όπου κάθε εκεχειρία μπορεί να γίνει αφετηρία νέας σύγκρουσης, η πολιτική διορατικότητα και η προληπτική διπλωματία είναι το πραγματικό κλειδί της επιβίωσης.

Ανδρέας Γρ. Ορφανίδης

Καθηγητής-Ανθρωπολόγος στο Philips University, πρώην Πρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου.

Sigmalive.com